29.04.1947
Sameinað þing: 49. fundur, 66. löggjafarþing.
Sjá dálk 621 í B-deild Alþingistíðinda. (634)
12. mál, fjárlög 1947
Áki Jakobsson:
Ég vil benda hlustendum á að bera saman síðustu orð hæstv. utanrrh., Bjarna Benediktssonar, við harmagrát hæstv. menntmrh., Eysteins Jónssonar. sem hann flutti hér í gær. Hann gerði ekki minnstu tilraun til að bera þær blekkingar fyrir þjóðina, að það væri meiningin að halda áfram nýsköpuninni. Hann veit, að það er meiningin að stöðva hana að öllu leyti og að það er verið að vinna að því nú skipulagsbundið að skapa hrun meðal þjóðarinnar. Hæstv. utanrrh. finnur, að það er erfitt að flytja slíkan málstað, og þess vegna gripur hann til þess síðustu mínúturnar að tala eins og hann talaði, þó að allur hans málflutningur og annarra meðlima stj. og annarra, sem talað hafa af hálfu stjórnarflokkanna, beri vott um það gagnstæða. Annars sýnir fátt betur rökþrot ríkisstj. en það. hvernig hæstv. utanrrh. og forsrh. hafa gert það að veigamiklu atriði að ræða um ferðakostnaðarreikninga mína. Ekkert sýnir betur, að þetta eru menn, sem eru að fálma eftir röksemdum, af því að þeir eru að vinna að málstað, sem er andvígur allri þjóðinni.
Hæstv. forsrh. valdi mér nokkrar kveðjur í gær, sem ég vil svara með nokkrum orðum. Ræða hans var athyglisverð fyrir það, að hún sannar betur en nokkuð annað, hve illan málstað ríkisstj. hefur, þegar forsrh. getur haldið jafnómerkilega ræðu.
Það var almennt viðurkennt þegar stjórnin tók við völdum, enda skýrt fram tekið af fyrrv. forsrh., að aldrei hafi verið eins bjart framundan í markaðsmálum landsins, en nú er svo komið, að ríkisstj. er búin að gera samning við Englendinga, sem er sannkallaður smánarsamningur, en í Sovétríkjunum hefur hún ennþá engum árangri náð, og hæstv. utanrrh. lýsti því yfir, að allt tal um góðar markaðshorfur í því landi væru staðlausir stafir.
Fyrir þjóð eins og Íslendinga, sem eiga alla afkomu sína undir því að eiga örugga markaði fyrir hinar fábreyttu útflutningsafurðir sínar, er vitanlega sjálfsagt að gera allt, sem hægt er til þess að tryggja sér fasta samninga um sölu afurða til langs tíma. Ísl. þjóðin má aldrei við því að verða fyrir stórum skakkaföllum, fyrir hana er allt undir því komið að vera örugg um söluna. Á undanförnum tveimur árum hefur það valdið sjávarútvegi okkar gífurlegu tjóni, að þegar vertíð hefur byrjað, hefur allt verið í óvissu um sölu.
Ég hef oft bent á það, að ísl. þjóðinni sé hagkvæmt að fá markaði fyrir sem mest af útflutningsvöru sinni í þeim löndum, sem komið hafa á hjá sér áætlunarbúskap, þ.e. í Sovétríkjunum og öðrum ríkjum í Mið- og Austur-Evrópu, vegna þess að í þessum löndum er útilokað, að viðskiptakreppur skelli yfir, sem taka fyrir útflutninginn fyrirvaralaust, þegar verst gegnir, og setji þjóðarafkomuna í hættu, eins og átti sér stað í kreppunni 1932. En auk þess sem það er hagræði fyrir Íslendinga að gera samninga til langs tíma um sölu afurða okkar, þá er það nauðsynlegt fyrir þau lönd, sem tekið hafa upp áætlunarbúskap. Slík ríki geta ekki gert skyndisamninga um mikið magn í stuttan tíma án þess að hafa nokkra tryggingu fyrir framhaldinu. Það truflar allt hagkerfi þessara landa. Þessi lönd vilja sjálf gera samninga til langs tíma, og þannig falla algerlega saman viðskiptalegir hagsmunir Íslands og þeirra.
