06.05.1949
Neðri deild: 102. fundur, 68. löggjafarþing.
Sjá dálk 1909 í B-deild Alþingistíðinda. (3131)
186. mál, eyðing refa og minka
Jörundur Brynjólfsson:
Herra forseti. Ég bjóst við því, að hv. frsm. landbn. mundi máske mæla nokkur orð fyrir brtt. n., sem hún flytur við þessa umr., og bað þess vegna ekki um orðið samstundis.
Því miður virðist mér, að hv. n. hafi ekki getað fallizt á þær brtt., sem við hv. þm. Borgf. (PO) berum hér fram við frv. Ég sé að vísu, að þeir hafa tekið upp í aðra brtt. sína atriði, sem við gerðum brtt. um til lagfæringar á frv., en meira er það nú ekki. Ég vil strax geta þess, að önnur brtt. okkar á þskj. 578, stafl. b, 12. gr., er í raun og veru óþörf, því að í 1. gr. frv. er það efni, sem brtt. fjallar um. Verði brtt. okkar samþ., sem við gerum við 1. gr., getur efni hennar staðizt fyrir frv. allt. Vildi ég biðja hæstv. forseta, þegar til atkvgr. kemur, að bera stafl. b (12. gr.) á þskj. 578 ekki undir atkv. Við höfum nú, hv. þm. Borgf. og ég, borið fram allmikið úr því frv., sem við fluttum, sem brtt. við þetta frv. Við flytjum brtt. um það atriði frv., sem snertir eingöngu villiminka, um III. kafla, sem nú liggur fyrir, og IV. kafla. Við ætlumst til þess, að það komi aðeins einn kafli í staðinn fyrir þessa tvo kafla, og ég vildi biðja hæstv. forseta að athuga það við atkvgr., að þó að þannig takist til með brtt. okkar við III. kafla undir stafl. a, að hún næði ekki samþykki, þá geta hinir síðari stafliðir, e o.s.frv., komið inn í frv., því að það varðar aðferðir til að útrýma dýrunum eða eyðingu þeirra og gæti þess vegna komið inn í frv., þó að minkaeldi yrði ekki bannað. Ég sé ekki neina ástæðu til þess að rekja efni þessara brtt. Ég ætlast til þess, að hv. þm. hafi kynnt sér þær. Þær eru einfaldar og liggja ljóst fyrir. Efni þeirra varðar, hverja tilhögun ber að hafa við útrýmingu dýranna.
Við flm. þessarar brtt. erum þeirrar skoðunar, að þetta verk muni lánast betur, ef farið er eftir þessum fyrirmælum, heldur en ef látið er með öllu íhlutunarlaust frá löggjafans hálfu, hvernig hafin verði útrýming dýranna. Og ég er hálfhissa, að hv. landbn. skuli ekki hafa getað á þetta fallizt. Þó að skoðanir okkar fari ekki saman um það, hvort banna skuli minkaeldi eða ekki, skilst mér, að fyrir landbn. geti tæplega vakað annað en að gera sem ýtarlegastar ráðstafanir til þess að útrýma þessum villiminkum. Og það er ekkert vafamál, að eftir þessum till, okkar eru meiri líkur fyrir því, að samræmi verði í vinnubrögðum við útrýminguna en ef þetta er látið nokkuð fyrirmælalaust eða menn eigi að sækja sin fyrirmæli meir eða minna í hvert skipti til loðdýraræktarráðunautar hér í Reykjavík. Skil ég ekki, hvert erindi slík till. á í löggjöfina, því að mér virðist nær, að yfirvald hvers sýslufélags gefi fyrirmælin. Nágrannahéruð geta talað sig saman um að ráðast í eyðingarherferð samtímis, það mundi hafa meiri áhrif. Ég vona, að landbn. rígskorði sig ekki svo við það, sem hún ber fram, að hún geti ekki á þessar brtt. fallizt. Þær hafa þegar talsvert verið ræddar, og fyrir því er ekki þörf að ræða þær svo mikið nú. En eitt atriði vil ég nefna, en það er, hvort eldi skuli leyft eða ekki. Ég er viss um, að það hefur stórkostlega þýðingu um það, hvort tekst að fá menn til að leggja sig fram, hvort þeir geti alltaf búizt við, að dýrin sleppi úr haldi og verði af þeim eilíf uppspretta. Menn skulu ekki gera litið úr því, sem hér er í uppsiglingu. Tvö dýr sluppu í Breiðafjarðareyjum. Nú er mér sagt, að þau séu úti um allar eyjar. Svona verður þetta á allflestum stöðum á landinu, ef ekki verður hafizt handa um algera útrýmingu. Fyrir utan að eyðileggja fuglalífið skemma þeir stórkostlega veiði í minni ám og vötnum, en eyðilegging á stofninum í minni ám þýðir skerðingu á stofninum í stærri vatnsföllum, því að hrygningarstöðvarnar eru fyrst og fremst í hinum minni bergvatnsám. Ég ætla í þessum efnum að skírskota til reynslu annarra þjóða, en fyrst vil ég drepa á eitt atriði, sem kom fram á síðasta þingi. Það var talað um, að nú væri orðin svo fullkomin gæzla, að ekki væri hætta á, að dýrin slyppu. En rétt eftir páskafríið í fyrra sagði kunningi minn einn í þessum bæ, að hann hefði komið að einu af þessum búum, og þá voru dýrin komin út að ytri girðingunni. Hann sá að vísu ekkert dýr sleppa, en þó eiga þau stutta leið eftir, þegar þau eru sloppin úr innri girðingunni, því að hún er miklu vandaðri. Og svo mikið er víst, að Norðmenn og Svíar, sem eru engir viðvaningar í loðdýrarækt, hafa tapað þessum dýrum. Svo að það má, því miður, telja litla tryggingu fyrir því, að dýr sleppi ekki, enda reynslan orðin sú. Maður í nágrenni við mig átti í fyrra vor mikið hænsnabú. Var hann búinn að selja unga fyrir 5 þús. kr. Einn dag þegar hann kemur að líta eftir búi sínu, eru minkar búnir að eyða á annað hundrað ungum og hafði þetta gerzt á tæpu dægri. Þetta er nú bara sýnishorn. En þeir, sem halda með minkunum, segja bara, að hænsnin eigi að vera geymd í steinsteyptum húsum, svo að kvikindin komist þar ekki inn. En slíkar leiðbeiningar er nú varla hægt að taka til þakka. Því er nú þannig varið, að þessum fuglum er miklu betra og hollara að hafa frjálsræði til að vera úti og tína í sarpinn það, sem þeim fellur bezt. Þeir gera meira gagn með því en vera innilokaðir, eins og nú verður að vera, meðan þetta dýr veður um allar jarðir. Þá verða menn að byrgja fuglana vetur og sumar.
