28.03.1946
Efri deild: 94. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 1447 í B-deild Alþingistíðinda. (2568)
29. mál, fræðsla barna
Gísli Jónsson:
Herra forseti. Ég þarf ekki að ræða þau atriði, sem hv. 6. þm. Reykv. hefur rakið hér, en hann hefur rakið hér allýtarlega ýmis atriði frv. Ég er honum mjög sammála um Þær breyt., sem hann hefur borið fram, enda höfum við átt um það samræður. En ég vil auk þess minnast hér á einstaka atriði, sem hann minntist ekki á né hefur borið fram brtt. við, og vildi ég gjarnan óska þess, að hv. frsm. tæki það til athugunar og færi svo fram á, að þessari umr. væri frestað til þess að ræða um það við menntmn., bæði þau atriði, sem ég mun benda á, og eins þær brtt., sem þegar hafa komið fram frá hv. 6. þm. Reykv., þannig að vitað verði, áður en þessari umr. lýkur, hve langt menntmn. treystir sér til þess að ganga að okkar óskum, eða hvort hún treystir sér til að ganga nokkuð á móti þeim. Teldi ég þetta eðlilegra en að láta frv. ganga til 3. umr. og láta bera fram margar skrifl. brtt. á síðustu stundu.
Fyrsta till., sem ég mun setja fram sem brtt., er við 2. gr. Ég hef hér á þskj. 518 borið fram brtt. við annað frv., um, að fræðsluskylda skuli ná til barna á aldrinum 7–14 ára, og í sambandi við þá brtt. mun ég bera fram brtt. við 2. gr. Verði það fellt hér, ef það kemur til atkv., áður en mín brtt. við hitt frv. verður borin upp, mun ég að sjálfsögðu draga þá brtt. til baka.
Næsta brtt., sem ég mun flytja, er við 14. gr., og ég er satt að segja hissa á því, að hv. 6. þm. Reykv. skyldi ekki minnast á það atriði. Mér finnst það vera svo þýðingarmikið atriði, að það þurfi íhugunar. Í 14. gr. frv. stendur, að hverju skólahúsi skuli fylgja íbúð fyrir skólastjóra, 3 herbergi og eldhús að minnsta kosti. Þetta er ný kvöð, sem lögð er á sveitarfélög annars vegar og ríkissjóð hins vegar. Eftir að búið er að bæta kjör kennara miklu meira en laun allra annarra manna í landinu, svo að stærsti hlutinn af launahækkuninni á s. l. ári fer til kennarastéttarinnar, þá er komið hér og óskað að fá það lögbundið í fræðslukerfið, sem á ekkert skylt við þetta mál, að byggt sé yfir hvern skólastjóra. Ég tel þetta ranglega hugsað. Vitanlega segir það sig sjálft, að sumir skólastjórarnir eru einhleypir menn, en aðrir eiga kannske 5–6 börn. Ég er alls ekki kominn til með að segja, að allir skólastjórar gerðu sér að góðu að hafa 3 herbergja íbúð. Það er meir en hugsanlegt, að sumir þeirra vildu hafa 5–6 herbergja íbúðir. Ég vil þess vegna, að þessi ákvæði séu felld niður. — Í þessari sömu grein stendur enn fremur: „Heimavistarskólum skal einnig fylgja íbúð eða íbúðir fyrir kennara. Íbúðir skólastjóra og kennara teljast með í stofnkostnaði skóla svo og nauðsynlegustu skólahúsgögn.“ Nú vildi ég eindregið mælast til þess, að menntmn. taki þetta mjög til athugunar. Þetta mun auka stórkostlega útgjöld ríkissjóðs annars vegar og útgjöld sveitarsjóða hins vegar. Og þegar það er athugað, að ríkissjóður og sveitirnar hafa ekki einu sinni getað uppfyllt þær skyldur sínar að byggja skólahúsin sjálf, þá sýnist engin sanngirni mæla með því, að á þeirra herðar verði lögð sú byrði að byggja yfir skólastjórana, sem samkv. launal. hafa hlotið meiri kjarabætur en nokkur önnur stétt.
