12.05.1949
Sameinað þing: 72. fundur, 68. löggjafarþing.
Sjá dálk 1143 í B-deild Alþingistíðinda. (1500)
42. mál, fjárlög 1949
Frsm. meiri hl. (Gísli Jónsson):
Herra forseti. Flestar þær ræður, sem haldnar hafa verið, gefa ekki tilefni til langs máls, en ég vil þó svara einstökum þm. og till. lítillega. — Ég vil fyrst taka upp léttara hjal við hv. 1. þm. N–M. Hann svaraði mér út af sínum till., en ég get ekki fallizt á rökin í síðari ræðu hans. Ég vil benda á það í sambandi við Kópavogslönd, að hann er einn af stærstu hreppum landsins, en hefur fengið litla aðstoð frá ríkinu og hefur samt tekizt að leysa eitt aðalvandamálið, húsnæðisvandamálið, og ef ekki hefði verið lagður vegur um löndin, þá hefði einnig verið erfitt að koma upp húsunum. Ég vil því mótmæla því, að þetta framlag verði lagt niður.
Varðandi ræktunarvegina vil ég segja þetta: Ég hef ekki orðið var við, að neinn, sem hefur getað fengið fé frá ríkinu, hafi ekki viljað taka á móti því. Þörfin fyrir þetta hefur verið svo mikil, að talið hefur verið skylt að halda þessu í fjárl. á hverju ári. Má í því sambandi t.d. nefna Vestmannaeyjar, Flatey á Breiðafirði og Flatey á Skjálfanda, svo að þessi ummæli hv. 1. þm. N-M. eru alröng.
Þá fór hv. þm. að tala um námsstyrki. Ég get ekki látið vera að benda á, að það er hlálegt, að maður, sem hefur haft heila fjölskyldu á námsstyrkjum, áður en og eftir að þessir menn höfðu lokið námi, skuli koma og rísa upp á Alþ., þegar veita á styrki til annarra námsmanna og það í greinum, sem ekki er hægt að læra á Íslandi og jafnnauðsynlegar eru og flugnám. Þá rís þessi hv. þm. upp og telur sjálfsagt að skera niður 80 þús. kr., þegar hann er búinn að þiggja miklu meira en sem svarar þessari upphæð, og er svo ósvífinn að segja, að minn sonur hafi fengið meiri námsstyrki en sín börn, vitandi það, að minn sonur hefur aldrei fengið neinn styrk úr ríkissjóði. Og ég teldi mér ekki sæma að sitja á Alþ. og biðja um styrk handa mínum börnum.
Ég vil í sambandi við símatill. hv. þm. leyfa mér að benda á, að eftir að hann hefur talað fyrir henni, álít ég, að hana eigi ekki að samþ. því að ég er sannfærður um, að með þessu eigi að vinna að því að tryggja þeim hreppum, sem geta haft fé til þess að vinna þessar framkvæmdir, fé í mörg ár, en láta hina sitja á hakanum. Ég veit ekki, hvort hv. þm. hefur meiri skilning á símaþörf sveitanna en ég. En ef bæta á úr þessu örar en ríkissjóður hefur efni á árlega, á að láta aðra menn, sem vanda verk sitt betur, en hv. 1. þm. N-M., útbúa slíkar till. og skipuleggja slíkar framkvæmdir, en láta ekki kasta þessu svona inn af handahófi, eins og hann hefur gert, þannig að enginn geti skilið, hvað meint er með till. Vænti ég þess því, að hv. þm. felli þessar till. hans allar, eins og þær liggja fyrir.
