15.12.1947
Neðri deild: 33. fundur, 67. löggjafarþing.
Sjá dálk 68 í B-deild Alþingistíðinda. (167)
116. mál, dýrtíðarráðstafanir
Menntmrh. (Eysteinn Jónsson):
Ég skal ekki vera langorður. Ég ætla að segja hér nokkur orð, sumpart um málið almennt og sumpart svara tveimur hv. þm., aðallega hv. þm. Reykv. Ég sé ekki ástæðu til að svara miklu ræðu þess hv. þm., sem síðast talaði. Hann var að reyna að koma að hnútum í garð Framsfl. í sambandi við málið, en tókst það ófimlega, enda mun það engum hafa komið á óvart.
Hv. þm. sagði, að Framsfl. væri sekur um a.m.k. þrjú ný atriði í þessu frv. En þegar hann var að sleppa orðinn, sagði hann, að fjórða atriðið væri frá Framsfl., að borga uppbót á útflutt kjöt, og væri það til bóta og eins eitt af hinum atriðunum, festing vísitölunnar. Hann var að tala um það í upphafi ræðu sinnar, að undirrót allrar bölvunarinnar væri vísitölul. frá 1940, svo að það er ótrúlegt, að hann hafi út á það að setja, að vísitalan sé fest, eða telji það þeim til ávirðingar. sem standa að því að setja það ákvæði. Að öðru leyti skal ég ekki fara út í ræðu hans nema segja, að hann minntist á, að Framsfl. hefði alltaf þótzt hafa ráð undir hverju rifi til að lækka dýrtíðina. Það er rétt, að Framsfl. hefur alltaf óttazt, að mönnum yrði ráðafátt við að færa niður dýrtíðina, og því barizt á móti, að hún hækkaði, af kvíða við, hvernig gengi að lækka hana. Sumir hafa fyrr og síðar talað digurbarkalega um, að enginn vandi væri að lækka dýrtíðina, en það hefur ekki verið Framsfl. þegar ríkisstj. tók við, var ætlun hennar að koma á skipulagsbreyt. í dýrtíðar- og fjárhagsmálum. Ég ætla ekki að lýsa, hvernig ástatt var, þegar stj. tók við. Það var í stuttu máli þannig, að ríkissjóður var í milljónatuga króna skuld og lánsfjáröflun til framkvæmda var alveg stöðvuð, búið að ráðstafa öllum gjaldeyrisinneignum þjóðarinnar og meira til. Það fyrsta, sem stjórnin gerði, var að setja I. um fjárhagsráð og koma á fjárfestingareftirliti. ekki til að stöðva framkvæmdir, heldur til að tryggja, að þær framkvæmdir sætu í fyrirrúmi, sem væru nauðsynlegar.
Næsta verkefnið var að gerbreyta um stefnu í gjaldeyrismálum, skera niður innflutning á ónauðsynlegum varningi, sem hafði fengið að streyma inn í landið, meðan hv. 1. þm. Reykv. studdi stjórnina, og tryggja, að gjaldeyririnn væri notaður til nauðsynlegra hluta, og í þriðja lagi að reyna að tryggja réttláta dreifingu á nauðsynjavörum, sem til landsins kæmu, með skömmtun.
