02.02.1951
Efri deild: 61. fundur, 70. löggjafarþing.
Sjá dálk 1175 í B-deild Alþingistíðinda. (2455)
173. mál, gengisskráning o.fl.
Haraldur Guðmundsaon:
Herra forseti. Það lítur út fyrir, að formælendur frv. óski fyrir sitt leyti að hafa um það sem fæst orð, og er það kannske ekki meira en efni standa til, en þá finnst mér að þeir hafi átt að haga orðum sínum nokkuð á annan veg en þeir hafa gert, ef þeir vildu stuðla að því, að litlar umr. yrðu um þetta frv.
Hæstv. dómsmrh. tók það fram snemma í ræðu sinni, að hann vildi mega vænta þess, að skilningur þjóðarinnar á nauðsyn gengislækkunar og áframhaldandi lagabreyt. um það efni væri svo mikill, að verkalýðssamtökin af þeim sökum legðu ekki út í baráttu til að koma fram kauphækkunum eða vitfirrtu kauphækkunarkapphlaupi, eins og einhver orðaði það. Ég verð í þessu sambandi að rifja upp nokkuð það, sem allan þann tíma, sem gengislækkunin hefur verið til meðferðar, hefur komið fram af hálfu formælenda hennar.
Þegar frv. var lagt fram á s.l. vetri, þá var talið, að höfuðtilgangur þess væri sá, að tryggja afkomu útflutningsatvinnuveganna og þar með næga atvinnu fyrir verkafólk í landinu og óskert raunverulegt kaup að öðru en því, að nokkur tími kynni að líða þangað til verðhækkanirnar væru að fullu bættar, en að öðru leyti skyldi raunverulegt kaupgjald vera óskert. Það var látið í veðri vaka, að þessar ráðstafanir væru gerðar beinlínis með hag verkalýðsins fyrir augum, til þess að tryggja honum óskert raunverulegt kaup og sæmilega örugga atvinnu. Í marzmánuði í fyrra óttuðust sumir, að atvinnuleysi væri fram undan, og því var haldið fram, að þær grunnkaupshækkanir, sem orðið hefðu meðan kaupgjaldsvísitalan var við 300, hefðu stofnað til verðbólgu og sett kaupgjaldið í hættu og þar með hagsmuni verkalýðsins sjálfs. Úr þessu átti að bæta með gengisl., og í jólamánuðinum þurfti enn að bjarga, þótt það væri sú varanlega lausn, sem fundin var í marz. Þá var atvinnuleysið farið að gera vart við sig, og þá var kaupgjaldið raunverulega orðið stórum lægra en það þó var í marz, sé miðað við vísitöluna eins og hún var þá, og mismunurinn var þetta í des., að verðlagsvísitalan var 123 stig, en kaupgjaldsvísitalan 115 stig. Það vantaði þetta til að menn fengju sama kaup og þegar l. voru sett, ef eingöngu er litið á verðlagsvísitöluna. Með þeim breyt., sem þá voru gerðar, er það tryggt enn betur en gert var 19. marz, sem þá var ætlað að gera, og 1. febr. er í þriðja skiptið farið að tryggja hagsmuni verkalýðsins. Nú er atvinnuleysið orðið raunveruleg staðreynd; tilfinnanlegt atvinnuleysi er á flestum stöðum landsins og óskaplegt á ýmsum stöðum, og enn er bilið breikkað millí kaupgjaldsvísitölu og verðlagsvísitölu, og ég er þess fullviss, að dýrtíðin á eftir að hækka stórkostlega á næstunni. Þegar gengisl. voru sett, þá var, eins og hér hefur komið fram í umr., talið, að verðhækkanir mundu vera búnar að ná hámarki í júlí–ágúst 1951 og því jafnvægi náð, sem um þetta átti að nást, og verkamönnum tryggt raunverulega sama kaup og þegar l. voru sett. Nú er, eins og ég sagði áðan, í viðbót við það, sem gert var fyrir jól, — að létta af þeirri skuldbindingu að greiða vísitöluuppbót eftir l. 6 mánuði eftir á, — nú á í viðbót við það að ógilda alla samninga, sem eru í gildi, um það, að vísitöluuppbót skuli greidd. Aðalóttinn hjá flm. gengislækkunarl. var sá, að öflug samtök verkalýðsins mundu knýja fram kauphækkanir umfram það, sem l. gerðu ráð fyrir, hækka grunnkaup sitt eða fá meiri vísitöluuppbót en l. áforma. Ef það væri ekki gert, þá töldu þeir öruggt, að l. mundu ná sínum tilgangi og jafnvægi væri komið á í ágúst 1951, og þá var heitið á verkalýðssamtökin að brjóta nú ekki l. niður með kröfum um kauphækkanir. Allir vita, að verkalýðssamtökin hafa sýnt, — ég verð að segja langlundargeð og ekki gert nokkra tilraun til þess að brjóta l. niður. Þau hafa sætt sig við þau ákvæði, sem í l. voru sett um uppbætur á kaup, þótt þær svöruðu ekki til dýrtíðaraukningar og þótt þær væru ekki greiddar fyrr en 6 mánuði eftir á frá því 1. júlí. Því er augljóst, að það, að l. ekki náðu tilgangi, stafar ekki af því, að verkalýðinn hafi skort það, sem hæstv. dómsmrh. kallar skilning á nauðsynlegum aðgerðum til þess að hindra meiningarlaust, háskasamlegt kauphækkunarkapphlaup, eins og hann orðaði það. Þvert á móti hafa verkalýðssamtökin allan þennan tíma látið sér nægja þær hækkanir, sem l. áttu að tryggja þeim. En hvað á nú að gera? Nú á að taka burt þær tryggingar fyrir kauphækkun, sem l. settu, og enn er heitið á skilning verkalýðsins, heitið á hann að virða nú l. og vera ekki að reyna að brjóta þau niður.
