11.01.1945
Efri deild: 100. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 1713 í B-deild Alþingistíðinda. (4636)
113. mál, laun starfsmanna ríkisins
Bernharð Stefánsson:
Herra forseti. — Þeir hv. dm., sem hér hafa talað, hafa talað um brtt. á þskj. 692 sem brtt. fjhn. Þetta er nokkur vorkunn, því að á þskj. stendur svo. En í nál. hef ég tekið fram, að þessar till. eru ekki frá mér og ég ber ekki ábyrgð á þeim. Þess vegna hefði átt að kenna þær við meiri hl. fjhn.
Þm. Barð. kvaðst ekki geta lagt dóm á, hvort upplýsingar þær, sem ég gaf, væru réttar, en þær eru samkvæmt beztu heimildum, sem fáanlegar eru í þessu máli. Annars var ég þessum þm. sammála um margt, en þó ekki allt. Ég er honum ekki sammála um barnakennarana og laun þeirra. Honum virðist laun þeirra há samkv. frv. Þeir hafa langt sumarfrí, en svo er og um menntaskólakennara og háskólakennara, en af þeirra launum hefur ekki verið orðað að draga. Það hefur verið vikið að því hér, að aðalhækkunin stafaði af launum barnakennara. Þetta er þó nokkuð hæpið. Það er að vísu rétt, að hærri upphæð fer til þessarar stéttar en annarra, en það er af því, að þeir eru fjölmennastir. Einstakar stéttir aðrar fá miklu meiri hækkanir, svo sem sýslumenn og bæjarfógetar, miðað við hvern einstakling.
Hv. 1. þm. Reykv. tók margt réttilega fram hér um. Hann minnti á, að þriggja mánaða fríið er ekki mikils virði. Það kann að vera, að það sé nokkurs virði, þegar mikil eftirspurn er eftir vinnuafli, en að jafnaði mun vera erfitt að komast inn í starfslið um svo stuttan tíma. Nokkuð öðru máli er að gegna um þá, sem hafa sex mánaða frí í sveitum, enda er það svo, að þeir kennarar eiga að hafa einum þriðja lægri laun en hinir. — Ég vil undirstrika það, hversu miklar kröfur eru nú gerðar um skólagöngu kennara. Um inntöku í Kennaraskólann mun nú gilda svipað og um inntöku í lærdómsdeildir menntaskólanna, og er því skólaganga kennara svipuð og stúdenta. Ég er með því að bæta kjör kennara og jafna það misrétti. sem átt hefur sér stað. Ef til vill þykir hv. þdm. skemmtilegt að heyra, að ég var eitt sinn barnakennari og hafði þá í laun 6 kr. á viku eða 144 kr. á ári.
Hv. 6. þm. Reykv. vék að því viðvíkjandi till. hv. þm. Barð. og hv. þm. S.-Þ., að þingið geti síðar lækkað launin, hvenær sem er. Það hefur að vísu komið fyrir, að laun hafa verið lækkuð, en það hefur alltaf verið með því fororði, að það gilti ekki þá embættismenn, sem eru í embættum, þegar l. eru sett. Ef þingið vill hafa frjálsar hendur að lækka launin í framtíðinni, þá er vissara a.m.k. að hafa ákvæði um, að embættismenn verði að sætta sig við launalækkun, ef þess þykir þörf. Ég er óviss um það, að síðar þætti fært að lækka launin, þótt þess væri þörf. Og ég vil benda formanni n. á, að í bráðabirgðaákvæði frv. er ákveðið, að launabreyt. komi fyrst fram við embættismannaskipti.
Hv. form. fjhn. þótti kenna ósamræmis hjá mér, er ég sagði, að lækkunartill. mínar væru ekki tilfinnanlegar fyrir starfsmennina, þótt ríkissjóð munaði um þær. Hann líkti þessu við, að lagður væri tveggja millj. kr. skattur á laun þeirra. Ég hef aldrei lagt til að lækka laun embættismanna um tvær millj., heldur hef ég lagt til, að þau yrðu hækkuð um 4–5 millj. í staðinn fyrir 6–7 millj. kr.
Það er enginn vafi á því, að embættismenn fengju stórbætt kjör, þótt till. mínar yrðu samþ., og þá tel ég, að ekki sé tilfinnanlegt fyrir þá að fá kjörin ekki enn meira bætt. Ef hér á Alþingi kæmi fram till. um að hækka laun enn meir en nú er lagt til og hún felld, væri það þá að leggja skatt á embættismenn?
Við erum sammála um það, að þegar talað er um há og lág laun, þá fer það allt eftir því, við hvað er miðað. Þetta er atriði, sem menn verða að gera sér ljóst, og þm. verða að ákveða, við hvað þeir vilja miða. Ég hygg, að laun verði að vera það há, þegar um opinberar stöður er að ræða, að embættismenn geti lifað af þeim og fengið endurgreiddan þann kostnað, sem þeir hafa haft af undirbúningi sínum undir starfið. En séu till. frv. um laun embættismanna miðaðar við lífskjör alls almennings í landinu, þá eru þau há og sum jafnvel óhæfilega há. Er til dæmis sanngjarnt, að liðléttingur á skrifstofu hafi hærri laun en bóndi eða verkamaður? Samkvæmt því, sem nú er lagt til, fær lægsti launaflokkur 14 þús. kr. eftir 6 ára starf, en bóndinn og verkamaðurinn sömu upphæð eða lægri. Þetta er hófleysi. Það fólk, sem hefur ekki sérmenntun, á ekki að hafa hærri laun en almenningur í landinu, þótt það vinni hjá ríkinu. Þetta kann að þykja íhaldssemi, en ég er alveg sannfærður um, að hér er ekki farin rétt leið.
