22.12.1946
Efri deild: 44. fundur, 66. löggjafarþing.
Sjá dálk 1294 í B-deild Alþingistíðinda. (1464)
124. mál, bátaútvegurinn o. fl.
Gísli Jónsson:
Herra forseti. Það var í nóvembermánuði s. l., að stjórn Landssambands íslenzkra útvegsmanna hélt fund með nokkrum fulltrúum félagsins, og þar mættu m. a. nokkrir þm. og hæstv. dómsmrh. Þá, voru lagðar fram nokkrar till. og kröfur, sem hugsað var að senda til stjórnar og þings, um að tryggja, að mótorbátaflotinn gæti farið á veiðar á íhöndfarandi vetrarvertíð. Þessar till. voru rökstuddar með því, að það væri augljóst, að kæmist flotinn ekki af stað, mundi það leiða af sér margvíslegt atvinnutap við sjávarsíðuna, minnkandi gjaldeyri til útflutnings á næsta ári, stórkostlegt hrun hjá þeim, sem lagt hafa mikið fé í ný og dýr atvinnutæki á landi og sjó, bæði báta og hraðfrystihús, mjög minnkandi magn af lýsi, sem er eitt af þeim vörum, sem nú ekki eingöngu skapar erlendan gjaldeyri og dýrmætasta gjaldeyrinn, heldur er jafnvel eina beitan til að hækka aðrar vörur í landinu, vegna þess að mikil eftirspurn er eftir lýsi, og í fimmta lagi, að í landi væri meira og minna af nýrri beitu, sem ónýttist, ef ekki væri hægt að koma flotanum af stað, og öll nýsköpun yrði fyrir stórkostlegu hruni í landinu. Þar var enginn ágreiningur um, að tryggja þyrfti á einhvern hátt, að þetta hrun kæmi ekki fyrir á komandi vertíð.
Á þessum fundi var kosin 5 manna n. til að reyna að umbæta þær till., sem þar komu fram. Ég var í þeirri n. og var falið formannssæti í henni. N. varð sammála um meginatriði málsins. Það var fyrsta aðalatriðið, sem n. kom sér saman um, að gera kröfu um, að vísitala og kaupgjald hækkaði ekki frá því, sem nú er, til 31. des. 1947 og um þetta yrði samkomulag við heildarsamtök launþega. Þetta var fyrsta krafan. Svo voru nokkrar aðrar kröfur, sem frá mínu sjónarmiði höfðu minna gildi en þessi. Í tilefni af þessu sat ég fund með hagfræðingunum fjórum, sem sátu þá einnig að starfi, og ræddi þessi mál, og ég þykist hafa leyfi til að upplýsa, að mér fannst a. m. k., að enginn ágreiningur væri um það þar, að ekki væri hægt annað en að byggja þessar aðrar kröfur útgerðarmanna á þessari fyrstu meginkröfu.
Næsta stig málsins er það, að hæstv. atvmrh. hefur flutt frv. hér á þingi, og var það að nokkru leyti undirbúið af Landssambandi útvegsmanna, en þó sá hæstv. ráðh. sér ekki fært að halda við þessa meginkröfu útgerðarmanna, sem var undirstaðan undir öllu þessu máli. Síðan hefur frv. tekið þeim breyt., sem hv. d. er kunnugt.
Skal ég nú nokkuð fara út í einstök atriði frv. án þess að eyða í það allt of löngum tíma. Samkvæmt 2. gr. er gert ráð fyrir að tryggja útgerðarmönnum kr. 1,33 fyrir pundið fob. af þorsk- og ýsuflökum til frystihúsa og enn fremur 65 aura útflutningsverð fyrir kílóið af hausuðum og slægðum fiski til sjómanna samkv. 1. gr. Ég vil í sambandi við það leyfa mér að benda á, að svo framarlega sem hækkun verður á grunnlaunum eða vísitölu, þá getur þetta gjald ekki staðizt stundinni lengur. Þetta var reiknað út til að vera það naumasta, sem hægt var að starfrækja frystihúsin með á þeim tíma, sem vísitalan var ekki nema 300 stig. Frystihúsaeigendur gerðu sterka kröfu um, að þetta væri fært í 1,40, en hæstv. atvmrh. fékkst ekki til að setja það í frv., en setti þetta á móti vilja þessara manna 1,33. Nú er vitanlegt, að rjúki vísitalan upp, þá er þessi atvinnuvegur stöðvaður, og þá er sama, hvað tryggt er fyrir fiskinn, því að þá getum við ekki selt hann til þessara iðjuvera, því að þau stöðvast þá af sjálfu sér, nema þau fái hærra verð.
