06.11.1947
Neðri deild: 14. fundur, 67. löggjafarþing.
Sjá dálk 198 í C-deild Alþingistíðinda. (2352)
59. mál, ölgerð og sölumeðferð öls
Sigfús Sigurhjartarson:
Herra forseti. Ég hef löngun til að gera örfáar aths. við þá röksemdaleiðslu, sem fram kemur í grg. frv. þess. sem hér liggur fyrir til umr., og einnig í ræðu hv. 1. flm. Grg. byrjar á því að lýsa tilgangi frv., og hann er svo markaður, með leyfi hæstv. forseta: „Tilgangur flm. með því er tvíþættur. Í fyrsta lagi sá að draga úr hinni miklu neyzlu sterkra drykkja og í öðru lagi að afla ríkissjóði tekna . . . “. Þessi röksemd var endurtekin í ræðu hv. 1. flm. Að vísu var þar röðinni snúið við. Í fyrsta lagi átti það, eftir hans orðum í ræðunni, að afla ríkissjóði tekna og í öðru lagi að draga úr áfengisneyzlu. Mér finnst ástæða til að athuga nokkuð, hvernig þær röksemdir fá staðizt. Ég hef hér fyrir mér fjárlagafrv. ríkisstj. Þar er gert ráð fyrir, að tekjur af áfengissölu á komandi ári verði 36 millj. kr. Það er sem sé alkunn og ill staðreynd, að einn stærsti tekjuliður ríkisins er nú af áfengissölu. Ekki veit ég með fullri vissu, hve mikill gróði ríkisins er að meðaltali af hverri flösku af áfengi, sem seld er. En ég ætla, að mjög varlega áætlað sé hann 60 kr. Samkvæmt því lítur þá dæmið svona út: Það þarf að selja 40 potta af hinu nýja áfenga öli til þess að vega upp á móti ágóða ríkisins af þessari einu flösku. Nú þykir mér satt að segja rætast meiri vonir en hv. flm. sjálfir gera sér fyrir hönd ríkissjóðs, ef fyrir hverja 40 potta, sem dembt er yfir þjóðina af áfengu öli, félli ekki nema ein 60 kr. flaska úr sögunni af sterku víni. Sem sé, þessi tvenns konar tilgangur stangast, annars vegar að draga úr áfengisneyzlu. sem þýðir að rýra tekjur ríkissjóðs, en hins vegar að auka tekjur ríkissjóðs. Mér sýnist röksemdaleiðslan fyrir þessu frv. byrja með hreinni rökleysu.
Svo getum við haldið áfram dálítið og rakið þann þáttinn nokkuð, sem að því veit að draga úr áfengisneyzlunni. Þessu er lýst með mörgum allfögrum orðum í grg., hvernig eigi að draga úr áfengisneyzlunni. Fyrst er þar um það talað, að hjá þeim þjóðum, sem hafa mikið af áfengu öli, sé ölvun og drykkjuskapur af völdum þess varla þekktir hlutir. Og svo segir í grg.: „Er það af öllum, sem til þekkja, álitið að þessar þjóðir umgangist áfengi með meiri siðmenningarbrag en við Íslendingar.“ Svo kemur síðar í grg. mjög falleg lofgerð um þann göfuga tilgang að stuðla að heilbrigðis- og menningarmálum með því að koma upp sjúkrahúsum og með því að kenna þjóðinni að drekka áfengt öl í staðinn fyrir sterkari drykki. Nú hefði það óneitanlega verið ákaflega vel við eigandi. að hv. 1. flm. frv., sem svo mjög talaði um það, að hann væri reiðubúinn til að rökræða um málið, hefði reynt að færa rök fyrir þessu. Ég veit, að hann er mér sammála um það, að þetta allt sem stendur í grg. frv. og það sem hann sagði í ræðu sinni um það að neyzla áfengs öls þýddi, að minna og betur yrði drukkið, er staðhæfing, en ekki rökfærsla. Ég hefði vænzt þess, að hann hefði leitað þeirra röksemda að fara í hagskýrslur þeirra þjóða, sem hann talar hér um, og að hann þar gæti