06.12.1951
Efri deild: 38. fundur, 71. löggjafarþing.
Sjá dálk 77 í B-deild Alþingistíðinda. (274)
2. mál, gengisskráning, launabreytingar, stóreignarskattur, framleiðslugj. o. fl.
Frsm. (Gísli Jónsson):
Herra forseti. Þetta mál, sem hér liggur fyrir, er staðfesting á brbl., sem ríkisstj. gaf út 30. júní s.l. í sambandi við hækkandi uppbótargreiðslur á laun starfsmanna ríkisins frá því, sem ákveðið hafði verið í l. nr. 117/1950 og gert hafði verið ráð fyrir að gilti allt árið 1951. Þegar fjárlög voru undirbúin, var gert ráð fyrir, að vísitalan yrði 115 stig. En þegar sýnt varð, að vísitalan yrði hærri, var komið með till. um að binda vísitöluna við 123 stig. Þegar kom fram á þetta ár, tókust samningar milli vinnuveitenda og verkalýðsfélaga um, að kaup skyldi hækka eftir föstum reglum, og þá þótti ríkisstj. ekki fært lengur að binda kaup opinberra starfsmanna og gaf þá út þau brbl., sem ég hef nefnt, til þess að ráða bót á því. Ég skal ekki fara út í það, hvort rétt hafi verið að gefa út þessi brbl. Það er sýnt, að þau baka ríkissjóði útgjöld, sem skipta milljónum. En hvort sem heimild hefur verið til þessa í stjskr. eða ekki, hefur nú meiri hl. Alþ, sýnt það, að hann hefur talið sjálfsagt að fara þessa leið, þar sem Alþ. er nú löngu saman komið og fjárlög komin til 3. umr. og gert þar ráð fyrir, að kaupgjaldsvísitalan sé 141 stig. Þetta hefði að vísu mátt biða Alþingis, en það hefði allt borið að sama brunni, og skal ég ekki fjölyrða um það atriði. Hitt var svo sýnilegt, þegar rætt var um, hvort rétt sé að greiða fulla eða skerta uppbót á laun opinberra starfsmanna, að margir starfsmenn ríkisins hafa hærri laun en samkv. launal., og er það sumpart gert með því að sniðganga l. og sumpart með því að brjóta þau. Langmest er þetta gert með því, að viðkomandi aðilar hafa fengið laun sín greidd sem auka- eða eftirvinnu eða þá að þeir fá þau greidd við aðrar stofnanir. Þetta á við um fleiri en eina stofnun og gengur svo langt, að menn hafa verið settir á eftirlaun hjá vissum stofnunum, þótt þeir hafi fyllstu eftirlaun eftir 18. gr. fjárlaga. Verðlagsvísitalan er því engan veginn réttlát fyrir þá, sem hafa þessi háu laun eftir ýmsum krókaleiðum. Ég skal benda á, að við eina stofnun vinna fjórir menn, sem eiga að hafa 30–50 þús. kr. í árslaun, en hafa allir 60–90 þús., að vísu fyrir lengri vinnutíma en ákveðið er í launalögum. Þetta verður að rannsaka um allt land, hve miklar heildartekjur þessir menn fá frá ríkinu. Ég skal benda á, að í einu fyrirtæki vinna 2 menn og forstjóri, sem hefur 47 þús. í árslaun og aðstoðarmennirnir 42 þús., og í þessu fyrirtæki hefur verið illa unnið og kvartað undan afgreiðslu þar. Og það hefur verið upplýst, að þessir sömu menn vinna í annarri ríkisstofnun fyrir allt að 30 þús. kr. á ári. Ég tel ekki viðeigandi að nefna hér nein nöfn, hvorki á mönnum né stofnunum.
Eins og lögin frá 30. júní bera með sér, ber að reikna aðeins fulla vísitölu á 1830 kr. á mán., en síðan 123 stig á það, sem umfram er. Þessi regla miðar að því að minnka bilið milli hinna opinberu starfsmanna, sem gert er ráð fyrir í launal., og þótti nauðsynlegt að setja það í lögin, þótt deila megi um, hvort þetta sé rétt. Hitt ber að athuga, þegar menn taka laun hjá tveim stofnunum, hvort þá er miðað við heildarlaun þeirra eða við laun þeirra í hvorri stofnun um sig. Hv. fjhn. hafði hugsað sér að setja gr. í frv. um það, að þeir fastlaunaðir starfsmenn, sem hafa samtals yfir 1830 kr. í fleiri en einni stofnun, skuli hlíta skerðingu á uppbótinni við 1830 kr. En vegna þess að hæstv. fjmrh. upplýsti, að þessi háttur væri hafður á, að greiða fulla uppbót aðeins á fyrstu 1830 kr., þótti ekki ástæða til að setja þetta í l., en nefndin treystir því, að þetta verði gert.
N, hefur orðið sammála um að bera fram brtt. við frv. þetta, og eru þær á þskj. 334. Er ein þeirra um að láta fara fram endurskoðun á þessum málum, sem hér um ræðir. Ríkisstj. hefur lagt fyrir þingið til staðfestingar tvenn önnur brbl. um breyt. á gengisskráningarlögunum. N. þótti rétt að taka þessi ákvæði upp í eitt og sama frv. Var þetta gert í samráði við ríkisstj. og skrifstofu Alþ., og verða þessi lög því felld inn í frv., ef d. samþ. það.
