02.12.1947
Neðri deild: 25. fundur, 67. löggjafarþing.
Sjá dálk 370 í C-deild Alþingistíðinda. (2529)
94. mál, dýrtíðarráðstafanir
Flm. (Einar Olgeirsson) :
Herra forseti. Frv. þetta, sem hér liggur fyrir um ráðstafanir gegn dýrtíðinni og til að tryggja rekstur útvegsins, hef ég leyft mér að flytja ásamt tveim öðrum þm., þeim Áka Jakobssyni og Lúðvík Jósefssyni. Við höfðum búizt við því af hæstv. ríkisstj. eftir þær upplýsingar, sem hún gaf eftir að hún var mynduð, að hún mundi leitast við að ráða bót á dýrtíðinni í landinu og tryggja atvinnuvegi landsmanna, og við gerðum því ráð fyrir, að ríkisstj. mundi þegar í byrjun þingsins bera fram frv., sem miðaði í þá átt að stöðva dýrtíðina. Hæstv. ríkisstj. hefur þó ekki, þrátt fyrir að Alþ. hefur nú setið í tvo mánuði og tíu mánuðir eru liðnir síðan hún var mynduð, komið fram með neinar úrbætur í þessum efnum — þrátt fyrir yfirlýsingarnar, er núverandi ríkisstj. var mynduð. Og það er undarlegt fyrir ríkisstj., sem talaði svo djarft, að hún skuli ekki sýna nokkurn lit á því að koma með tillögur í þessu mikla vandamáli, og ég sé ekki, að sú ríkisstj., sem svo kemur fram, hafi nokkurn rétt til þess að sitja áfram án þess að gera nokkuð raunhæft til varnar dýrtíðinni, og ég skil varla, hvernig hún getur horft framan í alþm., þótt hún tali hæst af öllum um dýrtíðina í landinu. Mitt álit er það, að allar aðrar ríkisstj. hefðu sagt af sér fyrir slíkt sinnuleysi. En hér á hlut að máli ríkisstj., sem stendur í gegn öllum lagalegum rétti, og fer þá að verða skiljanlegt, hvernig slík stjórn getur setið. Ég undrast ekki aðfarir ríkisstj., en mig undrar afstaða einstakra þm., hvernig þeir geta þolað að ríkisstj. sitji, án þess að hún komi með nokkrar till. til að leysa þau vandamál, sem að steðja. Og þó er þessi stjórn búin að sitja að völdum í 10 mán., en hefur samt ekki myndað sig til þess að aðhafast eitthvað. En ríkisstj. er ekki til þess að gera ekki neitt, og tíu mánuði hefur hæstv. ríkisstj. setið stefnulaus. Enn bólar ekki á neinum till. frá henni, og sýnist mér tilvera hennar vera lítils virði. Við höfum því þrír þm. lagt fram frv. til l. um ráðstafanir gegn dýrtíðinni, og munu flestir þm. vera sammála um það, að það sé vart seinna vænna. Ríkisstj. þóttist ætla að gera eitthvað fyrir 1. okt. og kallaði saman stéttaráðstefnu í Reykjavík og tilkynnti henni, að stjórnin mundi leggja till. sínar fyrir ráðstefnuna, en spáði því um leið, að kommúnistar mundu reyna að eyðileggja till. sínar, en hún — ríkisstjórnin mundi þá grípa til sinna ráða. Nú liðu þrír mánuðir, en ekkert hefur heyrzt frá stéttaráðstefnunni né ríkisstj. Hafði allur þorri fólks búizt við því að heyra ákveðnar till. ríkisstj., og stéttaráðstefnan var ekki leyst upp og situr víst enn, en engar till. eru þaðan komnar enn þá og stjórnarblaðið Tíminn hefur upplýst nú alveg nýlega, að allt hafi verið svo illa undirbúið af ríkisstj. hálfu, að fresta hafi orðið ráðstefnunni og að hæstv. ríkisstj. hafi skipað n. til að afla og afhenda ráðstefnunni gögn. En það er eftirtektarvert, að með átta mánaða setu hefur ríkisstj. ekki unnizt tími til að semja till. til framkvæmda þessu máli, og hún hefur sýnt lítinn áhuga til stórræðanna og lagt meira kapp á að sitja sem lengst. — Eða er kannske málum þannig komið, að hún er ósammála og getur ekki borið fram neinar till. Ef svo er, þá verður ekki séð, að hún hafi nokkurn rétt til að sitja að völdum ráðalaus.
Það, sem ég hef nú drepið á, vildi ég segja sem inngang að máli mínu. Ég hafði nú aldrei búizt við því, að stjórnarandstaðan yrði fyrri til að bera fram till. til úrbóta vegna dýrtíðarinnar, og ég hélt, að hin svo mjög rómaða ábyrgðartilfinning mundi knýja ríkisstj. til að semja till., eða að minnsta kosti leggja fram málamyndafrv., en það hefur nú ekki orðið, og er því frv. þetta, sem nú er lagt fram fyrir Alþ., eina frv., sem liggur fyrir um raunhæfar aðgerðir gegn dýrtíðinni. Ég vona, að hv. þm. taki þetta frv. til rækilegrar athugunar og umr. Þjóðin hefur búizt við því og krefst þess, að ráðið verði fram úr verðbólguvandanum og að dýrtíðin verði ekki verri en hún er nú, og á meðan á Alþ. kemur ekki fram frv., sem miðar í þessa átt, þá hefur Alþ. verið að bregðast skyldu sinni. Ég vona því, að þetta frv. vísi út úr ógöngunum, en um leið og ég ræði frv., þá vil ég gera hér nokkra grein fyrir þeim vandamálum, sem að steðja.
Nú er þyrlað ryki sem mest má í augu fólksins varðandi þann vanda, sem hér um ræðir. Viðvíkjandi verðbólgunni, sem skapar mikla erfiðleika í atvinnulífinu, þá mundi ég telja fyrst tvo ókosti, sem hún leiðir af sér, en ráða má bót á:
1. að framleiðslukostnaðurinn sé of hár, og að erfitt verði þá að selja íslenzkar afurðir erlendis.
2. að verðbólgan skapi breytingar á fjármálalífi innanlands og raski mjög eignahlutföllum og skapi óvissu í fjármálalífinu í landinu og leiði af sér, að sparifé landsmanna leiti úr bönkunum í fasteignir, þar sem það sé tryggara, og að vitað er, að lægri skattlagning fasteigna en sparifjár ýtir undir verðbólguna.