Hv. 1. þm. Reykv. mótmælti því, að það mætti heita svo, að starfsmenn ríkisins réðu sjálfir launum sínum, en ég held þó, að þetta sé rétt. Þeir áttu sterk ítök í mþn., og sömuleiðis voru kröfur þeirra teknar til greina í meiri hl. fjhn. Þetta tel ég, að megi heita, að þeir ráði nokkru hér um, og stjórnarsamningurinn fjallar meðal annars um að taka aðalkröfur BSRB til greina.
Mér fannst ofmælt hjá hv. þm. Barð., þegar hann sagði, að meiri hl. n. hefði svikið stj. með till. sínum. Ég hef skilið þessa stjórnarsamninga þannig, að meiri hl. n. hafi verið að uppfylla þá með þessum till. Sami skilningur kemur fram hjá formanni n. og fleirum, sem talað hafa og að þessu máli standa.
Hér hefur nokkuð verið rætt um þá till. meiri hl. n. að taka ýmsar stofnanir úr launal., og hv. 1. þm. Reykv. færði fram sem rök fyrir þessu. að bankastjórnirnar og þá sennilega stjórnir annarra fyrirtækja, sem lagt er til, að tekin verði út úr, séu kunnugri starfsmönnunum og högum þeirra en þingið. Þetta er rétt út af fyrir sig, en þetta má að sjálfsögðu segja um allar stofnanir í landinu, og eftir þeim röksemdum ætti að taka allar stofnanir úr launal. nema hin gömlu embætti, sem alltaf hafa verið í launal., og ákveða, að forstjórar fyrirtækja, t.d. eins og verzlana ríkisins. ákveði laun starfsmannanna, því að þeir eru þessu vitanlega miklu kunnugri en hæstv. Alþ., alveg á sama hátt og bankastjórnirnar eru kunnugri starfsháttum í bönkunum en Alþ. er. En eins og komið hefur fram hjá mér í fyrri ræðu minni, er aðalatriðið í þessu máli ekki beinlínis það að tryggja bankana gagnvart starfsmönnum sínum með því að setja starfslið þeirra inn í launal., heldur hitt, að það verði samræmi í launagreiðslum í landinu. Það er alveg áreiðanlegt, að ein meginástæðan til þess, að sí og æ hefur verið krafizt endurskoðunar á launal. nú undanfarin ár, er sú, að ósamræmið í launagreiðslunum var orðið svo mikið. Ef það er ekki tryggt, að launamenn og embættismenn hafi laun eftir ákveðnum reglum og skipulagi, næst ekki aðaltilgangurinn með því að setja launal., og er því alveg nauðsynlegt að hafa þessar stofnanir með. Í því felst í raun og veru ekkert vantraust á stjórnir þessara stofnana, að þær gæti ekki hagsmuna sinna gagnvart launafólkinu, eða hitt, að þær beiti valdi sínu til að láta þetta fólk lifa við bág kjör, heldur samræmi, sem þarf að fá, úr því að verið er að setja ný launal. á annað borð.
Ég hef flutt brtt. um að lækka efsta launaflokkinn um 800 krónur, en auðvitað skiptir það í sjálfu sér engu máli, hvort þessi laun í efsta launaflokknum eru ákveðin 13200 kr. eða 14 þús. kr. Getur meira að segja vel verið, að menn í allra þýðingarmestu stöðum þjóðarinnar ætti að launa miklu hærra, og skemmtilegast væri auðvitað að launa alla menn vel. En spurningin er: Þolir ríkið að greiða þessi laun? Til þess að standa undir útgjöldum, sem fyrirhuguð eru á þessu ári, hefur hæstv. ríkisstj. þótt nauðsynlegt að bera fram frv. um tekjuskattsviðauka, og á sá viðauki að gilda aðeins fyrir yfirstandandi ár. Mér er ómögulegt að sjá, ef launal. verða samþ., — sem sjálfsagt verður, og með brtt. meiri hl., — að það sé nokkurt vit í því að ákveða þessar tekjur aðeins fyrir yfirstandandi ár. Mér hefur sýnzt undanfarið, að ekki veiti af þeim tekjum, sem ríkið hefur, til að standast þau útgjöld, sem það verður að greiða. Nú bætast við útgjöld ríkisins, miðað við núverandi dýrtíð að vísu, a.m.k. 6 millj. kr., en það er einmitt nákvæmlega sama upphæð og hæstv. fjmrh. áætlaði, að þessi tekjuskattsviðauki yrði. Ég fæ þá ekki skilið, að það mundi nægja að samþ. hann fyrir yfirstandandi ár, heldur finnst mér. að hæstv. fjmrh. ætti einmitt í sambandi við setningu launal. að beita sér fyrir því að breyta þessu frv. þannig að vera ekki að hafa neitt tímatakmark eða þá að koma með einhverja aðra leið, og það getur vel verið, að hún sé í uppsiglingu.
Mér finnst það liggja í augum uppi, að þótt ég sé einn af meðflm. þessa frv., liggi ekki á mér nein siðferðileg skylda til að fylgja því endanlega, ef á því verða gerðar þær breyt., sem ég tel stórskaðlegar, og sumar þær till., sem fyrir liggja, eru á þann veg, að ég tel þær stórspilla málinu, t.d. það, ef fjölmennur hópur starfsmanna í landinu, sem upprunalega átti að heyra undir l. samkv. frv., verður tekinn út úr. Þetta tel ég svo þýðingarmikið atriði, að ég mun endurskoða heildarafstöðu mína til málsins, ef slíkar till. verða samþ. En það er nógur tími til að skýra það nánar við síðari umr. hér í deildinni.