Fyrir rösku ári síðan gerðu Íslendingar fyrsta verzlunarsamning sinn við Sovétríkin. Sá samningur var, eins og öllum er kunnugt, mjög hagkvæmur, og var það skoðun allra útvegsmanna, að það bæri að halda áfram þessum viðskiptum og auka þau. Frá hendi Sovétríkjanna kom fram ákveðinn vilji til að viðhalda og auka viðskipti landanna. Í því skyni að athuga möguleika á þessu kom hingað til lands á s.l. hausti fulltrúi frá matvælakaupastofnun Sovétríkjanna. En honum var tekið fálega. Hann fékk ekki tilboð um þær vörur, sem hann bað um. Afturhaldið var þá önnum kafið í samningum um Keflavíkurflugvöllinn og mátti ekki vera að því að sinna slíkum hégóma sem sölusamningum um afurðir okkar. Allar tilraunir Sölustöðvar hraðfrystihúsanna til að ýta undir, að samningar yrðu gerðir, urðu árangurslausar. Þessu tækifæri til þess að koma á varanlegum viðskiptum við Sovétríkin var sleppt. Auk þessa var ekki hirt um að láta sendiherra Íslands í Sovétríkjunum dveljast í Moskva til þess að vinna að áframhaldi viðskiptanna. Það sýndi sig, að hjá þeim, sem mestu réðu um utanríkis- og verzlunarmálin, var ríkjandi alger andúð gegn því að hafa önnur viðskipti við Sovétríkin, en þau að selja þeim aðeins það, sem ógerlegt var að selja annars staðar. Þetta kom skýrt fram í umr. um herstöðvarsamninginn í haust, er Emil Jónsson, hæstv. viðskmrh., lýsti því yfir, að Íslendingar vildu ekki stóra viðskiptasamninga við Sovétríkin, og hefur hann þar talað fyrir munn afturhaldsaflanna yfirleitt.
Á s.l. ári átti íslenzka þjóðin þess kost að fá markað í Sovétríkjunum fyrir allar afurðir sínar til langs tíma við mjög hagstæðu verði. Þjóðin hefur aldrei í sögu sinni átt annað eins tækifæri, og er sorglegt til þess að vita, að hún skuli hafa látið það ganga úr greipum sér og standi nú uppi í einhverjum þeim mestu viðskiptaörðugleikum, sem hún hefur komizt í, að því er utanrrh. og fjmrh. hafa upplýst. Þetta hefur m.a. orðið þess valdandi, að núv. ríkisstj. hefur gert viðskiptasamning við England, sem vafalaust er sá mesti smánarsamningur, sem íslenzka þjóðin hefur gert, eins og ég mun víkja nánar að síðar. Allar nágrannaþjóðir okkar hafa keppzt um að afla sér markaða í Sovétríkjunum og ríkjum Mið- Evrópu og hafa ekki látið neitt tækifæri sér úr greipum ganga til þess að hagnýta hina miklu möguleika. En Íslendingum var öðruvísi farið. Íslenzka afturhaldið gat komið því til leiðar, að í stað þess að setjast að samningaborðinu við Sovétstjórnina, þá voru hafnar aðgerðir, sem settu Íslendinga í það ljós gagnvart Sovétríkjunum, að þeir hygðu á það eitt að fjandskapast við þau, styðja þau öfl í heiminum, sem nú eru að undirbúa 3. heimsstyrjöldina í því skyni að leggja Sovétríkin að velli. Það var knúið fram af þessum öflum, að Bandaríkjunum var látin í té flugherstöð í Keflavik, sem allir vissu, að bandaríska afturhaldið ætlar sér að nota í stríði gegn Sovétríkjunum, ef þeim tekst að koma því á. Afturhaldinu á Íslandi var vel kunnugt um það, að Sovétríkin hlutu að skoða þetta tiltæki Íslands beinan fjandskap við sig, enda er ekkert farið dult með það í amerískum blöðum í