En það var augljóst, að ekki var nægilegt að gera þetta. Það þurfti að gera meira, þó að þetta væru nauðsynlegar ráðstafanir. Næst var að reyna að finna úrræði til þess að minnka verðbólguna og koma á samtökum í því efni. Þar var hægara um að tala en í að komast. Það er hægara að láta sig síga ofan í fenið en að ræsa það fram eða rífa sig upp úr því. Stjórnin hefur látið fara fram ýtarlega rannsókn á því, hvernig ástatt var í útflutningsmálunum. Við það varð að miða, því að allt er undir því komið, að útflutningsverzlunin geti gengið með fullu fjöri. Þaðan kemur gjaldeyririnn og það, sem þarf til að skapa þjóðinni góð lífskjör. Þá kom í ljós, sem kom mönnum ekki á óvart, að þess var enginn kostur. að bátaútvegurinn gæti gengið áfram, án þess að verulegar ráðstafanir væru gerðar til viðreisnar honum. Hv. 2. þm. Reykv. segir, að þetta sé allt slúður, menn þurfi ekkert að leggja á sig fyrir framleiðsluna, söluhorfur séu svo glæsilegar, að ekkert þurfi að gera. En ef þetta væri rétt, sem hann heldur fram, t.d. varðandi hraðfrysta fiskinn og saltfiskinn, hvernig stendur þá á því, að við viðurkennum, að ef ekkert er gert nema vísa mönnum á þessar glæsilegu söluhorfur, sem hann ætlar mönnum að lifa á, þá stöðvast bílaflotinn og fer ekki af stað á komandi vertíð? Samt segir hann og fullyrðir, að ekkert þurfi að gera, sem er vitanlega ekkert nema fullyrðingar, gripnar úr lausu lofti. Hv. 2. þm. Reykv. veit vel, að ef ekkert er gert, þá getur útvegurinn ekki farið af stað. Hann segir, að þetta ástand stafi af því, að stjórnin hafi sýni einhverja vanrækslu. Hann ætti að tala sem minnst um það. Hann hefur sjálfur verið kvaddur til ráða af núv. stjórn. Og hver voru ráð hans? Hann taldi það, sem fyrir lá, ekki aðgengilegt, en gat ekki hent á neitt í staðinn. Ekkert annað hafði hann til málanna að leggja.
Ég geri ráð fyrir, að hann mundi svara sem svo, að það sé hægt að taka ríkisábyrgð á fiskverðinu. Sósfl. leggur til að gera ekkert nema nokkrar minni háttar ráðstafanir viðvíkjandi rekstrarkostnaði útgerðarinnar, þá sé allt í lagi. En er málið svona einfalt? Nei, því miður alls ekki. Því er sem sé svo varið, að ríkissjóður er í tugmilljóna skuld vegna þess, sem eftir var skilið af hæstv. fyrrv. ríkisstj. út af áföllum, sem hann hefur orðið fyrir í sambandi við fiskábyrgðina á því ári, sem nú er að enda. Hagur ríkissjóðs er þannig, að engin ábyrg stjórn mundi leyfa sér að taka ábyrgð á fiskverðinu án þess að sjá um leið fyrir tekjum, m.a. til þess að standa undir þeirri ábyrgð. Nú er svo ástatt í þessu efni, að ríkissjóður og ríkisstofnanir skulda, svo að tugum og jafnvel mörgum tugum milljóna skiptir. Hv. 1. þm. Reykv. mundi kannske segja, að það geri ekki svo mikið til, helvítis bankinn væri ekki of góður til að leggja fram féð. En málið er ekki svo einfalt. Eftir því sem bankinn þarf að festa meira fé vegna lausaskulda ríkissjóðs, því minna fé er handbært þar til að lána til nauðsynlegra atvinnufyrirtækja. Málið er ekki svo einfalt, að það nægi að taka þindarlaust ábyrgð á fiskverðinu og borga hallann af útgerðinni.
Þess vegna er það, að þegar farið er að íhuga lausn þessa máls, þá vaknar fyrst spurningin: Er ekki hægt að lækka framleiðslukostnaðinn? Verða menn ekki að leggja að sér að lækka framleiðslukostnaðinn, svo að ekki þurfi að gera kröfu um ábyrgð til handa útgerðinni, sem ríkissjóður gæti ekki staðið undir? Það er af þessum ástæðum, að menn hafa ráðizt í að flytja till. um að lækka vísitöluna, borga ekki hærri uppbót en 300 og miða ábyrgðina við 65 aura verð. Menn hefðu gjarnan viljað gera svo stórfelldar ráðstafanir, að enga ábyrgð hefði þurft að taka, en það sýndi sig, þegar um það var rætt, að ekki fékkst samkomulag um það. Það var ekki hægt í einni skyndingu að gera svo stórfelldar ráðstafanir. að engar viðbótarráðstafanir þyrfti að gera. Þess vegna varð að fara báðar leiðirnar, reyna að byrja á að slá á verðbólguna og þurfa ekki að ábyrgjast nema 65 aura og láta tekjuöflun standa bak við ábyrgðina, svo að gera megi ráð fyrir, að unnt verði að standa undir henni. Hv. 2. þm. Reykv. segir, að þetta allt sé óþarfi, það sé hægt að treysta sölunni, horfur um sölu séu svo glæsilegar, að ekki þurfi neinnar fjáröflunar með til að lækka framleiðslukostnaðinn og enginn þurfi neitt að leggja að sér.
