13.05.1950
Efri deild: 105. fundur, 69. löggjafarþing.
Sjá dálk 1422 í B-deild Alþingistíðinda. (2330)
49. mál, húsaleiga
Frsm. minni hl. (Brynjólfur Bjarnason):
Herra forseti. Eins og hv. frsm. meiri hl. skýrði frá og sjá má af skjölum, þá klofnaði allshn. um þetta mál. Meiri hl. vill láta samþ. frv., en minni hl., ég og hv. 6. landsk., leggur til, að það verði fellt í núverandi mynd. Aðalefni þessa frv. er 7. gr., og frv. er beinlínis borið fram til þess að fá ákvæði hennar samþ. það er tilgangurinn, þetta er höfuðatriðið. En samkv. 7. gr. falla húsaleigul. og allar hömlur á verzlun með húsnæði og með verðlagi þess niður smátt og smátt og að fullu og öllu 14. maí 1952. Önnur ákvæði frv. eru þess vegna ekki til frambúðar og hafa aðeins takmarkað gildi. Ef 7. gr. væri hins vegar felld niður, þá horfir málið allt öðruvísi við. Ég fyrir mitt leyti gæti þá fallizt á sum atriði frv. og mundi þá flytja við það þær brtt., sem ég teldi nauðsynlegar til þess að sníða af því hina smærri annmarka. En þetta er sem sagt höfuðatriðið og það, sem máli skiptir. Ef frv. væri samþ. í núverandi mynd, þá er erfitt að gera sér grein fyrir því ástandi, er mundi skapast, og fyrst og fremst hér í Reykjavík, en víst er um það, að það mundi verða mjög illt, og þeir, sem að því standa í núverandi mynd, taka þess vegna á sig mikla og þunga ábyrgð, og þeir eiga eftir að verða dregnir til ábyrgðar. Ef hins vegar húseigendum er frjálst að segja upp húsnæði án þess að á því séu nokkrar hömlur og semja um húsaleiguna eftir geðþótta við því verði, sem þeim sýnist, þá verða engin takmörk fyrir því, hvað húsaleigan getur orðið há, m. ö. o., það verður svartur markaður á allri húsaleigu í þessum bæ. Það er lögmál, sem ekki verður umflúið, að þegar mikill skortur er á einhverri vöru, en ekkert verðlagseftirlit og engar hömlur á verðlagi, þá er hún seld á okurverði, á svartamarkaðsverði. Nú þarf ekki um það að ræða eða deila, hve gífurlegur skortur er á húsnæði hér í Reykjavík, það ætla ég að allir hv. dm. viti, og um það liggja fyrir svo órækar sannanir. Það væri t. d. fróðlegt fyrir hv. dm. að lesa greinar Tímans fyrir bæjarstjórnarkosningarnar í vetur um húsnæðisástandið hér í Reykjavík. Þær athuganir, sem fram hafa farið hér í Reykjavík, lýsa ástandinu og lýsa því beinlínis óhugnanlega.
Verði þetta frv. samþ., þá má búast við því, að þúsundum Reykvíkinga verði kastað á götuna. Allir vita, hversu efnahagsástæður manna fara versnandi, það er ekki nóg með það, að laun manna lækki vegna gengislækkunarinnar, heldur fer atvinnuleysi mjög í vöxt. Við slíkar aðstæður er sýnilegt, að fjöldi fólks, sem ekki á sjálft íbúð sína, fær bókstaflega ekki risið undir þeim háu upphæðum, sem gera má ráð fyrir, að það verði að greiða, þegar allar hömlur eru úr gildi felldar, og jafnframt er mönnum bannað að byggja yfir sig. Hvað er verið að gera með slíkum ráðstöfunum? Hvað Reykjavík snertir, þá er verið að flæma fjölda fólks frá húsi og heimili og þar með úr bænum. Hvert á fólkið að flýja, eins og atvinnuástandið er nú annars staðar á landinu? Það er sem sagt verið að gera gyllingar til þess að koma þessu fólki á vonarvöl, og þetta er ekki ofmælt. Því hefur verið haldið fram, að það mundi verða meira framboð af húsnæði, ef húsaleigul. væru úr gildi felld, vegna þess að þá mundi verða boðið til leigu húsnæði, sem nú er ónotað. Það liggja ekki fyrir neinar upplýsingar um það, hvað mikil brögð eru að því, en ef svo er, þá ber hinu opinbera að gegna þeirri skyldu að gera ráðstafanir til þess, að l. séu í heiðri höfð og ónotað húsnæði sé leigt út. Leigjendafélag Reykjavíkur hefur sent Alþ. álit sitt í þessu máli og mótmælir í því áliti samþykkt þessa frv. En um þetta atriði stendur í áliti Leigjendafélagsins eftirfarandi, með leyfi hæstv. forseta:
„Því hefur af ýmsum verið haldið fram, að með niðurfellingu á þeirri takmörkun á rétti húseigenda til að segja upp leiguhúsnæði, sem felst í 1. gr. húsaleigul., mundi skapast aukið framboð á leiguhúsnæði, vegna þess að vegna þessa ákvæðis sé minna leigt af húsnæði til íbúðar, en ella mundi vera. Að voru áliti er það augljóst, að slíkar röksemdir fá ekki staðizt, þar eð ekki hefur verið möguleiki til þess að fullnægja leiguíbúðaþörfinni með húsnæði því, sem til er, og langt frá að það hafi verið mögulegt, og vöntunin á húsnæði hefur aukizt, en ekki minnkað nú síðustu árin.“ Þetta er álit Leigjendafélags Reykjavíkur.
