17.06.1944
Sameinað þing: 34. fundur, 63. löggjafarþing.
Sjá dálk 1972 í B-deild Alþingistíðinda. (6460)
Gildistaka lýðveldisstjórnarskrár og forsetakjör
Forseti (GSv):
Háttvirtu alþingismenn. Herra ríkisstjóri. Hæstvirt ríkisstjórn. Virðulegir gestir. Íslendingar. — Hinu langþráða marki í baráttu þessarar þjóðar fyrir stjórnmálafrelsi er náð. Þjóðin er nú loks komin heim með allt sitt, fullvalda og óháð. Stjórnmálaskilnaður við erlent ríki er fullkomnaður. Íslenzkt lýðveldi er sett á stofn. Endurheimt hið forna frelsi.
Ættfeður vorir, þeir er hér námu land, helguðu það sér og sínum niðjum til eilífrar eignar. Og frelsi sitt innsigluðu þeir hér með stofnun þjóðþings fyrir meira en þúsund árum.
„Hátt á eldhrauni upp,
þar sem enn þá Öxará rennur
ofan í Almannagjá,
Alþingi feðranna stóð.“
Þá varð Alþingi frjálsra Íslendinga til og dafnaði, og það lifir enn í dag sem öldungur þjóðþinga allrar veraldar, sem þó ávallt yngist upp og á fyrir sér að þroskast og blómgast á ný með lýðfrjálsri þjóð, er velur sjálf sína foringja. Þessi nú frjálsa þjóð, sem þolað hefur þrengingar margra liðinna alda og stundum undir erlendri kúgun, gleymdi þó aldrei sjálfri sér né afrækti sitt dásamlega land, sem henni var í öndverðu af Guði útvalið, land, sem „hart var aðeins sem móðir við barn“ — hún hefur nú með áþreifanlegum hætti sýnt, að hún þekkti sinn vitjunartíma, kunni að höndla hnossið, þegar það átti að falla henni í skaut.
Sérhvað hefur sína tíð. Fulltrúar þjóðarinnar völdu hinn rétta tíma, sem fyrir fram mátti kalla ákvarðaður af eðlilegri rás viðburðanna, en einnig vegna aðgerða Íslendinga sjálfra. Þetta hafa aðrar þjóðir nú einnig viðurkennt, góðu heilli. Það, sem nú er orðið, á ekki skylt við neina bylting, og með réttu hefur ekkert umhverfis það á sér óróleikans blæ. Það er ávöxtur langrar þróunar, sem engum gat tjóað að spyrna í gegn. Og líkt má segja um eðlilega og réttmæta frelsisþrá allra þjóða, sem aldrei verður kæfð. Slíkt er eins og straumþung elfan, sem ómótstæðileg fellur um langan veg í hafið. Og „hver vill banna fjalli frá fljóti rás til sjávar hvetja“?
Vissulega megum vér líta í anda liðna tíð. Það, sem er, og það, sem verður, á rót sína í því, sem á undan er gengið, með margvíslegum hætti. Vér höfum árla þessa dags heiðrað minningu eins ágætasta sonar þjóðarinnar, Jóns Sigurðssonar forseta. En að verki loknu gefst ávallt betra og sannara yfirlit ýmissa liðinna viðhorfa. Sagan mun hér eftir á óvéfengjanlegan hátt skrá á spjöld sín orsakir og afleiðingar atburða í lifi Íslendinga eins og annarra, frá upphafi vega, og bíður fullnaðardómur þess. Allt mannlíf er í heild órjúfanlegum lögmálum háð. Vér bindum nú vora bagga sjálfir.
Á þessari stundu hlýðir, að ég í nafni löggjafarþings þjóðarinnar færi þeim, er síðast og síðastur hefur konungur verið yfir Íslandi, Kristjáni X. Danakonungi, þakkir fyrir velvilja hans í garð landsmanna á undanförnum árum, og árna ég honum, fjölskyldu hans og hinni dönsku þjóð allra heilla. Það er viss von vor, að haldast megi vináttubönd vor við nágranna- og frændþjóðir vorar allar á Norðurlöndum, sem vér einlæglega óskum friðar, frelsis og farsældar, jafnframt og vér treystum því, að oss auðnist að lifa í fullri vinsemd og góðri kynningu við voldugar nágrannaþjóðir vorar og aðrar, er oss vilja samúð og skilning veita og frelsi vort virða, svo sem einnig greinilega hefur komið í ljós á þessum örlagaríku tímum. Munum vér minnast þess með þakklæti og fögnuði. Og það er ósk vor til allra þjóða, að sem fyrst megi linna þeim hörmungum styrjaldar, sem nú þjaka mannkynið, um leið og vér viðurkennum bljúgum huga, að við því böli hefur forsjónin hlíft oss að þessu.
Hver siðmenntuð þjóð skal sínum stjórnarháttum ráða. Um það ber eigi lengur að efast. Íslendingar hafa nú að sjálfráðu og trúir frumeðli þjóðar sinnar valið einum rómi það stjórnarform, er þeir telja bezt hæfa frjálsri þjóð í frjálsu landi, — lýðveldið. Nú er að gæta þess vel, sem réttilega er aflað. Ábyrgðin er vor, og störfin kalla, störf, sem oss ber að vinna sameinaðir og með það eitt fyrir augum, sem í sannleika veit til vegs og gengis og blessunar landi og lýð. Í dag heitstrengir hin íslenzka þjóð að varðveita frelsi og heiður ættjarðarinnar með árvekni og dyggð, og á þessum stað votta fulltrúar hennar hinu unga lýðveldi fullkomna hollustu.
Til þess hjálpi oss Guð Drottinn.