29.11.1949
Efri deild: 6. fundur, 69. löggjafarþing.
Sjá dálk 268 í C-deild Alþingistíðinda. (3140)
30. mál, stóríbúðaskattur
Dómsmrh. (Bjarni Benediktsson):
Það er ætlazt til þess við 1. umr. mála, að aðallega sé rædd meginstefnan, en þar sem svo stendur á, að afstaða manna til þessa frv. hlýtur að mótast eftir ákvæðum þess í einstökum atriðum, þá vil ég gera nokkrar aths.
Hv. 1. flm. undraðist, að menn hefðu ekki áttað sig til hlítar á þessu frv., þar sem það hefði legið hér fyrir Alþ. áður. En ég efast um, að flm. hafi þá verið alvara með, að frv. næði fram að ganga, a. m. k. hefði þá málinu verið fylgt á eftir á annan hátt, en gert var, og þá mundi frv. einnig hafa verið betur úr garði gert, en mér sýnist það nú vera. Ef ég hef misskilið frv., þá er gott, ef hv. 1. flm. getur leiðrétt það, svo að menn taki þá afstöðu til frv. með það fyrir augum. Ég vil lýsa því yfir, að að meginstefnu þá getur ekki verið hægt að hafa á móti því, að sérstakar ráðstafanir séu gerðar til þess að reyna að létta á þeim miklu húsnæðisvandræðum, sem eru víðs vegar um landið, einkum í Reykjavík, og ef menn hafa trú á því, að það sé hægt að gera með frv. eitthvað í átt við það, sem hér liggur fyrir, þá er það vissulega leið, sem verður að íhuga, áður en henni er hafnað. En fram að þessu hafa þessir menn ekki flutt frv., sem þeir sjálfir hafa einu sinni trú á, að næði fram að ganga, því að þá hefði málið verið fastar sótt en gert hefur verið. Og ég verð að segja það út af svörum hv. 1. flm. við fyrstu fyrirspurn hv. þm. Barð., að það er auðvitað töluvert ósamræmi í löggjöf að láta það haldast annars vegar, að ríkið styrki tiltekna gerð íbúða, hvort sem það eru kallaðar samvinnubyggingar eða verkamannabyggingar, — að það sé styrkt með beinum framlögum úr ríkissjóði eða ábyrgð ríkissjóðs, en síðan séu þessar íbúðir, þegar búið er að koma þeim upp, skattlagðar svo, að óbærilegt sé. En ég held, að erfitt sé að komast fram hjá því, að eftir þessu frv. geti í mörgum tilfellum farið svo.
Hv. 1. flm. sagði, að hún teldi það ekki þakkarvert, þó að menn kæmu upp stærri íbúðum, en þeir þyrftu á að halda, af eigin rammleik eða með atbeina ríkisvaldsins. En áður en farið er að beina að mönnum refsisköttum af því tilefni, þá finnst mér einfaldari leið að afnema þau ákvæði í l., sem veita mönnum beinan styrk til þess að koma upp þessum íbúðum, og setja þá til að byrja með fyrirmæli um það, að í verkamannabústöðum t. d. megi ekki aðrir hafa íbúðir en þeir, sem hafa svo stórar fjölskyldur, að þeir mundu sleppa skattlausir samkvæmt frv. eins og þessu, ef það er ætlun manna að festa það í l., og tilsvarandi fyrirmæli væru þá sett í l. um samvinnubústaði. Fyrst þegar búið væri að setja slík fyrirmæli í l. og hindra menn í að ráðast í þetta áfram, þá getur verið vit í því að fara að refsa mönnum með sérstökum sköttum. En hitt fær ekki staðizt, að ríkið haldi áfram að styrkja verkamannabústaði eða samvinnubústaði, en leggja svo á sérstakan refsiskatt, ef borgararnir hafa orðið við þeirri hvatningu, sem ríkið beinir að þeim, um að nota sér heimild l., svo að ég held, að þetta frv. verði að skoðast í samræmi við þau l., sem nú þegar gilda, og ráðstafanir af ríkisins hálfu og bæjarfélaga til þess að greiða úr húsnæðisvandræðum. Ég held það sé óeðlilegt að halda áfram að leyfa mönnum að byggja t. d. íbúðir með „halli“ eða stórri innri forstofu, sem menn vita ekki, hvort hægt er að taka til mannabústaða, en þegar menn svo eru búnir að byggja þetta, að leggja þá á þá þungan refsiskatt fyrir að hafa gert athöfn, sem fram að þessu hefur verið kölluð lögleg. Ég vil benda á, að það er nær að hindra slíkar húsbyggingar. — En ég held, að það verði erfitt að koma því við að leggja þennan skatt á eins og hér er hugsað. Hv. flm. sagði að vísu, að það væri hægt að komast hjá skattinum með því að bjóðast til að leigja út. Látum það gott heita. En mundi það þá duga, og mundi leigjast út innri forstofa? Það getur vel verið, en það er vitað, að margar íbúðir mundu eingöngu lenda í þessum skatti af því, að menn hafa byggt og keypt íbúðir, sem eru með þessu sérstaka byggingarlagi og vitað er, að oft og tíðum reynast til trafala, en ekki er annars kostur eins og hér er allt í pottinn búið, og það er gefinn hlutur, að meðan þetta losaralag er á byggingarmálunum hér á landi, þá tjáir ekki að ætla sér að refsa mönnum fyrir þessar sakir. — Við skulum taka annað dæmi. Það er beinlínis ólöglegt að hafa íbúðir í kjöllurum, og ég hygg, að margar íbúðir, sem eru á háaloftum undir risi, séu á móti heilbrigðissamþykktum. Nú skulum við segja, að menn, vegna fjölskyldustærðar, hefðu talið sér hentara að láta innrétta hjá sér ris í stað þess að láta það vera alveg ónotað, eins og mundi vera löglegt og í rauninni eitt í samræmi við ströngustu ákvæði heilbrigðissamþykkta. Hvaða vit er þá í því að leggja á sérstakan refsiskatt fyrir að gera sjálfum sér þau þægindi að hafa einhver afnot af þessu risi eða kjallara, en láta þann sleppa, sem lætur þetta standa autt? Ég get ekki séð, að það sé nein sanngirni, og ég mundi telja, að þetta þyrfti nokkru nánari íhugunar við, áður en lögfest væri.
