13.12.1943
Neðri deild: 63. fundur, 62. löggjafarþing.
Sjá dálk 360 í D-deild Alþingistíðinda. (3525)
156. mál, rannsóknarnefnd vegna eyðileggingar á kjöti og öðrum neyzluvörum
Eysteinn Jónsson [frh.]:
Herra forseti. Síðast þegar þetta mál var á dagskrá, þá hafði ég kvatt mér hljóðs og var búinn að tala í nokkrar mínútur, og ég hafði gert grein fyrir því með örfáum orðum, að þessi till., sem hér liggur fyrir, væri tvíþætt. Annars vegar væri lagt til, að fram færi rannsókn þingnefndar út af því, að kjöti hefði verið fleygt, og hins vegar væri lagt til að rannsaka fyrirkomulag kjötsölumálanna yfirleitt. Ég hafði látið í ljós furðu mína á því, að nokkrir hv. þm. skyldu leggja til, að slík almenn rannsókn færi fram á kjötsölumálunum, án þess að því fylgdi nokkur rökstuðningur af þeirra hálfu, hvorki í grg. þáltill. né heldur í þeim orðum, sem þeir höfðu mælt fyrir till. hér á Alþ. Og ég taldi einsdæmi, að lagt væri til, að slík rannsókn færi fram, án þess að menn gætu fundið því nokkurn stað. Þegar ég hafði gert þessu skil, þá var ég byrjaður að ræða það, sem á víst að vera aðalatriðið í till., rannsókn út af tilteknum skemmdum matvælum og sérstaklega út af því, að nokkru af kjöti hafði verið fleygt suður í Hafnarfjarðarhraun. Ég hafði tekið það fram, að hv. flm. þessarar till. gæfu það í skyn í grg. fyrir henni, og það hefði einnig komið fram af þeirra hálfu utan þingsins, að það mundi ekki hafa verið óætt kjöt, heldur mundi kjötinu hafa verið fleygt til þess að rýmka á markaðinum, til þess að hægt væri að selja kjöt í landinu yfirleitt hærra verði en ella mundi hafa verið hægt, ef þetta kjöt hefði einnig verið á markaðinum. Hv. 1. flm. till. (ÁkJ) lagði nú á flótta út úr d., þegar ég var kominn að þessum þætti í máli mínu, og þótti mér einkennilegt, að hann skyldi ekki hafa stöðvun í sér til þess að hlusta á mál mitt, — því að ég var búinn að tala svo sem 6 mínútur, þegar ég kom að þessu atriði, — til þess að vita, hvað ég hefði að segja um þetta atriði. Því að það er nægileg frekja, sem kemur fram í grg. þessarar þáltill., þó að hv. flm. till. loki ekki gersamlega eyrum sínum fyrir því, sem aðrir kunna að segja um málið. En af því að hv. 1. flm. er nú hér staddur, ætla ég að benda honum á þetta, sem ég hafði áður bent hv. þingdeild á að honum fjarverandi, hve mikil fjarstæða það er, að þetta geti rýmt á kjötmarkaðinum, að þetta kjöt, sem kastað var suður í hraunið, var um 20 smálestir, en 3000 til 3500 smálestir af kjöti hafa selzt innan lands undanfarin ár. (SkG:.Meira síðastliðið ár). Og þetta svarar til þess, að þetta kjöt, sem hefði þá átt að vera fleygt til þess að létta á markaðinum, svarar til 5 til 6% — 5–6 af þúsundi — af þyngd þess kjötmagns, sem vanalega er selt á ári hér á innanlandsmarkaðinum. Og það þarf mikinn ofsa til þess að láta sér detta í hug, að svo mjög óverulegu magni af kjöti gæti verið fleygt til þess að halda kjötverðinu uppi á markaðinum. Það er augljóst hverjum manni, sem vill athuga það, að þetta kjötmagn skiptir bókstaflega ekki nokkru máli um þetta atriði. Virðist þetta svo augljóst öllum, að það væri sæmst fyrir hv. flm. að beiðast afsökunar á þeim dylgjum, sem í grg. þáltill. eru um þetta og í flutningi málsins, og er þar ekki fram á mikið farið, því að það er ósæmilegt að bera slíkt fram í sambandi við þetta mái. Það hljóta allir að sjá, sem athuga þær upplýsingar, sem ég nú hef gefið. Og þó að einhverjir hv. þm. hafi orðið svo fljótfærir að halda þessu fram, ættu þeir að sannfærast um, að þetta kjötmagn skiptir engu máli í þessu tilliti — að hafa áhrif á möguleikana til þess að selja kjöt með tilteknu verði — né heldur það, hvort kjötið, sem til er í landinu, gengur út, áður en nýtt kjöt kemur á markaðinn. Ég hef ekki oft orðið meira undrandi en ég varð á því, hvernig blað þessara hv. flm. hefur leyft sér að hafa þessar dylgjur um það, að þetta ætti að vera til þess að halda uppi verðlaginu á kjötinu. Og enn meir varð ég hissa á því, að nokkrir hv. þm. skuli telja sér það sæma að flytja þessar dylgjur hér á hæstv. Alþ. Ef það hefði verið ætlunin að ná tilteknu kjötmagni af markaðinum og í því skyni átt að eyðileggja kjöt, þá er ekki líklegt, að þeir, sem hugsuðu þannig og ætluðu að framkvæma slíkt, hefðu gert ítrekaðar ráðstafanir til þess að selja það kjöt, sem þeir ætluðu að fleygja.