yfirlýsingum amerískra stjórnmálamanna. að hér sé um herstöð gegn Sovétríkjunum og öðrum Evrópuríkjum að ræða. Sú röksemd, að Bandaríkjunum væri þetta nauðsynlegt vegna hersetu sinnar í Þýzkalandi, er í raun og veru hlægileg og ekki svara verð og aðeins ætluð fávísum mönnum hér innanlands. Aldrei hefur nokkurt tiltæki íslenzkra stjórnarvalda valdið þjóðinni eins miklum skaða í viðskiptamálum hennar og Keflavíkursamningurinn. Og raunar hefur aldrei verið unnið heimskulegra verk á Íslandi, en þessi samningur, hvernig sem á hann er lítið. Þær skóþurrkur ameríska afturhaldsins, sem komu málinu fram, treystu því í fávísi sinni, að samningurinn mundi leysa viðskiptamál landsins á þann veg, að Bandaríkin mundu í þakklætisskyni kaupa af okkur afurðir okkar fyrir gott verð. Þessir menn vissu, að ekki gat verið um að ræða nein eðlileg stórviðskipti milli Íslands og Bandaríkjanna, því að Bandaríkin eru sjálf stórframleiðandi hvers konar sjávarafurða og hafa víðáttumikil og auðug fiskimið við bæjardyr sínar. Löngun afturhaldsins til þess að losna við að þurfa að selja Sovétríkjunum afurðir okkar var svo mikil, að það hikaði ekki við að skerða sjálfstæði landsins í þeirri von, að afturhald Bandaríkjanna tæki okkur upp á arma sína. En það fór á annan veg, en ætlað var. Það fór fyrir landsölumönnunum eins og oft hefur farið fyrir þeim mönnum, sem bregðast þjóð sinni og gerast þjónar erlendrar ásælni. Sennilega hafa landsölumennirnir hvergi aflað sér meiri fyrirlitningar, en einmitt hjá stjórnarvöldum Bandaríkjanna. Nú hvarflar það ekki að Bandaríkjastjórn að gera viðskiptasamning við Ísland. Bandaríkin hafa fengið það, sem þau vildu. Þau eru búin að fá herstöðvar á Íslandi, og það, hvort þessar fáu hræður, sem búa hér á Íslandi, séu í vandræðum við að koma út fiskafurðum sínum, snertir þau ekki.
Bandaríkin eru búin að fá herstöðvar, þau þurfa ekki á vináttu Íslendinga að halda. Íslendingar geta ekki næstu 6 og hálft ár orðið Bandaríkjunum til trafala, hvað herstöðvar snertir, hvernig sem hugur þeirra kann að vera. Ef Íslendingar hefðu komið fram eins og sjálfstæð þjóð og neitað herstöðvarkröfum Bandaríkjanna afdráttarlaust, þá hefði afstaðan verið önnur. Þá hefðu Bandaríkin þurft á vináttu Íslendinga að halda og gert sér fyllilega ljóst, að eini grundvöllur slíkrar vináttu voru hagkvæmir viðskiptasamningar. Landssölumennirnir töldu sig eiga á milli að velja smánarinnar af því að bregðast þjóð sinni eða glata viðskiptamöguleikum í Bandaríkjunum. Þeir völdu smánina og niðurlæginguna og hafa nú líka misst af markaðinum.
Eftir að Keflavíkursamningurinn var gerður, var því framar öllu nauðsynlegt, að íslenzk stjórnarvöld beittu ýtrustu varfærni og lipurð í samningum um sölu á afurðum okkar, og var þá sérstaklega nauðsynlegt, að íslenzka stjórnin þrátt fyrir Keflavikursamninginn gerði ekkert það, sem gæti orðið þess valdandi, að þjóðir Evrópu teldu Ísland bandarískt leppríki. En gæfa Íslands var ekki nóg til þess að því auðnaðist að stinga við fætt gegn frekari undanlátssemi við ásælni Bandaríkjanna, jafnskaðlegt sem það var afurðasölu landsins.
