13.02.1946
Neðri deild: 66. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 1436 í B-deild Alþingistíðinda. (2545)
29. mál, fræðsla barna
Frsm. (Páll Þorsteinsson) :
Herra forseti. Ég ætla að gera nokkrar aths. út af ræðu hv. 2. þm. Skagf. (JS), sem var almennt um þetta mál, og drepa á ýmislegt, sem borið hefur á góma við umr. innan n. Ég verð að geta þess, að ég lít svo á, að nokkuð af aths. hv. 2. þm. Skagf. stafi af því, að honum hefur ekki unnizt tími til að kynna sér þetta mál til hlítar, og er það raunar varla tiltökumál, því að við vitum allir, hve tímafrekt það er og erfiðleikum bundið að kynna sér öll mál rækilega, sem nú eru lögð hér fyrir hvert af öðru, og það stórir málaflokkar.
Hv. 2. þm. Skagf. lagði á það megináherzlu, að með þessu. frv. væru áhrif og valdsvið skólan. svo að segja þurrkuð út. Ég held, að þetta sé á nokkrum misskilningi byggt. Valdsvið skólan. verður samkv. þessu frv. mjög svipað og það er nú samkv. gildandi l. um fræðslu barna. Hins vegar er hér gert ráð fyrir því, að fræðsluráð verði kosið í hvert fræðsluhérað, sem er að jafnaði ein sýsla. Í l., sem nú gilda um fræðslu barna og sett voru 1936, er gert ráð fyrir því, að fræðsluráð sé kosið í hverri sýslu, og svo mun hafa verið gert samkv. þeim l. En þegar þau l. voru samþ., var ætlazt til, að þessi fræðsluráð í hverri sýslu yrðu sérstaklega eins konar fjhn. skólanna, þar sem stofna átti sérstaka skólasjóði, enda ákveðið, að sýslumaður hverrar sýslu skuli vera form. fræðsluráðs, og stafar það af því, að þeir áttu að hafa reikningshald þessara sjóða með höndum. Nú er sú breyting gerð samkv. frv., að fræðsluráð á að kjósa eins og í 3. frá 1936, þannig að 4 fræðsluráðsmenn eru kosnir af sýslun. héraðsins, en sú breyt. verður gerð á því, að sýslumenn verða ekki sjálfkjörnir form. fræðsluráðanna eftirleiðis, heldur á að skipa þá af fræðslumálastj. Er þessi breyt. gerð í samræmi við það, að nú eiga störf fræðsluráðanna ekki að vera fyrst og fremst falin í fjárhagsgæzlu fyrir skólana, heldur eiga þau að vera eins konar menntamálan. hverrar sýslu fyrir sig. Eiga þau að hafa eftirlit og tillögurétt, ekki aðeins um barnafræðslu, heldur einnig um framhaldsskólanám, sem reynt verður að starfrækja innan hvers fræðsluhéraðs. Þessir menn, sem kosnir eru af sýslun. héraðanna, eru fyrst og fremst fulltrúar fólksins, sem héruðin byggir, og bera ábyrgð gerða sinna á tillögum sínum fyrir fólkið, sem þeir eru fulltrúar fyrir. Þess vegna er tæplega hægt að segja með réttu, að verið sé að ganga á hlut íbúanna í hverju héraði fyrir sig, þátt fulltrúar sýslun. eða sýslufélaganna eigi að velja sérstaka menn til þess að vera forsvarsmenn um þessi mál fyrir héraðsins hönd gagnvart fræðslumálastj. Það þykir eðlilegra, þegar ákveða á sameiningu skólahverfa einstakra sveita innan hverrar sýslu, að fræðsluráðin eigi þar þá fyrst og fremst tillögurétt gagnvart fræðslumálastj. f. h. héraðanna fremur en sýslun., þar sem þá kæmu til greina fleiri en ein skólan. í hvert sinn, ef um sameiningu ætti að vera að ræða frá því, sem nú er. Þess vegna álít ég, þegar það er athugað, hvernig fræðsluráðin eigi að vera skipuð, þ. e. nefnd, kosin af meiri hl. af fulltrúum fólksins, sem sé sýslun., og þegar litið er á það, hversu frv. afmarkar valdsvið fræðsluráðanna annars vegar og valdsvið skólan. hins vegar, t. d. vald þeirra yfir umráðum barnaskólahúsa og vald þeirra til þess að mæla með kennurum, sem sækja um kennara- og skólastjórastöður við skólana, þá hljótum við að komast að þeirri niðurstöðu, að hér sé ekki mikil alvara á ferðum eða stórvægilegar breyt. frá því, sem er samkv. gildandi lögum. Á hitt vil ég þó benda, að menntmn. hefur í till. sínum fært þetta nokkuð betur í það horf, sem hv. 2. þm. Skagf. drap á, sem sé það, að samkv. till. n. er gert ráð fyrir því, að sameining skólahverfa og skipting fræðsluhéraða í skólahverfi geti ekki komið til greina nema samþykki fræðsluráðanna komi til, þ. e. a. s. þeirra manna, sem fólkið kýs til þess að hafa milligöngu og forsvar þessara mála. Samkv. frv. þurfti fræðslumálastj. aðeins að leita álits fræðsluráðanna, en samkv. till. menntmn. þarf samþykki þeirra að koma til. Ég vænti því þess, eins og fram kom hjá hv. 2. þm. Skagf., að hann og aðrir hv. dm. félli sig vel við þessa breytingu.