Ég vil einnig benda á, að ég hef fengið bréf frá Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, þar sem hún segir, að nauðsynlegt sé, ef þetta lágmark sé á vísitölunni, 306, að fá 1,35 fyrir fiskinn, án þess að hún hækki nokkuð frá því, sem hún er í dag, og er það þó miðað við, að fiskurinn sé pakkaður í ódýrustu umbúðir, en sé hann pakkaður í ameríska pakkningu, þurfi verðið að vera 50 aurum hærra hvert pund. Ekkert af þessu er tekið upp í frv. Þess vegna. mun útvegurinn stöðvast, nema gerðar séu sérstakar ráðstafanir til að mæta þessum útgjöldum fyrir frystihúsin.
Ég vil í sambandi við 3. gr. leyfa mér að benda á, að þar er ákveðið, að ríkissjóður gangi í ábyrgð fyrir saltfisksútflytjendur, að það geti orðið deiluatriði, hvað sé saltfisksútflytjendur, hvort það séu allir, sem salta, hvort sem það eru mótorbátar, árabátar eða eitthvað annað. Og sé hér aðeins átt við mótorbátaútgerð, þá er spursmál, hvort þurfi ekki að hafa sérstaka gr. fyrir aðra báta og hvort hægt sé að flokka þetta svo, að hægt sé að tryggja bátunum 2,25 kr. fob. fyrir fisk, sem veiðist eftir ákveðinni aðferð, en lægra verð sé fyrir þann fisk,. sem sé veiddur með annarri aðferð. Ég hygg, að þetta valdi svo miklum erfiðleikum, að vafamál sé, hvort hægt sé að gera það.
Ég tel eftir 4. gr. vafa, hvort heimilt sé að greiða styrk til að flytja út ísvarinn fisk. Það kemur ekki beint fram í gr. eins og hún er nú, og það er vafasamt, hvort hægt er að gera það. Ef hægt er að skilja gr, þannig, þá er þar um að ræða svo mikið framlag úr ríkissjóði, að það getur orsakað það, að ríkissjóður yrði bókstaflega að standa undir öllum kostnaði af flutningi fisksins út, því að þetta verð er tæplega minna en það, sem fæst fyrir fiskinn á erlendum markaði. Ég vil einnig í sambandi við 9. gr. benda á, að þessi gr. var sett inn fyrir áhrif sumpart útgerðarmanna beinlínis og sumpart frá mér persónulega. Þó að þessi gr. sé kannske ekki annað en viljayfirlýsing, að allir flokkar viðurkenni þörfina, þá vil ég benda á, að svo framarlega sem þetta er framkvæmt, að setja 4 manna n. af þingflokkunum til þess að gera till. um þessi mál, þá liggur í því svo sterk viðurkenning, að það mætti undarlegt heita, ef Alþingi skellti skollaeyrum við till. frá slíkum mönnum, sem hefðu fullkomlega flokkana bak við sig. Ég tel því þessa gr. afar mikils virði í frv. til þess að ná því takmarki, sem þegar er viðurkennt af öllum utan þings og innan, að nú þurfi að ná.
Ég skal þá fara nokkrum orðum um þá gr., sem hefur valdið hér mestum ágreiningi. Það er sú gr., sem felld var úr frv. og tekin var upp á ný sem skrifl. brtt., 6. gr. Ég vil benda á, að ég tel, að þessi gr. sé miklu óhagkvæmari nú en upphaflega í frv., eins og það var lagt fyrir fyrst. Þar er ætlazt til, að svo og svo mikið af því fé, a. m. k. allt, sem þyrfti til að greiða tap á þorskveiðunum, sé lagt í sérstakan sjóð og gert ráð fyrir, að því skuli skipt upp milli útgerðarmanna og sjómanna á því sama ári. Það standa nokkrar vonir til þess, að síldarverðið verði 60 kr. á mál, og það segir sig sjálft, að með því verði, ef veiði verður nokkuð sæmileg, mundi koma hér alveg óviðráðanleg verðbólga. Ég vil í sambandi við það leyfa mér að benda á, að sé gert ráð fyrir 20 þús. málum, sem er ekkert óeðlilegt, þá mundi hlutur skipverja verða 23500 kr., fyrir 8 vikur. Það má svo geta nærri, hvernig það verkaði, ef almennir hásetar gætu aflað 24 þús. kr. á 8 vikum, án þess að ég sjái eftir þeim tekjum, og skipstjórar mundu þá á slíku skipi á 8 vikum fá 75 þús. kr. í kaup. Þetta þykir mér rétt að benda á til þess að sýna, hversu gífurleg bylgjan mundi verða og verka alveg þveröfugt við það, sem ætlazt er til, að frv. geri, að minnka verðbólguna, en ekki auka.