En nú liggur það fyrir upplýst í þessu máli, sem einnig er mjög athyglisvert, að það kjöt, sem hér um ræðir, er þannig til komið, að það var lagt til hliðar af matsmönnum, sem mátu kjöt til útflutnings, 60 smálestir eða um 600 tunnur af kjöti á þann hátt, að þeir töldu það kjöt ekki hæfilegt fyrir enskan sölumarkað. Ef það hefði verið meining forráðamanna sölumálanna að létta á kjötmarkaðinum, þá hefðu þeir ekki verið lengi að taka þessar tunnur og koma þeim svo fyrir, að þær væru ekki seldar á markaðinum innan lands. En gerðu þeir þetta, sem þeir hefðu átt að gera, ef nokkur minnsti snefill af sannleika væri í aðdróttunum hv. flm. þessarar till.? Nei, — þeir auglýstu, að kjötið væri til sölu með lækkuðu verði, kjöt, sem sérstaklega stæði á um, og skorað var á menn að skoða kjötið til þess að velja úr því með lækkuðu verði það, sem þeir teldu neyzluhæft og þeir vildu kaupa. Og það var haldið áfram að auglýsa kjötið og gera ráðstafanir til að selja þær 400 tunnur af þessum 600, sem þóttu ekki boðleg vara að selja til Englands, en þó neyzluhæf vara, og þær seldust á íslenzka markaðinum með lækkuðu verði. Þetta liggur fyrir upplýst í málinu, bæði í skýrslum, sem Samb. ísl. samvinnufélaga hefur gefið um þetta mál, og einnig af vottorðum, sem yfirdýralæknir landsins hefur gefið og verkstjórar hjá SÍB, sem fjallað hafa um kjötsöluna. En þrátt fyrir það að þetta liggi fyrir óvéfengjanlegt, að allt hefur verið gert, sem hægt var, til þess að koma kjötinu út með lækkuðu verði, þá eru samt til menn í landinu, sem dirfast að gefa í skyn, að þessu kjöti, sem fleygt var, hafi verið komið fyrir kattarnef til þess að létta á innlenda markaðinum eða til þess að rýma fyrir nýjum birgðum. Ég vil nú skora á hv. 1. flm. þáltill., sem ég geri ráð fyrir að hafi heyrt eitthvað af því, sem ég hef nú hér sagt, — þó að ég sjái reyndar, að hann gerir sér far um að heyra sem minnst af því, sem er vorkunnarmál, ég vil vonast til þess, að hv. 1. flm. þáltill. reyni að hrekja eitthvað af því, sem ég hef sagt hér um þetta. Því að standi þetta, þó að hann geri tilraun til að hrekja það, þá hlýtur hann að taka aftur þau ummæli, sem hann og félagar hans hafa haft um það, að kjötinu hafi verið fleygt, þó að það hafi verið sæmileg markaðsvara, og það til þess að rýma á markaðinum.
En það er engin tilviljun, að hv. fyrri flm. þessarar þáltill. og sálufélagar hans hafa verið að reyna að koma þessari skoðun inn hjá mönnum, að þetta kjöt hafi verið lagt til hliðar, ekki af því, að það væri skemmt, heldur til þess að rýma á markaðinum. Það er af því, að þessir menn vita vel, að það er ekkert, sem Íslendingar mundu þola verr en ef þannig væri farið að, að eyðileggja góða og óskemmda markaðsvöru — og það matvöru, — til þess að ekki blandaðist saman við nýjar birgðir. Og af því að þessi hv. þm. og sálufélagar hans hafa áhuga á því að koma inn sem allra mestri tortryggni og sem allra mestum grunsemdum og — mér liggur við að segja — fjandskap milli þeirra, sem framleiða landbúnaðarafurðir, og þeirra í bæjunum, sem neyta þeirra vara, og kannske þá verkamanna sérstaklega, — af þessum brennandi áhuga á því að koma þarna tortryggni inn á milli og jafnvel hatri, ef þeir gætu, þá grípa þeir það ráð að skrökva því upp með öllu, að sölusamtök bænda hafi ætlað sér að koma óskemmdum matvælum undan með þeirri aðferð, sem vitanlegt er, að mönnum mundi þykja óhæfilegust. Þetta er því bara einn liður í því starfi, sem hv. flm. þessarar þáltill. og félagar þeirra hafa með höndum um þessar mundir. Og það er heldur engin tilviljun, að þeir hafa þetta starf með höndum. Það stafar af því, að þeir vilja ekki vinsamleg samskipti milli þessara stétta, vegna þess að ef þau verða, skapa þeir grundvöll fyrir stjórnarfari, sem þeir eru algerlega á móti, þ. e., að tekin verði upp skipuleg vinnubrögð um stjórnarhætti í landinu, samstarf með Alþ. og ríkisstj., sem gæti orðið, ef samkomulag væri með hinum vinnandi stéttum landsins. En það samstarf vilja þessir menn ekki. Þeir vilja, að allt gangi á tréfótum og vonzkan sé sem mest milli þessara stétta, til þess að aðrir ráði í landinu, sem hinar vinnandi stéttir vilja sízt. Svo vilja þeir auka ólguna, sem af þessu myndast á ýmsar lundir, og fiska með því atkv., þangað til þeir gera sér í hugarlund, að „augnablikið“ sé komið og þeir geti þá komið á því framtíðarríki, sem þá dreymir um. Þannig er hugsunarháttur þessara hv. þm. Og út úr þeim heilabúum, sem haldin eru þessum hugsanagangi, koma svo hin einkennilegustu mál, sem venjulegir menn eiga erfitt með að skilja, hvernig á geti staðið. — Þannig er þá til kominn sá ógeðslegi málflutningur, sem af þessum mönnum hefur verið haldið uppi í sambandi við þetta mál, að af fulltrúum bændastéttarinnar hafi verið eyðilögð matvæli, til þess að menn gætu ekki fengið að njóta þeirra.