Eftir myndun núv. ríkisstj. hefur stórum hallazt á ógæfuhlið fyrir þjóðinni í markaðsmálum. Það var að sjálfsögðu ekki við góðu að búast, þegar þessir menn tóku við stjórn. Hæstv. utanrrh., Bjarni Benediktsson, er einn ofsafengnasti hatursmaður Sovétríkjanna hér á landi. Hann átti upptök að því, að Sjálfstfl. gerði hvers konar róg og nið um Sovétríkin, þjóðskipulag þeirra og forustumenn að pólitísku vopni í innanlandsmálum. Og fyrir hans atbeina er ekkert tækifæri látið ónotað til þess að viðhalda meðal almennings hvers konar hleypidómum um Sovétríkin. Svo mikill var ofsi þessa manns, að í þingræðu í fyrra vetur stimplaði hann Sovétríkin sem fullkomið einræðisríki. Hæstv. utanrrh. telur það nauðsynlegt fyrir pólitíska velferð sína og flokks síns, að ekki takist hagfelldir viðskiptasamningar við Sovétríkin, því að hann sér það, að ef svo færi, mundi vera erfitt að blekkja almenning eins herfilega og hann hefur gert um Sovétríkin, eðli þeirra og árangur. Það var því vitað, að hæstv. utanrrh. mundi leggja sitt fram til þess að yfirvinna þær tálmanir, sem komnar voru hvað snertir viðskipti okkar við Sovétríkin. Enda er það nú komið á daginn, að hann heldur áfram á þeirri braut að auka sem mest á allar torfærur í vi$skiptum við Sovétríkin, og nú síðast hefur hann tekið upp á sitt eindæmi að láta umboðsfélagi Standard Oil í hendur flotastöð Bandaríkjanna í Hvalfirði til viðhalds, þannig að hún geti verið til taks fyrir Bandaríkjaflotann a.m.k. í næstu 3 ár.
Eftir því, sem Bjarni Benediktsson hefur nú upplýst í þinginu, ganga samningar við Sovétríkin mjög treglega.
Ástæðan fyrir því, hve nú gengur treglega í samningum við Sovétríkin, er sú, að með stjórn þessara mála hér á landi fara menn, sem vilja engin viðskipti við Sovétríkin hafa af pólitískum ástæðum önnur en þau, sem eru alveg óhjákvæmileg vegna þess, að ekki sé möguleiki á að drífa upp markaði annars staðar. Á meðan Bjarni Benediktsson stjórnar utanríkismálum á Íslandi er útilokað, að stórfelldir og hagkvæmir viðskiptasamningar verði gerðir við þjóðirnar á meginlandi Evrópu, af því að slíka samninga vill hann ekki gera. Hann kýs heldur óhagkvæma verzlunarsamninga við Englendinga. Það er eitur í hans beinum,. að Íslendingar tengist viðskiptalega þeim þjóðum, sem komið hafa á hjá sér sósíalistísku hagkerfi, þrátt fyrir það, þótt lönd þeirra séu hagkvæmustu og eðlilegustu markaðir íslenzkra afurða.