Eins og hæstv. forsrh. tók fram, er þetta frv. árangur af samkomulagi þriggja flokka. Það er því augljóst, að þetta frv. er ekki eins og það hefði verið, ef einhver einn af hinum þremur flokkum hefði samið það og haft meiri hl. á Alþ. til að koma fram sínum uppástungum um laun dýrtíðarmálanna. Framsfl. lagði fram uppástungur, sem voru frábrugðnar því, sem er í frv. Ég fer ekki út í að lýsa þeim, en yfirleitt var gengið þar lengra í að slá á verðbólguna og lögð til nokkuð önnur úrræði í ýmsum efnum en þau, sem stungið er hér upp á. En aðalatriðið er frá sjónarmiði Framsfl., eftir að hann hafði kynnt sér, hve langt samstarfsflokkarnir vildu ganga, að byrjað væri á ákveðnum og alvarlegum tilraunum til að lægja verðbólguna og tryggja framleiðsluna, og þó að það væri að ýmsu leyti í minni mæli en við hefðum óskað, þá ákvað hann að taka þátt í þessari tilraun og mun gera það og styðja hana af alefli. Okkur er ljóst, að þessi mál verða ekki leiðrétt í einu átaki. Aðalatriðið er, að það verði raunveruleg stefnubreyt., byrjað að halda í rétta átt, og þess vegna mun Framsfl. styðja þetta mál af öllu afli, en mun jafnhliða því halda áfram að vinna að hugðarmálum sínum, þeim, sem ekki var gengið að í þessum samningum, sem hér voru gerðir.
Svo þarf ég ekki að hafa þessi almennu orð fleiri, en vil minnast lítillega á ræðu hv. 2. þm. Reykv., af því að hann beindi máli sínu sérstaklega til Framsfl. Skal ég þá fyrst koma að því, sem hann kallaði árás á launastéttirnar og launalækkun. Hann hafði um það ákaflega sterk orð, hvað þetta væri óþarft og ósvífið. Ég vil í þessu sambandi minna hv. 2. þm. Reykv. á, að flokkur hans tilnefndi einn mann í hagfræðinganefnd þá, sem starfaði í fyrra og lét þar fara bókfest frá sér, að nauðsynlegt væri að færa niður framleiðslukostnað, bæði laun og annað. Um þetta var enginn ágreiningur í n., hvorki hjá fulltrúum Sósfl. né öðrum, og hafi verið ástæða til þess í fyrra, þá er það ekki síður nú. Enn fremur vil ég leyfa mér að benda á, að undanfarið hafa talsmenn og málgagn Sósfl. ekki ævinlega gert mikið úr þeim kjarabótum, sem það fyrirkomulag hefði fært þeim, sem við hefðum búið við undanfarin ár. Ég man ekki betur en að málsvarar og málgagn Sósfl. hafi farið um það sterkum orðum, að þetta fyrirkomulag hafi orðið til að koma af stað skefjalausri verðbólgu til skaðræðis fyrir launastéttirnar. Heldur hann, að það sé af fjandskap við launastéttirnar, að flest lönd utan þessa lands hafa ekki á undanförnum árum greitt fulla vísitöluupphót, heldur hluta af henni til þess að koma í veg fyrir verðbólgu, þá skrúfu, sem hér hefur orðið og hann hefur viðurkennt, að hafi leitt til lélegrar niðurstöðu?
