19.11.1947
Sameinað þing: 23. fundur, 67. löggjafarþing.
Sjá dálk 39 í D-deild Alþingistíðinda. (3106)
39. mál, gjaldeyrir til námsmanna erlendis
Gísli Jónsson:
Herra forseti. Á síðasta Alþ. (66. löggjafarþingi) flutti ég till. til þál. um þetta mál á þskj. 72. Málinu var vísað til allshn., sem þá gaf út nái. á þskj. 196 og hafði þá fengið ýmsar upplýsingar frá viðkomandi aðilum, meðal annars kallað til sín á fund þáverandi formann viðskiptaráðs. Í þessum samtölum og á þessu nál. var upplýst, að í Ameríku mundi þurfa um 200 dollara á ári fyrir hvern nemanda. auk þess sem hann mundi þurfa yfirfærslu vegna bókakaupa og skólagjalds. Á Norðurlöndum var talið, að hver nemandi þyrfti 8 þús. kr., og í Englandi um 10 þús. kr.
Viðskiptaráð hafði þá talið, að ekki væri ástæða til að flytja þá þáltill., sem ég minntist á, vegna þess að ekki hefði verið neitað um yfirfærslu til námsmanna yfirleitt. En ég hélt því fram og færði sönnur á það, að till. þessi til þál. væri flutt af því, að viðskiptaráð hefði margneitað um nauðsynlega yfirfærslu, og væri því full ástæða til að flytja hana. Mér er vel kunnugt um. að hv. 4. þm. Reykv. var á sömu skoðun og viðskiptaráð. Þó að hann virðist nú vera kominn á aðra skoðun, þá var hann þeirrar skoðunar þá, að það hefðu verið skornar svo stórar sneiðar til námsmanna, að þeir hefðu meðal annars getað keypt sér, margir hverjir, dýra og stóra fólksbíla, sem þeir hefðu komið með heim að loknu námi. Og ég hygg, að afstaða hans hafi þá orðið þess valdandi, að málið var ekki afgreitt ákveðnara á því þingi. Sé hér um hugarfarsbreytingu að ræða hjá hv. þm., þá fagna ég því. Það var svo gert að samkomulagi í raun og veru við hv. allshn. og viðskiptaráð, alveg sérstaklega form., að þær upphæðir, sem ég hef talið hér upp, skyldu áframhaldandi greiddar til námsmanna, auk greiðslu vegna hækkandi verðlags í þeim löndum, sem þeir væru í, og auk þess styrkur til bókakaupa og skólagjalds. En mér er fullkunnugt um, að í flestum tilfellum, sem ég þekki til, hefur þetta verið svikið af þjóðfélaginu. Þetta mál var afgreitt hér á þ. með rökst. dagskrá, sem ég vil leyfa mér að lesa upp:
„Í því trausti, að af hálfu ríkisins verði séð svo um, að þeir menn, er dvelja við nám erlendis, fái nægan gjaldeyri yfirfærðan til nauðsynja sinna, sér Alþingi ekki ástæðu til að samþykkja tillögu þessa og tekur fyrir næsta mál á dagskrá.“
Þessi dagskrá var samþ. eingöngu í því trausti, að með þetta mál yrði farið svo sem hér segir, og fullkomnasta sönnunin fyrir því, að þetta er ekki gert, er einmitt till., sem hér liggur fyrir frá hv. 4. þm. Reykv. á þskj. 45. því að ef farið hefði verið eftir dagskrártill., hefði ekki verið ástæða til þess. að setja till. fram. En vilji Alþ. um þessi mál hefur aldrei verið uppfylltur, ekki einu sinni meðan nægur gjaldeyrir var í landinu. Ég hef því vegna þeirrar reynslu, sem ég hef á þessum málum, leyft mér að bera fram brtt. á þskj. 98.