Þetta er það tvennt, sem leiðir af sér, að fjármagnið flýr úr bönkunum. Þetta eru tvö hin verstu fyrirbrigði, sem skapa verðbólguna, og þessu tvennu er lagt til í frv. þessu, að ráðin sé bót á. Hið fyrra, að framleiðslukostnaðurinn sé allt of hár, miðað við erlent verðlag, eru vitanlega höfuðrök þeirra, sem mest tala um dýrtíð. Þeir segja, að þar sem lægra vöruverð sé á erlendum markaði, þá verði okkar verðlag að lækka. Íslendingar verði að taka tillit til þessa verðs og gera sér fulla grein fyrir því, hvert þetta verðlag er og gera sér nákvæma grein fyrir, hvernig stefnir í þeim málum. Þeir eiga að gera það hleypidómalaust og komast að því, hvernig þetta er, hvernig verðlagsþróunin er erlendis, og ákveða svo, hvert skuli stefnt hér heima, hvað sé óhætt að gera. Þekking á verðlagi erlendis eru vísindi út af fyrir sig. Það er nauðsynlegt fyrir hvern mann, sem vill hafa góð áhrif, að gera sér grein fyrir því, hvert stefnir. Og þá er það ekki síður nauðsynlegt fyrir alþm. að kynna sér þessi mál vel, sem taka oft ákvarðanir, sem kosta landið hundruð milljóna króna. Þeirra er ekki sízt að kynna sér verðlag og stefnur erlendis. Það er engu síður nauðsynlegt en það er nauðsyn fyrir skipstjóra, sem siglir skipi sínu, að kunna skil á siglingafræðum. Og ef ríkisstj. skapar þjóð sinni stórkostlegt tjón vegna vanþekkingar sinnar á verðlagi og verðstefnum erlendis, þá er það þjóðarhætta. Sumir valdamenn, sem látast vita á öllu skil, segja þjóðinni rangt til, og eru það hreinustu fjárglæfrar. Ég hef hvað eftir annað orðið var við, að svo er, að þjóðinni er sagt rangt til, og ekki sízt af trúnaðarmönnum hæstv. núverandi ríkisstj. Nú er prédikað fyrir þjóðinni, að verðlag erlendis sé að falla, að erfitt verði að losna við íslenzkar framleiðsluvörur með núverandi verðlagi, og þess er getið um leið, að slíkt sé mjög skaðvænlegt atvinnuvegunum. Er slíku sem þessu er haldið fram, er það bein skylda þm. að rannsaka, hvað hæft muni vera í slíkum áburði, en þessu hefur verið haldið á loft undanfarið ár. Ég man glöggt eftir því, að árið 1944 var Íslendingum sagt af þeim mönnum, sem mest vit þóttust hafa á þessum málum, og skal þar fyrstan telja fyrrv. fjmrh., Björn Ólafsson, sem er eitt hið mesta átrúnaðargoð núverandi ríkisstj. og hefur nú sent alþm. leiðbeiningarbækling um varnir gegn dýrtíðinni, að hann fullyrti 1944, að um leið og stríðinu lyki, mundi verðlag falla. Og það vantaði ekki, að fylgt væri eftir. Brezka ríkisstj. gaf út tilkynningu um, að verð á íslenzkum fiski yrði að lækka. Þessi áróður gekk svo langt, að því var haldið fram, að það væri glapræði að ráðast í kaup á nýjum atvinnutækjum, vegna þess að verðlag væri fallandi. Svo djúpt var tekið í árinni af sumum 1944, að sagt var, að nýsköpunin væri svik við þjóðina, því að verðið væri að falla og því glapræði að verja l00 millj. kr. í ný tæki. Ég tek þetta sem dæmi um það, hvernig þessum mönnum hefur skjátlazt í fortíðinni og hvernig þeir voru alveg óvitandi um, hvað fram undan var. Ef þeir hefðu fengið að ráða, væri hér allt í vitleysu og hruni, af því að þeir kunnu ekki að nota möguleikana. Ég minni á þetta nú vegna þess, að sama sagan er að endurtaka sig. Hæstv. ríkisstj. og fjárhagsráð básúna það, að afurðirnar séu óseljanlegar, verðið sé að falla erlendis og því söluerfiðleikar, og gera þyrfti einhverjar ægilegar ráðstafanir til þess að ráða bót á þessu. En hverjar eru staðreyndirnar? Þær eru, að verðlag á matvælum fer síhækkandi og að verðhækkunin hefur aldrei verið örari en síðustu mánuðina. Svo framarlega sem þessir menn hlusta á útvarp, ég tala nú ekki um ef þeir læsu erlend blöð, hljóta þeir að heyra það, að verð á matvælum fer síhækkandi
Meiri hluti þingsins er sammála um það, að taka beri tillit til verðlagsþróunarinnar erlendis. Það var stefna nýsköpunarstjórnarinnar, að stefna bæri að því að hindra vöxt dýrtíðarinnar. Það þótti ekki rétt að grípa til harðvítugra ráðstafana, sem hlutu að leiða til átaka milli stéttanna, fyrr en sýnilegt var, hvar verðlagsþróunin erlendis mundi stöðvast. Það sýndi sig, að verðlagið fór hækkandi, og enn verður ekki séð, hvar það muni stöðvast. En þó að við fylgjumst með verðlaginu erlendis, þýðir það ekki það, að við eigum að sprengja upp kostnaðinn, en það þýðir það, að varla er óhjákvæmilegt né ástæða til að gera ráðstafanir, sem valda stórtjóni. Allar íslenzkar vörur hafa hækkað í verði í ár og ef heiðarleikur og þekking hefðu haldizt í hendur, hefði verið hægt að fá eins gott verð og í fyrra fyrir svo að segja allar vörur okkar. Möguleikarnir til þess að fá gott verð fyrir íslenzkar vörur hafa ef til vill aldrei verið meiri en í haust. Allt, sem hefur verið básúnað þessa síðustu haustmánuði um erfiðleika, hefur sýnt sig að vera bábilja. Hæstv. ríkisstj. hefur sjálf orðið að viðurkenna, að hægt hefur verið að selja allar afurðirnar og meira hefði verið hægt að selja, ef það hefði verið til. Hafi ekki verið selt við ábyrgðarverði, þá er það vegna þess, að illa hefur verið á haldið. Hæstv. ríkisstj. hefur heldur ekki kært sig um, að fylgzt væri með sölu afurðanna eða að þingið færi að skyggnast bak við tjöldin í þeim efnum. Þá er það vitað, að þegar erlendar sendinefndir hafa komið hingað til þess að fala vörur, þá hefur hæstv. utanrrh. fyrst heilsað þeim á þann hátt að skrifa greinar í Morgunblaðið og tilkynna þeim, að verð Íslendinga sé of hátt. Þegar Íslendingar eiga alla afkomu sína undir því að geta selt afurðir sínar við sem beztu verði. — þegar allt veltur á því, að við getum staðið saman um okkar hlutdeild af þeim gæðum, sem mannkynið ræður yfir, þá lætur sá maður sér sæma, sem mest hefur völdin, hæstv. utanrrh., að segja, þegar erlend sendinefnd er hér stödd í samningaerindum, að verð okkar sé of hátt. Maður gæti búizt við, að slík iðja yrði til þess að rýra málstað Íslendinga og koma því inn, að við yrðum helzt að setja verðið niður fyrir verðlagið erlendis. Ef Íslendingar halda ekki sjálfir á sínum málum í þessum efnum, verða ekki aðrir til þess. En hvort sem hæstv. ríkisstj. hefur tekizt að þoka niður verðinu eða ekki, eru nú Hollendingar búnir að undirskrifa samninga. En prédikanirnar um, að verðlagið væri of hátt og vitnisburður hæstv. ríkisstj. þar um hefur ekki verið látinn nægja. Til þess að styðja þessar fullyrðingar hafa verið tínd til öll stórveldi veraldarinnar. Bretar hafa sent sendiherra hingað til þess að tilkynna, að verðið sé of hátt. Hæstv. utanrrh. skrifar í Morgunblaðið, blað eftir blað, að Rússar hafi sagt, að verðið sé of hátt. Sendifulltrúi Bandaríkjanna, sem kom hér til þess að semja um sölu á fiski til Þýzkalands segir, að verðið sé of hátt. Þannig er öllum stórveldunum teflt fram. En hvað eru Bretarnir að gera? Þeir eru að hækka kolin. Og hvað eru Rússarnir að gera? Þeir eru að hækka timbrið. Og hvað eru Bandaríkjamenn að gera? Þeir eru að hækka kornið. Meðan þessu fer fram, eru sendir erindrekar hingað til þess að segja Íslendingum, að verðið á afurðum þeirra sé of hátt. Og dag eftir dag er það básúnað út, að verðið sé of hátt, og reynt að telja þjóðinni trú um, að hún eigi ekki að heimta hátt verð fyrir afurðirnar. En einmitt þetta passar í kram erlendu einokunarhringanna og stórveldanna, sem vilja hafa viðskipti við smáríkin eins og nýlendur, kaupa af þeim ódýr hráefni og selja þeim dýrar iðnaðarvörur. Íslendingar hafa ekki til þess brotizt úr fjötrum nýlendukúgunar að sætta sig við slíkt. Baráttan heldur áfram til þess að losna úr fjötrum erlendra einokunarhringa, eins og áður var barizt fyrir samvinnuhreyfingunni og frjálsri verzlun. Við höfum ekki til þess skapað innlenda stjórn í landinu. að hún beri þjóðinni boð erlendra einokunarhringa um nauðsyn þess að halda niðri verðinu á afurðum okkar. Fyrir sjálfstæðinu höfum við barizt til þess að tryggja hagsmuni Íslendinga, og það eru svik við sjálfstæðið að berjast gegn þeim, eins og hæstv. ríkisstj. hefur gert.
