28.11.1946
Neðri deild: 26. fundur, 66. löggjafarþing.
Sjá dálk 303 í C-deild Alþingistíðinda. (4121)
88. mál, öryggi verkamanna við vinnu
Flm. (Hermann Guðmundsson):
Herra forseti. — Það er löngu viðurkennt, hver nauðsyn er að gera sem fyllstar ráðstafanir til að fyrirbyggja slys við hvers konar vinnu, og hafa nú þegar verið settar ýmsar reglur og l. í þessu skyni, t.d. til að auka sem mest öryggi sjófarenda og sjómanna. Sú stétt í þjóðfélaginu, sem tvímælalaust er fjölmennust, verkamannastéttin, býr hins vegar ekki við neina slíka löggjöf í sambandi við störf sín. Er það því einkennilegra sem verið hafa lengi uppi raddir meðal þeirra um nauðsyn fyrir að fá slíka löggjöf setta. Verkalýðsfélögin hafa gert ákveðnar kröfur í þessu efni, og hefur lengi unnið að þessu ákveðinn hópur manna fyrir utan stéttina sjálfa, t.d. þeir, sem verkalýðsfélögin hafa mest viðskipti við og gera samninga víð. Í fjöldamörgum samningum milli verkamanna og atvinnurekenda er svo ákveðið, að báðir samningsaðilar séu sammála um að beita sér fyrir, að það opinbera setji fyllri l. um öryggi verkamanna við vinnu þeirra.
Hér á þingi hefur þetta mál nokkrum sinnum borið á góma. Eftir því sem ég bezt veit, var það fyrst 1935, sem umr. voru háværar um, að ekki væri viðunandi ákvæði um öryggi verkamanna við vinnu. Þá var samþ. heimild fyrir atvmrh. að setja reglugerð um öryggi og eftirlit með fermingu og affermingu skipa, útbúnað vinnupalla o.fl. Þessi heimild var þó ekki notuð fyrr en 1938, er þáv. atvmrh. lét semja reglugerð um þessi mál.
Enn þá er engin löggjöf til um eftirlit með öryggi þeirra verkamanna, sem vinna undir berum himni. En nú fyrir skömmu síðan, á allsherjarþingi verkalýðsins í landinu, því 19., þá bar þessi mál á góma. Þá voru samþ. tilmæli um að setja löggjöf um öryggi verkamanna og útbúnað vinnutækja.
Það frv., sem hér liggur fyrir, er frá mínu sjónarmiði mjög brýn nauðsyn að samþykkja. Við samningu frv. er einkum stuðzt við samþykktir verkalýðsfélaganna í landinu. T.d. á einum stað, í Hafnarfirði, er gildandi samningur milli atvinnurekenda og verkalýðsfélagsins, þar sem segir svo, að eigi megi hefja fermingu eða affermingu skips, fyrr en búið er að skoða löndunartæki af trúnaðarmanni þeirra, sem verkið eiga að vinna. Þetta ákvæði hefur orðið til ómetanlegs gagns. Það hefur sýnt sig, hversu mikla þýðingu það hefur, að verkamenn hafi sérstök lagaákvæði gildandi um þetta atriði. Ég leyfi mér að fullyrða, þótt á þessum stað hafi orðið slys, þá hefur einmitt þetta atriði orðið til þess að afstýra slysum.
Ég vil svo minnast lítillega á einstakar gr. þessa frv.
Um fyrsta kaflann, fermingu og affermingu skipa, er það að segja, að við þá vinnu hafa orðið mörg slys og þessum slysum fer fjölgandi, og ég staðhæfi, að mörg þessi slys má beinlínis rekja til þess, að skort hefur eftirlit með þeim vinnutækjum, sem notuð hafa verið. Það hafa brotnað bómur skipa, slitnað vírar, vegna þess að tækin, sem notuð voru, voru orðin gömul og slitin. Afleiðingin af því hefur orðið sú, að menn hafa dáið og limlestst. Frá mínu sjónarmiði er því rík þörf á, að ríkið sjálft setji l. um þetta og að ekkert skip fái afgreiðslu, nema búið sé að skoða tæki þess og ganga úr skugga um, að það sé í viðunandi ástandi. Um niðurlag þessarar gr., 3. gr., vil ég segja það, að eins og það er þýðingarmikið, að út- og uppskipunartæki þau, sem notuð eru, séu í viðunandi ástandi, eins þýðingarmikið er það, að þeir menn, sem valdir eru til þess að fara með vandamestu störfin, séu störf um sínum vaxnir. Það er því eðlilegt og vel viðeigandi, að verkalýðsfélögin sjálf fái að ákveða val þessara manna, því að verkamennirnir eiga mest undir því sjálfir, að það val takist vel. Þess vegna er sett hér ákvæði um, að þeir, sem stjórna vindum og krönum og stjórna vinnu við lúgur, séu valdir af verkalýðsfélögunum.