Ég verð að segja, að mér finnst nokkuð oft og nokkuð djarft höggvið í sama knérunn að gera þetta æ ofan í æ, að skerða svo hlut verkalýðsins, þótt hann hafi sætt sig við löggjöfina hingað til, þegar þess er gætt, að á sama tímabili hefur ríkisstj. gert beinar ráðstafanir til þess, að aðrar stéttir í þjóðfélaginu og einstaklingar hafi fengið sínar tekjur hækkaðar miklu meira en verkalýðurinn hefur fengið samkvæmt l. Það eru á sama tíma afnumin húsaleigul., til þess að húseigendur geti hækkað sína húsaleigu, og þau bráðabirgðal., sem sett voru til málamynda, liggja fyrir yfirlýsingar um frá stjórnarvöldunum að hafa á engan hátt orðið til þess að koma í veg fyrir hækkun. Verðlagseftirlitið er afnumið á einni vörutegundinni eftir aðra. Til hvers? Til þess að þeir, sem þessar vörur hafa til sölu, geti hækkað álagninguna og skapað sér meiri tekjur. Póst- og símagjöld eru hækkuð þrefalt eða fjórfalt á við kauphækkun fólksins. Hitaveitan og rafmagnið hafa hækkað sínar tekjur um 50–60%, og svona mætti lengi telja. Innlendar afurðir, mjólkin, hækkaði strax í júlí, og um verðlagið í haust vita menn, samtímis því sem aukin var niðurgreiðsla landbúnaðarafurða. Það er vissulega nokkuð mikil dirfska að gera ráð fyrir því, að svona sé hægt að halda áfram. Það er fullyrt, að nú eigi að auka frelsið í verzluninni, frelsið til þess að braska með gjaldeyri og leggja meira á vöruna en enn er gert. Það er vitað, að margfaldur mannfjöldi fæst við verzlunina, fyrir utan brask, umfram það, sem þyrfti til þess að annast þessi störf, og ofan á það bætast margföld ráð og nefndir, sem mestu ráða. Sannleikurinn er sá, að við getum ekki vegna almennings í landinu lækkað lífskjörin án þess, að beint tjón hljótist af. Ég vil spyrja hæstv. ráðh.: Heldur hann, ef vísitalan er komin upp í 150–160 stig í ágúst í sumar, sem ýmsir telja ekki ósennilegt, og talsvert atvinnuleysi er á þessu tímabili, — telur hann, að verkamaður með fjölskyldu í Reykjavík geti komizt af með óbreytt tímakaup, eins og það er nú, ef dýrtíðin hækkar um 20–30%? Ég er viss um, að mikill fjöldi af því fólki, sem hefur fyrir fjölskyldu að sjá og býr við venjulega húsaleigu, getur ekki gert það án þess að leita hjálpar hjá því opinbera. Stendur virkilega svo tæpt um afkomu Íslendinga, að það verði að setja verkalýðinn í heild sinni niður í þau sultarkjör eins og yrði, ef svo færi sem ég hef stiklað á og mér þykir ekki ólíklegt að komi fram? Þá er augljóst, að það er ýmislegt annað sem á að reyna að nema burt, ýmis annar kostnaður. Ég vil segja, að þar liggur næst og veitir mest öryggi að taka verzlunina, sem hver eftir annan reynir að gera sér að féþúfu, undir almenningsstjórn, allan innflutning, og skammta, ef nauðsynlegt er, og miða skömmtunina við þörf almennings og ríkissjóðs. Ef þetta væri gert, þá gæti þetta fólk, sem nú er í gagnslausum störfum við verzlunina, snúið sér að framleiðslustörfum og aukið þar með afkomu og útflutningsverðmæti þjóðarinnar. Þetta á að gera, þetta frekar en gengisbreytinguna, sem flestir sjá og viðurkenna að tæplega nokkur heil brú er í.