Verðlagsþróunin erlendis, sem er hækkandi, veitir því engin rök fyrir því, að afurðaverðið þurfi að lækka, enda hefur það sýnt sig, að hægt hefur verið að knýja fram verðhækkun í ár, þrátt fyrir það að hæstv. ríkisstj. hafi prédikað, að verðið þyrfti að lækka, og valdið með því verðfalli á ýmsum afurðum. Svo er það annað mál, að þótt Íslendingar fylgist með erlendu verðlagsþróuninni, er sjálfsagt að gæta þess eftir beztu getu, að framleiðslukostnaður vaxi ekki meira en óhjákvæmilegt er og haldist í samræmi við verðlagið erlendis eða sé jafnvel lægri, sem er síður en svo slæmt, því að verðið þyrfti ekki að lækka fyrir því. Öll sú bölsýni, sem reynt hefur verið að skapa, hefur byggt á þeirri staðhæfingu, að verðlagið sé fallandi. Hrunsöngurinn hefur gengið svo langt, að spámaðurinn og sérfræðingur ríkisstj. í viðskiptamálum, Björn Ólafsson, lýsir yfir því í riti, sem hann hefur sent öllum þm. til leiðbeiningar, að svo sé nú komið, að framleiðsla Íslendinga hafi engar stoðir til að standa á. Hann segir svo, með leyfi hæstv. forseta: „Atvinnuvegirnir stóðu að vísu á leirfótum 1944, en kommúnistar geta þakkað sér það, að verulegu leyti, að ekkert er nú eftir af leirfótunum. — Framleiðslan hefur nú engar stoðir til að standa á. “ Þetta er sú fjármálaspekt, sem þjóðinni er boðið upp á: Þetta leyfir viðskiptasérfræðingur ríkisstj. sér að segja, á sama tíma og vélbátaflotinn eys upp ógrynni auðæfa hér í Faxaflóa, en um helmingur þess flota mun vera ný skip, nýsköpunarbátar, og á sama tíma og íslenzku togararnir selja meiri fisk á hærra verði í Englandi en nokkru sinni fyrr og þeirra fremstir 13–14 nýsköpunartogarar. Og meðan þessu fer fram, eru til menn, sem segja, að framleiðsla Íslendinga hafi engar stoðir til þess að standa á. Meðan vélbátaflotinn var 10–12 ára gamall og togararnir tómir ryðkláfar, þá var allt í lagi. En þegar við eigum nýtízku flota, situr stjórn við völd, sem ekki kann að taka við þeim auði, sem berst upp í hendur okkar, og fjármálaspekingar hennar segja, að framleiðslan hafi engar stoðir til að standa á. Nei, meiri rakaleysa en bölsýnissöngur stjórnarliðsins nú í haust hefur aldrei þekkzt í íslenzkum þjóðmálum, því að einmitt síðustu 2–3 árin hefur þjóðin skapað sér sterkari stoðir til að standa undir atvinnuvegunum en hún hefur nokkru sinni átt.
En bölsýnisáróðurinn er ekki tilgangslaus. Hann á að vera forsenda fyrir launalækkunarherferð, sem auðmennirnir leggja í, hvenær sem þeir treysta sér til, án tillits til þess, hvort dýrtíð er eða ekki.
Verðið er nú hækkandi og fer hækkandi. Hitt er svo annað mál, að það getur hent, að það þurfi að lækka verðið, og það er vert að hafa það í huga og tilbúnar aðgerðir, sem hægt sé að grípa til, ef nauðsyn krefur. En meðan ekkert verðfall er erlendis og stéttirnar koma sér ekki saman um þessi mál, er ekki rétt að grípa til stórfelldra ráðstafana innanlands, sem haft geta í för með sér stöðvun atvinnulífsins.
Í frv. okkar sósíalista er gengið út frá því, að verðlag íslenzkra afurða geti á næsta ári verið svipað og á þessu ári. Þó þykir rétt að gera ráðstafanir til þess að lækka vísitöluna, svo að hún verði nálægt 300, og lækka útgerðarkostnað til mikilla muna. Sú lækkun verður útgerðinni drýgri en vísitölulækkun, svo að útkoma útgerðarinnar ætti að verða betri en í ár.
Hæstv. ríkisstj. hefði getað verið búin að tryggja rekstur útgerðarinnar næsta ár með því að selja sjávarafurðirnar fyrir fram. Þá þyrfti ekki að vera hér rifrildi um það, hvaða verð er hægt að fá, ef gerðir hefðu verið heiðarlegir samningar og þessum málum fylgt eftir, eftir því sem frekast var hægt. Hæstv. ríkisstj. hefur ráðizt á fyrrv. ríkisstj. fyrir að hún hafi ekki s. l. haust gert ráðstafanir til þess að selja afurðirnar. Því er til að svara um það, að stjórnin mun hafa litið á sig sem „fúngerandi“ stjórn og því ekki viljað taka ákvarðanir, sem mörkuðu stefnuna í þessum málum. Hæstv. núverandi ríkisstj. hefur hins vegar látið þetta undir höfuð leggjast, og ég er hræddur um að hún muni fremur hafa komið í veg fyrir, að tekið væri tilboðum um mjög mikla sölu til sumra viðskiptaþjóða okkar. Engar ráðstafanir hafa heldur verið gerðar til þess að tryggja afkomu útgerðarinnar og sjá til þess, að flotinn geti farið út eftir áramót. Um ástæðurnar til þessa undirbúningsleysis hefur hæstv. ríkisstj. aldrei sagt Alþ. neitt.
Það hefur verið höfuðleiðarstjarna hæstv. ríkisstj. í sölumálum samkvæmt kröfu Landsbankans og heildsalanna að heimta alls staðar greiðslu fyrir íslenzkar afurðir í dollurum og frjálsum pundum, í stað þess að nota ástandið á heimsmarkaðinum nú til þess að tryggja íslenzkum afurðum örugga markaði með clearing-samningum, þar sem hægt er að fá ágætar nauðsynjavörur við góðu verði í skiptum. Að heimta greiðslu í dollurum nær engri átt og er hin mesta heimska fyrir þjóð, sem þarf að afla sér markaða fyrir framleiðsluvörur sínar. Bandaríkin, sem hafa miklu betri aðstöðu til að framkvæma þetta, hafa fylgt þessari stefnu, og afleiðingin er sú. að hvert ríkið á fætur öðru er að segja upp viðskiptum við Bandaríkin. Bandaríkin hafa rekið þessa óskynsamlegu pólitík, kannske af því að dollarar eru þeirra gjaldeyrir. Hver er svo afleiðingin af því? Hún er sú, að hvert ríki veraldar á fætur öðru segir upp viðskiptum við Bandaríki Norður-Ameríku. Það má kannske segja, að það sé ekki eins óskynsamlegt, þó að Bandaríkin heimti greiðslu í dollurum, eins og það er óskynsamlegt af þeim, sem ekki hafa sjálfir þann gjaldeyri, að gera slíkar kröfur og eyðileggja vegna þess fyrir sér markaði. Bandaríkin halda, að þau geti leyft sér þetta, vegna þess að þau halda, að þau eigi svo mikla peninga og þau geti þess vegna kúgað aðrar þjóðir til þess að taka hjá sér lán til þess að geta svo keypt af Bandaríkjunum. Þannig ætla þeir að slá tvær flugur í einu höggi. Með þessum skilmálum hugsa Bandaríkin sér að ná umráðum eða hafa eftirlit með fjármálunum í þessum löndum.
Ég er ákaflega hræddur um, að þessi pólitík Bandaríkjanna fari út um þúfur og hún sé á leiðinni með að leiða hrun og markaðsvandræði og verðfall yfir — kannske eftir eitt eða tvö ár — sem verður ekki aðeins þeim, heldur öðrum þjóðum, sem liggja á viðskiptasvæði hins skandinaviska heims, álíka dýrkeypt eins og það hrun, sem hófst í Bandaríkjunum 1929 og síðan barst út um allan heim.
