11.11.1943
Neðri deild: 44. fundur, 62. löggjafarþing.
Sjá dálk 150 í D-deild Alþingistíðinda. (2780)
106. mál, rannsókn á olíufélögin og um olíuverzlunina
Frsm. 1. minni hl. ( Stefán Jóh. Stefánsson) :
Ég þarf ekki að minnast mjög mörgum orðum á framsöguræður þeirra, sem eru formælendur fyrir brtt. frá 2. og 3. minni hl. n. Báðir áttu það sammerkt í málsvörn sinni, að þeir fundu það upprunalegu till. til foráttu, að hún krefðist skilyrðislausrar sakamálsrannsóknar á olíufélögin eða forstöðumenn þeirra og að slík ákvörðun Alþingis væri eins kæmi í þingsögunni og óeðlileg, þar sem Alþingi hefði ekki ákæruvaldið í sínum höndum.
Allar þessar fullyrðingar eru næsta vafasamar. Fyrst og fremst, eins og ég skýrði frá í fyrri ræðu minni, er það að mínu áliti á valdi stj., á hvaða hátt hún lætur rannsóknina fara fram, hvort hún byrjar á rannsókn utan réttar eða hvort hún byrjar á réttarrannsókn síðar meir, eftir að búið er að safna skýrslum og eftir að komið er í ljós, að þær upplýsingar, sem fást utan réttar, séu ónógar. Það er persónuleg skoðun mín, að í þessu máli fáist aldrei fullkomin rannsókn, nema réttarrannsókn fari fram, og ég álít satt að segja ærið tilefni til þess, að rannsókn fari fram, jafnvel þótt hún leiddi ekki til opinberrar málshöfðunar. Þegar hæstv. fjmrh. í upprunalegum umr. þessa máls talaði um það, að allt benti til þess, að olíufélögin hefðu frá því fyrsta gefið upp ranga kostnaðarliði, — þetta eru orðrétt ummæli hans hér í þessari hv. d. —, þá er það nokkuð alvarlegur áburður, sem ekki er sagður út í loftið, heldur af þeim embættismanni, sem hefur tækifæri til þess að kynna sér þessi mál og hefur gert það. Og hann kallar upplýsingar þeirra hreinan blekkingavef. Þetta er það, sem hæstv. fjmrh. hefur sagt um olíufélögin hér, að allar líkur séu til þess, að þau hafi frá því fyrsta gefið upp ranga kostnaðarliði og að upplýsingar þeirra séu hreinn blekkingavefur, og er þá að mínu áliti fullkomin ástæða til opinberrar réttarrannsóknar. Það er og reynsla allra, sem til þekkja, þegar afla á ýtarlegra skýrslna um flókin fjárhagsmálefni og verzlunarmál, að það er ekki alveg öruggt að gera það, án þess að réttarrannsókn fari fram, — því að það eru ekki einungis þeir aðilar, sem hlut eiga að máli, sem ef til vill þyrfti að krefja sagna. Það gætu einnig verið aðrir aðilar, viðskiptamenn, aðrar stofnanir o. fl., sem þyrfti líka að krefja sagna. Það getur vel verið, að þessir menn mundu vilja gefa þessar skýrslur utan réttar, en flestir eru þannig, að þeir óska ekki eftir, þegar um slíkt er að ræða, að gefa upplýsingar, nema þeir séu skyldaðir til þess af dómi. En þrátt fyrir það að ég sé persónulega sannfærður um, að á engan hátt sé hægt að rannsaka málið til botns nema með opinberri réttarrannsókn, álít ég, að með upprunalegu till. sé það á valdi ríkisstj., hvort hún hefst handa um réttarrannsókn eða lætur fram fara aðra rannsókn fyrst og réttarrannsókn síðar meir. Ef það ólíklega skeður, að nægar upplýsingar fáist utan réttar í öllum þeim atriðum, sem upplýsa þarf, þá er nóg, og þá er vel. En ef svo skyldi fara, sem er langlíklegast, að upplýsingar fáist ekki utan réttar, er rökrétt afleiðing af því, að þá verði að grípa til réttarrannsóknar.