séð, að eftir því sem meira er drukkið af áfengu öli, væri að sama skapi drukkið minna af sterkum drykkjum hjá sömu þjóð og einnig, að þar sem meira væri drukkið af áfengu öli, væri áfengi minna misnotað, minni ölvun á almannafæri og minni ofdrykkja, og þar þyrfti ríkið minna til að kosta til þess að halda uppi reglu á almannafæri og minna til að kosta til að lækna drykkjumenn. Ekkert af þessu kom fram í ræðu hv. 1. flm., og ég skora á hann að koma með þessi rök. Annars talar hann út í loftið, ef hann kemur ekki með þau. Og ég vil ekki láta hjá líða að benda á það, sem hv. þm. Borgf. (PO) reyndar hefur bent á, að árið 1932 var þetta mál rætt á Alþ. Þá flutti landlæknirinn. Vilmundur Jónsson, sem verið hefur þm. sama kjördæmis sem hv. 1. flm. þessa frv. er nú, ýtarlega ræðu, sem er að finna í Alþt. á bls. 1287, ef hv. flm. vill fletta uppi í henni, og þar er mjög ýtarlega farið í gegnum læknaskýrslur frá fjölmörgum löndum og reynt að svara spurningunni, hvaða samband sé á milli neyzlu áfengs öls og annars áfengis í þessum löndum. og einnig, hvaða samband er milli neyzlu áfengs öls og áfengisástandsins að öðru leyti, ölvunar og áfengisneyzlu. Og svörin voru einróma: Eftir því sem meira er drukkið af áfengu öli, er einnig meira drukkið af öðru áfengi. Þetta var í skýrslu frá 1932, sem landlæknir kom fram með. Og þessar skýrslur segja enn fremur: Eftir því sem meira er drukkið af áfengu öli, þeim mun meiri ofdrykkja í sama landi. — jafnvel barnadrykkjuskapur — og þeim mun meiri vandræði, böl og neyð vegna neyzlu áfengis. Ég skora á hv. flm. að leggja fram skýrslur og sanna ef hann getur, með rökum að þetta hafi breytzt síðan 1932, því að hv. 1. flm. þessa máls er sem sé mjög gefinn fyrir rökræður og ég vænti, að það standi ekki á rökunum hjá honum. Staðhæfingar er enginn vandi að koma með. En rök — það getur verið vandasamt að koma með þau, ef menn taka að sér að verja óverjandi málstað.
Ég ætla svo að koma að nokkrum fleiri atriðum í grg. frv. Næst er okkur sagt í grg., að eftir því sem kunnáttumenn telji, séu skilyrði óvenju góð á Íslandi til ölframleiðslu, af því að vatnið hér sé svo gott. Einu sinni var öðruvísi á þessu máli haldið. Þegar Fjölnismenn stóðu að bindindisstarfsemi, þá var sett í lög þess félags, að félagsmenn mættu neyta öls, sem væri bruggað í landinu, þar sem þeir væru staddir, en mættu það ekki á Íslandi, af því að þar væri vatnið svo gott. En í stórborgum í Evrópu er víða vatnsskortur og vatn þar víða hættulegt, og þess vegna er þar mjög drukkið öl, einmitt til þess að komast hjá að drekka vatn, sem í mörgum kringumstæðum er sýkt og hættulegt. En á Íslandi töldu Fjölnismenn. að vatn væri svo gott, að þar væri ekki þörf annarra drykkja. — Mig langar til að heyra rök í þessu efni. Hv. flm. segja í grg. frv., að hér í Rvík sé vatn óvenjulega hreint og hv. flm. segir, að það innihaldi mjög lítið af framandi efnum. Það er upplýst, að í því er svo lítið af steinefnum. að tannlæknar segja, að rétt væri að blanda í það fluor, og hefur því verið haldið fram, að þá mundi það síður valda tannskemmdum. Það lítur hver sínum augum á hreint vatn. Það er gott