Nú er Bjarni Benediktsson búinn að ganga frá samningum í höfuðatriðum við Englendinga. Og eru þeir samningar í stíl við alla stefnu núv. ríkisstj., að kalla yfir Ísland hrun og atvinnuleysi, til þess að gefa auðmönnum landsins tækifæri til þess að auðgast enn meira en orðið er, bæði með því að féfletta millistéttirnar, sem safnað hafa nokkrum fjármunum á undanförnum árum, og til þess að lækka launin og lífskjör fólksins. Enn hefur að vísu ekki verið gengið formlega frá samningunum í Englandi, en íslenzka ríkisstjórnin hefur fallizt á að selja Bretum allt að 18.900 tonn af síldarlýsi fyrir 95 pund tonnið. Markaðsverð er hins vegar 130–140 pund. Á mótt þessu kemur það, að Bretar kaupa allt að 12 þús. tonn af hraðfrystum fiski á verði, sem er rösklega ábyrgðarverðið, þó með þeim skilmálum, að á móti hverju tonni af hraðfrystum fiski, sem Englendingar taka, skuli Íslendingar láta fylgja eitt og hálft tonn af lýsi á fyrrgreindu verði. Með þessu móti er ríkisstjórnin að ráðstafa síldarkúfnum, sem svo hefur verið nefndur. Ef miðað er við lægsta markaðsverð á lýsi, 130 pund, þá greiðir íslenzka ríkisstj. með þessu móti 52 og hálft pund eða 1.375 kr. með hverju tonni af hraðfrystum flökum, sem Englendingar kaupa. Þetta þýðir, ef þessi mismunur er dreginn frá, freðfiskverðinu, að íslenzka ríkisstj. selur raunverulega hraðfrysta fiskinn fyrir 70–80 aura pundið. Í því sambandi skal þess getið. að salan til Sovétríkjanna í fyrra var kr. 1,12, og nú hefur tilboð borizt í 5.000 tonn af hraðfrystum flökum fyrir kr. 1,43. Það er ástæðulaust að vera að viðhafa sterk orð út af svona sölusamningum. Tölurnar tala sínu máli. Freðfisksalan til Englands er 30% lækkun frá sölunni til Sovétríkjanna á s.l. ári, — og helmingi lægra heldur en franska tilboðið, sem nú hefur borizt. Það má segja, að það sé keypt dýru verði að halda viðskiptunum við England. En mér er spurn, hvernig ætlar ríkisstj. að fara að, ef síldveiðarnar bregðast? Og hvernig ætlar ríkisstj. að fara að því að bjóða út freðfiskinn til þeirra landa, sem við getum ekki boðið lýsið? Freðfiskurinn íslenzki hefur ekki fram að þessu verið nein gustukavara. Hann hefur alls staðar líkað vel, og var því engin þörf á því að ganga inn á svo gífurlega verðlækkun á þessari vöru. Það er enn þá ein spurning, sem rétt væri, að ríkisstj. svaraði. Hvað ætlar hún að gera, þegar síldarlýsið okkar fellur aftur niður í eðlilegt verð, þannig að ekki verði hægt að greiða þennan stórfellda verðmismun með verði lýsisins, eins og hún hefur gert nú? Þrátt fyrir þessa smánarsamninga kaupa Engiendingar ekkert af saltfiskframleiðslu okkar, og ekki endist lýsið til þess að borga svo niður verðið á saltfiskinum sem nú hefur verið gert á freðfiskinum. Þrátt fyrir þennan lélega samning í Englandi hefur þó heildarverð afurðanna hækkað frá því í fyrra, vegna hækkunar síldarlýsisins. Allir viðskiptasamningar okkar hafa beðið eftir úrslitum í London, þannig að með þessum samningi er raunverulega ákveðið útflutningsverð á þessum tveim þýðingarmestu útflutningsvörum okkar. Þess er ekki að vænta, að hægt verði að fá í öðrum löndum hagstæðara verð en ríkisstj. hefur fallizt á í Bretlandi, svo að þessi samningur mun verða mjög örlagaríkur fyrir alla afkomu íslenzka sjávarútvegsins og þjóðarinnar í heild.
Íslenzka ríkisstjórnin hefur haldið þannig á samningunum í London og Moskva, að í London var hún ákveðin að gera samninga, að hvaða afarkostum, sem hún yrði að ganga. En í Moskva átti því aðeins að gera samninga, að ekki reyndist kleift að selja nægilegt magn annars staðar, og þá helzt eingöngu um þær vörur, sem ekki gengu út. Þetta hefur verið svo augljóst á öllu háttalagi stjórnarinnar, að ríkisstj. gat ekki vænzt þess að fá nein endanleg tilboð í Moskva fyrr en það sæist, hver yrðu úrslit samninganna í London. Þannig ber stjórnin sjálf alla ábyrgð á því, hve samningarnir í Moskva hafa gengið treglega, og getur engan um sakað.