07.03.1946
Neðri deild: 82. fundur, 64. löggjafarþing.
Sjá dálk 714 í B-deild Alþingistíðinda. (770)
168. mál, gistihúsbygging í Reykjavík
Garðar Þorsteinsson:
Herra forseti. Hæstv. samgmrh. hafði gert hér nokkrar fyrirspurnir til allshn., eða meiri hl. n., út af því, að meiri hl. n. hefur lagt fram brtt. um það, að 5. gr. þessa frv. verði felld burt úr frv., sem sé um eignarnámsheimildina. En hv. frsm. n., þm. Snæf., er ekki viðstaddur hér í dag og getur þess vegna ekki orðið fyrir svörum. Ég skal þess vegna með nokkrum orðum leyfa mér að svara því, sem ég tel mestu máli skipta í sambandi við það, sem hæstv. samgmrh. beindi til n.
Eins og hv. alþm. er að sjálfsögðu kunnugt, eru í stjórnarskránni sett ákvæði um það, að ekki skuli vera heimilt að taka eignarnámi eignir manna, nema almenningsþörf krefjist. En það er hins vegar á valdi Alþ. hverju sinni að meta það, hvort fyrir liggi þær aðstæður, að segja megi, að þar sé um almenningsþörf að ræða. Ég fyrir mitt leyti vil í fyrsta lagi draga það í efa, að almennt sé hægt að skoða það svo, að fullnægt sé þessum skilningi stjskr. að því er snertir þetta mál, að svo víðtæk eignarnámsheimild geti verið réttlætt með því, að almenningsþörf krefjist þess, að hún sé veitt nú þegar við samþykkt þessa frv. En hitt legg ég svo sérstaka áherzlu á, að mér hefur virzt hæstv. Alþ. hafa haft þá almennu reglu á undanförnum árum að gefa ekki almennar eignarnámsheimildir og ekki án þess að fyrirfram sé vitað, hvað eigi að taka eignarnámi, og í öðru lagi það, að það sé fullreynt, þegar eignarnámsheimildin er veitt, að ekki sé hægt að ná samningum á milli þess aðila, sem fer fram á að fá eignarnámsheimildina, og hins, sem á að þola eignarnámið. Ég gæti nefnt allmörg dæmi þess, að þetta hefur verið afstaða hæstv. Alþ. Og a. m. k. er mér óhætt að segja, að það hefur verið afstaða meiri hl. allshn. hverju sinni, að það skuli vera þrautreynt, að ekki sé hægt að ná samkomulagi, áður en heimild um eignarnám sé samþ. á Alþ. Ég man t. d. eftir því, að fyrir tveimur árum var farið fram á eignarnámsheimild í sambandi við eignir á Norðfirði, og fleiri mál slík hafa komið fyrir Alþ., þar sem heimild til eignarnáms hefur ekki verið gefin af Alþ., vegna þess að ekki lágu fyrir full skilríki fyrir því, að ekki væri hægt að fá eignirnar keyptar af eigendum með frjálsum samningum. Samkv. 5. gr. frv. liggur málið svo fyrir hér, að ríkisstj. er heimilt að taka eignarnámi lóðir, hús og mannvirki eftir því sem ríkisstj. telur þurfa undir gistihúsið og því til afnota. Og ég geri ráð fyrir, að þetta gistihús verði reist í Reykjavík, og þá væri með þessari gr. gefin ótakmörkuð heimild til þess að taka innan lögsagnarumdæmis Reykjavíkur hvert hús, lóð og mannvirki sem vera skal og greiða það eftir mati, til þess að fá stað undir gistihús þetta. Og slíka víðtæka eignarnámsheimild vil ég ekki fallast á, og meiri hl. allshn. er á sömu skoðun.