að hafa sum steinefni í neyzluvatni. En það var ekki það atriði, sem hv. 1. flm. átti við er hann sagði, að vatnið hér væri hreint. Hann sagði að vatnið hér í Rvík vært svo hreint af því, að það væri svo laust við gerla. Hefur hann hugmynd um, hvaða þýðingu þetta hefur í sambandi við ölgerð? Eða gerir hann ráð fyrir, að í öl sé notað vatn án þess að það sé gerilsneytt? Hefur hann nokkra hugmynd um, hve mikinn kostnað það hefur í för með sér að hreinsa vatnið? Eða veit hv. 1. flm. frv. það ekki, að þó að vatn sé blandað vissum steinefnum og gerlum, þá er til aðferð til að hreinsa það, nema úr því steinefni, gerla og annað, sem framandi er í vatninu? Og veit ekki þessi hv. þm., að þau tæki sem til þess eru notuð eru tiltölulega einföld? Ég skal ráðleggja honum, ef hann vill kynna sér þetta, að fara inn að Elliðaám. Þar hefur í sambandi við hitaveituna verið gert ráð fyrir að taka vatn úr Elliðaánum. og þar hafa verið sett upp hreinsunartæki til að hreinsa vatnið, af því að það er ætlað að nota það sem neyzluvatn. En hvaða þýðingu hefur hreinsun vatnsins í sambandi við ölframleiðslu? Veit hv. 1. flm. nokkuð um það, hve stór liður það er í sambandi við ölframleiðslu annars staðar í heiminum að hreinsa vatnið? Eða er hann bara að fara með rökleysur, eins og í upphafi grg. ? Ég skal fúslega hlusta á röksemdir og upplýsingar ef fram kynnu að koma í þessu sambandi síðar.
Ég skal svo snúa mér að ræðu þessa hv. þm. Ég undirstrika þetta, að svör vænti ég að fá hjá honum við þessu tvennu: Í fyrsta lagi vil ég, að hann komi hér fram með skýrslur, sem afsanni þær sannanir, sem landlæknirinn lagði fram hér á hæstv. Alþ. árið 1932. — hann sanni að því meira sem drukkið er af öli í einhverju landi, því minni sterkra vína sé þar neytt. Og ég vil, að hann sanni, að þeim mun meira sem drukkið er af öli í landi, þeim mun minni ofdrykkja sé þar og vandræði, sem af hljótast. Og í öðru lagi vil ég, að þessi hv. þm. sýni fram á með tölum, hvaða hagræði er að því að nota Gvendarbrunnavatn til ölbruggunar fram yfir að nota vatn eins og er í t. d. Englandi eða Þýzkalandi, sem líka er hreinsað, eins og Gvendarbrunnavatnið mundi vera hreinsað til þess að nota það til ölbruggunar. Hv. flm. hlýtur að vita vel um þetta, því að hann mundi ekki hætta sér út í þetta mál, ef hann vissi ekki þetta.
Svo var þessi hv. þm. að tala um unga fólkið. Hann sagði: „Unga fólkið drekkur.“ Því miður, það drekkur, „Og hvað drekkur það í dag?“ sagði þessi hv. þm. „Það drekkur óholl, sterk vín.“ Og svo vill hann fara að bæta úr því með því að láta það hafa öl. Svo kom hann að því að hér hefði verið reynt vínbann og þjóðin hefði afnumið bannið. Og þegar ég var ungur sagði þessi hv. þm., þá var bann í landinu. Og þá var ég á skemmtun, sagði hann, og það var slæm skemmtun og mikið drukkið. „Hvað á að gera?“ sagði hann svo. „Það þarf að láta fólkið fá meira öl,“ bætti hann við, „og láta sterkt áfengi í smærri skömmtum en það er látið nú.“ Og þá skilst mér, að vonir þessa hv. þm. væru þannig, að þá mundum við, þegar þessu væri þannig fyrir komið öllu saman, komast hjá því, sem vont væri í þessum efnum hjá okkur nú.
