27.04.1946
Sameinað þing: 41. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 424 í D-deild Alþingistíðinda. (4583)
207. mál, vátryggingargjöld vélbáta
Sigurður Kristjánsson:
Það er ekki hægt að eyða miklum tíma á þessum fundi til að ræða þetta mál, en það er svo umfangsmikið og mikilvægt, að ég hlýt að gefa á því skýringu, þar sem það hefur einnig verið mjög til umræðna í blöðum og á mannfundum, en málið snýr að mér, sem er forstjóri endurtryggingarskrifstofu vélbátaflotans. Ég hef aldrei sagt orð um málið, vegna þess að ég tel, að ég þurfi ekki að standa reikningsskap fyrir mönnum, sem hafa málið milli tannanna, heldur fyrir hæstv. ríkisstj. og Alþ.
Fyrst vil ég víkja að því, að þessi till., sem mælt var fyrir mjög friðsamlega af hv. fyrsta flm., kom mér einkennilega fyrir sjónir vegna þess, að mér er ekki kunnugt um, að nokkur maður vissi nokkuð um þetta mál, nema tryggingarfélögin sjálf og við, sem eigum að heita stjórnendur Samábyrgðarinnar. En enginn flm. hefur leitað upplýsinga hjá mér um málið, enda er í grg., sem till. fylgir, margt, sem er fjarri öllu viti. En ég er ekki að gera það að sérstöku umtalsefni, því að þetta er flutt af beztu trú af flm., en þeir hafa ekki verið heppnir með heimildarmenn. — Fyrst vil ég skýra frá því, sem hv. þm. ætti að vera kunnugt, að bátaábyrgðarfélögin hér á landi eru stofnuð fyrir þjóðarnauðsyn. Ástandið var þá þannig, að mikill hluti bátanna var óvátryggður og óveðhæfur, og sá hluti, sem tryggður var, bjó við þau kjör, að lítt var við unandi. Ég hafði þá tal af forstöðumanni vátryggingarfélags, sem hafði allmikið með bátatryggingar að gera, og var mér sagt, að félagið hefði tekið 10% iðgjöld og haft tjón af því. Nú var þetta ástand bætt með því að stofna þessi félög, gera tjóntryggingu yfir landið allt og bátaflotann veðhæfan. Í öðru lagi var meiningin að gera tryggingargjöldin raunveruleg, þannig að hver maður borgaði það, sem áhættan kostaði. Þeir, sem vátryggja bátana, eru eigendurnir sjálfir. Þeir ganga í stærri eða minni félög, og þau taka alla báta félagsmanna og tryggja þá og endurtryggja svo frá sér. Frá upphafi var byrjað skakkt á þessu, þar sem félögin voru höfð of mörg, en smá, og er það miklum örðugleikum bundið að færa það í lag. Það er mál út af fyrir sig, og er það komið nokkuð áleiðis. Iðgjöldin ákveður ríkisstj. í samráði við hvert félag, svo að þessir tveir aðilar skapa iðgjöldin. Vitanlega voru iðgjöldin nokkur ágizkun, en voru svo löguð eftir reynslunni. Og það get ég sagt hv. þm., að reynslan er sú, að stærstu félögin hafa komizt bezt af. 9 félög af 20–30 hafa komizt í greiðsluþrot. Þrjú af þeim hafa lagzt niður, 3 hafa greitt upp skuldir sínar, en 3 eru þannig stödd fjárhagslega, að vonlítið er, að þau rétti sig við með sömu iðgjöldum. Þessi vátryggingarfélög eru, eins og hv. þm. er kunnugt, félagsskapur bátaeigenda sjálfra, sem hafa tekið í eigin hendur tryggingar bátanna og reyna að finna hið rétta gjald miðað við áhættu. Það er því ekki hægt að komast neðar í gjöldunum en það, sem er raunverulegur áhættukostnaður, því að enginn tryggir fyrir minna en það, sem tryggingin ber sig með. Eins og hv. frsm. skýrði frá, eru iðgjöldin frá 5–8%. Það eru tvö smáfélög, sem hafa þessi 8%, en flest félögin eru með 6–7% og nokkur með 5%. En nú vildi ég skýra hv. þm. frá því, vegna þess að málið er komið á dagskrá og talað er um að lækka þessi iðgjöld, að þau eru miklu lægri en menn hyggja og á pappírnum stendur. Þessu er þannig varið, að félögin standa skil á tryggingunum á þann hátt, að þau bæta öll tjón, sem verða. Tjónin eru oftast viðgerðartjón og þau kosta samkv. verðlagi, sem nú er við skipabyggingar, með því fráviki, að aðgerðin er alltaf miklu dýrari en nýbygging. Þetta stafar af því, að við aðgerðina verður að rífa það gamla frá. Nú vita menn, að nýbygging báta mun kosta um 10 þús. kr. smálestin. Ég hygg, að það sé ekki ofsagt, að aðgerðartjón sé milli 10–15 þús. kr. smálestin eða dýrara. En hvað halda nú menn, að eigendur bátanna borgi mikið í iðgjöld miðað við smálest? Ég hef reiknað það út fyrir 2 ár. Það er ekki fyrir s. l. ár, heldur árin næstu á undan. Árið 1943 voru iðgjöldin miðuð við mat 3,3 þús. krónur á smálest, og 1944 var meðalverðið yfir landið 4,1 þús. á smálest. En á sama tíma borga félögin miðað við mat 10–15 þús. kr. á smálest. Svo að iðgjöldin eru í raun og veru varla meira en helmingurinn af því, sem er á pappírnum. Langmestur hluti bótanna er aðgerðartjón. — Ég vildi vekja athygli á þessu, því að búið er að rannsaka, að iðgjöldin hér á landi eru ekki meira en 3–4%, ef menn borga iðgjöld af bátum miðað við nútíma verðlag.
