23.11.1945
Neðri deild: 38. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 1055 í B-deild Alþingistíðinda. (1770)
60. mál, raforkulög
Frsm. (Sigurður Thoroddsen) :
Herra forseti. N. hefur ekki getað orðið sammála um afgreiðslu þessa frv. Hv. 1. þm. Skagf. gat ekki orðið samferða okkur hinum nm. Flytur hann brtt. við frv., sem eru aðallega þrenns konar. Í fyrsta lagi er það, að framlag til. raforkumannvirkja skuli ekki koma frá viðkomandi héruðum, heldur skuli mannvirkin að öllu leyti kostuð af ríkinu. Önnur brtt. er á þá leið, að söluverð á raforku skuli vera það sama um allt land, þar sem héraðsrafveitur ríkisins ná yfir. 3. brtt. er flutt í áróðursskyni og virðist varla eiga heima í þessu frv.
Ég skal nú víkja svolítið að þessum brtt. og sýna fram á, að þær beri ekki að samþ.
Hv. þm. taldi, að ríkinu bæri að standa straum af stofnkostnaði héraðsrafveitna ríkisins, og það einkum vegna þess, að þær yrðu reknar af ríkinu. Ég tel þetta ekki rökrétt. hjá hv. flm., því að héraðsrafveiturnar verða fyrst og fremst settar á stofn þar, sem aðrir verða ekki til að virkja, og það, að ríkið gengst fyrir því, er gert að miklu leyti til að spara útgjöld við stjórn og þess háttar, þar sem gert er ráð fyrir, að þessar rafveitur eigi yfirleitt erfitt uppdráttar. Þess vegna hleypur ríkið þar undir bagga að því leyti að taka að sér stjórnina, leggur til verkfræðinga og sérfræðinga, sem rafveitan gæti ekki borið sjálf. Þetta er sem sagt gert í þeim tilgangi að létta undir með héraðsrafveitum ríkisins, en héraðsrafveitur ríkisins koma fyrst og fremst að gagni íbúum þess héraðs, sem rafmagninu er veitt um. Þess vegna er það ekki nema sanngirniskrafa, að ef ríkið leggur í að styrkja íbúa þessa héraðs til þess að koma upp rafveitu til aukinna lífsþæginda og betri afkomu, að íbúar þeir, sem verða aðnjótandi þessara hlunninda, taki þátt í þessu eftir fjárhagslegri getu sinni. Það er líka sanngirniskrafa, að fram komi tillag frá héraði, því að ef þess er krafizt, að viðkomandi hérað leggi fram nokkurt fé á móti í stofnkostnað, þá verður það til þess, að kröfum af hendi héraðsins verði meir stillt í hóf.
Þá er enn eitt atriði í sambandi við 26. gr., sem hv. þm. vill láta fella niður, en það er það, að sýslun. getur bundið framlag úr sýslusjóði við tiltekið mannvirki og þannig ráðið því, í hvaða mannvirki verður ráðizt. Þetta skapar þeim ábyrgð, og þeir sjá um það, að ekki verði lagt í annað en það, sem þeir hafa áhuga á og aðkallandi þörf er fyrir. Ég held, að brtt. hv. þm. verði ekki til að flýta fyrir, að rafveitur í sveitum komist upp, heldur þvert á móti. Í 26. gr. frv. er svo gert ráð fyrir, að áður en ráðizt er í héraðsrafveitur, skuli gera áætlanir um þessi mannvirki, en við þeirri gr. vill hv. þm. ekki hreyfa. Þar er gert ráð fyrir, að ekki megi leggja út í mannvirkið, nema sýnt sé, að það geti borið sig með þeim fjárframlögum, sem til mannvirkisins eiga að koma. En ef héraðsbúum er meinað að leggja fram fé til mannvirkisins, þá þarf meira að koma frá ríkinu og því ólíklegra, að í mannvirkið verði ráðizt. Það væri ekki ólíklegt, að héraðsbúar vildu einmitt leggja eitthvað af mörkum til að hrinda þessu máli af stað.