Ég skal segja þessum hv. þm. dálítinn kafla úr áfengismálasögu okkar, sem hann kannske hefur gleymt eða kannske aldrei hirt um að kynna sér, en sá maður, sem flytur mál á þessum vettvangi um ölbruggun eins og þetta frv., ætti að vita. Þessi saga kemur ekki alveg heim við hans upplýsingar. — Ég veit að hann hefur oft heyrt því haldið fram, að hér fyrir bannið hafi ástandið í landinu í áfengismálum verið ákaflega gott, en síðan hafi um þvert bak farið með siðgæðið í áfengismálunum, er bannið kom. Svo veit ég líka, að hann hefur heyrt það sagt, að það væru vissir menn, nefnilega öfgafullir bindindismenn, sem væru á móti vini og hefðu verið á móti því, að bannið var afnumið og hefðu mótað löggjöf um áfengismál í þessu landi, sem hefði orðið til mikils vansa og óþurftar, sem sjá megi af ástandinu í áfengismálunum, sem ríkt hefur hjá okkur. Nú ætla ég að segja frá þeirri staðreynd, að frá því laust fyrir aldamót og fram til ársins 1915 var fylgt stefnu templara og bindindismanna í áfengislöggjöf Íslendinga. Þá var þróunin þessi, að það voru settar meiri og meiri hömlur á sölu áfengis í landinu. Þá var stigið hvert sporið af öðru til þess að setja hömlur á sölu áfengis. Og þetta leiddi til þess, að áfengisneyzla fór ákaflega ört þverrandi. Og 1915 — árið, sem hv. 1. flm. þessa frv. er fæddur — komu svo til framkvæmda bannlög á Íslandi, að vísu með undanþágum. Undanþága frá bannlögunum var í fyrsta lagi læknabrennivínið, og litlu síðar konsúlabrennivínið. Nú segist þessi hv. þm. muna þessi ár ákaflega vel. Hann er sjálfsagt mjög minnugur, — man líklega, þegar hann var borinn til skírnar á fyrsta árinu. En ég efast samt um, að hann muni sérlega vel árin frá 1915 til 1922, en þá var vínbann á Íslandi, með þessum tveimur undanþágum, læknabrennivíninu og konsúlabrennivíninu. Og það er ekkert álitamál, heldur ber öllum saman um það, sem þann tíma muna, að það hefur aldrei verið minna um áfengisnautn á Íslandi heldur en þennan tíma, frá 1915 til 1922. Það ber ýmsum saman um, að fleira heldur en bannl. hafi stutt að þessu. m. a. stríðið og litlar samgöngur hér í landinu. Það má vel vera, að sé nokkuð til í því. En niðurstaðan er sú, að við sem fæddir erum laust fyrir aldamót, við vitum að á þessum árum, 1915 til 1922, var drukkið mjög lítið af áfengi á Íslandi og stór héruð landsins voru þá algerlega „þurr“. Og ég vænti að það hérað þar sem þessi hv. þm., 1. flm. þessa ölfrv., sleit sínum barnsskóm, hafi verið eitt af þeim „þurrustu“. Svo komu Spánarvínin 1922. Það var ekki eingöngu vegna þess, sem þau voru leyfð, að það væri krafa Spánverja, að þau væru flutt hingað til landsins, heldur ætluðu margir menn þá að bæta ástandið í áfengismálum í landinu með því — eins og hv. 1. flm. þessa frv. nú ætlar að gera með því að fá því til vegar komið, að hér verði bruggað áfengt öl. Þeir sem vildu innflutning Spánarvína hingað til lands þá, sögðu: Umfram allt skulum við lofa þjóðinni að fá tækifæri til þess að fá nú létt gómsæt vín, sem leiða engan til ölvunar, heldur munu verða til að siðbæta fólkið og til þess að menn hætti að reyna að brjóta bannið. Sem sé, forráðamenn þjóðarinnar stóðu með bannundanþágunni viðkomandi Spánarvíninu með nákvæmlega sömu rökum sem þessi hv. þm., 1. flm. þessa frv., hefur fyrir ölfrv. sínu. Þeir ætluðu að stórbæta ástandið í áfengismálunum. — Og nú eftir 1922, kemur tímabil í sögu þjóðarinnar, þegar að forminu til er bann, en í reyndinni er ekkert bann, sem sé, það er undanþága. Það má selja áfenga drykki, sem ekki er í nema 22% alkóhól. Þetta var ekkert bann að öðru leyti en því, að því var haldið aðeins að forminu til. [frh.].