Í sambandi við þessar furðulegu dylgjur, sem ég hef nú gert að umtalsefni, hefur komið fram eitt atriði, sem er alveg sérstaklega eftirtektarvert og sýnir nú nánar en það, sem ég hef rakið hér, hvernig ástatt er í heilabúum þeirra hv. þm., sem standa að þessu máli. Þeir hafa nú stundum gengið út frá því, að kjöt þetta hafi verið eyðilagt, vegna þess að það hafi átt að koma því af markaðinum til þess að halda uppi verðinu. Og af því hafa þeir dregið þá ályktun, að þetta væri náttúrlega níðingsverk, og útfært það á ýmsa lund, svo sem þannig, að þetta sýndi bara það, að verðið á kjötinu væri of hátt og það væri til ákaflega einfalt ráð fyrir bændastéttina til að bæta úr þessu og það væri að selja afurðir sínar með lægra verði, sem væri meira í hóf stillt en því verði, sem ylli því, að þessi 20 tonn hefðu legið eftir. Þetta er skýr bending um það, að þessir menn vilja, að lögmálið um framboð og eftirspurn sé alls ríkjandi í viðskiptum bændanna við aðra. Ef framleiðslan einhvern tíma er rífari og eftirspurn minnkar af einhverjum ástæðum, þá eru þeirra úrræði að lækka verðið, og þá geti allt gengið vel, allt orðið í ágætis lagi, þá þurfi enginn að kvíða neinu.
En þessum hv. þm. hefur í hugarofsa skotizt yfir eitt, en það er, að verðlagið á afurðum bænda, sjómanna, fiskimanna og annarra myndar kaup þeirra. Það, sem þeir fá fyrir sína vinnu, byggist á því, hvað þeir geta selt vörur sínar fyrir. Og ráðlegging þessara verklýðsforkólfa til bænda er þessi: Ef ekki er ótakmarkaður markaður fyrir afurðir ykkar, eða m. ö. o., ef þið getið ekki selt vinnu ykkar, sem þið bjóðið fram í formi þeirra afurða, sem þið hafið framleitt, þannig að eftirspurn sé svo mikil eftir þeim, að hægt sé að selja þær með því verði, sem skapar ykkur sæmileg kjör við aðrar stéttir í landinu, þá skuluð þið bara fella í verði þær vörur og þar með kaup ykkar. — Það þýðir ekkert glott í þessu. — Þetta er það, sem hv. þm. Sósfl. ráðleggja bændum. Þeir segja við bændur: Lögmálið um framboð og eftirspurn á hér að ráða, og til þess að varan geti gengið út, þá eigið þið bændur bara að lækka kaup ykkar. — En hvernig er svo tekið á þessum málum af hálfu þessara sömu manna, þegar verkalýðurinn á í hlut? Ég vil gera á því fróðlegan samanburð fyrir þessa hv. þm., sem leggja í vana sinn að skrafa á þessa lund, og eins fyrir aðra hv. þm. Nú skulum við segja, að þannig væri ástatt í landinu, eins og oft hefur verið hér, að verkamenn hefðu sett launataxta sína og væri þetta kaup, sem þeir teldu sig þurfa að fá til þess að geta lifað sómasamlegu lífi. Og setjum svo, að það væru ekki nægilega margir, sem vildu kaupa vinnu verkamanna með þessu verði, — alveg eins og í dæminu um bændur, þannig að ekki fengjust nógu margir til þess að kaupa afurðir bænda, til þess að þeir hefðu lífvænleg kjör. Ef samræmi væri hjá þessum Sósfl.-mönnum, þá ættu þeir að segja við verkamenn: Það er ekkert erfitt að eiga við þetta. Markaðurinn þolir ekki þetta kaup, þið skuluð því lækka kaupið, þangað til þið getið selt alla vinnuorkuna og ekkert þarf að fara forgörðum af þeirri orku, sem í ykkur býr. — Þetta er nákvæmlega það sama og að segja við bændur: Ykkar orka skal lækka í verði með lækkuðu vöruverði. — Þetta væri hliðstætt því að segja við verkalýðinn, að verkamenn skuli bara taka það úrræði að láta lögmálið um framboð og eftirspurn gilda og lækka kaup sitt, þangað til fengist eftirspurn eftir allri þeirri vinnuorku, sem verkalýðurinn getur lagt fram. En að það sé rétt að segja þetta við verkalýðinn, vilja Sósfl.-menn ekki viðurkenna, og ég vil ekki viðurkenna það heldur. En ef þeir vilja ekki viðurkenna þetta sjónarmið, þegar verkamenn eiga í hlut, þá á ekki heldur að halda þessu fram þegar um þá menn er að ræða, sem eiga vinnutekjur sínar undir því, hvernig fer á markaðinum um vörusölu, sem er undirstaða undir kaupgjaldi þeirra, — því að hér er ekki hægt að gera upp á milli, a. m. k. ekki með sanngirni.
