23.01.1945
Efri deild: 109. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 1290 í B-deild Alþingistíðinda. (3222)
219. mál, dósentsembætti í guðfræðideild
Menntmrh. (Brynjólfur Bjarnason):
Ég vil taka það fram vegna þess, sem hv. síðasti ræðumaður sagði, að ég tel það ekki ná nokkurri átt, að forseti úrskurði um nokkra breytingu á frv., með því að strika þessi erlendu orð út. Mér skilst meira að segja, að þetta geti verið efnisbreyting. Ég er að vísu ekki svo vel heima í þessari fræðigrein, að ég geti fullyrt, að svo sé, en mér virðist í fljótu bragði, að hér geti verið um efnisbreytingu að ræða og ekki komi til mála að breyta því með forsetaúrskurði. Hins vegar er alveg sjálfsagt, að þessi orð verði látin niður falla. en það verði gert á þinglegan hátt með brtt.
Viðvíkjandi þessu frv. vildi ég aðeins segja það. að ég hef ekki heyrt nein rök færð fyrir því, að þörf væri á þessu embætti við guðfræðideild Háskólans. Ég hef ekki heyrt nein rök fyrir því, þótt ég hafi rætt um þetta við allmarga menn, sem áhuga hafa fyrir framgangi þessa máls, og ég hef engan heyrt rökstyðja þetta mál með því, að þörf væri á embættinu. Ekki einn einasta. Þessir hv. stuðningsmenn málsins hafa rökstutt þetta áhugamál sitt á allt annan hátt. Þeir hafa haldið því fram, að þeim manni, sem hér um ræðir, séra Birni Magnússyni prófasti á Borg, hafi tvívegis verið sýnt ranglæti, og efast ég ekki um það. Vitaskuld geta verið skiptar skoðanir um það, og ég vil ekki fara að deila um það hér. Mér þykir þetta svo furðuleg röksemd, að þótt ekki væri vegna annars en þess, mundi ég eindregið verða á móti þessu frv., því að hér er vissulega verið að fara. inn á hættulega braut. Ef ranglæti er sýnt í embættaveitingum, skal stofna nýtt embætti í hvert skipti! Ég gæti nú talið upp nokkuð mörg embætti eða jafnvel tugi embætta, sem ranglega hafa verið veitt, að almannadómi eða a.m.k. að margra manna dómi, og færu þá að vera nokkuð mörg embættin, sem stofna þyrfti til þess að leiðrétta það. Hv. þm., sem síðast talaði, vildi yfirleitt fara inn á þessa braut. Hann sagði að vísu, að hann væri því ekki samþykkur, að þessi háttur yrði upp tekinn, en það hefði nú einu sinni verið farið inn á þessa braut að veita embætti af persónulegum ástæðum, og átti hann þar við það frv., sem nýlega hefur verið samþ. um breyt. á háskólal. og þau nýju dósentsembætti, sem stofnuð hafa verið við norrænudeild Háskólans. Það hefur verið farið inn á þessa braut að veita þessum mönnum embætti, vegna þess að þeir hafa þótt afskiptir í embættaveitingum, og taldi hv. þm. þess vegna nauðsynlegt, að áfram yrði haldið á þessari braut og allir, sem teldu sig afskipta, fengju embætti, sem stofnuð væru fyrir þá. Mér skilst, að til greina geti komið, að þeir verði nokkuð margir, sem teljast afskiptir í þessum efnum, þegar fram í sækir, svo að stofna þurfi nokkuð mörg ný embætti.
Hv. þm. hélt því fram, að norrænudeildin hefði nú meiri kennslukröftum á að skipa en nauðsyn krefði, þannig að komið væri misræmi á milli deildanna og því sjálfsagt, ef einhver önnur deild færi fram á, að stofnað yrði nýtt embætti við hana, enda þótt það væri að þarflausu, yrði það veitt. Nú er guðfræðideildin næst, þá kemur kannske lögfræðideildin, svo læknadeildin, og hver veit, hvað mörg embætti þessar d. kunna að fara fram á til samræmis við norrænudeildina? Ég býst við, að þau gætu orðið nokkuð mörg. Hv. þm. fullyrðir, að þau embætti, sem stofnuð voru með breytingunum á háskólal. á þessu þ., hafi verið algerlega óþörf embætti og hefðu verið stofnuð að óathuguðu máli. Þetta er vitaskuld ekki annað en fullyrðing út í bláinn hjá hv. þm., og ætla ég ekki að deila um það núna. Í fyrsta lagi hafði talsverð athugun farið fram á málinu, áður en frv. var flutt, en það var að tilhlutan háskólaráðs, sem hafði látið athuga málið. Ég veit ekki betur en háskólaráð hafi þar staðið einhuga að, og hvað snertir verkfræðideildina, fór mjög ýtarleg athugun fram, og leitaði ráðið álits allra þeirra aðila, sem yfirleitt komu til greina, svo sem