Þá er það 17. gr., sem ég ber fram brtt. við, en hún. er um það, að engan megi setja eða skipa kennara við barnaskóla, nema hann hafi lokið viðurkenndu kennaraprófi, sé eigi haldinn næmum sjúkdómi og hafi óflekkað mannorð. Það er nú að færast í það horf, að prestar hætti að búa, og hafa þeir þá margir tekið að sér að annast barnafræðsluna jafnhliða prestsstörfunum. Og þá tel ég vitanlega alveg fráleitt, að þeir mættu ekki vera kennarar við skólana nema í kristnum fræðum, svo að ég álít, að nauðsynlegt sé að breyta þessu. Ég vil benda á, að ekki er langt síðan prestur tók að sér skólastjórn úti á landi og leysti það starf betur af hendi en almennt gerist hjá kennurum, án þess að ég vilji í hinu minnsta álasa þeirri stétt.
Þá tel ég, að 18. gr. ætti að falla niður. Ég tel, að það séu reglugerðarákvæði, sem geta breytzt, eftir því sem tímarnir breytast, og ég held, að hvergi standi í 1. ákvæði um kennslustundir, hve margar þær skuli vera í viku eða hve margar mínútur í einni kennslustund. Mér finnst þessi ákvæði ástæðulaus og að þau eigi ekki heima í lögum.
Þá stendur hér í 25. gr. frv., að í hverju fræðsluhéraði skuli vera fræðsluráð skipað 5 mönnum. Ég get ekki séð af frv., hvaða aðilar eiga að greiða þennan kostnað eða hvað launin eigi að vera há hjá fræðsluráði. Í frv. stendur, að sveitarsjóðir greiði kostnað við störf skólanefnda, og í 34. gr. segir, að bæjarsjóður skuli greiða skrifstofukostnað fræðslufulltrúa, en ég fæ ekki séð, hver á að greiða kostnað við fræðsluráð eða hve mikið skuli greitt. En annars er þetta til athugunar fyrir hv. frsm.
Þá er það 30. gr. frv., sem mér skilst, að þurfi mjög að breyta. Hér eru ekki viðkomandi aðilar, sem eiga að veita þetta embætti, skyldir til að taka tillit til tillagna þeirra aðila, sem um getur í frvgr. Skal ég tilfæra sem dæmi, að á einum stað stendur nú mikill styr um skólastjórastöðuna, þar sem skólanefnd alveg eindregið mótmælir skólastjóra þeim, sem fræðslumálaráðherra þvingar upp á þennan skóla. Hann hafði að vísu gengið inn á samkomulag um, að hann skyldi sitja til reynslu í eitt ár, en síðan hefur sóknin harðnað að koma manninum í burtu, og fæst engu um þokað, heldur er þessum manni þvingað upp á skólanefndina þrátt fyrir mótmæli allra þeirra aðila, sem að því standa. Ég tel, að þegar menn hafa reynslu í þessum efnum og þess er gætt, að skólastjóri getur verið misindismaður rétt eins og aðrir, — hann getur t. d. verið drykkfelldur eða vandræðamaður að einhverju leyti, — þá eigi viðkomandi ráðherra ekki, þó að kannske sé vinur hans eða flokksbróðir, að hafa vald til þess að skipa hann til að gegna stöðunni móti vilja allra annarra.
Þá er það í sambandi við lækniseftirlitið. Ég vil taka undir það með hv. 6. þm. Reykv.; að það ákvæði verði alveg fellt niður, að skipaður skuli sérstakur maður í þetta embætti. Og ég vil í þessu sambandi benda á, að mér er óskiljanlegt, hvernig þetta er hugsað, hvort menn hugsa sér að losa héraðslæknana við þetta starf, sem þeir hafa þó gegnt hingað til. úti á landi. Og mér hefur heyrzt, að venjulega sé það svo, þegar illa gengur að fá lækna út á land, að þá stafi það ekki af því, hvað þeir séu illa launaðir, heldur af hinu, að þeir hafi of lítið að gera. Og svo ætti að fara að taka starfið að nokkru leyti af þessum mönnum, til þess að láta þá hafa enn minna að gera til enn meiri kostnaðar fyrir ríkissjóð. Ég vil enn fremur benda á, að í frv. um almennt eftirlit eru gerðar víðtækar ráðstafanir um heilbrigðiseftirlit, svo að ekki er ástæða til að gera það í þessari grein, og mætti gr. því að skaðlausu falla burt.
Ég sé svo ekki ástæðu til að fjölyrða meira um þetta, því að hv. 6. þm. Reykv. hefur rætt ýtarlega ýmsar aðrar greinar frv., og er ekki ástæða til að endurtaka það. Ég vil aðeins eindregið mælast til þess, að menntmn. ræði þessi atriði, sem fram hafa komið, og forseti fresti 2. umr., til þess að þetta verði athugað, áður en gengið er til atkv. um málið.