Þetta litla dæmi, sem ég hef tekið um þetta, og þessi samanburður, sem væri hægt að gera miklu ýtarlegar, ef ég vildi tefja málið, — en ég vil ekki tefja málið, — ætti að geta orðið lexía fyrir þá hv. þm., sem ekki aðeins í sambandi við þetta mál, heldur einnig í sambandi við önnur mál nú um skeið koma fram á þann hátt, sem ekki er til sóma fyrir þá menn, sem vilja telja sig fulltrúa verkalýðsins og ég efast ekki um, að vilji vera, a. m. k. sumir þeirra, með réttu taldir fulltrúar verkamanna í landinu. Hér á Alþ. halda þeir stefnu fram um verðlagsmál, sem hvað eftir annað hefur komið fram af þeirra hálfu, bæði gægzt fram í sambandi við þetta mál og þó enn berlegar í sambandi við meðferð annarra mála, sem sé verðlagsmál landbúnaðarins yfir höfuð, stefnu, sem er ekki verjandi né sæmandi fyrir þá menn, sem algerlega hafa neitað því að beygja sig undir lögmálið um framboð og eftirspurn viðkomandi verkalýðnum í landinu. En þessi stefna þeirra er að halda því lögmáli fram gagnvart öðrum vinnandi stéttum í landinu.
Ég hef nú lítillega drepið á það, hvernig haldið hefur verið á þessu máli, sumpart af hálfu hv. flm. hér og sumpart af hálfu sálufélaga þeirra utan þings. Og margt broslegt hefur gerzt í sambandi við það. Sem dæmi um það, hversu broslegir jafnvel greindir menn geta orðið, eins og þeir, sem hér eiga hlut að máli, — því að það má segja um þá eins og sagt var í gamla daga: Enginn frýr þeim vits, en grunaðir eru þeir um græsku, — þar sem fyrst, þegar það barst út, að þarna í hrauninu hefði fundizt kjöt, þessi svo kallaða „kjötnáma“, sem átti víst að benda til þess, að sérlega mikill fengur væri í því, sem fyndist í námu, þá breiddu blöðin það út, og sérstaklega, að ég held, Þjóðviljinn, hversu óhæfilegt það væri og voðalegt að fleygja þannig góðum matvælum á þeim tímum, er margir vildu þeirra njóta, en gætu ekki veitt sér o. s. frv. o. s. frv. með tilheyrandi orðaskaki. Ég held, að það hafi verið daginn eftir, sem skýrsla kom um það í blöðunum, þar sem fylgdi vottorð frá dýralækni um, að hér væri um varning að ræða, sem hann taldi ekki fært að selja á markaði. Og þá skeður það broslega, að í Þjóðviljanum kemur grein með stórri fyrirsögn og undirfyrirsögn með nokkru smærra letri, og í undirfyrirsögninni var efnið á þá leið, að það væri sök sér, þó að hent væri ætu kjöti, hitt tæki út yfir allan þjófabálk að henda óætu kjöti, svo að menn gætu fært það sér til munns. Þá var sagt, að það væri sök sér að henda ætu kjöti, en að fleygja óætum mat þar, sem menn gætu rekizt á hann og étið hann, það væri svo langt fyrir neðan allar hellur, að slíka fúlmennsku hefðu menn sjaldan látið sig henda. Síðar í blaðaskrifum náðu þeir sér og gáfu ýmist í skyn, að fleygt hefði verið óætu eða ætu kjöti, eftir því, hvort þeim þótti heppilegra í svipinn að leika á þá strengi, að þarna hefði verið fleygt óætu kjöti eða ætu kjöti, sem spillt hefði verið fyrir bændum, svo að þurft hefði að fleygja vörunni. En þegar þeir léku á þá strengina, að þetta kjöt hefði verið ætt, var það af því, að þeir, sem þannig skrifuðu, þóttust hafa hag af því að halda fram, að hér hefði verið framin óhæfa gagnvart neytendum. Þannig var skipt yfir um staðleysurnar í þeim tilgangi að koma inn tortryggni milli framleiðenda og neytenda og óvild neytenda gagnvart bændum og stofnunum þeirra með því að dylgja um það, að hér hefði átt að létta á markaðinum með því að fleygja óskemmdum mat.
Ég hef þegar gert því skil, hvert sú stefna leiðir, sem hv. þm. Sósfl. hafa haldið fram í sambandi við framboð og eftirspurn um verðlagningu á landbúnaðarafurðum.
En þá kem ég að hinum þætti málsins, sem sé því, að hér hefur verið hent kjöti, og þeim ásökunum hv. flm., sem þeir hafa eins og til vara, ef þær fyrri reyndust ekki nægilega haldgóðar. Mér skilst, að í fyrsta lagi sé því haldið fram, að það hafi verið hent ætu kjöti til þess að létta á markaðinum, en í öðru lagi, að hent hafi verið óætu kjöti og þá sé vítavert að láta það skemmast. Mér skilst, að þessu síðar talda sé haldið fram til vara, því að það á ekki að missa af neinu. Og nú liggur það fyrir, að vottorð hefur komið frá yfirdýralækni landsins um það, að hann teldi kjötið það mikið skemmt, að hann vildi ekki hafa það á markaðinum. Enn fremur liggur það fyrir óvefengjanlegt, að kjötið var þráboðið til sölu á sínum tíma. Það er því augljóst hverjum manni, að hér hafa átt sér stað kjötskemmdir og að kjötinu hefur endanlega verið fargað með því að dysja það í Hafnarfjarðarhrauni.