Það hefur verið vitnað hér í það, að mismunandi iðgjöld væru hér á landi, t. d. tryggði félagið í Vestmannaeyjum fyrir 3% og í það horf ætti að koma tryggingunum yfirleitt. Ég vil upplýsa, hvernig á þessu stendur. Það stendur þannig á því, að Vestmannaeyjafélagið tryggir aðeins fyrir algeru skipatapi og björgun og eru borguð 3% fyrir, og er þessi greiðsla miklu lægri en hjá þeim, sem tryggðu fyrir öllu, bæði aðgerð, algeru tjóni, björgun og hverju, sem vera skal. Ég get líka getið þess, að Vestmannaeyjafélagið býr við alveg sérstakar aðstæður og hefur betri aðstæður til að hafa lág iðgjöld en flest önnur félög. Félag þetta er stórt, hefur mikinn bátaflota. Það hefur alla bátana í einni höfn, og munar það miklu. Af þessum ástæðum geta þeir algerlega séð um aðgerðir. Þeir eru búnir að koma sér þannig fyrir, að aðgerðir og björgun er miklu ódýrara en annars staðar á landinu. Þetta er líka vegna þess, að þeir eru búnir að temja sína félagsmenn. Það er mjög fátítt, að þeir noti það sem féþúfu að aðstoða félaga sína, en víða annars staðar er rík tilhneiging til þess. Og mér er engin launung á því, og ég hef sagt forstjóranum í Vestmannaeyjum það, að Samábyrgðin hefur aldrei fengið neinn halla af tryggingunum þar, þótt hún hafi fengið mikla skelli af öðrum félögum. Það er því alls ekki rétt að miða við Vestmannaeyjafélagið. Það er algerlega rangur samanburður. Það er að bera saman tvo ólíka hluti. Og hvað félagið í Vestmannaeyjum snertir, þá vil ég bæta því við, að það hefur annan tryggingarmælikvarða en önnur félög fyrir sína félagsmenn fyrir mikinn hluta flotans. Hafa eigendur haft þar í eigin ábyrgð 25%. Og þegar menn hefja opinberar umr. um þessa hluti, þá eiga þeir að kynna sér málið út í yztu æsar.
