31.10.1950
Efri deild: 12. fundur, 70. löggjafarþing.
Sjá dálk 191 í C-deild Alþingistíðinda. (3297)
52. mál, fræðsla barna
Gísli Jónsson:
Herra forseti. Það liggja nú fyrir hér þrjú frv. til l. um breyt. á fræðslulöggjöfinni, og ég geri ráð fyrir, að framsaga hæstv. menntmrh. eigi að gilda að mestu leyti um þessi frv. öll, því að þau eru sama eðlis. En af því að breyt., sem í þeim felst, snertir þrenn lög, er hún borin fram á þremur frv. — En út af þessu máli vil ég gera fyrirspurn til hæstv. menntmrh. Í fyrsta lagi, ef þessi frv. verða að l., er þá hugsað, að Alþ. skipti upphæðinni, sem lögð er fram á fjárl. til skólanna, að fullu til hvers skóla fyrir sig, sem á að njóta framlagsins, þannig að það ákveðist á hverjum tíma af fjvn. og Alþ., til hverra skóla það fé eigi að fara, sem ákveðið er á fjárl. á hverjum tíma til þessara skóla í heild? Þetta hefur ekki verið gert undanfarið, og það, að þetta hefur ekki verið gert, er meginástæðan fyrir því, að þetta öngþveiti, sem hæstv. ráðh. talaði um í þessum efnum, hefur skapazt. Það hefur verið ákveðin upphæðin, sem til þessara mála hefur átt að fara, en síðan verið látið í hendur fjmrh. og menntmrh. á hverjum tíma, hvernig þessu fé væri skipt, og fjárveitingavaldið og Alþ. hefur ekki haft nokkur tök á því t. d. að stöðva 9 millj. kr. framlög til skólamála á Laugarvatni, ekki heldur 4–5 millj. kr. framkvæmdir í þessum efnum að Skógum. Þessu fé hefur verið á hverjum tíma af ríkisstjórnum skipt út úr þeirri upphæð, sem Alþ. hefur ætlað til skólabygginga á fjárl., og það eru því þær ríkisstjórnir, sem skapað hafa það ástand, sem verið hefur í þessu á hverjum tíma og hæstv. ráðh. lýsti, en ekki Alþ. eða fjárveitingavaldið. — Ef það er hugsað, að þessi lög verði samþ. nú, sem mér þykir ekki óeðlilegt, þá skilst mér sjálfsagt að byrja á því að skipta þeim upphæðum, sem eru nú á fjárlagafrv. ætlaðar til þessara skóla, sem er nú 4.8 millj. kr., þannig að ákveðið væri, í hvaða skóla það fé eigi að fara. Og þá vildi ég spyrja hæstv. menntmrh., hvort hann vildi ekki senda fjvn. nú — vegna þess að hún tekur þetta mál til athugunar á næstu dögum — einmitt sínar uppástungur í sambandi við skiptingu á þessu fé. Ég held, að ég skilji það rétt, að ef þetta frv. er samþ., sem hér liggur fyrir, og þessi frv., sem eru á dagskrá hér í dag, þá verði farið svona með þetta í framtíðinni, og þá er bezt að byrja á þessu strax, því að þetta, sem ég hef sagt nú, gildir að sjálfsögðu um öll þessi frv., sem á dagskránni eru. — Ég vil einnig í sambandi við þessi mál leyfa mér að benda á, að fræðslul. bera einmitt þessa stefnu í sér. Þegar lengd var skólaskyldan upp í 15 ára aldur og skólakerfið byggt upp eins og fræðslulögin gera nú, var alveg óhjákvæmilegt að eyða tugum millj. kr. í byggingu skólahúsa. Þess vegna finnst mér ástæða til að spyrja hæstv. ráðh. um, hvort ekki væri rétt að taka til athugunar einnig í n., sem athugar þetta mál, að gera aðrar og meiri breyt. á þessum lögum, t. d. að stytta skólaskylduna, eða aðrar breyt., sem drægju úr kostnaði, þannig að l. framkölluðu ekki eins mikið mannahald og rekstrarkostnað og þessi l. nú gera. Alþ. hefur nú fengið reynslu á skólalöggjöfinni, og hæstv. ríkisstj. veit, hvað hún kostar, ekki aðeins í byggingu skólahúsa, heldur einnig að öðru leyti. Nú er ákveðið 6 millj. kr. meira á fjárlagafrv., sem fyrir þinginu liggur, heldur en veitt var á síðasta ári til þess að standa undir rekstri skólanna, sem kemur af því, að ekki aðeins þarf byggingar, heldur og kennara og fleira til þess að halda skólana.