Um 4.–11. gr. vil ég segja, að þær eru þannig, að eðlilegt gæti verið og farið eins vel á því, að um slíkt væri ákveðið í reglugerð, en reglugerðir hafa oft ekki verið settar, og þá er eðlilegt að taka þetta fram í l., þar sem það er þýðingarmikið varðandi öryggi við fermingu skipa.
Um 12. gr. vil ég segja, að við uppskipun úr togurum er svo fyrir komið, að einn vír heldur 4–5 plönkum. Þeir vírar hafa oft slitnað og orðið af stórslys, og með hliðsjón af þessu er gr. sett.
Þá er annar kafli, um vinnu við sprengingar og sandnám. Um vinnu við sprengingar er það að segja, að þar er fyllsta þörf á meiri varúð en áður hefur verið. Gamla aðferðin, sem víða er notuð enn, hefur oft valdið slysum, í sumum tilfellum stórum slysum. Það hefur verið kveikt í með púðurþræði. Stundum hefur ekki sprungið, og þeir, sem við sprenginguna hafa unnið, hafa gengið að skotstaðnum til að ganga úr skugga um, hvort þar væri lifandi eða dautt. Þá hefur sprengingin orðið. Þar af leiðandi er frá mínu sjónarmiði úrelt að nota þessa aðferð og þess vegna eigi að banna með l. að kveikja í öðruvísi en með rafmagni, sem er það eina örugga. Um þessar sprengingar og framkvæmd þeirra er ekki til nein lagagr., og er þar bezt að segja hverja sögu eins og hún gengur, að um þetta hafa orðið stórar misfellur, því að fjöldi manna hefur séð um þær, þó að þeir hafi til þess haft enga löggildingu, og of margir, sem hafa ekki verið starfinu vaxnir. Það gildir sama um þetta og vinnu við skip, að verkalýðsfélögin sjálf eiga að hafa hönd í bagga um val þessara manna.
Þá er 14. gr. Á síðari árum, sérstaklega nú á síðustu árum, hafa orðið slys í sandgryfjum, og ástæðan hefur einkum verið fólgin í, að sandnámið er nú stærra en áður. Gryfjuveggirnir eru nú hærri en áður og meira unnið undir þeim. Hér í Reykjavík hafa orðið stórslys við þessa vinnu, menn hafa kafnað og limlestst. Hér þarf því fyllstu varúðar við og að gæta þess, að gryfjuveggirnir séu ekki látnir slúta, því að af því stafar mest hætta. Það hefur viljað brenna við, að verkstjórar og í mörgum tilfellum verkamenn hafa ekki gætt þeirrar varúðar sem skyldi. Þess vegna er sjálfsagt, að þessir staðir séu undir stöðugu eftirliti skoðunarmanna.
Þá er 3. kaflinn, um vinnu við húsasmíði o.fl. Ég sé ekki ástæðu til að fjölyrða um 15. gr., hún skýrir sig sjálf. Sama er að segja um 16. og 17. gr. Um 18: gr. vil ég segja það, að þar er talað um, að vélar, t.d. steypublöndunarvélar eða lyftivélar og annað þeim tilheyrandi, svo sem vírar, blokkir og gálgar eða rennibrautir, skuli lúta sömu ákvæðum og talin eru í 2. gr., þ.e.a.s., að þessi tæki skuli skoðuð af þeim, sem verkalýðsfélögin óska eftir. Þau slys, sem orðið hafa á síðari árum við byggingar, eru fyrst og fremst í sambandi við lélegar blokkir og önnur tæki, sem notuð eru við húsbyggingar. Er því rík þörf á stöðugu eftirliti, og þess vegna er þessi gr. sett hér.