Ég hef heyrt því mjög haldið fram, að Samábyrgðin tæki of mikil gjöld af félögunum og hún endurtryggði allt of mikið og væri með því að ausa fé út úr landinu, og að þessu kom hv. flm. Ég skal skýra frá því, hvernig þessu er háttað. Það er ekkert launungarmál og ríkisstj. er send skýrsla og reikningar um það árlega. Fram að stríðinu eða um 30 ár endurtryggði Samábyrgðin á Norðurlöndum. Það endaði þannig, að þegar samband rofnaði vegna styrjaldarinnar, hafði endurtryggingin þar ekki fengið neinn hagnað, og það var af gamalli tryggð, að hún hélt áfram að endurtryggja. Það fór enginn peningur út úr landinu fyrir þær tryggingar. Síðan var leitað um endurtryggingu í Englandi. Þá stóð illa á, menn voru hræddir við stríðsáhættuna og miðuðu allt við styrjöld. Hætt var við, að tjón af styrjaldarástæðum lenti á almennu tryggingunum, því að ekki er hægt nema mjög sjaldan að sanna, að um tjón af styrjaldarástæðum væri að ræða. Það fékkst þó tryggt í Englandi fyrir sömu kjör. Og eins og Samábyrgðin greiðir til félaganna nokkur prósent fyrir innheimtuna, þá greiðir endurtrygging okkar á sama hátt nokkra fjárhæð. Síðan bátaábyrgðarfélögin voru stofnuð, hefur Samábyrgðin haft nokkurn gróða. Ég skal skýra frá því, að þegar ég tók við þessu fyrirtæki, átti það ekki fyrir skuldum, og er það ekki vel viðeigandi fyrir tryggingarstofnun. En síðan hefur verið nokkur gróði á hverju ári. Samábyrgðin hefur tryggt verðmæti, sem er um 60 millj. kr., og mun fara vaxandi á næstu árum. En gróði Samábyrgðarinnar hefur á 8 árum orðið um —½ millj kr., og það er eign Samábyrgðarinnar eftir öll þessi ár. En ég vil taka það fram, að þessi hagnaður er að verulegu leyti af styrjaldartryggingum. Ég hvatti öll félög til að taka báta í styrjaldartryggingu. Það var gert sums staðar, en ekki alls staðar, því að styrjaldaróttinn var svo ríkur í mönnum. En eins og ég sagði áðan, þá er hér um bil ómögulegt að sanna styrjaldartjón, og lendir því tjónið oftast á almennu tryggingunum. Af stríðstryggingunum er því næstum 100% hagnaður, þar urðu aldrei útgjöld. Og gróðinn, sem Samábyrgðin hefur fengið, er talsvert af þessu. Ég held hv. þm. sjái af þessu, að Samábyrgðin hefur ekki tekið of há iðgjöld. Það hafa verið gerðir út til mín menn til þess að krefjast þess af mér, að ég endurtryggði ekkert og léti Samábyrgðina taka til sín þann gróða til þess að lækka iðgjöldin. Þessu hefur ekki verið anzað. Ég vil segja, að sá, sem tryggir, hann á einmitt að leggja áherzlu á og á heimtingu á, að endurtryggt sé. Það er skiljanlega öryggi fyrir hann, að endurtryggt sé. Það á ekki að krefjast aðeins skírteina, sem svo ekkert er á bak við. Einnig á sá, sem tryggir, að spyrja, hvað hann geti fengið það ódýrt. Og svörin við því eru þau, að hann eigi að fá trygginguna fyrir það, sem hún kosti raunverulega. Og það er það, sem gert hefur verið, því að þetta eru sennilega ódýrustu tryggingar, sem til eru í heiminum á öðru eins hættusvæði og hér, þar sem flotinn gengur allt árið. Eins og ég hef bent á, kostar hin raunverulega trygging ekki meira en 3–4%, ef metið er til tryggingar eftir nútíma verðlagi. — Ég skal halda áfram þessu yfirliti. Ég hef skýrt hv. þm. frá því, hvað Samábyrgðin hefur eignazt á þessum árum. En af því að það eru svimháar upphæðir, sem talað er um í þessu sambandi, vil ég geta þess, að öll iðgjöldin eru undir 3 millj. kr. af bátaflota, sem er 60 millj. að mati, en það mat má sennilega tvöfalda miðað við verðlag í dag. Það hefur verið greitt til endurtryggingarinnar af öllum þessum flota, þannig að félögin taka helming áhættunnar, en þó ekki meira en 40 þús. hvert á áhættunúmer. Samábyrgðin hæst 35 þús. á einu skipi og erlenda endurtryggingin afganginn. Til erlendu endurtryggjendanna hefur verið greitt 1350000 kr. Þeir hafa endurgreitt 900 þús. kr. fyrir tjón. Þeir hafa greitt fyrir uppistöðu skipa 127 þús. kr. og Samábyrgðinni fyrir innheimtu 101 þús. kr. Samábyrgðin hefur lagt til hliðar fyrir óuppgerðu tjóni 250 þús. kr. að sínum hluta. Enginn vafi er á því, að erlenda endurtryggingin á eftir að greiða 300–400 þús. upp í óuppgert tjón. Hún hefur því sáralítinn hagnað af tryggingunum. — Ég held því, að það sé bara í höfðinu á mönnum þegar þeir segja, að verið sé að ausa fé út úr landinu með þessum endurtryggingum. Hingað til hefur Samábyrgðin, sem hefur endurtryggt í nær 40 ár, því miður ekki getað skilað sínum endurtryggjanda nema sáralitlum hagnaði. En það hefur ekki litla þýðingu að skapa tiltrú á íslenzkum tryggingum erlendis. Ég hef skýrt frá því, að þegar góður maður, vanur tryggingum sagði, að ekki bæri sig að taka 10% af bátum, sem tryggðir voru hjá honum, þá spurði ég hann, hvernig á því stæði, og hann sagði, að það væri vegna þess, að það kæmi meira á trygginguna en henni bæri að greiða. Endurtryggingunni væri kunnugt, að verulegum hluta viðhaldsins hefði verið komið á vátryggjanda. Og þetta skapar ótrú á tryggingum okkar erlendis. Ég hafði togara hjá erlendu umboði; er starfaði hér. Þetta var nýlegur togari, en hann varð að borga 10% iðgjald. Ég spurði forstjórann að því, hvernig á þessu stæði, og hann sagði, að þeir hefðu ótrú á tryggingunum, því að á þær kæmi svo og svo mikið af viðhaldskostnaði skipsins.