Bandaríkin hafa hins vegar þá innanlandsmarkaði, að þau geta leyft sér slíka pólitík, ef þau þá reka skynsamlega innanlandspólitík, þannig að auðmennirnir vildu eða hefðu vit á að hækka vinnulaun innanlands, svo að Bandaríkjamenn gætu keypt af þeim þær vörur, sem þeir framleiða. Roosevelt benti þeim á þetta, og það hjálpaði þeim út úr kreppunni 1932. Við höfum ekki slík skilyrði til innanlandsmarkaða, og þess vegna er það heimska af okkur að fara að fordæmi Bandaríkjanna að heimta dollara fyrir vörur a. m. k. af þeim þjóðum, sem erfitt eiga með slíkar greiðslur. Þess vegna er sjálfsagt fyrir okkur að gera clearing-viðskipti við þær þjóðir, sem vilja verzla við okkur. Og það er vitað, að við hefðum getað selt allar okkar vörur með vöruskiptasamningum, og ef verzlun okkar hefði verið rekin af viti, þá hefði verið hægt að fá gott verð á innkeyptum vörum frá þeim löndum, sem við hefðum getað skipt við, eins og á þeim vörum, sem við kaupum frá Bretlandi og Bandaríkjunum, þó að þar sé stundum um lægsta verð að ræða á vörunum. Hæstv. ríkisstj. heldur áfram sínum skrípaleik að tala sífellt um það, að við íslendingar séum ekki samkeppnisfærir erlendis. Það hefur verið skakkt af hæstv. ríkisstj. að leggja áherzluna á það, hvort við séum samkeppnisfærir, það er í raun og veru ekki það, sem spurt er að erlendis sem stendur. Það er spurt um það nú, hvort við séum aflögufærir, hvort við gætum haft þessar og þessar vörur. Og það hefði verið nær fyrir hæstv. ríkisstj., ef hún hefði viljað segja þjóðinni satt, að segja þjóðinni, að við værum ekki aflögufærir, vegna þess að við hefðum ekki nóg af þeim vörum, sem við gætum selt erlendis og spurt væri eftir.
Í haust var sagt, að svo mikið væri óselt af fiski, að til vandræða horfði. Við sósíalistar reyndum að telja þjóðinni trú um, að þetta væri ekki rétt og að hægt væri að selja allar þessar vörur með góðu verði, en þá var því svarað, að við vildum aðeins hrun. En hvað hefur komið á daginn? Það hefur komið á daginn, að við Íslendingar höfum ekki haft nógu mikið til af vörum til þess að selja erlendis við hefðum getað selt miklu meira. Hraðfrystihúsin voru látin hætta, vegna þess að hæstv. ríkisstj. hélt, að allt of mikið væri af þessari vöru í landinu. En það var rangt, það hefði verið hægt að selja meira af síld. hraðfrysta fiskinum og saltfiski. Og við höfum verið spurðir að því, hvort við værum aflögufærir, hvort við gætum selt nógu afskaplega mikið af þessum vörum.
Hvað það snertir, hvort við séum samkeppnisfærir, þá er það, eins og ég hef tekið fram, ekki það, sem spurt er um, og svo verður einnig þetta ár og næsta ár, en hve lengi vitum við ekki. En á meðan við erum í þeirri aðstöðu, eigum við að hagnýta hana til fulls, því að það þýðir mikla peninga fyrir okkar þjóð. Hins vegar virðist það vera rétt, að Norðmenn hafa selt ódýrara ýmsar vörur en við, en Færeyingar hafa selt dýrara ýmsar vörur en við og einnig Danir. Færeyingar hafa selt t. d. saltfiskinn fyrir hærra verð en við, vegna þess að íslenzk stjórnarvöld hafa staðið svo illa á verði fyrir okkur. En að hitt skuli koma fyrir, að Norðmenn haft undirboðið vörur, þá hefur það ekki skaðað okkur, því að við höfum getað selt allar okkar vörur vegna þess og meira til.
Það verður erfiðara að segja okkar vörur seinna meir, þegar ekki verður lengur hægt að selja á þann hátt sem nú hefur verið gert, vegna þess að við rekum svo vitlausa pólitík. þannig að við tryggjum ekki markaði til frambúðar, en sem stendur hefur það ekki verið aðalatriðið að vera samkeppnisfærir. En það, að við séum ekki samkeppnisfærir, af því að aðrir selji ódýrara, er röksemd, sem aðeins er notuð til þess að segja, að íslenzk vinnulaun og hlutur sjómanna verði að rýrna, vegna þess að norskir sjómenn búi við lakari kjör en við Íslendingar. En að því er snýr að verðlagi á erlendum markaði og þegar tillit er tekið til niðurborgunar á vísitölu, þá þyrfti líka eitthvað að líta á lækkun vísitölunnar, þegar raunhæfar aðgerðir væru gerðar til þess að lækka framleiðslukostnaðinn. En ef lækka ætti framleiðslukostnaðinn, — hvar ætti þá að grípa niður? Ef þjóðin álítur, að lækka beri framleiðslukostnaðinn, þá er það sá hluti hans af öllum hinum mörgu hlutum, sem hann er samsettur af, sem sízt má lækka nú, sem er vinnulaun, í fyrsta lagi vegna þess, að vinnulaun framleiðslukostnaðarins eru á hverjum tíma undirstaða undir afkomu meiri hluta þjóðarinnar. Meiri hluti okkar þjóðar lifir af þeim vinnulaunum, sem hún fær greidd. Þannig er það, ef lækkuð eru vinnulaunin, rýrir það afkomu hennar, og tilgangur okkar með okkar framleiðslu er fyrst og fremst sá að skapa góða afkomu fyrir fjöldann. Það væri því hrein mótsetning, ef ætti að hreyfa við vinnulaunum. Og það er ekki aðeins vegna þessa meiri hluta þjóðarinnar, sem byggir afkomu sína á vinnulaunum, heldur einnig vegna hinna efnahagslegu og tæknilegu framfara. Há vinnulaun marka efnahagslegt og tæknilegt menningarstig hverrar þjóðar. Og það held ég, að sé nauðsynlegt, að hv. þm. geri sér þetta ljóst vegna þess, hve oft er ráðizt á vinnulaun, þegar á að lækka framleiðslukostnaðinn. Há vinnulaun tákna menningarstig þjóðanna, því að vegna þeirra háu vinnulauna eru knúin fram á hverjum tíma auknar tæknilegar framfarir og skynsamlegt skipulag hvað framleiðslu snertir, sparnaður í sambandi við vinnu og framleiðslu og þjóðinni tryggt ódýrara fjármagn. Hver mundi afleiðingin verða, ef alltaf væri gripið til þess að lækka vinnulaunin, þegar lækka ætti framleiðslukostnaðinn? Hún mundi verða sú, sem hún var fyrir stríð, að þjóðin bjó þá við svo dýrt fjármagn, að útgerðin varð að standa undir lánum með 7–8%a vöxtum. Það verður okur á öllum vörum sem útgerðin þarf að kaupa viðvíkjandi sinni atvinnugrein. Ef alltaf væri gripið til þess að lækka vinnulaunin, þá mundi afleiðingin verða afturför hjá þjóðinni, atvinnurekendur væru þá ekki knúðir til þess að koma á slíku fyrirkomulagi hjá sér, sem sparaði vinnu og gerði starfið léttara og um leið afköst hvers verkamanns meiri. Það er ekki tilviljun ein, að í því landi heimsins, þar sem hæstu vinnulaun eru nú greidd, eins og stendur, þar stendur þjóðin einnig á hæstu menningarstigi tæknilega, sem sé í Bandaríkjunum. Það er ekki tilviljun, vegna þess að há vinnulaun knýja alltaf fram mestu framfarir í tækni. Okkur ber þess vegna sízt af öllu, ef þörf er á að lækka framleiðslukostnaðinn, að grípa til þess að segja við hinar vinnandi stéttir landsins: Nú verðum við að lækka ykkar laun til þess að minnka framleiðslukostnaðinn. — Það er það síðasta, sem má grípa til.
Maður, sem hefur einhverja tilfinningu og vill þjóð sinni vel, vill berjast fyrir framförum hjá henni, en leggur síðast af öllu til, að skertir séu möguleikar meiri hluta þjóðarinnar til þess að lifa sómasamlegu lífi eða svo að segja þjóðarinnar allrar, er þá um leið stuðlar að því að koma á tæknilegri afturför hjá þjóðinni. Menn, sem vilja þjóð sinni vel, berjast gegn hvers konar aðgerðum, sem miða að því að rýra afkomumöguleika meiri hluta þjóðarinnar og skapa tæknilega afturför hennar. Það mætti minna þá á, sem halda, að lág vinnulaun séu allra meina bót, hvernig ástandið í þessum málum var hér á Íslandi 1932 og 1933, þegar saltfiskverðið var komið niður úr öllu valdi. Sjálfstfl. gekkst fyrir því, að laun verkamanna hér í Reykjavík lækkuðu úr 1,36 niður í 1 kr., en þeir höfðu ekki vinnu nema þriðju hverja viku við klakahögg. Þá var hið aumasta ástand, sem verið hafði á Íslandi um langan tíma, og aldrei var erfiðara að selja okkar afurðir en einmitt þá. Það fer því svo fjarri, að slíkt sé allra meina bót að lækka vinnulaunin. Hagur okkar Íslendinga er háður verði á okkar afurðum og mörkuðum fyrir þær, og við verðum nú þegar að tryggja okkur þá markaði, og það mundum við þegar hafa getað verið búnir að, ef vel hefði verið staðið á verði um að afla öruggra markaða og þá einmitt helzt í þeim löndum, sem við vitum, að engir örðugleikar voru á að geta selt vörurnar til.