Hæstv. forsrh. hefur bent á, að þær ráðstafanir, sem hér er um að ræða, muni hafa í för með sér 5% kjararýrnun fyrir launastéttirnar og þá líka fyrir bændur, sem líka eiga að lækka verðlag sitt fyrst um sinn. Þetta kallar hv. þm. mikla árás, sem sé gerð ófyrirsynju. Við vitum, hvernig afkoma framleiðslunnar er nú. Ætli það gæti ekki verið hyggilegt fyrir þá, sem hlut eiga að máli, að snúast til fylgis við þessar ráðstafanir og sjá, hvernig þær gefast, heldur en að leggja orku sína fram í að rífa þessar ráðstafanir niður, þar sem enginn veit, hvernig sá leikur mundi enda?
Ég skal þá ekki fara fleiri orðum um þetta atriði, en vildi minnast á eitt atriði, sem hann beindi til Framsfl., en það var viðvíkjandi söluskattinum og veituskattinum. Hv. 2. þm. Reykv. hélt fram, að það væri ósamræmi hjá Framsfl. að hafa verið á móti veltuskattinum, en með söluskattinum. Jafnframt hélt hann því fram, að ákvæðin væru ólík, vegna þess að þessi skattur væri lagður á neytendur, en veltuskatturinn hefði verið lagður á auðmennina. Þetta eru furðulegar fullyrðingar hjá hv. þm., enda ekki einkennilegt, þegar þess er gætt. hvað hann talar mikið, að ekki sé allt vel rökstutt hjá honum. Hann segir, að veltuskatturinn hafi verið lagður á auðmennina. Hvernig var veltuskatturinn lagður á? Var hann miðaður við eignir manna? Nei. Var hann miðaður við hreinar tekjur manna? Nei. Hann var miðaður við það, þessi skattur á auðmennina, hvað fyrirtækin hefðu selt mikið af vörum, án alls tillits til, hvað lagt hefði verið á vöruna, án alls tillits til, hvað menn hefðu grætt, án tillits til, hvort menn hefðu grætt eða tapað, án tillits til, hvort þeir væru milljónamæringar eða hvort maðurinn átti ekki fyrir skuldum. Þetta getur maður nú kallað skatt á auðmennina. Hvernig lízt mönnum á? Ekki nóg með það, heldur var veltuskatturinn þannig gerður og útbúinn, að hann var refsing á þá menn, sem seldu mikið og létu sér nægja litla álagningu. en kom aftur hinum til góða, sem seldu lítið, en lögðu mikið á. þetta var skatturinn á auðmennina, sem Sósfl. er að státa af, og hafði t.d. þau áhrif, að samvinnufélögin urðu að borga tekjuskatt og útsvar af því fé, sem þau höfðu greitt í rekstrarkostnað. En þessi skattur, sent hér er lagður á, söluskatturinn, er annars eðlis. Hann er lagður á umsetningu, en tekinn, eins og aðflutningsgjöld, inn í verð vörunnar, verkar eins og hvert annað aðflutningsgjald. Það er ekki skattur á þá ríku, ég skal játa það. Þetta er eins og hvert annað flutningsgjald, sem kemur inn í vöruverðið. Nei, hv. þm. Reykv. er ekkert ofhaldinn af þessari kenningu sinni um veltuskattinn og auðmennina.