Þá er spurningin: Hefur hér átt sér stað vítavert hirðuleysi í sambandi við geymslu á kjötinu? Það er vitaskuld nokkurt atriði, af hverju matvælin hafa skemmzt, þó að hér sé ekki um mikið magn að ræða, 200 tunnur. Og þar sem menn eru með hvers konar dylgjur um allt að því vísvitandi eyðileggingu á kjöti, sem komi svo niður á bændum, — því að það vantar ekki bændaumhyggjuna hjá þessum mönnum í orði, — þá er fyrst að upplýsa það, sem komið hefur fram í málinu, að kjötskemmdir stafa fyrst og fremst af skorti á frystihúsum. Þegar markaðurinn lokaðist fyrir saltkjöt, þá voru ekki til alls staðar hús til þess að frysta allt kjötið í. Þess vegna varð að salta mikið af kjötinu. Og hversu sem menn lögðu sig fram um að flytja kjöt á milli staða, varð ekki komizt hjá því að salta verulegt magn af kjöti upp á von og óvon um það, hvað fyrir það fengist. Og hér við bætist svo það, að ekki fengust nothæfar tunnur til þess að salta kjötið í, og urðu menn að notast við tunnur, sem voru ekki hæfar til að salta kjötið í, nema með því móti, að þær væru losaðar að heita mátti samstundis. Því var alls ekki að heilsa að fá góðar tunnur til þess að salta kjötið í. Og allt var gert til þess að koma þessu kjöti í verð. Í fyrsta lagi var snúið sér til útlendinga til þess að selja vöruna. Loks kom svo eftir langt stapp, sem hafði staðið mikinn hluta úr ári, að gerður var sölusamningur um kjötið. En kjötið var samt geymt yfir sumarið í þessum tunnum. Það er ákaflega erfitt að geyma yfir heilt ár og þá yfir sumarið kjöt í góðum tunnum, þó að allt sé í lagi með verkunina, það vita allir, sem til þekkja. Og mér er kunnugt um það, að hvernig sem menn lögðu sig fram til þess að halda þessu kjöti óskemmdu, — og ég er þessu kunnugur í þessu tilfelli, því að þetta kjöt er sumt af Austurlandi, þar sem ekki var hægt að koma upp frystihúsum fyrir stríð, — þá var ekki hægt að halda kjötinu góðu. Og þegar afhenda átti kjötið til að senda það til útlanda, þessar 1000 tunnur, sem samið hafði verið um sölu á, þá voru það 600 tunnur af þeim, sem þóttu ekki hæfar til sölu til útlanda, og 400 tunnur voru seldar af þessum 600, en 200 fleygt. Og ég held, að það sé nóg fyrir þá, sem hafa lagt sig í líma til þess að reyna að halda þessari vöru óskemmdri, og nægilega þungt fyrir bændur að verða fyrir þessu tjóni, þótt þeir þurfi ekki þar ofan í kaupið að standa fyrir aðkasti hv. flm. þessarar þáltill. og annarra, sem ekkert vita, hvað þeir eru að segja, og vilja aðeins nota þetta í æsingaskyni, sem þeir leyfa sér að viðhafa út af meðferð þessa máls. Þetta mál liggur þess vegna eins ljóst fyrir og verða má, og aðdróttanir hv. þm. í sambandi við það eru algerlega ósæmilegar, því að þótt þeir leggi kapp á að koma inn þessari tortryggni, sem ég hef minnzt á, þá verður það alltaf að vera rekið með nokkurri forsjá, ef það á að bera árangur, og það þurfa að vera takmörk fyrir því, hvað menn leyfa sér í því sambandi. Þó að eftir þeirri reglu sé kannske farið, að tilgangurinn helgi meðalið, þá er ekki sæmilegt að gera þá reglu að lífsreglu. En það er líkast því, að þessir menn hafi haft þá reglu fyrir augum, þegar þeir ákváðu meðferð sína á þessu máli.