Þá sagði hv. þm., að sér væri kunnugt um húsaleigul. og hv. þm. Barð. þyrfti ekki að segja sér neitt af þeim. Ég er ekki viss um, að þeim, sem samdi þetta frv., hafi verið kunnugt um húsaleigul., vegna þess — og bið ég hv. flm. að leiðrétta mig, ef ég hef misskilið frv. — að ég get ekki skilið frv. á annan veg en þann, að ef leigjandi hefur of stóra íbúð samkvæmt frv., þá verði hann skattskyldur af henni. Nú getur verið að þetta sé leigjandi, sem samkvæmt gildandi húsaleigul. situr í íbúðinni eiganda að ófúsu, þannig að eigandi hafi gert ítrekaðar tilraunir til að koma honum út, en maðurinn setið þar engu að síður. En það er nú ekki svo áhættulaust fyrir eiganda að láta þennan mann sitja þarna, því að í 9. gr. frv. segir: „Stóríbúðaskatt má taka lögtaki, og hvílir hann sem lögveð á íbúðinni.“ Þá verður niðurstaðan sú, að vegna þess að leigjandi hefur, kannske um mörg ár, setið í óþökk húseiganda í húsi hans, en ekki farið út, af því að hann hafði rétt samkvæmt húsaleigul. til að vera kyrr, þá verður húseignin tekin sem lögveð fyrir þann skatt, sem lagður er á, þannig að fyrir það að þessi maður situr samkvæmt lagaboði í íbúðinni, þá telur löggjafinn, að það eigi að leggja refsiskatt á húseiganda, vegna þess að íbúðin sé of stór. Í þessu tilfelli verður húseigandi, sem um mörg ár hefur reynt að koma manninum út, ekki aðeins að þola lögtak, heldur verður hann að borga 10–20 þús. kr. á ári eða láta sem veð sína húseign fyrir það að verða að þola þennan dólg í húsi sínu. Ég held það sé einfaldara að heimila húseiganda að losna við slíkan herra úr húsinu, áður en hann yrði að taka á sig slíkar kvaðir. Ég held, að þetta mál hafi alls ekki verið hugsað til neinnar hlítar.
Á sama veg má segja t. d. um 10. gr.: „Lög þessi öðlast þegar gildi. Stóríbúðaskattur skal á lagður í fyrsta sinn árið 1949.“ Nú er komið nokkuð langt fram á árið 1949, og ekki hefur mönnum á þessu ári gefizt tilefni til, samkvæmt þessu frv., að leigja út frá sér, eins og hv. flm. benti á, en ef það er úrræði, eins og hv. flm. taldi vera, þá tjáir ekki, eins og hér er gert ráð fyrir, að láta frv. verka aftur fyrir sig, það stangast hvert á annars horn. Tímafrestirnir í frv., sem við er miðað varðandi skattlagninguna eru 1. júní, 1. sept. og 1. okt., en samt segir, þegar komið er að áramótum 1949, að skatturinn skuli á lagður árið 1949. Ég held, að ekkert af þessu fái staðizt. Það má segja, að allt þetta séu atriði, sem megi laga í hendi sér, og það er einmitt vegna þess, að ég tel þetta vankanta, sem megi sníða af, að ég bendi n. á það. En þess vegna bendi ég n. á það nú við 1. umr., að afstaða mín til þessa máls mun fara eftir því, hvernig þessi hugmynd verður útfærð, sem hér um ræðir. Ég tel hugmyndina sjálfa engan veginn frágangssök. Það, sem ég tel varhugavert við þetta, er, að ég tel þetta ákaflega erfitt í framkvæmd eins og sést af frv. eins og það liggur fyrir, og að það verði á því ótal göt, þar sem þeir, sem hafa í sér geð til þess, geti smogið í gegn, og þess vegna verði þessi löggjöf ætíð meira pappírsgagn, heldur en raunveruleg not verði að henni.
Ég vænti þess, að það takist að sníða af vankanta þessa frv., og þá má þess vænta, að því verði sómi sýndur. En ég held, að ég verði að taka undir það, sem hv. þm. Barð. sagði, að enn hefur aðalhlið þessa máls ekki verið skoðuð og frv. er hvergi nærri samið af þeirri vandvirkni eða alvöru, sem ætla mætti af nýsmið svo ágæts þm. sem hér um ræðir.