Hæstv. samgmrh. spurði, hvort ríkisstj. hafi í hendi sér einhver önnur ráð, eftir sérstökum l. eða á annan veg, til þess að taka lóðir eða hús eignarnámi í þessu skyni, ef þessi heimild er tekin burt úr frv. með niðurfellingu 5. gr. Ég verð að svara því, að það er að sjálfsögðu engin slík eignarnámsheimild til. En hins vegar er ekki þar með sagt, að ríkisstj. geti ekki náð sama markmiði án slíkrar heimildar. Og ég á ákaflega erfitt með að trúa því, að í framkvæmdinni gæti það orðið þannig, ef ríkisstj, segir við ákveðinn eða ákveðna aðila, að á þessum stað eigi að reisa gistihús og þessar lóðir þurfi að kaupa til þess og þessi hús til niðurrifs, að eigendur slíkra eigna mundu ekki fyrir sitt leyti samþykkja frekar að selja þessar eignir í frjálsri sölu viðkomandi aðilum, sem yrðu ríkið, bærinn og Eimskipafélag Íslands, sem hér er gert ráð fyrir sem slíkum aðilum — eða hlutaðeigandi aðilum yfirleitt — heldur en að þola það að láta meta þær og taka eignarnámi. Því að það er víst, að þessir eigendur mundu alveg eins geta fengið kaupverðið ákveðið með mati, ef viðkomandi aðilar ekki gætu komið sér saman um kaupverðið með frjálsum samningum á annan hátt, þótt ekki kæmi til eignarnáms. Nú hefur hæstv. samgmrh. sagt, að sá staður, sem nú sem stendur sé álitinn álitlegastur undir þetta nýja gistihús, sé þannig í sveit settur, að þar verði að taka nokkrar lóðir og hús eignarnámi. Því er til að svara, að hæstv. Alþ. hefur alls ekki fengið að vita, hvaða eignir og lóðir þetta eru. Og ég skýt því til hvers einasta manns, sem á lóð eða hús, sem hér gæti komið til greina, hvort hann mundi fyrirfram vilja gefa eignarnámsheimild svo almenna sem þá, sem hér er farið fram á í 5. gr. frv. Ég held, að enginn mundi vilja samþ. það. Og það minnsta, sem krafizt verður, að gert sé um leið og farið er fram á eignarnámsheimildina, er, að ríkisstj. komi til Alþ. og segi: Ég vil fá eignarnámsheimild fyrir þessari eða hinni eign eða þessum lóðum og þessum húsum. Og þegar svo væri flutt málið, væri það Alþingis að svara um þessi tilteknu tilfelli, sem þá lægju fyrir, hvort það vildi veita um þær eignir eignarnámsheimild. Og samkv. þeirri reglu, sem meiri hl. allshn. og hæstv. Alþ. á undanförnum árum hefur fylgt, þá mundi einnig verða krafizt þess, að skilríki lægju fyrir um það, að ekki væri hægt að ná þessu sama takmarki, að kaupa þessar eignir, með frjálsum samningum. Það eru að sjálfsögðu ákvæði í l., sem heimila almennt eignarnám, eins og t. d. í sambandi við hafnarlöggjöf og vegalöggjöf eða slíkt. En það er allt annað atriði. En þó er það í sambandi við hafnargerðir takmarkað við þær lóðir, sem eru umhverfis höfnina, og þau mannvirki, sem kringum höfnina eru. Og hæstv. ráðh. veit þetta mjög vel. Og ef það verður nú alveg á næstunni, að ákveðinn staður verði valinn handa þessu gistihúsi, og ef ekki nást samningar um þann stað, þá mundi Alþ. væntanlega, ef það telur, að þessi niðurstaða sé rétt og nauðsyn fyrir að fá þetta mannvirki reist, veita eignarnámsheimild þá, sem nauðsynleg væri talin, til þess að gistihúsið yrði reist, þótt hins vegar eflaust megi deila um það, hvort slík eignarnámsheimila sé fyllilega í anda stjskr., sem sé, að þar sé um almenningsheill að ræða. Því að það má deila um það, hvort hótelið standi þá ekki á næstbezta eða kannske þriðja bezta stað í bænum. Ríkisstj. getur kannske ákveðið t. d., að gistihúsið skuli standa þar, sem nú er talað um stað fyrir ráðhús. Það getur orðið talinn bezti staðurinn fyrir gistihús þetta. En er það þá til almenningsheilla, að lóðir þar verði teknar eignarnámi vegna gistihúsbyggingar? Er ekki almenningsheill jafnvel borgið, þó að gistihúsið stæði suður á Melunum? Það mundi enginn geta sagt, að það sé vegna almenningsheilla, að þjóðleikhúsinu var holað þar, sem það stendur, og segi ég það í því sambandi, ef t. d. hefði átt að taka lóðir eignarnámi til þess að byggja það hús þar. Almenningsheill gæti eins vel verið borið við í sambandi við byggingu slíks húss, þó að það stæði uppi á Skólavörðuhæð.
Hæstv. samgmrh. hefur mælzt til þess við mig að taka þessa brtt. aftur til 3. umr. Ég hef ekki borið mig saman við meðnm. mína um þetta, en hef ekkert á móti því, ef því verður ekki mótmælt af þeim, að taka brtt. þannig aftur, ef það gæti eitthvað liðkað til í málinu.