Við ætlum þess vegna, að þær aðgerðir, sem við leggjum til í þessu frv., að gerðar verði gegn dýrtíðinni og þá sérstaklega þær ráðstafanir, sem nefndar eru í 2. og 3. gr., verði til þess að lækka framleiðslukostnaðinn og gera þannig um leið hag þjóðarinnar betri, af því að þær aðgerðir fela í sér sparnað á rekstri þjóðarbúsins, en að því leyti sem þær verða á kostnað einhvers, þá yrði það á kostnað þeirra, sem hafa of mikið. Við miðum við, að þær aðgerðir rýri ekki verðgildi peninga og verði ekki til þess að skapa áframhaldandi verðbólgu.
Það er vitanlegt, að það er alveg sérstök nauðsyn, að þær ráðstafanir, sem nú verða gerðar gagnvart dýrtíðinni, verði þannig, að þær rýri ekki verðgildi sparifjár. Það munu vera nú um 500 millj. kr. í sparisjóðum og bönkum, og við vitum, að þetta er ódýrasta fé, sem þjóðin hefur til síns þjóðarbúskapar. Það er nauðsynlegt, að sparifjáreigendur hafi fyrir því á hverjum tíma einhverja tryggingu, að verðgildi þessa fjár minnki ekki að áþörfu. Hins vegar er vitanlegt, að gengislækkun eða slíkar ráðstafanir mundu þýða minnkun á verðgildi þessa fjár. Tollahækkanirnar, sem gerðar hafa verið, þýddu í raun og veru rýrnun þessa fjár, en þær ráðstafanir sem við leggjum til með þessu frv., hindra rýrnun á því.
Þá skal ég telja upp hina einstöku kafla frv., og skal ég geta þess, að við höfum miðað þessa kafla, hvað verkun þeirra snertir, alveg sérstaklega við það að ná þeim tilgangi sem fólst í till., sem samþ. voru á 6. þingi Sósfl. í haust, þar sem lögð er fyrst og fremst áherzla á, að við getum haft hin fullkomnustu atvinnutæki og þau verði notuð til hins ýtrasta og þannig aukin afköst þjóðarinnar og um leið séð fyrir því, að hver maður hafi verk að vinna. En það er eitt af því, sem ríkisstj. virðist hafa unnið á móti, enda virðast hennar ráðstafanir og ráðstafanir fjárhagsráðs miða beinlínis að því, að sem flestum íslenzkum mönnum falli verk úr hendi. Þá höfum við í öðru lagi með þessu frv. lagt til, að gert verði allt til þess að ná sem hagkvæmustu verði á okkar útflutningsvörum Og að sem bezt verði úr þeim unnið.
I. kafli þessa frv. er um ríkisábyrgð á fiskverði vegna bátaútvegsins. Ég hafði satt að segja búizt við, að frv. í þá átt yrði komið fyrir þingið nú þegar. En núverandi ríkisstj. hefur ekki notað þau tækifæri, sem hún hefur haft til þess að selja okkar afurðir. Í desember í fyrra áttu sér stað nokkur átök innan þeirrar ríkisstj., sem þá sat, hvort leggja skyldi fyrir þingið frv. um fiskábyrgðarverð. Þáverandi atvmrh., Áki Jakobsson, fylgdi því fast fram, að slíkt væri samþ. sem l., en samkomulag varð ekki um það í ríkisstj. Þess vegna sneri hann sér til fjhn. og bað hana að flytja þetta mál. En ef ég man rétt, skoraðist meiri hluti þeirrar n. undan því að flytja frv. fyrir þáverandi hæstv. atvmrh., og mun minni hl. fjhn. hafa flutt það fyrir ráðh. Þegar það frv. var svo komið í þingið og öllum þótti sýnilegt, að það væri eina raunverulega tryggingin fyrir því, að útgerðin færi af stað um nýárið, þá breyttist viðhorfið þannig, að þeim hluta ríkisstj., sem fyrst hafði verið þessu mótfallinn, fannst nú sjálfsagt að flytja frv., sem var nákvæmlega eins og hitt, nema þar var einni gr. bætt inn í. Þessi gr. átti að tryggja sjómönnum 65 aura verðið. Það hefur oft verið talað um Ákaverð. sem er og réttnefni og til mikils sóma fyrir þennan fyrrv. atvmrh., sem tók við sjávarútvegsmálunum, þegar fiskverðið var 40–50 aura og allir hyggnustu menn landsins sögðu, að það mundi falla, og skildi við það í 65 aurum fyrir hvert kg af nýjum fiski. Þannig var knúið fram fiskábyrgðarverðið, til þess að útgerðin gætt gengið, og það hefur þegar sýnt sig, að það hefur alltaf verið hægt að selja fyrir þetta verð, þegar heiðarlega hefur verið haldið á málunum.
Nú byrjar bráðum vertíð og ekkert hefur heyrzt frá hæstv. ríkisstj., ekki einu sinni um ábyrgðarverðið. Þess vegna höfum við tekið þetta í okkar frv. Samþ. þessa kafla okkar frv. er óhjákvæmilegt löggjafaratriði nú þegar. Það þýðir ósköp lítið fyrir hæstv. ríkisstj. að sverja það af sér, eins og hún hefur nú gert undanfarna mánuði, að hún ætli aldrei að setja ábyrgðarl. Það þýðir lítið fyrir hæstv. ríkisstj. að skopast að því, að það hafi verið Ákaverð á fiskinum í ár, og segja svo, að slíkt megi ekki koma fyrir aftur. Ef ríkisstj. hefur ekki vilja til þess, þá verður þingið að gera það. Og vegna þess skrípaleiks, sem hæstv. ríkisstj. gerir sig seka um, þá verður hv. Alþ. að taka fram fyrir hendur hennar, til þess að hún með aumingjaskap sínum verði ekki til þess að stöðva alla útgerð í vetur. Þess vegna geng ég út frá því, hvort sem þetta frv. verður samþ. eða ekki, þá verði þessi ákvæði samþ. á Alþ. Íslenzka þjóðin getur ekki risið undir því, að stöðvuð sé útgerðin nú. Og þeim, sem ekki vilja tryggja afkomu landsbúa með því að selja vörur á því ágæta verði erlendis, sem við höfum getað fengið fyrir okkar vörur, þeim verður heldur ekki treyst að gera þetta og hv. Alþ. verður því að taka þetta að sér. Ríkissjóður hefur ekki borið skakkaföll í ár, nema þegar hefur verið neitað mörkuðum, sem okkur hafa boðizt, vegna vitlausrar pólitíkur, sem sé að eltast við dollara og pund, þegar hægt var að selja vörurnar gegn öðrum myntum.
II. kaflinn fjallar um ráðstafanir til að lækka rekstrarkostnað útvegsins. Ég ætla ekki að fara nákvæmlega út í þann kafla í þessari framsöguræðu. En við þá menn, sem aldrei sjá nema eitt ráð til úrlausnar, launalækkun, vil ég segja það, að ef tekin yrði upp vaxtalækkun sú, sem um ræðir í 6. gr., mundi það þýða sama og laun ákveðins hóps af fólki hefðu verið lækkuð um 18–20% og allir vita, hve vaxtalækkun er nauðsynleg fyrir útgerðina og að hún er réttlætismál fyrir þingið. Og sparnaðurinn, sem í þessum eina kafla frv. felst, er miklu meiri en sú launalækkun, sem fyrstu stjórn Alþfl. á Íslandi mundi dreyma um að gera, að ég ekki tali um, að hana mundi ekki dreyma um að gera þessa launalækkun, af því hún gæti það ekki og af því að það kostar tugi milljóna kr.