Þá er 4. kafli, um flutning verkamanna. Um hann vil ég segja það, að til er reglugerð frá 1937, sem gengur að nokkru leyti í sömu átt, en er ekki eins ýtarleg að öllu leyti og að sumu leyti úrelt vegna breyttra ástæðna. Um fyrri gr. er það að segja, að það liggur í hlutarins eðli, að frá öryggislegu sjónarmiði er óforsvaranlegt að flytja verkamenn á bifreiðum, nema þeir geti haldið sér í höldur á húsi bifreiðarinnar. 20. gr. gengur út á það, að ef verkamenn eru fluttir í bílum að og frá vinnustað lengri leið en 2 km, skuli þeir fluttir í yfirbyggðum farþegabifreiðum eða vörubifreiðum með traustum og vönduðum skýlum, sem séu tryggilega fest við pall bifreiðarinnar. Í sambandi við flutning verkamanna hafa orðið mörg leiðinleg mistök, vegna þess að verkamenn hafa verið fluttir í opnum skýlum á bekkjum. Mér er kunnugt um, að margir verkamenn hafa orðið veikir, vegna þess að þeim hefur orðið of kalt á ferðalagi til og frá vinnustað, því að þrátt fyrir mikið tal, sem maður rekur sig á, um léleg vinnuafköst, þá er það þó svo víðast, þar sem verkamenn eru að vinnu, að þeir koma sveittir frá starfi og eru þá fluttir sveittir aftan á bílum, kannske 5–10 km, og hlýtur hver heilvita maður að skilja, hversu heilsusamlegt það er. Þess vegna er þessi gr. sett.
Þá er 5. kafli frv. Um 21. gr. sé ég ekki ástæðu að fjölyrða. Það liggur í hlutarins eðli, að það er nauðsynlegt á öllum vinnustöðum, að höfð séu svo sterk ljós, að þeir, sem vinna, sjái vel til. Það virðist kannske óþarft að taka svo sjálfsagðan hlut fram, en staðreyndin er samt þessi, að mjög víða er stórkostlega ábótavant um þetta atriði, og beinlínis má rekja slys til, að ljós hafi ekki verið nægilega gott.
Þá er 22. gr. Það er sjálfsagður hlutur, að alls staðar þar, sem unnið er að afgreiðslu skipa, þá séu nauðsynleg tæki, ef slys kynni að bera að höndum.
Þá er 23. gr., að verkamenn skuli varaðir við, þar sem unnið er víð skurðgröft, þar sem rafmagnsstrengir eða gasrör liggja. Þetta þarf engra skýringa við. Það er frá mínu sjónarmiði sjálfsagður hlutur, að þetta verði bundið í l., vegna þess að ég veit um það, að verkamenn hér — því að þetta á einkum við í Reykjavík, því að hvergi er gas nema hér — hafa orðið fyrir slysum vegna þess, að þeir hafa ekki vitað um gas, þar sem þeir hafa verið að vinnu.
24. gr. er um öryggi á skipasmíðastöðvum. Um þessa gr. vil ég segja það, að það er sjálfsagt og nauðsynlegt að hafa nákvæmt eftirlit með öllum tækjum á skipasmíðastöðvum, og reynslan hefur sýnt, að hér er þörfin á eftirliti ríkust. Það hafa orðið stórkostleg slys vegna þess, og fyrir nokkrum árum drukknuðu tveir skipasmíðasveinar við að taka upp skip. Það er ekki hægt að segja með vissu, hver orsök var til, að þeir drukknuðu, en miklar líkur eru til, að það hafi verið af því, að bátur, sem þeir voru á, hafi verið lélegur eða ónýtur. Ég geri ráð fyrir, að flestum sé í fersku minni, þegar Esja fór úr slippnum og rann til sjávar. Það er enn þá talað um, hversu einkennileg tilviljun það hafi verið, að þá skyldi ekki verða stórkostlegt slys, vegna þess að nokkrum mínútum áður höfðu tugir manna verið að vinna við skipið, og ef menn hefðu verið að vinna við það, þegar þetta kom fyrir, eru allar líkur til, að margir hefðu drukknað, en af því að þetta gerðist í matartíma, heppilegasta tímanum, þá varð ekkert slys. Það er því rík ástæða til, að tryggari ákvæði séu um skoðun á skipasmíðastöðvum en mörgum öðrum stöðum.
25. gr. þarf ekki að skýra.
Um 26. gr. vil ég segja það, að í sambandi við samninga allflestra verkalýðsfélaga eru ákvæði samhljóða þessum, því að það er vissulega mjög þýðingarmikið, að á hverjum vinnustað séu lyfjakassar með nauðsynlegum lyfjum. Um ákvarðanir á, hvaða lyf skuli vera í slíkum kössum, þá virðist eðlilegast, að landlæknir semji skrá yfir það.
