13.05.1949
Neðri deild: 108. fundur, 68. löggjafarþing.
Sjá dálk 693 í B-deild Alþingistíðinda. (1065)
195. mál, Marshallaðstoðin
Frsm. minni hl. (Einar Olgeirsson):
Herra forseti. Ég mun eiga hérna brtt. Ég hef rætt ýtarlega við 2. umr. málsins um almennu hliðina á þessu máli og mun því ekki gera hana að neinu sérstöku umtalsefni að sinni, heldur vil ég víkja nokkrum orðum sérstaklega að atriðum, sem ég flyt brtt. við. Ég hef leyft mér að flytja hér brtt. á þskj. 710, við 3. gr. frv., um það, að á eftir orðunum „samþykki Alþingis“ bætist: og einvörðungu til greiðslu á innlendum kostnaði við framkvæmdir, sem um ræðir í 2. gr. þessara laga. — Ég skal nú skýra það, hvernig á þessu stendur. Í 2. gr. frv. er gert ráð fyrir því, að þetta framlag án endurgjalds sé notað til kaupa á efnavörum, vélum og tækjum til framkvæmda, og að svo miklu leyti sem það er ekki notað til kaupa á þessum vörum, þá skal leggja jafnvirði þeirra í erlendum gjaldeyri til hliðar til kaupa á þessum vörum. M.ö.o., með 2. gr. er bundin notkun framlagsins í erlendri mynt við kaup á þessum atvinnutækjum. Í 3. gr. hins vegar skuldbindur ríkisstj. sig til að leggja jafnvirði framlagsins til hliðar og ráðstafa því ekki nema með samþykki Alþ. Nú las ég upp við 2. umr. eða skýrði frá, hvaða skilyrði það væru, sem Bandaríkjastjórn setti í sambandi við Ísland viðvíkjandi notkun þessa fjár. Þar var talið fyrst, að gerðar yrðu ráðstafanir til að efla og viðhalda öryggi í peningamálum Íslands. Það er vitanlegt, að íslenzka ríkisstj. getur ekki ráðstafað þessu fé án þess að fá til þess samþykki Bandaríkjastj. Hún verður að gera till. um það til hennar og fá samþykki hennar. Nú er það ákaflega þýðingarmikið mál fyrir þingið, hvernig þessu fé er ráðstafað, við skulum segja, hvort þessu fé er ráðstafað til þess að auka möguleika á að hagnýta þau tæki, sem keypt eru til landsins, sem sé til nýsköpunar atvinnulífsins, eða hvort gerðar eru ráðstafanir vegna gengismála eða til að borga skuldir við Landsbankann. Í 4. kafla, 6. gr. samningsins við Bandaríkin frá 3. júlí 1948 er talað um, að Bandaríkjastj. mundi taka til athugunar að minnka skuldir við Landsbankann. Nú býst ég við, að þessir samningar, sem ríkisstj. kemur til með að eiga um þetta mál við ríkisstj. Bandaríkjanna, fari fram milli þessara stjórna og síðan verði Alþingi spurt á eftir, þannig að stj. væri búin að semja um þetta, en það yrði aðeins formlega, sem þingið samþ. á eftir, enda getur stj. skaffað sér það með bráðabirgðalögum. Ég álít því, að þingið eigi nú við samþykkt þessa frv. að láta sína skoðun í ljós, hvernig verja eigi þessu fé, sem lagt er á þennan reikning. Ég spurði við 2. umr. þessa máls hæstv. viðskmrh. að því tvisvar sinnum, hvort Landsbankinn hefði gert nokkra kröfu til þess eða mælzt til þess við stj., að hann fengi það fé, sem lagt yrði á þennan sérstaka reikning, til umráða eða það yrði notað til að greiða skuldir ríkisins við bankann. Hæstv. viðskmrh. neitaði þessu. Ég er hins vegar ákaflega hræddur um, að svona kröfur muni koma fram frá bankanum, og vil ég leyfa mér einu sinni enn að spyrja hæstv. viðskmrh., hvort hann hafi ekki neina ástæðu til að óttast það líka. Við höfum orðið varir við það undanfarið, að Landsbankinn hefur sótt ákaflega hart á að fá það fé, sem ríkissjóður hefur getað fengið með álögum á fólkið, t.d. hafa allir happdrættispeningarnir farið til að greiða niður skuldir við bankann. Ég er því hræddur um, að þegar maður er kominn út úr þinginu, muni endurtaka sig sú saga, að ríkisstj., sem á í erfiðleikum, eins og margar aðrar ríkisstjórnir, sem þurfa að sækja til bankanna, verði að sæta þar slíkri meðferð. að bankinn setji henni afarkosti, knýi stj. til að svo og svo miklu leyti að nota það fé, sem tekst að pína út úr almenningi, til niðurgreiðslna við bankann.
