14.11.1945
Efri deild: 30. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 311 í C-deild Alþingistíðinda. (5037)
88. mál, útsvör
Flm. (Gísli Jónsson):
Herra forseti. Eins og bent er á í grg. þessa frv., var málið borið fram á síðasta Alþ. og fékk þá afgreiðslu, að því var vísað frá með rökst. dagskrá. Eins og sést í grg., var það gert í trausti þess, að ríkisstj. léti athuga l. um útsvör og koma m. a. á þeim breyt., sem frv. gerði ráð fyrir, ef tiltækilegt þætti. Nú hefur ekkert heyrzt frá ríkisstj, um þetta mál. En málið er svo aðkallandi fyrir viðkomandi héruð, að það verður ekki beðið eftir því lengur að fá nokkra réttlætingu á þessu máli. Og þess vegna er þetta frv. fram komið.
Það hefur fallið hæstaréttardómur í máli, þar sem félag, sem hefur allan rekstur sinn norður í Strandasýslu, var gert útsvarsskylt hér í Reykjavík, vegna þess að félagsstjórnin er búsett hér. Það er vitað, að þetta fyrirtæki rekur stórkostlegan iðnað í héraðinu, þar á meðal síldarbræðslustöð. Og þessi atvinnurekstur er í raun og veru alls ekki rekinn úr Reykjavík, heldur er hann rekinn á hafinu. Hér er aðeins um að ræða einn togara, sem félagið átti og rak að sjálfsögðu með sínum fyrirtækjum. Aflann lagði fyrirtækið ekki á land hér, heldur í útlöndum. En í niðurstöðum hæstaréttar á þetta félag að greiða mjög hátt útsvar til Reykjavíkurbæjar, því að heimilisstaður félagsstjórnarinnar er hér.
Það stendur nokkurn veginn eins á um fyrirtæki vestur í Bíldudal. Fyrirtækið á þar allar sínar fasteignir og hefur þar allan sinn rekstur að öðru leyti en því, að skip þess fara um höfin og selja afla sinn í útlöndum, eins og önnur skip. Hins vegar er fyrirtækinu nú gert skylt að greiða útsvar í Reykjavík samkv. hæstaréttardómi í máli Djúpuvíkur, vegna þess að félagsstjórnin er búsett hér. Einnig hefur verið lagt hátt útsvar á fyrirtækið þar, sem það á heima. Afleiðingin hefur því orðið sú, að s. l. tvö ár hefur hvorki Suðurfjarðahreppur né Reykjavíkurbær fengið útsvarsupphæðirnar greiddar, þar sem málið hefur staðið fyrir dómstólunum og áraskipti þangað til dómur fellur um það. Það er því ekki hægt að skera úr því á þann veg, því að það veldur miklum erfiðleikum fyrir Suðurfjarðahrepp, þar sem hann byggir aðaltekjur sínar á þessum stofni. L. verða að skera úr um það, hvar og hvernig þessi gjöld eiga að fara fram. Vitanlega kemur ekki til mála, að félögin greiði tvöfalt útsvar, þótt þau eigi heima á öðrum stað en stjórn félagsins. Ef þetta er ekki tekið skýrt fram í l., mundi sama ástand skapazt í hvert skipti, sem stór fyrirtæki flytja frá einum stað til annars, nema stjórnin flytti með fyrirtækinu eða það skipti um stjórn. Nú er von á mörgum nýjum skipum inn í landið. Og það er einmitt mjög líklegt, að þetta ástand slapist; því að vel má vera, að stjórnir þessara félaga sitji hér að mestu leyti, þótt atvinnureksturinn sé rekinn annars staðar. Og ef þessu er ekki breytt, þá sé ég ekki annað en það girði fyrir það, að hægt sé að dreifa atvinnutækjunum út um landið, eins og þó er ætlunin til þess að fyrirbyggja, að allir landsmenn flytji á fáum árum til Reykjavíkur og skapi þannig hreint öngþveiti í bænum fyrir yfirvöldin, sem eiga að ráða m. a. fram úr húsnæðisvandræðunum. Þetta er því hagsmunamál Reykjavíkur
Í 2. gr. frv. er flutt brtt. þess efnis, að ekki skuli skipt útsvari milli sveitarfélaga, ef þau eru innan sama sýslufélags. Reynslan hefur sýnt, að það hefur vakið mjög mikla úlfúð, þegar hrepparnir hafa verið að heimta útsvar hver af öðrum. Ég hefði talið eðlilegast, að félögin greiddu útsvar þar, sem þau eiga heima, og hvergi annars staðar. En þar sem ég er ekki viss um, að það fengi fylgi, vil ég ekki setja það eða annað inn í frv., sem torveldar það, að aðaltilganginum verði náð.
Þegar þau ákvæði voru látin í l., að greiða skyldi útsvar þar, sem maðurinn fengi atvinnu, var það gert á þeim árum, þegar atvinnuleysi ríkti og menn fóru úr ýmsum sveitahéruðum til að leita sér atvinnu, aðallega til Reykjavíkur og stærri staða. Á þennan hátt var tekin nokkur atvinna frá kaupstaðabúum, sem svo aftur var greiddur atvinnuleysisstyrkur En nú er þetta allt breytt. Nú getur hvorki Reykjavík né aðrir kaupstaðir uppfyllt eftirspurnina eftir vinnuafli, nema að fá stórkostlegt aðstreymi frá sveitunum. Og liggur nú við, að fámennir hreppar falli í auðn af þessum sökum. Niðurstaðan verður því sú, að hrepparnir missa ekki aðeins vinnuafl þessara manna úr héraðinu, þeir fá ekki heldur útsvarsgreiðslur frá þeim.
Ég vænti, að sú n., sem fær þetta mál til meðferðar, vilji sýna því fullan skilning og setja sig ekki aðallega inn í hagsmuni kaupstaðanna, heldur einnig inn í hagsmuni þeirra manna, sem skórinn kreppir mest að í þessu efni, eins og raun ber vitni um.
Vildi ég svo mælast til, að frv. verði vísað til heilbr.- og félmn. Ég sé ekki betur en þetta mál eigi þar heima, því að þetta er hreint félagsmál.