Um 27. gr. má segja það sama og um 26. gr. Þetta ákvæði er til í framkvæmdinni vegna samninga verkalýðsfélaganna við atvinnurekendur.
Í 28. gr. er sagt, að í hverju kauptúni og kaupstað skuli a.m.k. einu sinni á ári vera haldið námskeið í hjálp í viðlögum fyrir trúnaðarmenn verkalýðsfélags og verkstjóra. Um þessa gr. vil ég segja, að viðurkennt er, að það hefur mikla þýðingu, ef slys ber að höndum, að fá strax aðstoð, sem er veitt af þekkingu. En til þess að svo megi verða, verða að vera viðstaddir menn, sem einhverja þekkingu hafa.
Og ef námskeið er haldið a.m.k. einu sinni á ári, þá líður ekki langur tími, þar til á öllum vinnustöðvum verða menn, sem kunna hjálp í viðlögum. 29. og 30. gr. þurfa ekki skýringar við.
Um 31. gr. vil ég segja, að það skuli vera gert að skyldu, að allir, sem stjórna meiri háttar vinnuvélum, skuli ekki vera lögviðurkenndir, nema þeir hafi viðurkenningu viðkomandi verkalýðsfélags, en þetta er sett að gefnu tilefni, því að engin l. eru til um stjórn stórvirkra vinnuvéla, með öðrum orðum, stjórnendur stórvirkra vinnuvéla hafa engin sérstök próf tekið og hafa engan sérstakan lögviðurkenndan rétt og því engin trygging fyrir, að þeir stjórni þessum tækjum þannig, að ekki valdi slysum. Þess vegna er eðlilegt, að verkalýðsfélögin komi þarna inn í, þar sem ekki er neitt um það í l., hverjir hafi rétt til þessara starfa.
32.–34. gr. sé ég ekki ástæðu til að skýra, þær skýra sig sjálfar.
Þá er að lokum 6. kaflinn, um eftirlit. Um hann vil ég segja það, að það er sjálfsagt og eðlilegt, að í sambandi við eftirlit hafi verkalýðsfélögin á hverjum stað og atvinnurekendur eitthvað um þessi mál að segja. Einnig virðist eðlilegt, að þriðji aðilinn, Slysavarnarfélag Íslands, komi hér til. Þess vegna er lagt hér til, að þessir þrír menn hafi skoðunarstarfið með höndum.
Um verkefni skoðunarmanna þarf ekki að fjölyrða. Um starf trúnaðarmanna og erindisbréf er það að segja, að það virðist eðlilegast, að Alþýðusamband Íslands setji þeim erindisbréf, þ.e.a.s. allsherjarsamtök verkalýðsfélaganna.
Um 36. gr., þ.e.a.s. undanþágu frá því, að þrír menn skuli annast skoðunarstarfið, er það að segja, að vel getur verið, að á ýmsum smærri stöðum sé erfitt að fá þrjá skoðunarmenn, og þá er sjálfsagt að gera ráð fyrir þeim möguleika, að gera þurfi undantekningu og leyfa, að einn maður sjái um skoðunina, enda hljóti hann viðurkenningu áður nefndra þriggja aðila.
Ég sé svo ekki ástæðu til að fjölyrða meir um þetta frv. Ég vil þó að endingu segja það, að frv. er framborið vegna þess, að brýn nauðsyn er á, að löggjöf verði sett um öryggi verkamanna við vinnu og útbúnað vinnutækja. Reynslan hefur sýnt vegna þeirra slysa, sem orðið hafa, að ástandið er óviðunandi. Með hliðsjón af þessu er frv. flutt af mér. Það hafa komið óskir víðs vegar að, að sett yrði löggjöf um þetta efni, ekki aðeins frá verkalýðsfélögunum, heldur líka frá atvinnurekendum, sem óska eftir því, eins og Vinnuveitendafél. Íslands í sambandi við þá samninga, sem það hefur gert við verkalýðsfélögin.
Vil ég svo vænta þess, að hv. d. taki þetta mál til vinsamlegrar athugunar og afgreiði það á þann hátt, að verkamenn og samtök þeirra geti við unað, og vil óska, að málinu verði að umr. lokinni vísað til allshn.