Verkfræðingafélagsins, Rannsóknaráðs ríkisins o.s.frv. En hvað sem þessu líður, og jafnvel þótt hv. þm. hafi haft rétt fyrir sér, að hér hafi verið stofnuð embætti að þarflausu, þá er það furðuleg ræða, sem hv. þm. flytur, að úr þessu eigi að bæta með því að stofna nógu mörg önnur óþörf embætti innan Háskólans, en hvers vegna ekki að stofna embætti á fleiri sviðum til þess að fá jafnvægi við Háskólann eða til þess að stofna stöður handa mönnum, sem hafa orðið afskiptir við embættaveitingar? Hvað segir hv. þm. um það, þegar t.d. rektorsembættið við menntaskólann var veitt Pálína Hannessyni? Ýmsir töldu þá, að næstur hefði staðið Jón Ófeigsson. Hefði ekki verið rétt að stofna nýjan menntaskóla til þess að Jón Ófeigsson gæti orðið rektor? Að sjálfsögðu! Nei, hér erum við komnir út á hála braut, og ég tel það alveg furðulegt. ef þetta frv. verður samþ. á þessum forsendum. Ef atkvæði þeirra manna, sem líta sömu augum á málið og hv. síðasti ræðumaður, ráða úrslitum um, að þetta frv. verði að l., þá erum við vissulega komnir á hála braut. Ég tel vansæmandi fyrir Alþ., ef svo færi, og væri ég í sporum séra Björns Magnússonar á Borg, mundi ég ekki taka við embættinu á þessum forsendum, þegar vitanlegt er, að meiri hluti þm. er andvígur því, að nýtt embætti verði stofnað. Ég gæti ekki verið þekktur fyrir að taka við embætti, þegar þannig væri í pottinn búið.
Ég vil leiðrétta það, sem kom fram hjá hv. síðasta ræðumanni, þar sem hann segir, að rétt eftir að síðasta breytingin á háskólal. hafi verið samþ. hafi komið fram ný till. frá háskólaráði um stofnun nýrra embætta. Ég veit ekki til, að slík till. hafi komið frá háskólaráði eða háskólaráð hafi farið fram á það við neinn að flytja slíka till. Það var síðast í gær, að háskólarektor tjáði mér, að háskólaráð ætti ekki hlut að máli um neitt af þeim frv., sem legið hafa fyrir Alþ. um Háskólann, hvorki um próf. Sigurð Nordal né frv. um heilbrigðisfræði og þá allra sízt þetta frv., sem hér er til umr. Það er því alger misskilningur, að háskólaráð standi að nokkru þessara frv.
Þetta frv. er bundið við nafn ákveðins manns, séra Björns Magnússonar prófasts á Borg. Að sjálfsögðu er það bundið við nafn ákveðins manns, vegna þess að tilgangur frv. er að veita honum eins konar skaðabætur fyrir það, að hann hefur orðið fyrir ranglæti í embættaveitingu.
Ég held satt að segja, að Háskólanum sé enginn greiði gerður með því að gera hann að eins konar góðgerðastofnun handa mönnum, sem menn vorkenna af því, að þeir hafa orðið afskiptir eða orðið fyrir ranglæti. Ég álít, að þetta sé beinlinis vansæmd fyrir Háskólann. Þessi aðferð, að veita ákveðnum manni embætti með l., er í raun og veru ekkert annað en það, að verið er að taka einn þýðingarmesta þátt framkvæmdarvaldsins úr höndum ríkisstj. Alþ. er að taka hann í sínar hendur, sem sé veitingarvaldið. Ég hygg, að þess séu fá dæmi í íslenzkri löggjöf. Þetta gæti kannske verið afsakanlegt og dæmi til þess annars staðar, að veitt hafi verið embætti á nöfn, þegar um frábæra vísindamenn er að ræða, sem þing og þjóð hafa viljað sýna alveg sérstakan heiður og þar sem ekki er neinn ágreiningur um embættaveitinguna, en í þessu tilfelli að veita embætti á nafn vegna þess að maður hefur unnið það sér til ágætis að hafa orðið fyrir ranglæti, og taka þar með veitingarvaldið úr höndum ríkisstj., tel ég með öllu óviðunandi.
Ég sé, að komið hafa fram brtt. við frv. frá hv. 9. landsk. þm. og hv. 7. landsk. þm. um að fella niður nafn séra Björns Magnússonar. Tel ég þó sæmra að samþ. frv., ef þessi breyting yrði samþ. Hins vegar get ég lýst því yfir, að ég mundi að sjálfsögðu ekki veita öðrum embættið en séra Birni Magnússyni, vegna þess að ég tel í fyrsta lagi, að viljayfirlýsing þ. sé jafnskýr, þótt þetta yrði fellt niður, og í öðru lagi kemur ekki til mála undir þessum kringumstæðum að veita öðrum embættið en sr. Birni, þar sem það væri algerlega í samræmi við þær reglur, sem farið hefur verið eftir undir öllum venjulegum kringumstæðum og ég tel, að beri að fara eftir við embættaveitingar við Háskólann.