Ég vil nefna eitt dæmi, sem sýnir, hvað þetta þýðir, Sogsvirkjunina eða Laxárvirkjunina. Ríkisstj. ætlar að nota þessa dollara til að kaupa vélar og aðrar vörur til Sogsvirkjunarinnar. Vélarnar koma hingað og eru hér á hafnarbakkanum. Síðan vantar íslenzka peninga til að geta greitt vinnulaun við framkvæmd verksins. Það verður jafnvel erfiðara að fá þá peninga hjá bankanum en þann erlenda gjaldeyri, sem þarf til að greiða þær erlendu vörur. Ef Landsbankinn hefur þá aðstöðu, að hann getur sagt: Þessa peninga, sem þið leggið inn á sérstakan reikning í bankanum, vil ég fá upp í skuldir hjá mér, — þá er hugsanlegt, að hann geti knúið stj. til að gera þetta. En ef búið er að binda það, að ekki megi nota þetta fé til annars, en að greiða kostnað innanlands við þær framkvæmdir, sem á að vinna fyrir þetta framlag, þá getur ríkisstj. skírskotað til þess og sagt: Hér eru lög, sem binda hendur stj., svo að hún hefur ekki leyfi til að ráðstafa þessu fé til að borga skuldir við bankann.
Ég veit, að ríkisstj. er oft milli tveggja elda í slíkum málum. Alþingi heimtar fjárframlög til ýmissa nytsamra framkvæmda í þjóðfélaginu. Landsbankinn stendur hins vegar með sína skuldareikninga í bókhaldinu og heimtar tölur borgaðar niður, meðan fólkið vantar peninga til að framkvæma nauðsynlegustu hluti í þjóðfélaginu. Ég vil lýsa yfir, að ég álít þessa pólitík, sem nú er rekin af bankanum, ef ég ætti að taka einhverja samlíkingu, eins og mannfórnir á altari skurðgoðs í gamla daga, vegna þess að menn halda, að það sé hægt að blíðka goðið, svo framarlega sem útkoman á pappírnum er góð. Bankastjórarnir virðast einhliða líta á afstöðu atvinnulífsins út frá því, hvernig hentar dálkum reikninga í Landsbankanum, þegar gert er upp þar. Við Íslendingar hefðum ekkert við það að gera, þó að Landsbankinn ætti 100 milljónir í skuldlausum eignum, ef atvinnulífið er meira og minna lamað. Ef bankinn hefur þá aðferð að sjúga peninga út úr atvinnuvegunum og láta þá liggja án þess að veita þá aftur, svo að atvinnuleysi skapist hjá verkamönnunum og lánsfjárleysi hjá atvinnurekendunum og ríkinu, þá er verið að dæla blóðinu úr þjóðarlíkamanum og veikja hann með þessu móti, til þess að töluleg útkoma bankans verði betri. Þetta er alger villukenning og röng hagfræði. Með þessari hóflausu innheimtu er verið að fórna afkomu almennings og kúska ríkið til að leggja álögur á fólkið til þess að geta borgað skuldir við Landsbankann. Bankinn á nú 85 millj. kr. í eigin fé. Það er ekkert sérstakt atriði fyrir rekstur þjóðarbúsins, að Landsbankinn sé ríkur. Aðalatriðið er að dæla nýju blóði í þjóðarlíkamann, til þess að hann sé hraustur, að allt sé í gangi í atvinnulífi landsmanna, hver maður hafi vinnu og þeir, sem eiga fé, vilji hætta því í atvinnurekstur, verksmiðjur, íbúðarhús eða annað slíkt, sem verður til að auðga þjóðfélagið og til að auðga atvinnulíf þjóðarinnar. Það er það, sem er aðalatriðið. Ég held því, að það sé alveg rétt að bæta því við 3. gr., að á eftir orðunum „samþykki Alþingis“ komi: og einvörðungu til greiðslu á innlendum kostnaði við framkvæmdir, sem um ræðir í 2. gr. þessara laga. Þar með er girt fyrir það fyrir fram af hálfu Alþingis, að hægt sé að nota þetta fé til að borga skuldir við Landsbankann. Ég vona, að hv. þm. skilji, hvað ég á hér við. Við verðum alltaf varir við það, ekki sízt þegar um er að ræða afgreiðslu fjárl., hvað mikill áhugi er hjá þm. fyrir því, að framkvæmdavaldið hafi til umráða fé til framkvæmda, sem þarf að vinna hér. Þá vil ég vekja athygli á því, að hér eru möguleikar, þótt ekki séu sérstaklega miklir, til að tryggja yfirráð stj. yfir, að slíkt fé fari til nauðsynlegra framkvæmda, en sé ekki notað til að greiða skuldir ríkisins við eina ríkisstofnun. Og þar sem þessi hugsun hjá mér er í samræmi við þá stefnu frv., að þetta fé verði notað til nauðsynlegra framkvæmda, þá vona ég, að brtt. mín verði samþ.
Að öðru leyti, af því að ýtarlegar umr. fóru fram um þetta mál við 2. umr. og ég lýsti þar afstöðu minni og míns flokks, ætla ég ekki að endurtaka það nú. Andstaða mín gegn frv. er óbreytt, en þó vil ég freista að fá þessa breyt. gerða á málinu.