Í l. um gengisskráningu o. fl., sem samþ. voru á þessu þingi, er svo fyrir mælt, að inn í vísitöluna, sem nú er í gildi samkv. þeim l., skuli taka hæstu húsaleigu, þ. e. a. s. leigu í húsum, sem byggð eru eftir 1945, en í þeirri vísitölu, sem áður gilti, var miðað við lægstu húsaleigu. Það var þetta ákvæði, sem var aðalhamla þess, að fulltrúar stjórnarflokkanna legðu í að afnema húsaleigul. til þessa, eins og nú er komið fram og sjá má af því, að strax er lagt í það, þegar þessu ákvæði hefur verið breytt. Sem sagt, það var ekki umhyggja fyrir fólkinu, sem fékk þá til að hika, heldur umhyggja fyrir vísitölunni, ótti við það, að vísitalan hækkaði og almenningur sæi betur, hversu miklu hann er rændur af kaupi sínu með festingu kaupgjaldsvísitölunnar. Nú er þetta ekki lengur fyrir hendi, nú hefur það ekki áhrif á hina nýju vísitölu., þó að leigan í gömlu húsunum sé hækkuð til samræmis við leigu í nýjum húsum. Ýmsir spáðu, þegar þetta ákvæði var sett inn í gengisl., að það væri fyrirboði þess, að húsaleigul. yrðu felld niður og leigan hækkuð í eldri húsum, öðrum þóttu það ljótar getsakir, en það hefur sannazt, að þessar getsakir voru á rökum reistar. Nú mun því verða haldið fram og á það bent, að samkv. 7. gr. er bæjarstjórnum heimilt að láta sum ákvæði húsaleigul. vera í gildi áfram þrátt fyrir þetta frv., og á það var bent af hv. frsm. meiri hl. En ég hef gengið út frá því, að 7. gr. kæmi öll til framkvæmda þrátt fyrir þetta ákvæði, a. m. k. í flestum bæjum, en náttúrlega varðar það Reykjavík mestu. Ég hef gengið út frá þessu vegna þess, að ég þykist vita, að frv. hafi tilgang, nefnilega þann tilgang að afnema húsaleigul. og allar hömlur á verzlun með húsnæði, og ég tel víst, að þeir, sem að frv. standa, hafi kynnt sér vilja a. m. k. bæjarstjórnarmeirihlutans í Reykjavík, og ég geri ráð fyrir, að sá meiri hl. sé sama sinnis og flokksmenn hans hér á Alþ. Minni hl. hefur gert brtt. við 7. gr., þ. e. a. s. að hún falli niður. Minni hl. n. telur það fullkomið ábyrgðarleysi að samþ. 7. gr. þessa frv. án þess að nokkur athugun fari fram um ástandið í húsnæðismálunum í bænum, m. a. eins og það er nú. Slík allsherjar athugun hefur ekki farið fram síðan 1946 og var í rauninni ekki lokið þá. Við höfum því borið fram brtt. á þá leið, að í stað 7. gr. komi gr. þess efnis, að slík rannsókn verði látin fara fram og að þeirri rannsókn lokinni leggi félmrn. till. sínar fyrir Alþ., þ. e. a. s. næsta reglulegt Alþ. Þeir, sem ekki geta samþ. þessa till., láta sig engu skipta ástandið í húsnæðismálum landsmanna, en líta eingöngu á málið frá sjónarmiði húseigenda.
Það er sagt, að það sé ekki hægt annað en að mæla á móti því, að þetta sé samþ., vegna þess að þá dagi málið uppi. En ég vil benda á það, að það eru ýmis mál, sem ætlazt er til að nái fram að ganga, sem eru ekki eins langt komin og þetta, svoleiðis að það er vandalaust, ef vilji er fyrir hendi, að láta frv. ná fram að ganga, þó að þessi breyt. yrði samþ. Þetta eru því tylliástæður. Enda nær það engri átt, þegar frv. eru tekin fyrir seint á þingi, að þá sé sú röksemd notuð gegn brtt. og gagnrýni á frv., að það sé svo áliðið þings, að ekki sé hægt að samþ. breyt., og þess vegna verði að láta þau ná fram að ganga, hversu skaðleg sem þau eru og hversu mikil nauðsyn sem er á því að breyta þeim, vegna þess að þau geti dagað uppi. Svona röksemdir eru fráleitar. Ef um er að ræða þýðingarlitlar brtt. allra síðustu daga þingsins um mikilvæg frv., þá er kannske hægt að segja slíkt um þetta, annars ekki, en þegar farið er að gera þetta að reglu síðustu daga og síðustu vikur þingsins, þá er það svo fráleitt, að engu tali tekur. Verði þessi till. felld, þá leggjum við minni hl. til, að frv. verði einnig fellt. Yrði hún samþ., þá væri hægt að reyna að endurbæta frv. svo, að hægt væri að mæla með samþykkt þess.