Í 1. lið er ætlazt til að láta námsmönnum þeim, er nú stunda eða vilja stunda nám erlendis í gagnlegum fræðum. sem ekki verða numin hérlendis, nægilegan gjaldeyri í té miðað við framfærslukostnað og námskostnað í þeim löndum, sem þeir dveljast í. Þetta hefur ekki verið gert til þessa dags. Þess vegna er alveg nauðsynlegt, að þetta komi fram í till., svo að einmitt þessir menn, sem fyrir tilverknað Alþ. hafa fengið völdin yfir þessum málum, fái ekki svo óskoruð völd, að þau verði meiri en Alþ. hefur leyft. Það er alveg nauðsynlegt, að það sé tekið fram hér, að ekki skuli eingöngu miðað við framfærslukostnað, heldur líka til að greiða skólagjöld og bækur. Nú skal ég leyfa mér að upplýsa, að það er bæði mismunur á skólagjöldum og dvalarkostnaði og svo, hvort lesið er allt árið, en hér virðist ekki tekið tillit til þess. Það er ekki sama, hvort lesið er eitt semester eða vetur og sumar. Með því að lesa vetur og sumar verður námsmaðurinn að greiða þrefalt skólagjald, en lýkur náminu á þrefalt skemmri tíma. Til þessa hefur þjóðfélagið ekki viljað taka tillit. Það er ekki tekið tillit til, hvort maðurinn þarf að greiða þúsundir kr. í skólagjald, eins og í Ameríku, eða engin skólagjöld, eins og á Norðurlöndum. Og það segir sig sjálft, að þegar nemandinn fær aðeins 2000 dollara og verður að greiða 900 dollara í skólagjöld og 200–300 dollara í bækur, þá er ekki mikið eftir fyrir þann mann að lifa af, og þá er miklu betra að yfirfæra ekki neitt og kalla slíka menn heim.
Í 2. lið er lagt til að fela menntamálaráði að úthluta gjaldeyrisleyfum til námsmanna í samráði við viðskiptanefnd. Ég skal viðurkenna þá aths. frá hv. 4. þm. Reykv., að vafasamt sé, hvort þetta orðalag geti staðizt. En þá þarf ekki annað en að snúa þessu þannig við, að viðskiptanefnd skuli gera þetta eftir till. menntamálaráðs. M. ö. o. viðskiptan. skal viðurkenna þarfir menntamálaráðs. Ég álít rétt, að menntamálaráð hafi með þetta að gera. Þeim er falið að úthluta þessum upphæðum, og þeir hafa gert sér grein fyrir, hvort þær muni verða nægilegar, og þeir hafa betri aðstöðu til þess. Þess er ekki að vænta, að viðskiptan. geti aflað sér upplýsinga í þessum málum, enda gerir hún það ekki. Hún lætur ekki svo lítið að líta á upplýsingar, sem oft eru undirritaðar af sendiherrum í hinum ýmsu löndum, svo að það er ekki að furða, þótt einhvern aðila þurfi að hafa henni til aðstoðar. Ég sé ekki ástæðu til að skipa sérstaka n. til þessa, en tel nauðsynlegt, að till. þessi ákveði, að viðskiptan. verði að taka til greina þær till., sem koma frá menntamálaráði.
Það er rétt, sem hv. 4. þm. Reykv. sagði. að það hafa verið yfirfærðar 8 millj. kr. til námsmanna, en mikið af því hefur ekki verið fært til námsmanna, heldur til ýmislegs annars, og á því átti viðskiptan. að bera ábyrgð, og úr því að hún gat ekki gert það, er þess ekki að vænta, að hún geti gert það framvegis. Það verður að gera greinarmun á því, hvort aðeins er um menn að ræða, sem hafa innritað sig í skóla og hanga þar árum saman, en starfa svo að öðru. Allt þetta þarf að upplýsa, og það er eðlilegt, að það þurfi aðra menn en viðskiptan. til þess að fylgjast með þessu.
Í 3. lið hef ég sagt, að hlutast verði til um, að fullt tillit sé tekið til þess við úthlutun gjaldeyrisleyfa, hvort aðili stundar nám allt árið eða aðeins hluta af árinu, og hvort hann jafnframt hefur fyrir fjölskyldu að sjá á meðan á námi stendur. Þetta er sagt alveg að gefnu tilefni. Í nýútkomnum blöðum er tilkynning frá viðskiptan. um yfirfærslu á námskostnaði. Vil ég lesa upp úr þessari tilkynningu.