Ég get ekki stillt mig um að minnast á það í þessu sambandi, þó að það séu ekki margir hv. þm., sem hlusta, að taka upp tvær eða þrjár perlur úr gr. þessarar þáltill. til þess að sýna, hvað þessir hv. þm., sem flytja þetta mál, telja sér sæmandi í þessu sambandi. Það stendur hér m. a. um þetta atriði: „Því hlýtur það að dynja eins og reiðarslag yfir íslenzka bændastétt og reyndar alla alþýðu landsins að heyra, að til skuli vera stofnanir, sem taka sér fyrir hendur að eyðileggja nú unnvörpum vöru þá, kjötið, sem bændur leggja svo hart að sér að framleiða handa samlöndum sínum . . .“ M. ö. o., því er haldið fram, að þær stofnanir, sem taka við kjötinu til sölu og sölumeðferðar, taki sér fyrir hendur að eyðileggja þessa vöru (SigfS: Það er ljótt, en satt). (Forseti hringir). Hv. 8. þm. Reykv., síðari flm. þessarar þáltill., veit vel, að þetta er ósatt. Ég veit, að honum dettur ekki í hug að halda fram, að Kaupfélag Berufjarðar á Djúpavogi og Kaupfélag Stöðvarfjarðar á Stöðvarfirði hafi tekið sér fyrir hendur að eyðileggja þessa vöru. Og ég skora á þessa vesalinga, sem leyfa sér á Alþ. að halda því fram, að þessi félög hafi tekið sér þetta fyrir hendur, að tala um þetta á þeim stöðum, þar sem þessi fyrirtæki starfa, sem þeir veitast að, enda skulu þeir ekki allir sleppa við að gera það. Og í þessu sambandi er þá rétt, að það verði upplýst, — og ég vil gera fyrirspurn í því sambandi. - — - Það er annars ekki gaman að tala um þetta hér, því að nú er hvorugur flm. viðstaddur. Getur ekki hæstv. forseti gert ráðstafanir til þess, að þeir séu viðstaddir umr., því að það er ekki viðkunnanlegt, að þeir komi hér snöggvast inn og svari skætingi með framígripum og hlaupi svo burt. Mér skilst, að þeir einhverra hluta vegna þori ekki að vera hér. (Forseti hringir eftir þingmönnum). Ég var að ræða um það hér áðan, þegar hv. 8. þm. Reykv. hljóp hér um deildina, að þeir hv. flm. tala um, að þessar stofnanir, sem ég minntist á, tækju sér fyrir hendur að eyðileggja kjöt fyrir bændum. Og í sambandi við það vil ég minnast á eitt atriði, sem hv. 8. þm. Reykv. er kunnugt um, en ég sakna, að ekki er minnzt á í grg. þáltill. Það var þannig, að Kron, sem þessi hv. þm. er í stjórn hjá, hefur haft hér á haustin markað, sem haustmarkaður er kallaður, og þar hafa verið seld matföng, m. a. hrossakjöt. Haustið 1942 keypti félagið, eins og vant var, birgðir af þessari vöru. (SigfS: Ekki var það nú). Og það voru sérstakar ástæður til þess, að keypt var í meira lagi þá af vörunni. Hv. 2. þm. Rang. veit víst, af hverju það var. En eftir því, sem ég helzt hef heyrt, var það þannig af ýmsum ástæðum, að erfiðlega gekk að selja þessa vöru, sem félagið hafði keypt. Og mér er ekki kunnugt um annað en allt hafi verið gert til þess að koma vörunni út og eins til þess að geyma hana vel, til þess að varan skemmdist ekki. En ég hygg, að það sé það rétta, að þrátt fyrir hina mestu umönnun í þessu skyni og ýtarlegar tilraunir Kron til þess að koma þessari vöru út hafi ekki tekizt að geyma hana alla svo, að hún skemmdist ekki. Ég hef staðið í þeirri meiningu og vænti þess, að hv. 8. þm. Reykv. leiðrétti það, ef það er rangt, að það hafi orðið að koma fyrir kattarnef einhverju af þessari vöru, af því að kjötið hafi ekki verið söluhæft. Og nú vil ég spyrja hv. síðari flm. þessarar þáltill., hvort honum þætti ekki hart, ef einhver angurgapi kæmi og færi að bera það á Kron, að það hrossakjöt, sem skemmdist þar af óviðráðanlegum ástæðum, hefði skemmzt af því, að Kron væri stofnun, sem tæki sér fyrir hendur að eyðileggja þessi matvæli fyrir landsmönnum. Ég hygg, að honum þætti illt undir slíku að búa. Og kaupfélögin á Austurlandi hygg ég, að séu ekkert frekar til þess búin að eyðileggja matvörur fyrir landsmönnum en Kron. (SigfS: Ég stóð að því, að sá angurgapi fór frá félaginu, sem þar átti hlut að máli). Hv. 8. þm. Reykv. veit, að sá maður, sem hann á við, fór ekki frá Kron þessara hluta vegna, heldur af allt öðrum ástæðum. Og ég held, að hv. 8. þm. Reykv. komist skammt með þeim afsökunum. Og ég held, að sama hv. þm. þætti hart, eins og ég sagði áðan, ef því væri haldið fram, að það óhapp, sem kom fyrir þetta félag og ég minntist á, hafi komið fyrir af því, að stofnað hafi verið til þess af ráðamönnum félagsins að eyðileggja matvæli fyrir bændum í landinu. Það þætti hart. Og ég get sagt það, að þeir menn, sem stjórna fyrirtækjum bænda, vilja fá sönnur á málin, þegar „angurgapi“ eins og hv. 8. þm. Reykv., sem þó að jafnaði er prúður maður, staðhæfir, að þær stofnanir, sem bændur hafa sjálfir sett á fót og trúað fyrir sölu afurða sinna, starfi „til þess að eyðileggja afurðir bænda“. Slíkum staðhæfingum er ekki hægt að fleygja fram, án þess að þær séu um leið sannaðar. Hann verður að færa rök fyrir því, sem hann segir. Það dugir ekki að brosa góðlátlega í kampinn, eins og ég sé, að einn þm. Sósfl. gerir. Fyrr má gera rösklega ádeilu, fyrr má deila á eina stofnun, svo að um muni, en gera sig seka í annarri eins ósvinnu og að bera þetta á nokkurn mann.
Hv. flm. sagði, að sér væri spurn, hvers vegna ekki mætti þá fara fram rannsókn á þann hátt, sem hann fer fram á, og skal ég koma að því. Það hefur verið haldið þannig á þessu máli, sem hér hafi verið að fara með eitthvað í felur. eins og hér hafi verið um pukur að ræða með eitthvað, sem átti að halda leyndu, eins og menn væru að þagga þetta niður og enginn mætti koma þar nærri aðrir en þeir, sem tekið hafa að sér það göfuga hlutverk að „eyðileggja afurðir bænda“, eins og þeir orða það.