Ég vil þá ræða við hv. þm. V-Húnv. (SkG) í sambandi við hans till. Í fyrsta lagi læt ég það nú alveg undir dóm hæstv. forseta, hvort hann sér sér fært að bera þessa brtt. upp til atkvæða, þar sem óviðeigandi er að hnýta svona till. við afgreiðslu fjárl. Hv. þm. vildi gefa í skyn, að fjvn. hefði legið á þessu máli. Í tilefni af þessu vil ég upplýsa, að engar þáltill. voru afgr. úr n. á því tímabili, sem hann sagði, að n. hefði sofið á málinu, þ.e. frá 25. jan. til 31. marz. En strax og fjvn. hafði lokið þeim, störfum, er hún taldi þýðingarmeiri en afgreiðslu slíkra mála og hér um ræðir, voru þær till. teknar í röð. Það er því ekki hægt að deila á n. fyrir að hafa legið á þessari till. fremur en öðrum, og mótmæli ég því þessum ásökunum um það, að ég hafi tafið málið. Síðan hefur málið verið í höndum forseta og innan handar fyrir hv. þm. að kalla eftir því á hverjum fundi, ef hann hefði viljað fá málið fram, sem ég raunar efa, því að hann veit, að svona mál á ekki að afgr. með þál., heldur ætti það að afgr. sem lagabreyt. við viðkomandi lög, því að hann veit, að þá er það orðinn lagabókstafur. Hv. þm. hélt því fram, að hér væri um sparnaðartill. að ræða fyrir ríkissjóð. Ég vildi gjarna, að hv. þm. læsi nál. minni hl. í sambandi við afgreiðslu þessa máls. Ef þetta verður samþ., verður að hækka risnu til viðkomandi embættismanna sem samsvarar því, sem ákveðið er hér, því að risnan í dag er miðuð við það, að þessir menn þurfi ekki að kaupa þessa hluti með hærra verði en áður. Hvað heldur t.d. hv. þm., að forseti Íslands þyrfti þá mikla risnu, eða forsrh.? Meðan meiri hl. Alþ. hefur ekki gengið svo langt í því atriði að minnka risnu hjá forsetum hæstaréttar eða biskupi landsins, sem þarf að gefa nokkrum prestum kaffi einu sinni á ári, eða skrifstofustjórum í stjórnarráðinu, sem þurfa yfirleitt ekki að hafa neina risnu, — meðan meiri hl. alþm. vill ekki ganga svo langt, dettur mér ekki í hug, að þeir ætlist til þess, að forseti Íslands fái ekkert í risnu. Sannleikurinn er sá, að þetta hefur engan sparnað í för með sér fyrir ríkissjóð. Þetta er ekkert annað en blekking, auglýsing til fólksins úti á landi. Ef samþ. ætti svona till., mætti náttúrlega alveg eins setja inn í fjárl., að ekki mætti gefa jarðir eða höfuðból, þegar ráðh. þóknaðist, eða að ekki mætti kaupa eitthvað af Silfurtúnum eða ekki skóglendi. Nú er það ákveðið skýrt í stjskr., að ekkert af þessu má gera nema með samþykki Alþ. Þetta hefur nú verið gert. Að ég ekki tali um, ef setja mætti inn, að ekki mætti yfirgefa fyrri stjórnmálaflokk og taka upp nýjan flokk. Þetta hefur líka verið gert. Þá veitti ekki af að setja inn í fjárl., að ekki mætti setja upp ríkisbú, sem engin heimild væri fyrir og gæti orðið heylaust, þegar kæmi fram á útmánuðina. Þá mætti setja inn í fjárl., að ekki mætti kaupa bændur upp af jörðum fyrir stórfé úr ríkissjóði. Að ég nú ekki tali um, að ástæða væri til að setja inn í fjárl. að banna að leggja niður heilsuhæli. En allt þetta hefur skeð hér, eins og hv. þm. er kunnugt um. Nei, ég held, að það sé hvort tveggja, að þessi till. eigi ekki heima í fjárl. né heldur, að hv. þm. ætlist til, að hún sé samþ. Hún er einn liðurinn í þessari auglýsingastarfsemi hjá flokki, sem hefur litla ábyrgðartilfinningu fyrir meðferð á ríkisfé, og verður enginn sparnaður fyrir ríkissjóð.
Ég skal þá koma örlítið að ræðu hæstv. atvmrh. Hann er nú ekki við, en ég sé, að hæstv. fjmrh. er hér, og vildi ég gjarna, að hann athugaði þetta mál, sem er í sambandi við heimild á 22. gr. um 11/2 millj. kr., sem greiða megi til sauðfjárskipta á þessu ári. Út af þessari sérstöku till, vil ég leyfa mér að benda á, að ég varð alveg undrandi yfir yfirlýsingu landbrh., því að hann lýsti yfir, að þm. hefðu ekki gert sér grein fyrir því, hvað þeir voru að gera, er þeir samþ. till. um fjárskiptin. Og þetta mælir landbrh. og formaður Búnaðarfélags Íslands. Hvaða manni bar skylda til þess að aðvara þessa menn á Alþingi, sem samþ. þessa till., ef hér var verið að fara út í einhverja vitleysu? Ég vil minna á það, að einn af þessum mönnum, sem var í Búnaðarfélaginu, fullyrti, að stórkostlegur sparnaður væri að till. Ég verð að segja, að það er fallegur hugsunarháttur að fá þm. til þess að samþ. þessa till. og segja svo, að þeir viti ekki, hvað þeir eru að gera. Þegar fjvn. vildi ekki taka meira á þessa gr., var bent á í sambandi við það mál, að nauðsynlegt væri að taka til athugunar, hvernig ætti að tryggja 35 millj. kr. greiðslur á næstu 7 árum. Nei, þá þurfti ekki að taka neitt til athugunar nema fyrsta árið og því lýst yfir af landbrh. og mönnum úr Búnaðarfélaginu. Þá var ekkert athugavert við þetta. Nú á síðustu stundu er beðið um 1–3 millj. til þess að standast þessi útgjöld, og það var bent á það þá, að nauðsynlegt væri að taka þessi l. og athuga þau á þessu þingi vegna þeirra gífurlegu útgjalda, sem þau hefðu í för með sér, því að það lágu ekki fyrir réttar upplýsingar frá þeim aðilum, sem bezt áttu um þetta að vita. Hæstv. ríkisstj. hefði átt að hafa lengri tíma til að athuga þetta en þá 30 daga og 30 nætur, sem liðu áður en 3. umr. fór fram, því að það þarf 30 millj. kr. — það vissu allir — í þessa hít. Mér þótti rétt á þessu stigi að láta þessa skoðun mína koma fram í málinu.