III. kaflinn er um sölu sjávarafurða. Ætlazt er til þess, að til þess að annast yfirstjórn allrar sölu sjávarafurða skuli skipuð 5 manna n., og taki hún m. a. við hlutverki þeirrar n., sem nú fer með þessi mál. Skulu tveir nm. skipaðir samkvæmt tilnefningu Landssambands íslenzkra útvegsmanna, einn samkvæmt tilnefningu Alþýðusambands Íslands, einn samkvæmt tilnefningu Farmanna- og fiskimannasambands Íslands og einn án tilnefningar. Ég held, að slík nefndarskipun væri ákaflega mikið framfaramál hvað snertir skipulagið á sölunni. Það voru sett l. í byrjun stríðsins, sem heimiluðu stjórninni sameiginlega yfirstjórn þessara mála. Meiningin var sú, að þetta ætti aðeins að vera svo á meðan á stríðinu stæði, að þetta væri aðeins bráðabirgðaástand, og það var ekkert sem mælti með því, að þessu skyldi haldið áfram. Nú hefur það sýnt sig, að núverandi stjórn hefur ýmist staðið illa á verði fyrir þjóðina hvað sölu snertir, eða beinlínis haft tilhneigingu til þess að vilja lækka verðið eða í bezta lagi látið blindast af viðskiptapólitík heildsalanna og Landsbankans um að gera það að skilyrði, að selt sé fyrir frjálsa dollara og frjáls pund. Það hefur nú þegar sýnt sig, að mikill hluti þjóðarinnar ákærir stjórnina fyrir þessar aðfarir, og það er ekki nema eðlilegt að menn sem eiga allt undir þessu, vilji sjálfir ráða þessari sölu. Þetta væri heppilegt fyrirkomulag, líka vegna þess, að það er ekki gott, að álit manna á því, hvernig gengur að selja afurðirnar erlendis, dragist eins mikið inn í stjórnmáladeilurnar og verið hefur að síðasta ári. Það er gott að losa þetta mál út úr, og ég á bágt með að skilja, að stjórnin æski eftir að hafa þetta mál með höndum. Ég held, að þeir menn, sem eiga allt sitt undir því, hvernig gengur með sölu afurðanna, muni vinna betur að því en stjórnin að selja afurðirnar sem hæstu verði. Og þegar litið er á samtök þau, sem hér eiga að stjórna, held ég, að eftirlitið með þessu sé tryggt. Ég held, að ekkert skipulag sé fundið, sem þjóðinni hentar betur. Hitt vil ég segja, að ef Alþingi álítur ekki rétt að taka upp svona skipulag, ef stjórnin á að halda áfram að fara með völdin í þessu efnt, eins og hún hefur hagað sér, þá er íslenzkur almenningur kominn undir verri einokun en við höfum átt við að búa um langan aldur. Fjöldi íslenzkra útvegsmanna veit, að við getum selt með góðu verði og að fyrir þá sölu er hægt að kaupa vörur til landsins góðu verði, og þeim er bannað að gera það. Slíkt er algerlega óþolandi. Það er ekki hægt að banna mönnum að selja sínar afurðir bara vegna geðþótta einhverra manna. Slíkt verður ekki þolað. Hins vegar skal ég viðurkenna það, að ef innleidd væri algerlega frjáls verzlun, mundi það hafa mikla ókosti í för með sér. Af því mundi leiða undandrátt, gjaldeyrisflótta o. fl. Þess vegna mundi það, sem við leggjum til í III. kafla, vera heppilegt í þessu efni. Þar eru þeir, sem fiskinn eiga, látnir hafa ábyrgðina, stjórnin er látin hafa sín völd og með þessu móti væri betur séð fyrir hagsmunum útvegsins og þjóðarinnar í heild. Væri ekki slíkt skipulag tekið upp, yrði annaðhvort frjáls verzlun eða þá sú einokun, sem nú á sér stað.
Í IV. kafla komum við að fyrirkomulaginu á Innkaupaverzlun þjóðarinnar. Ég ætla ekki út í einstakar gr. Þarna er lagt til að koma upp innkaupastofnun, sem annist öll innkaup til landsins. Stjórn innkaupastofnunarinnar skal skipuð 5 mönnum, Samband íslenzkra samvinnufélaga, Alþýðusamband Íslands og samband smásölukaupmanna, ef stofnað verður, skulu tilnefna einn manna hvert, en tvo skipar ríkisstj. án tilnefningar.
Okkar hugmynd með því að sameina innkaup landsins á einn stað er að tryggja tvennt í senn, annars vegar að innkaupin séu rekin með hagsmuni neytenda fyrir augum og hins vegar með hagsmuni útflytjenda fyrir augum. En það hefur einnig verið um það rætt hjá okkur að reyna að dreifa fjármagninu, að fjármagnið streymdi nú til verzlunarinnar og burt frá atvinnuvegunum. Menn úr öllum flokkum eru sammála um, að á þessu verði að ráða bót og sjá til þess, að fjármagnið streymt til atvinnuveganna. Þrátt fyrir þetta hefur farið svo, að fjármagnið í verzluninni hefur alltaf aukizt og fólksfjöldinn, sem við verzlunina vinnur, hefur alltaf aukizt, en fækkað í sumum atvinnugreinum. Það, sem mundi gerast, ef svona skipulagi yrði komið á, yrði ekki aðeins það, að hægt yrði að haga innkaupunum í samræmi við það, sem hentar og tryggja það að kaupin yrðu gerð í sem stærstum stíl, heldur mundi þetta tryggja það, að drottnunarvald heildsalanna í íslenzkri verzlun yrði afnumið og það er eini möguleikinn sem við höfum til að afstýra því, að fjármagnið streymi til verzlunarinnar í okkar þjóðfélagt, og til að tryggja það, að það streymi þangað sem meiri þörf er fyrir það. Það verður að gera verzlunina að einhvers konar þjóðrekstrarfyrirtæki, þar sem einkareksturinn kemst ekki að.
Því fer svo fjarri, að við sósíalistar höfum fundið þetta út. Í 15 ár frá því fyrst var farið að rannsaka, hvaða ráðstafanir ætti að gera til þess að bæta reksturinn, hafa menn vitað þetta og ekki sízt þeir menn, sem nú fara með völd á Íslandi.
Þegar Alþfl. í fyrsta sinn sat í stjórn á Íslandi, var það hans fyrsta verk að setja n. til þess að koma skipulagi á atvinnumálin, og var formaður skipulagsnefndar atvinnumála Emil Jónsson, núverandi viðskmrh. Þessi n. gaf út mjög ýtarlega skýrslu, þar sem m. a. verzlunarmálin voru tekin til meðferðar og ég vil nú, af því að svo heppilega vill til, að einmitt formaður Rauðku — en svo var n. kölluð — er nú viðskmrh., minna á bjargráðin sem hann sá á árunum 1935–'36. Þá var það stjórn Framsóknar, sem fór með völd. Nú er það hins vegar fyrsta stjórn, sem Alþfl. hefur myndað á Íslandi.
Í einni af niðurstöðunum um verzlunina, hvað þar þurfi að gera, segir skipulagsn. atvinnumála, sem núverandi viðskmrh. var formaður í — ég sé að hann er hér ekki staddur. Sjálfsagt þætti honum vænt um að geta verið við og hlustað á sín eigin ráð, eða kannske honum komi betur að heyra þau ekki. Í þessari skýrslu segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Það er allra athugaverðast um þessi mál, að fjármál þjóðarinnar skuli vera þannig skipulögð, að það er gróðavænlegast og tryggast fyrir einstaklinginn að leggja fé sitt í verzlun, því að þjóðfélaginu kemur það að einna minnstum notum og getur orðið háskalegast. Það er lífsnauðsyn þjóðfélagsins, að tekið verði fyrir það, að verzlunarstéttin geti eftirlitslitið myndað erlendis skuldir, sem síðan er varpað á bak allrar þjóðarinnar, sem bæði verður að greiða þær með vöxtum erlendis og auk þess að greiða af þeim drjúga vexti til verzlunarstéttarinnar. Það er einnig nauðsyn að leysa það fjármagn, sem að óþörfu er í verzluninni bundið, m. a. vegna lánveitingastarfsemi verzlunarinnar, og leggja það í aðrar atvinnugreinar, sem eru þjóðfélaginu meira virði. Þeirri skipun verður að koma á fjármál og atvinnumál þjóðarinnar, að það megi verða gróðavænlegast og tryggast fyrir einstaklinga, sem þjóðfélaginu er bezt. Þar verður að koma aukið aðhald, sem ofþensla er, svo að unnt sé að rýma um, þar sem of þröngt er fyrir dyrum. Fjármagnið í verzluninni verður að flytja yfir í framleiðsluna.“
Þar er feitletruð niðurstaðan til þess að leggja áherzlu á, að þetta sé rauði þráðurinn.