Hv. flm. er að furða sig á því, að SÍS hafi óskað eftir, að fram færi réttarrannsókn. En hv. flm. var þó ekki lengi að gera þessu skil. Hann sagði ofur einfaldlega: Jú, Sambandið hefði farið fram á rannsókn, en bara gegn þeim þjófum, sem stolið hafa kjöti Sambandsins í hrauninu. — Nú skal ég lofa honum að heyra svo sem ofurlítið sýnishorn af því, hvernig hann leyfir sér að halda á málunum, og vil ég þá leyfa mér að lesa úr bréfinu frá stjórn SÍS, þar sem hún fer fram á réttarrannsókn. Þá getur þingheimur séð, hvernig þessi hv. þm. er innrættur, þegar hann segir, að rannsóknin eigi að vera gegn „þjófum“, sem „stolið“ hafi kjöti Sambandsins. Þar segir, með leyfi hæstv. forseta:
„Stjórn Sambands ísl. samvinnufélaga er ekki í vafa um það, að í framtíðinni verði reynt að nota mál þetta til óréttmætra árása á Sambandið og dulbúinna aðdróttana að því. Geta slíkar árásir að sjálfsögðu leitt til álitshnekkis og fjárhagslegs tjóns. Telur því stjórn Sambandsins hina mestu nauðsyn á, að mál þetta sé svo ýtarlega rannsakað, að hið sanna komi í ljós, og að reynt sé að gera málið svo opinbert sem unnt er, vegna þeirra blaðaskrifa, sem fram hafa farið um málið. Verður þá síður hægt að nota það til að þyrla upp ryki og ósannindum og breiða út dylgjur í skúmaskotum.
Með tilvísun til framanritaðs leyfir stjórn Sambands ísl. samvinnufélaga sér að fara þess á leit við hið háa dómsmálaráðuneyti, að þegar í stað verði látin fram fara rækileg opinber rannsókn í máli þessu og að niðurstöður þeirrar rannsóknar verði að henni lokinni birtar almenningi. Vill stjórnin einkum benda á eftirfarandi atriði, sem ýtarlega þarf að rannsaka:
Í fyrsta lagi, hverjir stóðu fyrir því, að brotizt var niður í kjötdysjar þær, sem Sambandið hafði látið gera í hrauninu, og með hvaða heimild rifu þeir það upp, dreifðu því um hraunið, fluttu heim til sín og hagnýttu eða þykjast hafa hagnýtt það sér til matar. Í öðru lagi, hverjir stóðu fyrir því að dreifa út þeim rógi, að þarna væri um óskemmd eða lítt skemmd matvæli að ræða. Í þriðja lagi, hvort ekki hafi verið gengið forsvaranlega frá urðun kjötsins af hálfu þeirra manna, sem um það sáu fyrir hönd sambandsins, og hvort það hafi ekki þar verið með öllu hættulaust skepnum og mönnum og ástæðulaust, að það yrði þar mönnum að ásteytingarsteini. Í fjórða lagi, hvort það hafi verið talið forsvaranlegt eða leyfilegt af Sambandinu að láta þetta skemmda saltkjöt af hendi til manneldis. Í fimmta lagi, hvaða kjötverzlanir eða frystihús í Reykjavík eða nágrenni hafa á síðastliðnu hausti látið henda úrgangskjöti og hvar hefur það verið látið og hvernig hefur verið gengið frá því. Enn fremur séu öll önnur atriði, sem hér skipta máli, rannsökuð svo ýtarlega sem kostur er á, svo að hið sanna megi koma í ljós og hinir raunverulegu sökudólgar megi fá sinn dóm, ef ekki dómstólanna þá almenningsálitsins. en þeir, sem hafa hagað sér löglega og forsvaranlega, megi fá sýknu sína staðfesta.
Treystir stjórn Sambandsins því, að hið háa ráðuneyti bregðist skjótt og vel við þessari málaleitun og láti umbeðna rannsókn þegar í stað fram fara.
Virðingarfyllst,
f. h. stjórnar Sambands ísl. samvinnufélaga (sign).
Þetta er það, sem SÍS fer fram á, að rannsakað sé. Þetta er það, sem hv. þm. Siglf. leyfir sér að halda fram, að eigi að vera rannsókn um það eitt, hvaða „þjófar“ hafi „stolið“ kjöti Sambandsins. (ÁkJ: Það átti bara að búa það í hræsnisfullan búning) . Hvernig ætlar hann að skipta því í hræsni og ekki hræsni? Það er mikil gáfa, sem honum er gefin. Ég held hann sé búinn að vera sér nægilega til skammar og athlægis, þótt hann bæti ekki meira við.