Að því er snertir ummæli hæstv. menntmrh: varðandi Skriðuklaustur, þá vil ég aðeins endurtaka það, að ríkissjóður verður nú þegar að gefa 400 þús. kr. með þessari gjöf. Ég veit ekki, hvort ríkissjóður hefur nokkurn tíma þegið nokkurt höfuðból nema því fylgdi svona kvöð. Þetta er ekkert einsdæmi, og má í þessu sambandi t.d. nefna Bessastaði, en í þá er búið að henda geysistórum fjárfúlgum. Það er spá mín, að þetta verði ekki síðustu 400 þús. kr., sem eytt verður í þessa gjöf, þannig að ég hef þarna ekkert ofmælt. Það er hins vegar engin ásökun á gefandann, þó að eyða þurfi svona miklu til þess að geta notfært sér gjöfina. Ég vil ekki með nokkru móti vanþakka hans hlut, en þetta er myndin, sem blasir við okkur, og hefur þegar komið fram hér, að við verðum á fyrsta ári að láta þessa upphæð til þess að geta starfrækt staðinn.
Þá minntist hæstv. ráðh. á 1.5 millj. kr. lán til ríkisspítalanna. Ég er honum sammála um það, að brýna nauðsyn ber til þess að ráða bót á þessum málum. En því meira sem sett er í það á þessu ári, því meira er tekið frá atvinnuvegunum og því meiri er fjárfestingin, sem nú er að gera okkur ýmsa erfiðleika. Hins vegar skal ég ekkert mæla á móti þessu, ef ríkisstj. kemur sér saman um að taka til láns 1 millj. kr. til að bæta við spítalana. Þá tel ég það gott mál, en ég tel ekki sama, hvernig því er varið. Vildi ég sérstaklega í sambandi við blóðbankann spyrja, hvort útilokað væri að flytja þetta að Keldum.
Ég ætla þá aðeins að minnast hér á tvær brtt., sem ég get ekki látið hjá líða að gera að umtalsefni. Önnur er frá hv. 2. þm. Reykv. og felur í sér 121/2 millj. kr. útgjöld. Það er alveg ljóst, að það er mikill vandi á höndum í þessu máli. Þeir menn, sem gera hér kröfur um launahækkun, hafa víst mikið til síns máls, en hins vegar er ljóst, að þetta mál er ekki eins augljóst og þeir menn halda, sem bera fram þessa brtt. Í fyrsta lagi vil ég taka alvarlega undir það, sem hæstv. fjmrh. sagði, að raunverulega er ekki hægt að samþ. till. á þskj. 733, því að það væri engin sanngirni í því að ætla sér að greiða 25% viðbót, sem gengi jafnt yfir alla, til þeirra manna, sem eru hér ár eftir ár á tvö-, þre- og fjórföldum launum hjá ríkinu. Till hv. 3. landsk. fer aðra leið, en það væri erfitt og varla mögulegt fyrir ríkisstj. eða Alþ. að afsala sér rétti til þess að ákveða laun embættismanna og láta þessa menn sjálfa ákveða laun sín. Ég lít svo á, að hv. þm. hafi lagt rangan skilning í l. um eignakönnun og dýrtíðarráðstafanir. Í 2. gr. eru ákvæði um, að þessu fé skuli varið eftir vissum reglum, og ég vil fá lögfróðari menn en hv. 3. landsk. er til þess að segja, að heimilt sé að verja þessu fé á annan hátt. Engar upplýsingar liggja fyrir um, hvað þetta fé sé mikið, en hv. 3. landsk. segir, að sektirnar nemi 8–10 millj. kr. En ég spyr: Hve mikill er þá sjálfur skatturinn? Hv. 3. landsk. þótti eigi varlegt, er verið var að semja l. um hlutatryggingasjóð, að áætla, að sjóðurinn næði 10 millj. kr., og sló því fram varnagla, að ríkissjóður greiddi 5 millj. kr. En það er ekki