Þá er í nál., þar sem dregnar eru saman niðurstöður um verzlunarmálin, taldir upp einir 10–11 liðir. Nokkra þeirra ætla ég að lesa upp með leyfi hæstv. forseta:
Í 4. tölul. segir: „Vegna fábreyttrar framleiðslu og aukinnar neyzlu hefur vald og tekjur verzlunarinnar farið vaxandi. Eftir líkum að dæma hafa tekjur af verzlun aldrei verið eins miklar og árið 1934. Meðaltekjur verzlunarstéttarinnar það ár eru meiri en allra annarra stétta.“
Í 5. lið segir: „Tekjur verzlana árið 1934 eru ákaflega misjafnar. Mestar eru tekjur þeirra verzlana, er flytja vöruna inn, og eru tekjur sumra þeirra svimandi háar eftir vörumagni. Smásalar er kaupa vörur sínar hjá innflutningsverzlunum, hafa hins vegar margir mjög litlar tekjur af verzlun sinni.“
Í 6. lið segir: „Vegna þess valds, sem verzlunin hefur fengið í sínar hendur við fábreytta framleiðslu, hefur verzlunarstéttin ekki beðið tjón af þeim innflutningshömlum, sem komnar voru 1934. Hömlurnar hafa aðeins gefið henni aðstöðu til að auka álagninguna. og hefur álagningin aukizt mest, þar sem helzt voru takmarkanir á innflutningi.“
Í 7. lið segir: „Verzlunarálagning á innflutta vöru árið 1934 er samkv. framtölum 22.6 millj. kr., af því er 1.3 millj. kr. á verzlunum ríkisins. Auk þessa er álagning verzlunarinnar á útflutta vöru.“
Í byrjun 8. liðar segir: „Fjármagn það, sem bundið er í verzlun, var um 100 millj. kr. árið 1934.“ — Tölur þær, sem hér eru nefndar, mundu ekki teljast svimandi háar núna, og þótt núverandi viðskmrh. hafi fundizt þetta hátt þá, var það ekki nema hreinasti barnaleikur hjá því, sem nú er. Þetta ár, sem skipulagsnefnd atvinnumála lagði til grundvallar, komst hún að þeirri niðurstöðu, að hagnaður á verzluninni væri 5 millj. kr., en ágóðinn af vörum til útgerðarinnar var 2 millj. kr. Samkvæmt niðurstöðum n. var tap útgerðarinnar 2 millj. kr., eða það sama og ágóðinn var af þeim vörum, sem útgerðinni voru seldar. Sem sé á krepputímum eins og þá var það verzlunin á Íslandi, sem tók gróðann, er myndaðist í þjóðfélaginu. Samkvæmt yfirlýsingu ráðherrans voru það heildsalarnir, sem tóku gróðann, þótt útgerðin tapaði. Samkvæmt yfirlýsingu ráðherrans voru þessar tölur svimandi háar. Hvað skyldi honum finnast nú, ef hann er eitthvað svipaður maður og hann var 1935–'36? Nú hefur hann tækifæri til þess að framkvæma hlutina, sem hann sagðist berjast fyrir, þegar hann var formaður skipulagsn. atvinnumála. Nú hefur hann möguleikana, og nú er þörf á að knýja fram það, sem Alþfl. undirstrikaði sem sína stefnu. Hvað er það nú sem þjóðin fær að heyra? Ja, eftir ræðu, sem viðskmrh. hefur haldið, skyldi maður ætla, að heildsalarnir væru illa meðhöndlaðir í þjóðfélaginu gagnstætt öðrum stéttum, sem vildu hafa sæmileg laun og af þessum ráðh. voru jafnvel stimplaðar sem glæpamenn.
Þær till., sem við sósíalistar berum fram í 4. kafla frv., eru í samræmi við þá stefnu, sem bent var á af skipulagsn. atvinnumála, og eru það raunhæfasta, sem lagt hefur verið til, að gert væri hér á landi til þess að beina fjármagninu úr verzluninni og til framleiðslugreinanna.
Í 5. kafla leggjum við til, að verzlun með veiðarfæri sé undir „kontróli“ stjórnarinnar og í 6. kafla, að ríkið taki upp einkasölu í olíu. Með þeim till. viljum við útrýma því, að sérstakur gróði verði að því að flytja inn vörur til útgerðarinnar, og er þetta líka í samræmi við það, sem lagt var til af skipulagsn. atvinnumála, ef ég má lesa það, með leyfi hæstv. forseta. Það er á bls. 461 í skýrslunni:
„Um kostnaðarliðina ýmsa er þess að gæta, að mótorskipin og mótorbátarnir verða um margt að sæta verri kaupum en stærri skipin, einkum togararnir. Á salt, veiðarfæri og olíur til þeirra fellur yfirleitt meiri álagning en tilsvarandi vörur til gufuskipanna. Sú álagning fellur að vísu á innlendar hendur, en verður þó byrði á rekstri skipanna og veldur miklu um það, ásamt miklum kostnaði við að koma aflanum í verð, að rekstur skipanna ber sig ekki betur en raun ber vitni þrátt fyrir tiltölulega mikinn afla skipanna.
Það er engum vafa undirorpið, að mótorskipin hefðu sýnt bezta rekstrarafkomu allra skipa hin síðustu ár, ef þau hefðu getað sætt góðum og álagningarlitlum kaupum á útgerðarvörum sínum og notið svipaðra kjara við söluna og togararnir, hrátt fyrir erfiða aðstöðu, bæði um kaup á útgerðarvörum og sölu á afurðum, hafa þau líkan rekstrarhag og gufuskipin.“
Síðan er haldið áfram og reiknað út, hversu miklu þetta mundi muna á skip og hlut hvers háseta, ef skipin losnuðu við að greiða þetta. Sem sagt, þessi sparnaður, sem hér er bent á, og sparnaður, sem búið er að benda á í a. m. k. 15 ár, hefur ekki fengizt tekinn upp, af því að hér á landi eru til menn, sem græða á því að flytja inn vörur til útgerðarinnar og sjómanna, og völd þeirra eru það mikil í þjóðfélaginu, að þeir hafa getað hindrað þá þróun, sem nauðsynleg er fyrir þjóðina í heild, og þótt menn hafi setzt í ráðherrastólana, eftir að hafa gefið upplýsingar um, að þeir vildu skera niður gróðann af þessari vöru, hafa þeir menn, sem það gerðu, gerzt fulltrúar heildsalanna. Það verður ekki hægt að bjarga þessum málum. fyrr en búið er að skera gróða heildsalanna niður, og það verður þjóðin að horfast í augu við.
7. kaflinn er um það að fella niður ákveðna tolla. Það er aðferð, sem við sósíalistar höfum oft bent á, og verð ég að segja, að það er undarlegur hlutur, að ekki skuli hafa verið hægt að sannfæra hv. þm. um, að þeim beri að taka þetta ráð. Um nokkur ár hefur vísitalan verið borguð niður, – en hvað er verið að gera nú? Það er verið að borga vísitöluna upp, ef ríkissjóður t. d. leggur 10 millj. kr. á og síðan er á þessar 10 millj. lögð heildsalaálagning og smásöluálagning og yfirleitt öll sú álagning, sem hægt er að koma á þetta. Þetta er svo reiknað í vísitölunni og eftir því laun til meiri hluta þjóðfélagsborgaranna, og svo á stjórnin að borga launin til þeirra, sem eiga að fá þau. Ríkissjóður er að borga vísitöluna upp og þarf þar af leiðandi að borga hærri fúlgu í launum. Það er sú vitlausasta pólitík, sem hægt er að reka fyrir þá, sem álíta dýrtíðina of mikla. Það er Bakkabræðrafyrirkomulag. Ég vona, að hér eftir verði hægt að fá menn til þess að athuga þessi mál af eitthvað meira viti en nú er.