Þá er það upplýst, — til viðbótar við það, sem ég hef áður sagt, — að þetta á ekki að vera neitt myrkramál, heldur rannsókn ofan í kjölinn, og það er óskað sérstaklega eftir, að rannsökuð séu þau atriði, sem hafa orðið til áfellis Sambandinu. Hvernig stendur á því, að bæði hv. þm. Siglf. og hv. 8. þm. Reykv. geta ekki látið sér nægja slíka rannsókn? Hvernig stendur á því, að þeir láta sem þeir hafi hvorki heyrt þetta né séð, en heimta nú þingnefnd til að rannsaka málið? Það er ofur einfalt að svara þeirri spurningu. Það er af því, að þeir vita, að réttarrannsókn yrði hlutlaus rannsókn, en þeir vilja ekki hlutlausa rannsókn, heldur vilja þeir rannsókn, þar sem hægt er að koma að rógi og dylgjum. Slíku er ekki hægt að koma við í opinberri rannsókn, þar sem aðeins er skeytt um staðreyndir. En í þingnefnd hafa þeir von um að geta smeygt inn „pótentáta“ eins og hv. þm. Siglf., og þá getur maður nú séð, hvernig sú rannsókn yrði, hjá manni, sem segir, að stjórn SÍS fari fram á það eitt að láta rannsaka „þjófnaðinn“ á kjötinu, þó að hægt sé að lesa yfir hausamótunum á honum, að rannsóknin á að vera svo víðtæk, að ekki sé unnt að hlífa sjálfri stjórn Sambandsins við fullkominni gagnrýni í þessu máli. Það eru svona karlar, sem eiga að komst í rannsóknarn. þá, sem hv. þm. Siglf. vill láta skipa, og fer það eftir hans innræti.
En hvernig mundi Alþ. líta á málið, eftir að það hefur heyrt, hvernig hann kemur fram í því? Það, sem fram hefur komið, ætti að sanna Alþ., að þessi till. á hingað lítið erindi, og munu fáir verða til að veita henni fylgi.
Ég á eftir að minnast á aðeins einn þátt þessa máls, og skal ég vera um það fáorður, því að ég vil ekki láta geta álasað mér um, að ég sé að tefja málið með orðaþrasi eða málþófi. En ég á eftir eitt atriði, sem ég þarf að minnast á.
Ég get ekki komizt hjá því að minnast á eitt atriði, sem er mjög áberandi í fari hv. flm. Þeir þykjast vera að vinna hér þjóðnytjastarf, þykjast vera að fletta ofan af ósannindum og draga athygli þjóðarinnar að óhæfu í meðferð matvæla og koma í veg fyrir, að slíkt, sem að dómi Íslendinga hefur ævinlega verið óhæfuverk, enda ekki að furða, þegar litið er á sögu landsins, geti komið fyrir aftur. Þeir þykjast sem sagt standa á verði fyrir þjóðina, og af þeim rótum er umhyggja þeirra runnin. — En þeir standa hér ekki á neinum verði. Það er allt annað. Það er eitt atriði enn, sem sýnir, hvernig þeir koma fram, að þeir minnast ekkert á eyðileggingu matvæla yfirleitt. Menn mundu halda af till. þeirra og máli þeirra yfirleitt, að þetta væri eina dæmið í sögu landsins um, að matvæli hefðu skemmzt svo, að þurft hefði að fleygja þeim. En þeir vita ekki bara, að þetta er ekki einsdæmi í sögu landsins; þeir vita meira en það. Þeir vita, að sömu dagana og verið var að blása upp þetta mál, hafa skemmzt hér matvæli í svo óendanlega stærri stíl. — Um þetta er ekki talað eitt orð. Það hefur verið upplýst hvað eftir annað í sambandi við meðferð þessa máls, að á s. l. ári skemmdust í stórum stíl söltuð þorskaflök, — 1347 tunnur, sem skemmdust þannig, að það varð að fleygja þeim, ekki 200 tunnur, heldur 1347 tunnur, og hygg ég þó, að það hefði nægt nokkru oftar til að fylla maga hv. þm. Siglf. en þær 200 tunnur kjöts, sem fleygt var. Og á þessu ári voru það ekki bara 200 tunnur, heldur 2000 tunnur af síld, sem skemmdust svo af óviðráðanlegum ástæðum, að það varð að fleygja þeim. Um þetta þótti hv. þm. ekki ástæða til að fást. (ÁkJ: Það á að rannsaka það líka). Það á að rannsaka það líka? Það er sett aftan við í eina línu svona til málamynda, en ekki minnzt einu einasta orði á það í grg. Þó er grg. full af svívirðingum í garð þeirra, sem hafa kjötsöluna með höndum. Nei, það er svo augljós tilgangur þessara manna, að um hann þarf ekki að deila. Ef þeir hefðu ætlað sér að vera á verði gegn ónýtingu matvæla, þá sjá allir, hver svik það hefðu verið við þann málstað að steinþegja um 3500 tunnur matvæla, en gera allt það veður út af þessum 200 tunnum, sem þeir hafa gert, svo að við ræðum ekki um það, hvaða orð hefðu átt við, ef eyðilagðar hefðu verið 3500 tunnur kjöts í stað 200. Það væri fróðlegt að vita, hvaða orð þeir hefðu haft um það, fyrst þeir geta sagt út af því, að þessar 200 tunnur skemmdust, að kaupfélagið hafi „tekið sér fyrir hendur að eyðileggja unnvörpum framleiðslu landsmanna“.
Ég sé ekki ástæðu til að hafa þessi orð fleiri, og hef ég þó ekki drepið á fleira en brýn nauðsyn var að minnast á. En það ætti að vera nóg til þess að opna augu þeirra, sem vilja temja sér annað en taumlausan ofsa í meðferð mála, fyrir því, að þetta mál hefði aldrei átt að koma fram. En það er auðvitað bezt, að það hefur orðið til skammar fyrir flm. eina.