15.02.1945
Neðri deild: 130. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 154 í C-deild Alþingistíðinda. (2742)
104. mál, húsmæðrafræðsla í sveitum
Eysteinn Jónsson:
Ég get með engu móti fallizt á þá afgreiðslu málsins, sem hv. 8. þm. Reykv. stingur upp á, sem sé að vísa málinu frá með rökst. dagskrá.
Ég flutti þetta frv. eftir ósk frá hv. þm. N.-Þ., sem er forfallaður. Þegar ég flutti frv. fyrst, var það um, að lögfesta skyldi húsmæðraskóla að Akri í Norður-Þingeyjarsýslu. Málið hafði hlotið góðan undirbúning heima í héraði. Hv. menntmn. þessarar d. hefur tekið málið til meðferðar og mælt með því, að þessi skóli yrði lögfestur. Þegar málið síðan kemur til meðferðar hér á þ., þá eru fluttar till. um stofnun annarra húsmæðraskóla. Þessar till. hafa verið samþ., svo að nú er gert ráð fyrir í frv. að stofna átta skóla í stað eins í upphafi.
Það hefur sýnt sig, að það er til þingmeirihl. fyrir því að setja l. um alla þessa skóla. Þessar till. hafa verið samþ. inn í frv., og ég dreg ekki í efa, að þeir þm., sem hafa léð þeim fylgi sitt, viti vel, hvað þeir hafa verið að gera, og hafi gert sér grein fyrir, hvaða stefna væri upp tekin í málinu. Það er stefnt að því, að húsmæðraskólarnir verði æði margir í landinu og ekki ákaflega stórir, í stað þess að hafa þá örfáa og gríðar stóra.
Hv. flm. dagskrártill. dregur í efa, að þm. hafi yfirleitt gert sér grein fyrir því, hvaða stefnu bæri að taka upp í þessum málum, þegar þeir léðu fylgi sitt til breyt. á frv. Og hv. þm. leggur því til, að málinu sé vísað frá með rökst. dagskrá, svo að málið geti fengið frekari athugun og verði svo lagt fyrir þingið ásamt heildartill. til breyt. á öllu skólakerfi landsins. — Ég get með engu móti fallizt á þessa málsmeðferð. Vitað er, að það er mikið og vandasamt verk að setja heildarlöggjöf um alla skóla landsins. Og það er ekki réttmætt né nauðsynlegt, að framkvæmdir á einstökum stöðum bíði eftir slíkum heildarlagasetningum. Í þessu sambandi vil ég benda á, að þingið hefur fyrir nokkrum dögum gert mjög veigamiklar breyt., á l., er snerta skólakerfið. Á ég þar við viðbótina, sem gerð var á kennslukröftum við háskólann. Hvert frv. á fætur öðru varðandi háskólann hefur verið afgr. hér á þinginu. Mþn. í skólamálum hafði haft þau til athugunar og sagt álit sitt um þau. Ef n. hefði haft jafnmikinn áhuga á húsmæðraskólamálinu og háskólamálinu, hefði henni verið í lófa lagið að láta uppi álit sitt í alla þá mörgu mánuði, síðan frv. kom fyrir þingið. Ef hv. þm., sem er í n., hefði haft ríkan áhuga á að greiða fyrir málinu, hefði hann átt að beita sér fyrir því, að þetta frv. fengi sams konar meðferð hjá mþn. í skólamálum og háskólamálin.
Það er ekki hægt að hafa þann hátt á að afgreiða málin á mismunandi hátt eftir geðþótta einstakra þm. Það á að reyna að láta jafnt ganga yfir alla, ef kostur er. Þess er ekki annars kostur en ljúka afgreiðslu þessa máls, samþ. það, fella eða breyta því á þann hátt, sem þingið er ásátt um. Ég vil vekja athygli hv. þm. á því, að það er reglulega ranglátt að vísa þessu máli frá með tilliti til þess, hvernig það er til komið. Enginn dregur í efa nauðsyn þess né heldur, að undirbúningur að skólastofnuninni sé í góðu lagi og málið sé á eðlilegum grundvelli. — Ég vil benda hv. þm. á, að það er ákaflega ósanngjarnt að vísa málinu frá, eins og það er til komið, og láta það bíða, meðan verið er að greiða fram úr allsherjarendurskoðun á skólakerfi landsins. Ekki þótti kostur að blanda breyt. á háskólal. saman við heildarendurskoðun skólakerfisins, heldur var mþn. fengin til að gefa upp álit sitt á málunum. Þannig hefði það einnig átt að vera með þetta mál, en það hefur ekki getað orðið. Hv. þm. benti á, að ekki væri skaðinn skeður, þótt málinu væri slegið á frest, þar sem fjárveitingar þyrfti til, áður en framkvæmdir gætu hafizt. Í fljótu bragði virðast þetta sterk rök. En þess er þá að gæta, að ef málinu er blandað saman við heildarlöggjöf um skólamál, er stórhætta á því, að það dragist á langinn. Það er mjög líklegt, ef málið hlyti slíka meðferð, að ekkert yrði gert í því fyrr en eftir talsvert langan tíma. En nú er tækifæri til að hrinda málinu áfram.