Annars er ekki hægt að ganga fram hjá því, þegar rætt er um þessi mál, að sameining skólahverfanna í sveitum er mikið vandamál. Mér er þetta fullkomlega ljóst, og ég get tekið það fram, að mitt sjónarmið um þau efni er ekki fjarri því, sem kom fram hjá hv. 2. þm. Skagf. En það er dómur þeirra, sem bezt þekkja til um þessi mál, bæði kennara og þeirra, sem um skólamál fjalla, að til þess beri nauðsyn að skipa þessum málum svo, að farkennsla leggist niður. Við höfum búið við farskólafyrirkomulagið um 40 ára skeið. I. sem fyrst voru samþ. um fræðslu barna, bera það með sér, að það fyrirkomulag hefur upprunalega verið miðað við þær aðstæður, sem þá voru fyrir hendi, og það skoðað sem bráðabirgðafyrirkomulag, sem hlyti að hverfa, þegar sérstakt húsnæði yrði fyrir hendi. Í l., sem nú gilda um fræðslu barna, frá 1936, er líka svo ákveðið, að farkennsla skuli leggjast niður, þótt það hafi ekki tekizt enn að koma því að fullu í framkvæmd. Í þessu frv. er algerlega haldið á málinu á sama hátt. Þar er gert ráð fyrir því, að farkennsla falli svo fljótt niður sem verða má, en í hverri byggð rísi upp sérstök hús fyrir þessa starfsemi, sem geta jafnframt orðið félagsheimili þeirrar byggðar, sem að byggingu hússins stendur. Ég hygg, að það leiki ekki á tveim tungum, að þetta sé rétta stefnan í þessu atriði, en þegar svo á að taka ákvörðun um það, hvað sameiningin á að vera mikil í sambandi við þessa breytingu á aðstöðu skólanna, þá kemur margt til greina, og vissulega það sjónarmið, sem hv. 2. þm. Skagf. dró fram í ræðu sinni, en ég ætla ekki að rekja nánar en hann hefur þegar gert. Þá kemur og það til greina, hvað hægt er að gera fjárhagslega fyrir mjög fámenna og fátæka hreppa. Bygging slíkra húsa, sem hér um ræðir, hlýtur alltaf að kosta nokkurt fé, jafnvel þótt fjárhagsleg aðstoð ríkisins aukist samkv. því, sem gert er ráð fyrir í þessu frv. En forráðamenn hreppanna verða að gera þessi mál upp heima fyrir með tilliti til þeirra gjalda, sem af þessu leiðir, og aðstöðu, sem er um þessi mál á hverjum stað. Það er líka gert ráð fyrir því í þessu frv., að sá háttur verði viðhafður — og minni ég enn á það, sem ég sagði áður í framsöguræðu minni, um ákvæðin um sameiningu o. fl., t. d. það, að heimilt er að hafa námstímann í heimavistarskólum styttri en 7 mánuði. Þetta er gert til þess, að ekki sé sjálfsagt, að sameiningin verði meiri en óskað er eftir í hverju héraði fyrir sig.
Ég hygg, að ég hafi þá drepið á öll meginatriðin, sem fram komu í ræðu hv. 2. þm. Skagf., og sé ekki ástæðu til þess að fjölyrða meira um þetta, nema frekara tilefni gefist.