Hæstv. landbrh. fór um það mörgum orðum, að í rauninni væri þetta engin breyt. á l., það hefði aðeins verið sett 1. febrúar í staðinn fyrir 1. ágúst. Mér er ekki alveg ljóst, hvað hæstv. ráðh. meinar með þessu annað en þau vafaatriði, sem hann taldi að væru uppi um gildandi samninga, og þau væru náttúrlega hin sömu og jafnóljós 1. ágúst eins og 1. febrúar, og það er rétt, ef um vafaatriði er að ræða. Það má bæta því við, að náttúrlega var auðvelt að sjá við slíku vafaatriði fyrir 1. ágúst, ef l. stæðu óbreytt til þess tíma, því að í flestum tilfellum er nægur uppsagnarfrestur. En það er ekki. það, sem skiptir máli í þessum efnum, heldur hitt, eins og áður er sagt, að eftir gengisl. frá því í marz, þá er alveg tvímælalaus réttur verkalýðsfélaga til þess að fá bætta þá verðhækkun samkvæmt vísitölunni, sem skapazt hefur á tímabilinu frá janúar til júlí, og það er vitað, að á þessu tímabili verða stórfelldar hækkanir, og tilgangurinn með l. er sá einn að fyrirbyggja það, að þessar hækkanir falli í verkalýðsins hlut, án þess að hann berjist fyrir þeim með þeim ráðum einum, sem verkalýðsfélögin geta beitt. Ég vil taka undir það með sessunaut mínum, hv. 6. landsk., að ég fæ ekki betur séð en í rauninni sé verið beinlínis að gefa verkalýðsfélögunum tilefni — næstum því að mana þau á sig með því fyrirmæli, sem er í 1. gr., þar sem segir, að laun skuli ekki taka breytingum, nema gerðir séu nýir samningar. Atvinnurekendum er bannað að greiða hærri uppbætur en eftir þeirri vísitölu, sem er ákveðin, slíkt má ekki gera, nema því aðeins að nýir samningar séu um það ákveðnir á ný. Það er þetta, sem er aðalatriðið, en ekki hitt, hvort sömu erfiðleikar hefðu orðið út af því, að samningum hefði ekki verið sagt upp 1. apríl eða 1. ágúst. Það er rétt, að í báðum tilfellunum er um sömu erfiðleikana að ræða, ef um erfiðleika er að ræða, nema tíminn hefði verið notaður til þess að segja upp samningum. Nú er mér sagt, að allur þorri verkalýðsfélaga og atvinnurekenda hafi samninga með eins mánaðar uppsagnarfresti, þannig að ég fæ ekki betur séð en það sé sjálfsögð leið að láta atvinnurekendur um það að segja samningum upp og láta skeyta að sköpuðu um þann tíma, sem eldri samningar giltu í þessum efnum, því að ekki hefði það breytt neinu verulegu í þeim tilfellum, að atvinnurekendur hefðu talið sér fært að standa við sína samninga áfram. Það er býsna hart að taka af þeim ráðin í þessum efnum, þegar talað er um samningsfrelsi á báðar hliðar, milli atvinnurekenda og verkamanna, eins og gert var fyrir jól.