Ég fyrir mitt leyti hef sett mér það mark, að endurtryggjandi skyldi aldrei geta vefengt neitt, hvorki smátt eða stórt. Ég vil heldur, að mín stofnun greiði mismuninn — og það hefur stundum verið gert — en það komi nokkur tortryggilegur hlutur fyrir hjá endurtryggjanda í því. Það verður að skapa tiltrú til íslenzku trygginganna, og það verður ekki gert nema með því móti, að það sé óvéfengjanlegt, að allt sé öruggt og rétt, sem gert er.
Eins og áður er sagt, hef ég ekki séð mér fært að halda uppi löngum umr. um þetta mál, en hefði þó þurft að tala miklu meir um þetta efni. Ég vona þó, að hv. þm. hafi fengið nokkra hugmynd um þetta af þessum fáu orðum, sem ég hef sagt.
Ég vil geta þess að lokum, að félagsskapur sá, sem bátaeigendur, sem þessi mál varðar fyrst og fremst, hafa stofnað með sér, hver á sínu sviði, varðandi tryggingarnar, átti sameiginlega samkomu nú í vetur til þess að ráða ráðum sínum um ýmislegt, sem snertir þessar tryggingar og fyrirkomulag þeirra. Þar var rætt um það, hvernig gera ætti tryggingarnar sem ódýrastar. Öllum held ég hafi komið saman um það, að iðgjaldalækkun gæti ekki komið til mála, þar sem iðgjöldin hefðu sýnt sig að svara varla til kostnaðar. En það, sem við lögðum áherzlu á, var að finna leið til þess að draga úr kostnaðinum, en hann er mestur á viðgerðum, sem eru, eins og menn vita, orðnar ægilega dýrar. Og þessir menn, sem eiga allt á hættu í þessu máli, hafa sjálfir sett nefnd til þess að rannsaka og gera tillögur, sem gætu orðið til þess að draga úr áhættunni, sem leiðir af sér um leið iðgjaldalækkun.
Um annað mál var líka mikið rætt, þ. e. um að flokka skipin, því að það er óréttlátt, að ný skip úr góðu efni og örugg beri sömu iðgjöld og léleg skip, sem varla mega anda. Ég veit, að það verður óvinsælt að gera þessa flokkaskiptingu, en okkur kom saman um, að félögin skyldu rannsaka þetta vel, hvort ekki væri rétt að flokka skipin. Ég get lýst yfir því, að mín reynsla er sú, að eins gott sé að tryggja gott og vandað eikarskip fyrir 3% eins og gamalt furuskip fyrir 8%, og af því geta menn séð, að ekki er rétt að hafa öll skip í einum flokki. En auk þess kemur hér til greina ein skekkjan enn, og hún er sú, að hin nýrri og betri skip eru virt yfirleitt með kostnaðarverði og því borgað af þeim í allt öðrum mælikvarða en hinum. Sum skip hér á landi eru kannske virt undir 2 þús. kr. pr. smálest, en nýrri skipin á 10 þús. kr. pr. smálest. Er þetta að sjálfsögðu mikið misrétti, en þetta er í höndum félaganna sjálfra, Alþ. kemur það ekki við. Félögin verða að leysa þennan vanda eftir því, sem þeim þykir skynsamlegast.
Ég sé, að hæstv. forseti er farinn að ókyrrast í sætinu, og skal ég nú ljúka máli mínu. Ég vænti að hv. þm. hafi séð, að þetta mál er og á að verða í höndum eigendanna sjálfra, félaganna sjálfra og ríkisstj., og því mun ég leggja til, að þessari till. verði vísað til ríkisstj.