Til þess að þurfa ekki að taka til máls aftur í sambandi við hin frv., sem eru á dagskrá hér í dag, en eru sama efnis í höfuðatriðum og þetta frv., vænti ég, að mér reiknist leyfilegt að minnast á þau öll nokkuð. Í 17. gr. þessara laga, sem frv., sem fyrir liggur, er um breyt. á, er ákveðið, að kennslustundir á viku hverri séu 36 hjá barnakennurum. En í 38. gr. l. nr. 48 frá 1946, um gagnfræðanám, stendur, að kennarar skuli ekki stunda kennslu yfir 30 stundir á viku. Og sama er í 13. gr. l. nr. 49 frá 1946, um húsmæðrafræðslu. Úr því að við erum nú að breyta þessum l., er þá ekki ástæða til að samræma þetta hér einnig til sparnaðar fyrir ríkissjóð? Ég þekki ekki mikið til kennslu. En ég hygg, að ekki sé léttara verk að kenna börnum 36 stundir á viku en að kenna fullvita fullorðnu fólki sama tíma. En það virðist vera metið hér í 1. jafnerfitt verk að kenna fullþroskuðu fólki 30 stundir á viku og að kenna vanþroskuðum börnum 36 stundir á viku.
Ég vil líka benda á, hvort ekki væri rétt að fella niður úr l. þau réttindi, sem gefin voru hér, eða þá ofrausn, sem veitt var kennurum, að gefa þeim frí tíunda hvert ár á fullum launum, eftir að hafa verið tíu ár við kennslu. Þetta eykur stórkostlega kostnaðinn við skólana. Ég vil, að hæstv. ráðh. taki það til athugunar, hvort ekki sé hér hægt að spara hundruð þúsunda fyrir ríkissjóð. Mér var sagt, þegar þessi mál voru til umr., að það væri svo mikil púlsvinna að standa í kennslu, að það væri ekki hægt að ætlast til þess, að menn þyldu meira en 30 stunda vinnuviku við hana. Ég sé nú af gögnum, sem liggja fyrir fjvn., að það hafa sumum kennurum verið greiddar 22 þús. kr. fyrir vinnu við skóla fram yfir fulla dagkennslu, en fyrir þá dagkennslu hafa þeir tekið 40 þús. kr. í laun. Það er því sannarlega fleira í fræðslulöggjöfinni en það, sem hæstv. menntmrh. hefur tekið fram hér, sem ástæða væri til að taka til leiðréttingar og getur haft stórkostleg áhrif á þetta mál, sem hér er til umr. Ég vil því vænta þess, að bæði hæstv. ráðh. og einnig sú hv. n., sem fær þetta mál til meðferðar, sem ég álít, að eigi að vera menntmn., því að hjá menntmn. hefur þessi löggjöf verið og á þar heima, — ég vil vænta þess, að hæstv. ráðh. og n. athugi þetta mjög gaumgæfilega, þegar hugsað er að gera breyt. á þessari löggjöf hvort sem er í fyrsta lagi, hvort ekki er rétt að fella niður úr öllum þessum l., sem til greina koma, fríðindin til kennara, sem þeim voru gefin á sínum tíma, að þeir fái eins árs frí á fullum launum, sem er þegar orðið stórfé fyrir ríkissjóð, og síðan athugi þessir aðilar um að samræma kennslustundafjöldann í skólunum, því að ég sé ekki, að það ósamræmi, sem þar er nú, geti með réttu staðizt, því að ef ekki má leggja á kennara í gagnfræðaskólum og húsmæðraskólum meira en 30 stunda kennslu á viku hverri, þá sé ég ekki annað en að það sé rétt að létta á þeim kennurum, sem bera þetta þunga ok í barnaskólunum.