Önnur brtt. er sú, að verðið skuli ákveðið það sama um allt land. Þetta var einmitt þungamiðjan, eitt aðalatriðið hjá flm. raforkulagafrv. í fyrra. Flm. vildi leggja mikið upp úr því, að þetta atriði væri yfirlýstur vilji Alþ. frá því 1942. Og hv. flm. sagði, að þegar hver einstaklingur ætti að standa við orð sín, þá bæri ekki sízt Alþ. að gera það. Nú mun ég sýna fram á það, þótt ég hafi gert það í fyrra, að það er vont að binda verðið svona. En hvers vegna skyldi Alþ. standa við einhverja yfirlýsingu, ef reynslan sýnir, að annað er betra og réttara? Ég sé ekki, að þetta út af fyrir sig sé nokkur rök í þessu máli. Till. gengur í þá átt, að verð raforkunnar skuli vera hið sama um allt land og ekki hærra utan kaupstaða en íbúar kaupstaðanna þurfa að greiða fyrir raforku að meðaltali. Samt er sagt, að eigi að semja gjaldskrá um raforkuna. Ég verð að segja, að það er þokkalegt verk, þegar það er vitað, að kaupstaðirnir hafa hver sína gjaldskrá, sem eru mjög mismunandi. Um þetta atriði verður að setja flókið reglugerðarákvæði, er sýni, hvernig reikna eigi þetta út. Hér er líka um tvö ólík orkukerfi að ræða, og krefjast þau ólíkra gjaldskráa. Það kemur til af því, hvernig vinnsla orkunnar er nátengd notkun hennar. Úr því búið er að tengja þetta við notkun raforkunnar, þá getur orkuverið ekki takmarkað orkuna á annan hátt en með gjaldskránni, sem getur leitazt við að beina orkunotkuninni inn á vissar brautir, hvar og hvernig orkan er notuð. Við skulum taka til dæmis Reykjavík og Akureyri annars vegar og Siglufjörð og Ísafjörð hins vegar. Þessir staðir hafa ólík orkuver að því leyti, að Reykjavík og Akureyri byggja ekki sín orkuver á miðlun, en hin gera það. Reykjavík hefur mest gagn af því að geta selt raforkuna sem jafnast allan sólarhringinn. En orkuverin á Siglufirði og Ísafirði byggja allt á miðlun og hafa því engan hag af að selja orku á næturnar. Þau orkuver geyma vatnið til næsta dags og selja orkuna þá. Og gjaldskrárnar bera þess ljós merki. Til dæmis selur Reykjavíkurbær rafmagn fyrir um 3½ eyri kw. á næturnar og Hafnarfjörður fyrir 3 aura og Akureyri fyrir 3 aura líka. En á Siglufirði er ódýrt rafmagn ekki selt á næturnar. Mér er ekki kunnugt um verðið á Ísafirði, en mér er kunnugt um, að takmörkunin er sú, að selt er til hitunar, en með reglugerð er leyfilegt að breyta því verði hvenær sem er. Ef litið er á gjaldskrárnar, þá eru þær afskaplega mismunandi. Í Vestmannaeyjum er ljósarafmagn selt á kr. 1,25, en í Reykjavík á 75 aura o. s. frv. Það væri fróðlegt að fá að vita, hvernig hv. frsm. hugsar sér, að þetta landsverð væri ákveðið. Og hvers vegna á endilega að binda landsverðið í sveitunum? Hvers eiga Vestmannaeyjar að gjalda, sem selja rafmagnið á 1,25? Því ekki að binda kaupstaðina við sama raforkuverð? Það segir sig sjálft, ef á að ráðast í að gera mannvirki fyrir héraðsrafveitur ríkisins, þá verður að byggja á einhverri gjaldskrá. Ef þessi héraðarafveita ríkisins er nálægt kaupstað, þá liggur í augum uppi, að verðið hlýtur að verða að vera svipað og í kaupstaðnum. Ef gjaldskráin er þannig úr garði gerð, að verðið væri hærra, mundi það leiða til þess, að fólk mundi draga við sig að kaupa rafmagnið, en það mundi það ekki gera, ef verðið væri svipað. Annars álít ég það líklegt, að verðið yrði jafnað með tímanum. Svo vil ég benda á eitt varðandi það, ef verðið er bundið það sama í sveitunum sem kaupstöðunum. Það er vitað, að veitur í þéttbýli eru ódýrari en í dreifbýli. Það segir sig því sjálft, ef binda á verðið viðkomandi veitum, sem um sveitirnar eru lagðar, þá yrði það til þess, að þær yrðu enn meir þurfandi fyrir styrk og því yrði síður ráðizt í að gera þær. Ég læt þetta nægja um þessa hlið málsins.
Síðasta lið brtt. vil ég svo leyfa mér að lesa með leyfi hæstv. forseta :
„Svo fljótt sem verða má, eftir gildistöku laga þessara, skal lokið rannsóknum á því, hvernig bezt verði fullnægt raforkuþörf landsmanna hvarvetna á landinu, og skal raforkumálastjóri gera áætlanir um framkvæmdir.“
Þetta er fyrri partur till. og fjallar um undirbúning áætlunarinnar, sem frv. gerir ráð fyrir. Og við því er ekkert að segja.
Seinni parturinn hljóðar svo:
„Skulu áætlanir þessar miðaðar við það, að rafveitur ríkisins komi upp orkuverum og háspennulínum á árunum 1946–1955, er nægi til þess, að í lok þess tímabils geti sem flestir íbúar hverrar sýslu og hvers kauptúns fengið keypta raforku innan sýslunnar eða kauptúnsins, er fullnægi orkuþörf þeirra fyrst um sinn.“
Þetta er hreinn áróður, sem ekki á heima í þessu frv. Það væri miklu réttara fyrir hv. flm. að búa til úr þessu þáltill., sem væri þannig úr garði gerð, að hún væri ekki brosleg, og flytja hana í Sþ. Sþ. hefur verið og er notað til þess að ræða áróðurstill., án þess þó að ég ætlist til, að hv. þm. geri þetta. Mér finnst þessi till. ekki eiga heima í þessu frv.