allt gull í kassa ríkissjóðs, sem hv. 1. þm. N–M. og aðrir slíkir menn leggja á sem sektir, og hæstv. fjmrh. veit vel, að nú standa yfir málaferli um skatt, sem ranglega hefur verið lagður á. Ég byggi því ekki á, að þetta fé sé 8–10 millj. kr., og tel ég óheimilt að ráðstafa þessu öðruvísi, en ákveðið er í l. um dýrtíðarráðstafanir. Hæstv. fjmrh. sagði í lok ræðu sinnar, að afgreiðsla fjárl. hvíldi þungt á fjvn. og ríkisstj. Það er rétt, svo langt sem það nær, en afstaða mín er sú, að ég er á móti þessari afgreiðslu fjárl., og það veit hæstv. ráðh. vel. Ég er á móti því, að farin sé sú leið, sem ekki leiðir til lausnar í vandamálum þjóðarinnar. Ég var fylgjandi hæstv. ráðh., er hann lýsti því yfir, að hann mundi ekki taka upp aðra stefnu en fylgt hafði verið. Ég hef samt ekki viljað gera ágreining um þetta vegna þess ástands, sem nú ríkir í fjármálum landsins, en ég er ekki fylgjandi þessari stefnu.
Það var augljóst, þegar ríkisstj. lagði samþykki sitt yfir samninga milli útgerðarmanna og sjómanna, þar sem yfirmenn fá tvö- og þreföld ráðherralaun og undirmenn fá tvöföld laun á við menn í landi, að þá þolir landið þetta ekki, hvað svo sem útvegsmönnum líður, og með þessari ofrausn er stefnt í hreinan voða. Og sú kaupkröfualda, sem síðan hefur risið, eins og t.d. hjá B.S.R.B., á rót sína að rekja beint til þessa. Þá skóp ein stétt, að vísu ágæt stétt, sér betri kjör en aðrar stéttir hafa, og þær munu reyna að koma á eftir, en þegar farið er inn á þessa braut, getur ríkissjóður ekki staðið við skuldbindingar sínar, og ef á að greiða slíkan krónufjölda, verður að búta krónuna, og það á ríkisstj. að viðurkenna. Kapphlaupið er vegna þessara aðgerða, og þjóðin sér, að það verður að fara fram gengislækkun, og vill tryggja sig áður eins og hún getur. Það er sjáanlegt, að ríkissjóður verður að fara að sækja til þegnanna laun handa þeim sjálfum og til uppbóta á útflutninginn. Það er því kominn tími til þess að gera þetta upp. En það er einmitt Alþfl., sem ekki vill fara inn á þá braut, og svo stjórnarandstaðan, sem ekki er nema eðlilegt. Þessir sömu menn bera nú upp millj. kr. till. til úrbóta þeim, sem urðu illa úti vegna þeirra eigin aðgerða. Hjólið snýst þannig áfram, og enn verður að mæta nýjum kröfum, og að síðustu stöðvast allt. Það hefur verið talað um, að starfsmenn ríkis og bæja mundu neyðast til þess að taka sér vald til verkfalls. Það vald hefur skapað þetta ástand, sem nú ríkir, og ef á að misbjóða þessu valdi, þá verða þeir, sem betur sjá, að taka af þeim þetta vald.
Ég vil vera með í því að bera ábyrgð á afgreiðslu fjárl., að því leyti sem varðar útgjöld til verklegra framkvæmda og sparnað í ríkisrekstrinum. En ég vil ekki bera persónulega ábyrgð á afleiðingum þess, að ekki voru farnar þær leiðir, sem hæstv. fjmrh. vildi fara. En aðstæðurnar voru þannig, að eini flokkurinn, sem þorði og vildi fara þessa leið, var ekki nægilega sterkur til þess að koma því í framkvæmd, að sú leið yrði farin, sem er bezt, til þess að ná aftur því jafnvægi, sem við verðum að ná fyrr en seinna.