Hv. þm. minntist á þá meginstefnu, sem kæmi fram í frv., þá að hafa marga húsmæðraskóla ekki mjög stóra, og taldi sig fyrir sitt leyti ekki reiðubúinn til að kveða upp úr um það nú, hvort sú stefna væri rétt. Ég vil benda á, að það virðist þegar komið fram, að meiri hl. þingsins aðhyllist þessa stefnu. Öll meðferð málsins hér í þinginu sýnir, að þm. hafa þegar gert upp við sig, hvora stefnuna beri að velja. Þess vegna er engin ástæða til að bíða frekar en orðið er.
Hv. þm. talaði um, að þessi stefna gæti verið vafasöm. Einnig minntist hann á tölu húsmæðra í sveitum og hve líklegt væri, að sjá þyrfti mörgum ungum stúlkum fyrir húsmæðrafræðslu ár hvert. Ég vil benda hv. þm. á, að þessi samanburður er ekki einhlítur, fyrst og fremst vegna þess, að þeir skólar, sem hér eru fyrirhugaðir, eru ekki ætlaðir eingöngu húsmæðraefnum úr sveit, heldur engu síður húsmæðraefnum nærliggjandi kauptúna og kaupstaða. Það er kunnugt um þá húsmæðraskóla, sem fyrir eru, þótt þeir standi í sveit, að þá sækir fjöldi ungra kvenna úr kauptúnum og kaupstöðum landsins. Það er ekki hægt að taka ágizkaða tölu húsmæðra í sveitum og reikna út frá því, hvað þörfin er mikil fyrir skólavist. Þörfin er miklu meiri en þar kemur fram.
Ég skal svo ekki fara lengra út í að ræða þessar tvær mismunandi stefnur, sem hér hafa komið fram. Ég held því hiklaust fram, að reisa beri húsmæðraskóla í öllum stærri byggðarlögum landsins. Það er hægt að færa fyrir því mjög veigamikil rök, að kennslan verði miklu viðráðanlegri í smærri skólum en stórum og fjölmennum. Og þess ber einnig að gæta, að það er stórkostlegur menningarauki fyrir héruðin að hafa slíka menningarstofnun heima hjá sér. Það fylgir því slík uppbygging á margan hátt, að mjög veigamikil rök verða að koma þar á móti, ef hverfa á frá þessari stefnu. Þetta skipulag yrði kannske nokkru dýrara miðað við tölu nemenda, og e. t. v. væri hægt að hafa fjölbreyttari kennslukrafta í stórum skólum. En þetta eru líka helztu rökin með stóru skólunum, en á móti koma fjölmörg veigameiri rök með smærri skólunum.
Ég skal játa, að það er alltaf sú hætta yfirvofandi, þegar þm. eru fullir áhuga um mál eins og þetta, að ekki verði allt hnitmiðað sem skyldi. Þessi hætta er alltaf yfirvofandi. En þess ber að gæta, sem ég áðan benti á í sambandi við þetta mál, að hér er aðeins um að ræða að setja ramma um þessi mál, svipað og vegalög eða brúarlög. Þetta er áætlun um skólaframkvæmdir. En þ. hefur sjálft fjárveitingarnar í sínum höndum, og þess vegna er það augljóst mál, að ef einhverjir þeirra hv. þm., sem af áhuga hafa komið húsmæðraskólasetrum inn í þetta frv., kæmust að því síðar, að önnur skipan væri á því heppilegri, mundu þeir koma á framfæri við þ. till. þar að lútandi, áður en reistir eru skólar á þeim stöðum. Yrði það þá tekið til greina, ef síðari uppástungur um þetta sýndust skynsamlegri en þær, sem fyrst komu fram. Það er því engin áhætta í sambandi við það að afgreiða þetta mál eins og það verður, þegar þ. hefur breytt því eftir sínu höfði, og ég tel ekki ástæðu til að fresta því að ákveða í l. þessi skólasetur, frekar en öðrum breytingum á skólamálunum, sem afgr. hafa verið. Ég tel, að mþn. í skólamálum hefði getað verið búin að segja álit sitt um þetta mál eins og varðandi önnur fræðslumál, sem fyrir hafa legið. Mér finnst það vera ranglátt gagnvart þeim, sem að þessu máli hafa unnið, eins og það kom upphaflega fram, að vísa því nú frá og skjóta þar með loku fyrir það, að nokkrar nýjar framkvæmdir í þessu efni geti komið til orða, fyrr en skólamál landsins í heild hafa verið endurskoðuð.
Vil ég því mjög eindregið beina því til hv. þm. að fella þessa rökst. dagskrá, en snúa sér að því að gera út um málið sjálfir.