Við höfum prentað sem fskj. með þessu frv. þær samþykktir, sem gerðar voru á flokksþingi Sósfl. í haust um lausn á þessum dýrtíðarmálum. Í þeim samþykktum eru þó nokkrar till. sem ekki hafa verið bundnar í frv.-form og við munum, þegar við sjáum hvernig þessum okkar till. vegnar sem í frv. eru, leggja fram síðar. Þessar samþykktir eru um ráðstafanir viðvíkjandi lækkun á húsaleigu og viðvíkjandi ýmsum ráðstöfunum gegn braski, m. a. viðvíkjandi því að reyna einhvern veginn að finna aðferðir til þess að innheimta gjöld af fé, sem „smúlað“ hefur verið út úr landinu á undanförnum árum og falið er erlendis. Og ekki sízt eru þar till. um fjáröflun, sem við mundum leggja fyrir þingið, ef við sæjum, að okkar till., sem kosta fjárframlög, sem að vísu eru ekki mikil, mundu fá framgang. Það er ekki erfitt að koma fram með till, um fjáröflun á Íslandi nú sem stendur. Það hefur aldrei verið auðveldara en nú. Og ég á satt að segja erfitt með að skilja þá ríkisstj., sem ekki sér leiðir til þess nú. — Ég fékk upplýsingar hjá skattstofunni fyrir skömmu viðvíkjandi tekjum og eignum hér í Reykjavík. Eftir framtölum 1946 var það þannig, að 100 tekjuhæstu einstaklingar og félög í Rvík höfðu 25 millj. kr. í nettótekjur alls og 200 tekjuhæstu félög og einstaklingar höfðu alls 36 millj. kr. í nettótekjur. En alls voru tekjur skattframteljenda, sem voru yfir 22 þús., um 504 millj. kr. Þetta samsvarar því, að 200 tekjuhæstu félög og einstaklingar í Rvík hafi að meðaltali 180 þús. kr. í nettótekjur. En meðaltal hinna 22 þús. framteljenda eru rúmar 20 þús. kr. Svo er það, eins og við vitum allir, þannig að skattaframtölin eru alltaf tiltölulega óábyggileg, ef menn ætla að gera sér nákvæmar hugmyndir um tekjuskiptinguna í þjóðfélaginu. Hins vegar gefur ef til vill eignaskiptingin betri hugmynd um það, hvernig högum er háttað. Samkvæmt sams konar upplýsingum frá skattstofunni eiga 100 ríkustu félög og einstaklingar í Reykjavík 78 millj. kr. skuldlausar eignir, en hinir 200 ríkustu eiga 103 millj. kr. skuldlausar eignir. Hins vegar eru skuldlausar eignir í Reykjavík alls um 402 millj. kr., en eigendur þeirra, einstaklingar og félög, 8321. Nú eru eignaframtölin miðuð við fasteignamatsverð, þannig að ef taka ætti tillit til söluverðs á fasteignum í Reykjavík, þá mætti margfalda a. m. k. með fimm að meðaltali verð eignanna, ef vita ætti, hvað ríkustu félög og einstaklingarnir í Reykjavík eiga. 200 ríkustu félög og einstaklingar í Reykjavík mundu þá eiga eignir, sem metnar væru á 500 millj. kr. til sölu. Og þetta er út af fyrir sig allóþægilegt dæmi um eignaskiptinguna í Reykjavík, að þeir 200 ríkustu einstaklingar og félög skuli eiga einn fjórða hlutann af öllum skattskyldum eignum Reykvíkinga. Það sýnir, að hafi þeim, sem sömdu „Rauðku“ fyrir 15 árum síðan — eða við skulum segja 11 árum síðan —, hafi þeim fundizt, að gróðinn sem færi til verzlunarinnar á Íslandi, væri mikill og svimandi upphæðir í sambandi við það, hvað mundi þá þeim sömu mönnum finnast, ef þeir með svipuðu hugarfari og þeir skrifuðu „Rauðku“ með á þeim árum dæma um ástandið, sem nú er á Íslandi, þegar 200 ríkustu félög og einstaklingar í Reykjavík eiga svona miklar eignir? Og að því er snertir öflun fjár, þá er auðvelt að afla fjár, ef menn vilja taka féð fyrst og fremst hjá þeim, sem eiga það og geta misst af því. Það er aðeins spursmálið um viljann til þess, sem kemur til greina. Þessir 200 ríku eru að níu tíundu hlutum heildsalar. — Það er þess vegna vitað mál, að spursmálið um lausn þessara vandamála er fyrst og fremst spursmál um vilja til þess að leysa þau á þann hátt, sem þjóðarheildinni og hinum vinnandi stéttum er fyrir beztu og tryggir bezt áframhaldandi atvinnurekstur í landinu, sem er fyrst og fremst útgerðin í landinu. Og að svo miklu leyti sem hægt er að segja, að hægt sé að leysa þessi vandamál með því að koma réttlátu skipulagi á, til þess að útgerðin eigi auðveldara með að halda áfram, þá verður að leysa þetta fyrst og fremst á kostnað þeirra, sem mest græða, heildsalastéttarinnar, sem safnað hefur mestu fé og að áliti skipulagsnefndar, samkv. því sem ég las upp áðan, er óþörfust og hefði átt að vera búið að takmarka stórkostlega gróðann hjá fyrir 10–11 árum síðan. Það er því gefið, að baráttan um lausn dýrtíðarmálsins er barátta þeirra stétta, sem eiga allt sitt undir því, að framleiðsluatvinnuvegirnir gangi á Íslandi. En hins vegar er sú stétt, sem mest hefur grætt á þessari baráttu undanfarin ár, verzlunarstéttin, sem á síðustu árum hefur sogið til sín gróða, þegar útgerðin hefur í mörgum tilfellum tapað. Og það er fyrst og fremst á þeirra kostnað, sem þannig hafa grætt á útgerðinni, sem þær ráðstafanir eiga að gerast, sem gerast þurfa til þess að útgerðin geti gengið áfram. Og því aðeins er hægt að gera þær ráðstafanir, að í sambandi við þær verði um leið stórstígar tæknilegar framfarir, til þess að hægt sé að spara sem mest í rekstri útgerðarinnar. Og að því leyti sem þetta allt hefði kostnað í för með sér, á það að gerast á kostnað þeirra stétta, sem hafa lifað sem afætur á þjóðfélagslíkamanum. Þess vegna álítum við, að ef frv. þetta væri samþ., þá næðist það, að framleiðslan færi í fullan gang með þeim tryggingum, sem ríkið gæfi útvegsmönnum og vitanlegt er, að ómótmælanlega liggur fyrir að gefa, vegna þess að hinn mesti skaði, sem Ísland gæti orðið fyrir nú, er það að útgerðin stöðvaðist. Sú stöðvun mundi verða það tjón, sem við megum ekki við. Þetta frv., ef samþ. væri, mundi koma í veg fyrir slíkt tjón. Það mundi enn fremur tryggja lækkun á vísitölunni, sem mundi verða alveg nóg til þess að tryggja hvað þá hlið snertir, sem að vísitölunni snýr, lækkun útgerðarkostnaðarins. Þess vegna mundu með þessu frv., ef það væri samþ., bezt verða leyst þau vandamál, sem steðja nú að þjóðinni, og í beztu samræmi við hagsmuni hinna vinnandi stétta í landinu og þá um leið í samræmi við hagsmuni alþjóðar. — Ég vil því vonast til þess, að þetta frv., fái góðar undirtektir hjá hv. þm., og ég óska að því verði að lokinni þessari umr. vísað til hv. sjútvn. Í þessu frv. eru flestir kaflarnir svo beinlínis tengdir við sjávarútveginn, að ég álít eðlilegast — þótt fleiri n. gætu auðvitað gert kröfu til að fjalla um málið að það fari til sjútvn., vegna þess að ástæðan til þess, að þetta frv. er borið fram, er fyrst og fremst, að það er viðurkennt, að það þurfi að tryggja rekstur sjávarútvegsins í landinu. Og þó að ýmsar ráðstafanir, sem frv. er um, miði lengra fram í tímann og mundu bæta okkar atvinnulíf, ekki aðeins hvað snertir næstu ár, þá eru þær fyrst og fremst miðaðar við að tryggja rekstur sjávarútvegsins. Þess vegna álít ég eðlilegast, að frv. verði sent til hv. sjútvn.