Hæstv. dómsmrh. sagði, að bændur hefðu fundið upp á því, mér skildist haft í hótunum um að knýja fram verulega mjólkurhækkun, ef l. væri ekki breytt, ekki vegna aukins kostnaðar við vinnslu og dreifingu, eins og það er orðað, en verulega mjólkurhækkun umfram það. En nú ætlar hæstv. ríkisstj. að taka rögg á sig og hindra bændur í þessu með l. Mér er ekki alveg ljóst, hvað hæstv. ráðh. meinar með þessu, að bændur ætli að knýja þetta fram. Það er til einhver stofnun, sem heitir framleiðsluráð landbúnaðarins. Hefur það vald til að ákveða verðlag? Ég held það þurfi ekki að gera ráð fyrir verkbanni af hálfu bænda. Ég veit ekki, hvað hæstv. ráðh. meinar. Þetta telur hann, að fyrirbyggja eigi með þeirri breyt., sem felst í 2. gr. frv., sem ég hef athugað og borið saman við gildandi l., og ég verð að segja, að mér finnst viðhöfð einkennileg aðferð til þess að taka af tvímæli í þessum efnum. Ég er ekki viss um, að hv. þm. hafi borið þetta saman, og ég leyfði mér að segja við 1. umr. að mér þætti einkennilegt orðalagið á þessari breyt. í frv. Í 2. gr. frv. segir: „Í stað 2. mgr. 9. gr. laga nr. 22/1950 komi ný málsgrein, svo hljóðandi: Ákvæði gildandi laga um verðlagningu landbúnaðarafurða skulu haldast. Hækka má á verðlagsárinu verð landbúnaðarafurða sem nemur hækkun á dreifingar- og vinnslukostnaði á sama hátt og verið hefur.“ Enginn ágreiningur er um þetta atriði, sagði hæstv. forsrh. Ef þessi gr. er borin saman við 9. gr. laga frá marz 1950, sem hæstv. forsrh. las upp og lagði áherzlu á, þá segir: „Verð vöru, sem framleidd er og seld innanlands, má hækka sem nemur hærri erlendum kostnaðarliðum og sem nemur innlendum kostnaðarliðum, öðrum en launum“ o. s. frv. Þessi gr., segir hæstv. forsrh. nú, tekur aðeins til innlendra iðnaðarvara, ekki landbúnaðarafurða. Í 2. gr. frv. segir: „Ákvæði gildandi laga um verðlagningu landbúnaðarafurða skulu haldast.“ Er þetta óbreytt í frv. Í lögunum frá marz segir: „Tillit má þó taka til þeirra breytinga á launum, sem verða í júlí 1950.“ Nú er júlí löngu liðinn. Þessi málsgr. á að falla niður, en koma í staðinn: „Hækka má“ o.s.frv. Nú gefur hæstv. forsrh. þá skýringu, að það falli úr tilvísun til launahækkunar, og er það rétt. Ég hef stungið upp á því við hæstv. forsrh., að hann segi með skýrum orðum, hver ætlun hans er, og segi, að ákvæðin taki ekki til verðlags landbúnaðarafurða. Það þarf ekki að segja meira. Þá eru tekin af öll tvímæli. Hæstv. forsrh. þykir það óþarfi. Ef til vill lítur það þannig betur út í augum bænda. Ef til vill er aðeins verið að blekkja bændur og verkamenn. Það getur verið, að það líti illa út í augum bænda, ef það er sagt skýrum orðum. Þegar desemberlögin voru til umr., fluttum við brtt. í þessari deild, sem birtist á þskj. 451, um að frá 1. jan. 1951 skyldu laun hækka mánaðarlega samkvæmt vísitölu hvers mánaðar. Þessi till. var felld hér, og þykir mér sýnt af því, sem hér hefur verið sagt, að vonlaust sé, að hún komi til atkvæða aftur. Ég mun athuga fyrir 3. umr., hvort von væri með að leggja till. fram. Kannske heyrist eitthvað frá ríkisstj. Fari svo, að enginn kostur sé á, að ríkisstj. geti fallizt á hana, og sé rétt, að hér sé aðeins um að ræða lagfæringu á vanskapnaði eða missmíði á lögunum frá desember, vil ég leggja til, að felld verði brott 1. gr. desemberlaganna. Koma þá aftur í gildi hin upprunalegu ákvæði gengislækkunarlaganna frá marz. Þá er fyrirbyggt, að þær hækkanir, sem samkvæmt samningum verða 1. febrúar, komi fram fyrir 1. ágúst. Og vilji félögin kauphækkun á þeim tíma, geta þau ekki gert það nema með því að segja upp samningum og krefjast grunnkaupshækkunar. Er þá efnt fyrirheit, sem ríkisstj. gaf verkalýðnum, um að sú verðhækkun, sem yrði til 1. ágúst, skuli bætt með hækkuðu kaupi.
Ég álít bezt fyrir ríkisstj. að athuga, hvort þessi leið sé ekki bezta leiðin út úr ógöngunum. Ég get ekki sagt um, hvort verkalýðurinn geti unað þessu eða ekki. Væri þó ekki gengið lengra en gengið var í lögunum frá marz. Leyfi ég mér að beina þessu til ríkisstj. og vænti þess, að hún geti fallizt á þetta.