Það væri lítil ástæða til að svara fleira hv. 2. þm. Reykv., en fyrst ég stóð upp, vil ég fara fáeinum orðum um það, sem hann sagði um eignaraukaskattinn. Hv. þm. sagði, að núv. ríkisstj. hefði farið eftir því, hvað utanþingsstj. hefði lagt til í þessu máli, m.a. að leggja á eignarauka,skatt af handahófi, sem kæmi niður á þeim, sein hefðu aukið eignir sínar:. undanförnum árum, en mér skildist á honum, að honum hefði þótt rétt að leggja á eignarskatt í eitt skipti. Ég vil benda hv. 2. þm. Reykv. á það, að formaður Sósfl., hv. 4. landsk. (BrB), flutti hér fyrir nokkrum árum í þinginu frv. um eignaraukaskatt. Þessi þm. (BrB) gerði ráð fyrir því, að lagður yrði skattur á þann eignarauka, sem menn hefðu safnað á undanförnum árum, en ekki eftir því, hve mikið þeir áttu, þegar skatturinn væri lagður á. Það er ekki vandi að geta sér þess til, hvað hv. 4. landsk. hefði sagt, ef stjórnin hefði lagt til, að ekki yrði lagður á eignaraukaskattur, heldur skattur í eitt skipti. Hann hefði sagt: Hugsið ykkur! Nú leggja þeir á eignarskatt í eitt skipti og taka ekki tillit til þess, hvort menn hafa grætt þetta á 1–2 árum eða menn hafa eignazt það fyrir stríðið í sveita síns andlitis. — þetta mundi þm. hafa sagt, hefði verið valin sú leið að leggja á eignarskatt, og af því að við vitum það, tökum við ekki mark á gagnrýni þm.
Það er þá aðeins eitt atriði enn, og það er það, sem hv. 2. þm. Reykv. talaði um kröfur á hendur alþýðunni og árásir á alþýðuna, og það er það ákvæði þessa frv. að hætta að undanþiggja eða hafa skattfrjálsa og útsvarsfrjálsa áhættuþóknun í siglingum. Þetta sagði þm., að væri árás á launastéttir landsins, sem hann efaðist um, að Ólafur Thors hefði nokkurn tíma borið fram. Nú hygg ég, að hv. 2. þm. Reykv. viti vel, að þessi hlunnindi, sem hér er verið að afnema, eru ekki fyrst og fremst fyrir þá tekjulágu eða fátæklingana í þessu landi, heldur fyrst og fremst fyrir þá, sem hafa haft háar tekjur, því að þessi undanþága hefur mjög litla þýðingu fyrir háseta langflesta. Þeir hafa ekki svo háar tekjur, ef þeir hafa fjölskyldur, að þessar tekjur hafi mikla þýðingu fyrir þá. Nú höfum við athugað þetta og fengið um það dæmi. Má auðvitað athuga nánar í n., hvernig þetta verkar, og sjá þá betur, hverjir það eru, sem þessi þm. hugsar mest um. Ég hef dæmi um þrjá skipstjóra, sem hafa notið þessarar undanþágu. Hjá einum manninum var þessi munur í skattgreiðslum, miðað við eitt ár, 47 þús. kr., og sá maður hafði hátt á annað hundrað þús. kr. í tekjur. Hjá næsta manni var þessi upphæð 27 þús. kr. og hjá þeim þriðja 13 þús. kr. Vélstjórar og stýrimenn eru þarna á milli. En svo hef ég dæmi um háseta. Fyrir einn hásetann munar þetta 670 kr., fyrir annan háseta 990 kr. og fyrir þann, sem hefur hæst af þeim, sem ég hef fengið dæmi um, rúmum 3 þús. kr. Af þessu sést greinilega, hvort hér er verið að gera árás á alþýðuna með þessu ákvæði frv. Og það er sannast að segja furðulegt, að úr þeim flokki, sem þykist berjast fyrir auðjöfnun og jafnari tekjum manna og málstað hinna fátækari, skuli heyrast árásir fyrir það, að hlunnindi, sem eru fyrir þá menn í landinu, sem hæstar hafa tekjurnar, eru afnumin. Nú er vitað mál, að yfirmenn á togurum eru vel að því komnir að hafa háar tekjur, en það á ekkert skylt við það, hvort ástæða er til þess, þegar lagðar eru byrðar á landsmenn yfirleitt, að láta þær verka eins og ég hef gert grein fyrir.
Ég skal svo ekki þreyta þolinmæði forseta eða þdm. með lengri ræðuhöldum.