Það getur vel verið, að hraðfrystur fiskur hækki ekki, en komi það fyrir, að hann hækki meira en upp í kr. 1,33, þá er það blóðugt ranglæti gagnvart hraðfrystihúsunum, sem eru rekin með stórkostlegu tapi, að taka hækkunina til að láta hana renna í tryggingarsjóð. Ég tel, að þetta þurfi að nema burt úr till.
Ég vil þá fara nokkrum orðum um 8. gr., sem nú er, og var bætt inn í frv. í Nd. Þar er ákveðið, að ríkisstj. greiði verðuppbætur á útfluttar landbúnaðarafurðir. Ég mun ekki treysta mér til að samþ. þetta frv. með gr. eins og hún er í frv. Ég mun því greiða atkv. með, að gr. verði felld niður. Leyfi ég mér að færa fram fyrir því eftirfarandi rök: Í fyrsta lagi var það rétt, sem hv. þm. Str. tók fram, að það er alveg meiningarleysa að hafa gr. óbreytta, vegna þess að hún skapar þann rétt að greiða milljónir til þessara framkvæmda, þó að ekki yrðu greiddar nema 10–100 þús. kr. til sjávarútvegsins. Þess vegna þyrfti gr. að breytast í það horf, sem hv. þm. Str. tók fram. En þó að horfið sé frá því, þá vil ég benda á, að hér er talað um framleiðsluna frá 15. sept. þ. á. til 15. sept. 1947, en verð þessarar vöru hefur raunverulega verið að mestu ákveðið í sept. þ. á. Þá var að vísu ekki víst, hvað fengist fyrir útflutta ull, gærur og kjöt, eða hversu mikið magn yrði að flytja út. Þó er hér til hliðsjónar verð, sem ég get hugsað mér, að eðlilegast væri, að tillit væri tekið til við útflutninginn, og verðið á innlendum afurðum einmitt miðað við það, og vegna þess einnig, að ef dýrtíð hækkar, hefur ríkissjóður þegar tekið að sér þann hluta að greiða hann niður. Af þessum ástæðum sé ég ekki, að sanngjarnt sé að binda þetta við trygginguna til sjávarútvegsins. Ég er hins vegar fullviss um það, að þurfi þetta að standa nokkurn tíma, — en hv. þm. Str. hefur m. a. lýst yfir, að það gæti ekki staðið nema örstutta stund, — þá er síður ástæða til, að þetta sé sett inn í frv. En komi það til með að standa nokkurn tíma, verður að gera heildarráðstafanir, ekki aðeins fyrir sjávarútveginn, heldur alla aðra atvinnuvegi. Og ég er viss um, að ef nokkru sinni kemur til kasta ríkissjóðs að greiða þann víxil, sem nú er verið að skrifa upp á, þá verður það ekki gert nema á einn hátt. Það er ekkert fé til nú í ríkissjóði, og það verður ekki gert nema með því að fella gengið. Menn verða að gera sér ljóst, að það er ekki hægt að láta ríkissjóð taka á sig ábyrgð á að greiða þær óhemju upphæðir, sem hér gæti orðið um að ræða, nema á þann eina hátt, og það er gott, að menn geri sér það ljóst, áður en þeir loka augunum fyrir þeirri nauðsyn, sem er á að laga þessi mál.
Ég vil einnig í sambandi við þetta leyfa mér að benda á, að í frv. eins og það er nú er hvergi gert ráð fyrir því, að þessi upphæð þurfi að minnka, þó að gerðar séu ráðstafanir til að lækka dýrtíðina. Það kom skýrt fram í brtt. frá hv. þm. Borgf. á þskj. 254,2, þar sem hann vildi setja nýja málsgr: við 9. gr., sem felld var í Nd., þar sem beint var tekið fram, að nauðsynlegt væri að lækka kostnaðinn, því að það hefur aldrei verið ætlazt til þess, að ríkissjóður yrði að gera hvort tveggja, verja stórkostlegu fé til að halda niðri dýrtíðinni og líka stórfé til að halda uppi verðinu. Tel ég þetta mikinn galla, en tek þó ekki upp þessa till., en það er af því, að mér er ljóst, að frv. verður að fara gegnum Alþingi til þess að geta bjargað þessu höfuðmáli og að þessi atvinnuvegur stöðvist ekki næstu daga. Hins vegar er knýjandi nauðsyn að taka allt þetta mál til gagngerðrar íhugunar, því að þess er ekki að vænta, að þingið geti yfirleitt gengið frá slíku stórmáli sem þessu á nokkrum fundum, fáum fundum, stuttum fundum og næturfundum. Málið þarf því miklu meiri undirbúning. Ég greiði því atkv. ákveðið með þeim fyrirvara, að ég hafi fullkomlega siðferðislegan rétt til þess að fylgja hverri þeirri lagabreyt., sem fram kynni að koma síðar við þetta frv., og afnámi þessara 1., hvenær sem rétt þykir að gera það vegna ástandsins í landinu.