Þá vildi ég mega spyrja hæstv. menntmrh. um það, hvað miklar tekjur koma til ríkissjóðs fyrir heimavistir frá gagnfræðaskólum, húsmæðraskólum, barnaskólum og menntaskólum. Það er búið að setja milljónir króna í heimavistir í öllum þessum skólum landsins. Ég hef sjálfur átt kost á því nýlega að sjá eitt mjög skemmtilegt, stórt og dýrt heimavistarhús, sem er í byggingu. Ég er glaður yfir því, að það skuli vera búið að koma því upp. En hvað kemur mikið af tekjum í ríkissjóðinn frá þessu fólki, sem býr í þessum heimavistarhúsum, ekki lakari húsum en Hótel Borg, með ágætum húsbúnaði, ljósi og hita og ræstingu, og með borðsal, skemmtisölum og lestrarsölum, fyrir utan skólana sjálfa, sem nemendur þurfa náttúrlega ekki að borga fyrir? Hvað borgar þetta fólk fyrir, sem notar þetta húsnæði? Eða er ríkið hér að kalla á hundruð manna frá atvinnuvegum landsins til þess að sitja allt að níu mánuði á ári á skólabekk, þannig að ríkið gefi því frítt slíkt húsnæði með ljósi og hita og öðrum þægindum, sem ég hef nefnt, auk þess sem það gefur því kennsluna? Ég get ekki séð af gögnum, sem til fjvn. koma, að nokkur skapaður hlutur komi fyrir þetta, a. m. k. er það hvorki tekið í rekstrarreikninga menntaskólanna, sjómannaskólans né aðra þá reikninga yfir rekstur skóla, sem til okkar koma í fjvn., — að vísu fáum við ekki rekstrarreikninga gagnfræðaskólanna né barnaskólanna, — en mér virðist ekki óeðlilegt, að ríkissjóður fái einhverjar greiðslur upp í þennan mikla kostnað.
Hæstv. menntmrh. gat þess í sinni ræðu, að það hafi verið litið svo á, að ekki þyrfti að bíða eftir framlagi ríkissjóðs til þess að hefjast handa um byggingu skólahúsa, sem ríkið styrkti. Ég held sjálfur, að það megi líta svo á, að það þurfi eftir l. ekki að gera það, þrátt fyrir það þó að þessar lagabreyt. séu gerðar, sem hér eru frv. um. Ég sé ekki, að það sé hægt út af fyrir sig að banna héruðum að leggja fram fé til þess að koma skólunum upp, ef þau hafa ráð á því. Og mér skilst, að sú stefna hafi verið tekin upp, ekki aðeins um skólana, heldur og um önnur mannvirki, sem ríkissjóður hefur styrkt, svo sem hafnarmannvirki, að það hefur ekki þótt ástæða til þess að leita til Alþ. eða ríkisstj. um það, hvort leyft væri að byrja á byggingu t. d. hafna eða ekki, þó að ríkissjóður styrki þær. Það hefur verið skýrt tekið fram, að ríkissjóður leggi ekki fram fé til þessara mannvirkja, nema þegar fé er veitt til þess á fjárl. Mér skilst því, að þau séu látin bera kostnað, svo sem vaxtabyrði og annað. Og þó að ég verði með að samþ. þessa lagabreytingu, þá held ég, að þessir aðilar hafi sama rétt til að halda byggingu áfram fyrir sitt fé eða taka lán og bera vaxtabyrðina sjálfir, þar til þeir fá sinn hlut, þegar að þeim kemur. Ég hygg því, að þetta frv. breyti ekki því kerfi, sem verið hefur, enda eru sumir bæjarsjóðir, t. d. bæjarsjóður Reykjavíkur, svo fjársterkir, að þeir geta haldið byggingunni áfram, þó að þeir þurfi að bíða eitthvað eftir greiðslum úr ríkissjóði. En ég vildi fá að vita hjá hæstv. ráðh., hvort ekki væri eðlilegast að skipta fénu nú og láta það ganga til þeirra skóla, sem mest er aðkallandi að fái fjármagn. En ýmis héruð geta ekki komið upp skólum, sem þörf er á samkvæmt fræðslulöggjöfinni, sem Alþingi setti og að mínum dómi gengur of langt og ég var á móti ýmsum atriðum í og tel, að tími sé til kominn að endurskoða rækilega.