Fyrsta brtt. á þskj. 334 er flutt samkv. ósk hæstv. fjmrh., og hefur n. fallizt á hana. Það er sýnilegt, ef lífeyrissjóðirnir eiga að greiða sömu uppbætur og starfsmenn ríkisins fá, að sjóðirnir geta ekki þolað slík aukin útgjöld, og verður ríkissjóður að hlaupa undir bagga. En þetta mun nema ca. 90 þús. árið 1950, 390 þús. árið 1951 og 550 þús. 1952, eða 1030 þús. alls. Væri þá eðillegt, að hæstv. ríkisstj. greiddi 480 þús., eða tvö fyrri árin, af tekjuafgangi ársins 1951, en útgjöld ársins 1952 væru tekin upp á fjárlög þess árs. Það var enginn ágreiningur um þetta í n., og hún telur þetta fullkomið sanngirnis- og réttlætismál.
Önnur brtt. er sú, að á eftir frvgr. komi þrjár nýjar gr. og bráðabirgðaákvæði. Í fyrsta lagi, að aftan við 2. gr. l. nr. 9/1851 bætist ný málsgr., svo hljóðandi:
„Nú hækka laun samkv. 1. málslíð 1. gr., áður en nýr verðlagsgrundvöllur landbúnaðarvara, samkvæmt Il. kafla laga nr. 94/1947 kemur til framkvæmda haustið 1951, þá er framleiðsluráði landbúnaðarins heimilt að hækka verð landbúnaðarvara þannig, að liðirnir kaup bóndans og aðkeypt vinna í verðlagsgrundvellinum hækki tilsvarandi frá sama tíma og launahækkunin verður.“
Þetta ákvæði er samhljóða brbl. frá í júní í sumar og hefur þegar verið framkvæmt og hefur þess vegna ekki þýðingu, en engu að siður þykir þó rétt að lögfesta þetta, því að hugsanlegt er, að einhverjir séu, sem ekki vilja beygja sig undir þessi ákvæði.
Þá er b-liður um það, að 2. málsgr. 2. gr. l. nr. 117/1950 orðist svo:
„Framleiðslugjald skal lagt á alla síld, sem lögð er á land til bræðslu eða söltunar, og skal það nema 8% af fersksíldarverðinu. Sama gjald skal greiða af útflutningsverðmæti beitusíldar. Ef sumarafli er minni en 6000 mál að meðaltali á skip, skal gjaldið allt, að undanteknu framleiðslugjaldi af útfluttri beitusíld, endurgoldið sjómönnum og útgerðarmönnum um leið og lokið er veiðitíma. Ef sumarafli er meiri en 6000 mál að meðaltali á skip, skal gjaldið innheimt og renna allt til síldardeildar hlutatryggingasjóðs bátaútvegsins.“
Þetta er sömuleiðis í samræmi við brbl. frá í sumar og er tekið orðrétt upp úr þeim, og koma þau því ekki til afgreiðslu sérstaklega.
Þá er c-liður um nýja 4. gr., að þessi lög öðlist þegar gildi. Það er nauðsynlegt, að það sé tekið fram, því að þessar breytingar voru ekki í brbl.
Svo er það d-liður, sem er bráðabirgðaákvæði og hljóðar þannig:
„Ríkisstjórnin lætur fara fram fyrir 1. júní n.k. athugun á launum og viðbótarlaunum starfsmanna ríkis og ríkisstofnana, svo að ljóst sé, hverjar heildartekjur þeirra eru í launum frá ríkissjóði eða ríkisfyrirtækjum, samfara upplýsingum um þann vinnutíma, sem aðili lætur í té fyrir greidd laun. Að lokinni þeirri athugun og á grundvelli þeirra upplýsinga, sem þannig liggja fyrir, skal ríkisstj. gera á ný tillögur um verðlagsuppbætur á laun starfsmanna ríkis og ríkisstofnana og leggja þær síðan ásamt upplýsingum fyrir næsta reglulegt Alþingi.“
Þetta er gert vegna ósamræmis, sem verið hefur í launagreiðslum.
Að síðustu er svo 3. brtt. um, að fyrirsögn frv. orðist þannig: „Frv. til l. um breyt. á l. nr. 117 1950, um breyt. á l. nr. 22 1950, um gengisskráningu, launabreytingar, stóreignaskatt, framleiðslugjöld o.fl., og á l. nr. 9 1951, um breyt. á þeim l.“
Fjhn. var sammála um allar þessar till. En hv. 1. landsk. þm. gat ekki fylgt n. að fullu og treysti sér því ekki til að undirrita nál., og gerir hann þá grein fyrir Sinni afstöðu, ef hann finnur ástæðu til.
Ég sé svo ekki ástæðu til að fjölyrða um þetta frv. frekar. Nefndin leggur áherzlu á það, að sú rannsókn, sem um getur í d-lið, verði framkvæmd, og treystir ríkisstj. til að sjá svo um, að það verði gert.
Að síðustu leggur n. svo til, að þessar brtt. verði samþ. óbreyttar.