17.01.1944
Neðri deild: 3. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 53 í B-deild Alþingistíðinda. (140)
1. mál, stjórnarskipunarlög
Stefán Jóh. Stefánsson:
Af því að hæstv. forseti óskar, að þetta mál mætti ljúkast nú, ef þess væri kostur, skal ég hafa þetta aðeins örstutta aths. Ég get þó ekki látið hjá líða að svara tveimur atriðum í ræðu 10. landsk. Það væri að vísu ástæða til að minnast á fleiri atriði, sem hann lét sér um munn fara, en það voru þó sérstaklega þessi tvö atriði, sem gáfu mér tilefni til andsvara.
Hv. þm, sagði, að fyrir lægi yfirlýsing stórvelda og annað slíkt um viðurkenningu lýðveldis á Íslandi 17. júní 1944. Mér er ekki kunnugt um það. Hvort hann veit eitthvað frekar um það, skal ég ekki segja.
En það, sem kom mér sérstaklega til að standa á fætur, var það, sem hann sagði, að ég hefði hótað með því, að aðrar þjóðir mundu hindra, að við gætum haldið þjóðhátíð okkar í tilefni af stofnun lýðveldis 17. júní n.k. Ég geri ráð fyrir, að hann hafi haldið svo af hrapallegum misskilningi, en ekki, að hann vilji raunverulega rangfæra orð mín. Það, sem ég sagði, var það, að við vissum nú ekkert, hvernig ástatt yrði í heiminum eða hér á landi 17. júní í vor, kannske yrðu þá þau blóðugustu átök, sem þekkzt hefðu í þessari styrjöld, og það væri lítt viðurkvæmilegt að binda okkur fyrir fram við þennan dag, hvernig sem þá yrði ástatt. Ég sagði aldrei, og mér dettur ekki í hug að segja, að einhver hafi ætlað að hindra okkur. En stórþjóðirnar spyrja ekki um, hvort Íslendingar eru að halda lýðveldishátíð sína, þegar þær eru með sín átök í heiminum, kannske á Norðurlöndum og víðar. Þau átök fara fram, hvort sem Íslendingar hafa þá ákvarðað hátíð sína eða ekki.
Þá er annað atriði, sem ég vil ekki láta ómótmælt. Að mér viðstöddum hefur aldrei verið minnzt á það í stjskrn., að lýðveldisstjskr. þyrfti ekki staðfestingu, enda verður þetta ekki löglega gert, nema hún verði staðfest. (GSv: Af hverju skrifaði hv. þm. þá undir?) Það stendur hvergi, það hefði þá þurft að nefna það í frv. eða skýringar að fylgja, en þær skýringar eru ekki fyrir hendi, og þau orð eru ekki fyrir hendi.
Til að misnota ekki leyfi hæstv. forseta til að flytja hér aths., þá skal ég láta þessi orð nægja til hv. 10. landsk.
Út af ræðu hv. 2. þm. S-M. þarf ég sama sem ekkert að segja. Hann var með sömu ástæðurnar og komu fram í fyrri ræðu hans. Þó vildi hann, þegar hann talaði um frávikningu frá ákvörðun Alþ. 17. maí 1941 af minni hálfu, tala um, að allir hefðu gengið út frá því þá, að lýðveldisstjskr. yrði samþ. 1944. Ég hef aldrei heyrt slíka yfirlýsingu. Hitt veit ég, að í Framsfl. voru þá nokkrar deilur um sjálfstæðismálið, og var þá ákveðið til samkomulags vegna mismunandi skoðana innan þess flokks, að lýðveldið yrði stofnað ekki síðar en eftir þrjú ár. Má vera, að það sé það, sem hann telur sig bundinn við, og vil ég á engan hátt telja það ljótt, þótt hann telji sig bundinn af ákvörðunum síns eigin flokksþings. En af ákvörðunum Alþ. er hann ekki bundinn við að stofna lýðveldi 1944. Ég verð því algerlega að halda fram, að það ríkjandi ástand, sem talað er um á Alþ. 17. maí 1941, sé í engum verulegum atriðum breytt hér á landi frá því, sem þá var.
Þá heldur hv. þm. því fram, að það sé engin smávægileg breyt. á stjskrfrv. að slá ekki föstum gildistökudegi stjskr. Frá mínum bæjardyrum séð getur það verið stórt atriði, en þarf ekki að vera það. Ef spádómar hv. 2. þm. Reykv. rætast, að stríðinu verði lokið 17. júní 1944, sem ég því miður hef litla von um, þá gæti vel verið hægt að velja 17. júní fyrir gildistökudag, og þá væri hægt að gera það með þeim glæsileik, sem slíku málefni sæmir, bezt.