„Sökum gjaldeyrisvandræða vill n. vekja athygli aðstandenda þeirra manna, er nám stunda erlendis, að framvegis munu gjaldeyrisleyfi til námsmanna aðeins verða miðuð við brýnustu þarfir þeirra sjálfra, en engin leyfi veitt til dvalarkostnaðar kvenna og fjölskyldna námsmanna erlendis.“
Já, maður skyldi nú ætla, þegar maður les þessa tilkynningu, að maður væri kominn á það stig, þegar hreppsyfirvöldin stíuðu sundur heimilunum, af því að það var ódýrara. Hver skyldi halda, að slík steinaldarmenning ætti eftir að ríkja hér? En ég veit, að ef þetta kæmi til atkvæða hér, mundu þm, ekki vera á þeirri skoðun, sem kemur fram í auglýsingu þessari. Ég held, að þetta gangi svo nærri einstaklingunum, að þetta sé almennt ekki viðurkennt. Að maður eigi að sundra heimili sínu fyrir það eitt, að hann er að búa sig undir merkilegt starf fyrir þjóðfélagið. Ég vænti, að þessi liður verði samþ., svo að það komi í ljós, að Alþ. ætlast ekki til þess, að menn, sem eru að búa sig undir merkilegt ævistarf fyrir þjóðina, verði að sundra heimilum sínum fyrir það eitt. Mér er kunnugt um það, að einn íslenzkur námsmaður hefur fengið boð um það frá Bandaríkjastjórn, að hann verði kostaður í 1–2 ár, sem hann á eftir, gegn því, að hann undirriti samning um að starfa fyrir þá fyrir lífstíð. Þetta var lagt fyrir viðskiptan. og henni tjáð, að hún bæri ábyrgð á því, hvort hún vildi láta þetta verða eða ekki, því að maðurinn gæti ekki lifað af þessum smánarskammti. Svarið kom í enn minni skammti.
4. liður er um það að láta námsmönnum, sem nú eru erlendis, í té aukagjaldeyrisleyfi fyrir n. k. desembermánuð, er nemi minnst fimm hundruð krónum á nemanda. Hv. 4. þm. Reykv. þótti næsta óeðlilegt, að þetta yrði samþykkt á þinginu. Ég vil benda honum á, að þetta er gert fyrir beina nauðsyn. Það er nú hópur íslenzkra námsmanna, sem beinlínis sveltur. Það hafa komið fleiri bréf frá viðskiptan., þar sem hún staðhæfir, að ekki verði meira veitt fyrir yfirstandandi ár. Það hafa komið margfalt fleiri bréf frá þessum mönnum, þar sem þeir segjast ekki geta haldið áfram námi öðruvísi en það sé þeim til skaða, landinu til skammar og svívirðingar og mest til svívirðingar fyrir gjaldeyrisn. Ég tel það alveg nauðsynlegt að bjarga þessu máli og gera það nú þegar. Ég beini því til hv. allshn., að hún afgreiði þetta mál og afgreiði það strax.
Mér er það fullkomlega ljóst, og enda öllum Íslendingum, að gjaldeyriserfiðleikarnir eru margir og miklir, en mér er það ljóst, að ekkert er eins aðkallandi og að bjarga þessum mönnum, að ekkert er eins nauðsynlegt og að tryggja það, að menn, sem eru að búa sig undir ævistarf sitt erlendis, séu ekki sveltir.
Ég vil svo að síðustu benda á það, að í sumar áleit sjávarútvegsmálarh. svo nauðsynlegt og aðkallandi að halda áfram veiðum yfir síldveiðitímann, að hann bað sjómenn að halda áfram, þótt lítið veiddist. En ég vil spyrja, hvort líkur séu til, að menn vildu sinna slíku kalli í framtíðinni, ef stj. tekur svo allan gjaldeyrinn af þessum mönnum, tekur af þeim gjaldeyrinn, sem þeir eru að skapa, og neitar þeim um það, sem þeir þurfa að fá til þess að geta lifað. Ég vil spyrja stj., hvort hún áliti nokkra sanngirni í þessu. Og ef þessu fer fram, gæti farið svo, að snúizt yrði öðruvísi við slíku ávarpi frá stj. og kæmi þá skorturinn á gjaldeyri fram fyrr eða síðar.
Ég vil beina því til n., að hún taki þetta mál til afgreiðslu og láti ekki duga loforðin ein eins og á síðasta þ., sem fyrir fram var vitað, að mundu ekki verða haldin, þótt meiri hluti alþm. féllist á að afgreiða það á þann hátt, sem gert var, í því trausti, að staðið yrði við loforðin.