Okkar virðulegi embættismaður í loðdýrarækt hefur látið í té álitsgerð, sem í er ýmiss konar fróðleikur frá Kanada. En ályktunin, sem hann dregur af þessum fróðleik, er alveg furðuleg. Þekkingin á háttum þessa dýrs virðist ekki ná lengra en það, sem hann hefur úr þessari átt, eftir því sem hann setur málið fram. Hann segir t.d., á hverju minkar lifa í Ameríku. En flest af þeim dýrum eru ekki til staðar hér, og verða minkar hér því að lifa á öðru, og þá gengur fæðuöflun þeirra út yfir fiskistofn og fugla, sem eru hlunnindi í þessu landi. Dýralíf er miklu minna og fábreyttara hér en í Ameríku, og þá segir það sig sjálft, að dýrið verður að lifa á þeim dýrategundum, sem það getur veitt hér. Ráðunauturinn telur, að við hv. þm. Borgf. höfum staðhæft helzt til mikið í grg. okkar, og lætur í ljós að slíkur málflutningur sé engum til gagns og betra að halda sig við staðreyndir. Það er einmitt það, sem ég tel æskilegt. Og hverjar eru staðreyndirnar hér? Að þar, sem minkur kemst í alifuglabú, drepur hann það, sem hann kemst yfir. Í öðru lagi gengur hann á æðarfuglinn, bæði í varplöndum og með sjónum, eftir því sem hann nær, drepur það, sem hann kemst yfir, og drepur í bunka. Það er upplýst af mörgum stöðum, að þetta er staðreynd. Í þriðja lagi, að hann tekur þá fugla, sem hann ræður við, hvort heldur er alifugla eða aðra úti í villtri náttúrunni. Og sú staðhæfing í álitsgerðinni, að dýrið leggist ekki á stærri dýr, en það er sjálft, er fjarri öllu lagi. Ég hef séð hann í varplandi í Skálholti, þar sem villigæsir verpa mjög mikið, og strax lágu gæsahamirnir í hrönnum. Ég hef séð hann taka álft á hreiðri og drepa hana, og vegur hún 8–9 kg. Ég get ekki sagt, hvað þetta dýr er þungt, en tel fullt í lagt, að það sé svona 1–2 kg.
Svo skal ég til viðbótar því, sem fram er tekið, minnast á það, að í þeim héruðum í Noregi, sem þetta dýr hefur lengst verið í, er búið að eyða fuglalífi mikið til. Þar er einnig búið að ganga á fiskstofninn. Í þeim sömu héruðum er minkurinn lagztur á lömbin. Þetta eru upplýsingar, sem við höfum frá Noregi. Virðulegur sendiherra Gísli Sveinsson, sem við hv. þm. Borgf. snerum okkur til, gaf okkur rækilegar upplýsingar um, hvað þessu liði í Noregi. Það, sem við sumpart drápum á, að líklegt væri, er nú staðfest í þeim skýrslum, sem við höfum fengið frá sendiráði Íslendinga í Noregi. Allt þetta sama biður okkar hér á Íslandi, ef okkur lánast ekki að útrýma dýrinu. Það er gott og nauðsynlegt, að þetta komi fram í tæka tíð. Menn geta þá svarað fyrir sína afstöðu síðar, þegar þetta er orðin hrein landplága. Í sumum héruðum Noregs er þetta talin skæðasta plága. Þar hafa verið gerðar allróttækar ráðstafanir, þó sjálfsagt ekki nægilegar, til útrýmingar, því að það á víst langt í land, að slíkt heppnist, enda víst ekki nógu, vel frá öllu gengið.
Ég vil nú vona, þó að landbn. hafi verið erfið í þessu máli, að hún samþ. algert minkabann, svo að við getum hafizt handa um að uppræta þetta dýr hér á landi. Því auðsóttara ætti þetta að vera sem ekki eru nema fá dýr af þessari tegund í eldi nú. Menn hafa verið að gefast smátt og smátt upp á að stunda þessa loðdýrarækt, sakir þess að ekkert hefur verið upp úr henni að hafa.
Ég held ég fjölyrði ekki frekar um þetta. Ég vænti þess, að hv. d. reyni að afgr. málið þannig, að líkur séu fyrir því, að við getum upprætt þennan ófögnuð.