Ég verð að segja það, að þótt Alþ. hafi ekki í sínum höndum ákæruvaldið, hefur það í sínum höndum að láta í ljós óskir sínar og vilja um meðferð mála í þjóðfélaginu og ákveða ýtarlega um meðferð mála í höndum manna, sem á hverjum tíma gegna ráðherrastörfum. Það er einnig styrkur og stoð fyrir ráðh. á hverjum tíma, sem er, að vita um það fullri vissu, hvað er vilji Alþingis í tilteknu máli. Og ef þingið, — í þessu tilfelli Nd., — skorar á stj. að láta fara fram opinbera rannsókn, er það að mínu áliti komið undir því, hvað ráðh. vill, hvort það er opinber réttarrannsókn eða opinber utanréttarrannsókn. Ég álít ekkert óeðlilegt, þó að Alþingi beini slíkri áskorun til stj., þegar fyrir liggja frá stj. jafnalvarlegar upplýsingar og nú um það mál, sem um er rætt, og vísa ég enn til þeirra orða, sem hæstv. ráðh. lét falla hér í d. og eru á þá leið, að full ástæða er til, að rannsókn sé látin fara fram.
Ég álít, að andstaða 2. og 3. minni hl. gegn upprunalegu till. sé algerlega óréttmæt, og þegar kemur að því atriði, sem frsm. 2. minni hl. ræddi um, að hans till. væri bæði skýrari og fyllri en upprunalega till. og hefði þann kost, að hún fyrirskipaði ekki skilyrðislausa sakamálsrannsókn, er því til að svara, að upprunalega till. fyrirskipar að mínu áliti ekki réttarrannsókn og er engu óskýrari en till. 1. þm. Árn. Upprunalega till. grípur yfir tvö meginatriði. Þau tvö atriði eru: að láta fara fram rannsókn á bókum og skjölum olíufélaganna í þeim tilgangi að ganga úr skugga um, hvort skýrslur þær, sem þau hafa gefið viðskiptaráði, eru réttar, hvort skattaframtöl þeirra eru rétt, og í þriðja lagi enn fremur rannsókn að öðru leyti á framkomu olíufélaganna í olíusölumálunum. Ég álít, að í upprunalegu till. sé þetta skýrt og greinilega afmarkað og að till. 1. þm. Árn. geti ekki betrumbætt hana.
Ég hef í raun og veru svarað með þessum orðum þeim almennu athugasemdum og aðfinnslum, sem bæði frsm. 2. og 3. minni hl. komu fram með, og gert grein fyrir því, hvers vegna 1. minni hl. leggur til, að till. beri að samþ. óbreytta.
Eins og ég sagði í fyrri ræðu minni, hirði ég ekki um að fara inn á forsögu málsins og þau rök, sem liggja til þess alveg sérstaklega, að þessi rannsókn á starfsemi olíufélaganna þarf fram að fara, og hirði ég ekki um að svara hinni löngu ræðu hv. 2. þm. Eyf. (GÞ) um það efni, en hann gerði sér sýnilegt far um að reyna að varpa því ljósi yfir framkomu olíufélaganna, að þeirra hlutur væri sem beztur, og þekki ég þar minn gamla, góða kollega frá hæstarétti, sem tekur að sér mál ákveðins skjólstæðings og reynir að draga það fram, sem hann telur, að geti orðið til gagns fyrir umbjóðanda sinn, en um það hirði ég ekki að ræða nánar.
Það liggur fyrir almennur vilji þessarar hv. deildar um, að rannsókn skuli fara fram, því að 3. minni hl. vill, að viðskiptaráð framkvæmi rannsóknina. 2. minni hl. vill láta fram fara utanréttarrannsókn til þess að ákveða, hvort réttarrannsókn skuli fara fram, og upprunalega till. er um það, að skorað sé á hæstv. ríkisstj. að láta fram fara opinbera rannsókn á tilteknum þáttum í starfsemi olíufélaganna, og lætur það í vald stj., hvernig sú rannsókn fari fram og á hvern hátt hún verði framkvæmd. Ég lýsi því enn yfir sem minni skoðun, að ég álít, að í þessu máli þurfi réttarrannsókn og tel það fjarstæðu, að gert sé ráð fyrir öðru.
Af þessum ástæðum, sem nú hef ég greint, tel ég upprunalegu till., eins og hún liggur fyrir, eðlilegasta og aðgengilegasta og málinu bezt sæmandi, en till. frá 2. minni hl. n. veikari og vafasama, og till. frá 3. minni hl. n. alveg fjarlæga og þeim tilgangi flutta að drepa málinu algerlega á dreif, en það er að mínu viti algerlega óviðurkvæmilegt og ekki sæmandi hæstv. Alþ. samkv. þeim upplýsingum, sem nú liggja fyrir því um þetta mikilsverða málefni.