23.01.1953
Neðri deild: 56. fundur, 72. löggjafarþing.
Sjá dálk 1287 í B-deild Alþingistíðinda. (1829)
171. mál, eftirlit með opinberum sjóðum
Skúli Guðmundsson:
Herra forseti. Það liggja hér fyrir brtt. við frv. þetta á þskj. 570 frá mér og hv. 2. þm. Skagf. — Ég hef áður getið þess, að ég telji ekki fært að samþ. þetta frv. eins og það liggur fyrir. Hins vegar má vel vera, að þörf sé að gera breyt. á skipulagsskrám eða fyrirmælum frá gömlum tímum um einstaka sjóði eða gjafir. Í grg. félmrn. um kristfjárjarðir og aðrar sambærilegar jarðeignir ern t.d. nefnd dæmi um það, að ákveðið var í gjafabréfum fyrir jörðum, að landskuld þeirra skuli ganga til framfærslu fátæku fólki eða munaðarleysingjum í vissum sveitum og héruðum. Með breyttum tímum og þeirri almennu tryggingastarfsemi, sem nú hefur verið komið á fót, má ef til vill líta svo á, að nú sé þannig séð fyrir þörfum þeirra, sem slíkir sjóðir áttu að styrkja, að ástæða geti verið til að gera þar á nokkrar breytingar. Till. um breyt. á fyrirmælum um einstaka sjóði geta því átt rétt á sér, og í fyrri lið brtt. okkar á þskj. 570 er því lagt til, að þeir forráðamenn sérstakra sjóða eða eigna, sem telja þörf breytinga á skipulagsskrám eða ákvæðum gjafabréfa, skuli senda till. um þær breytingar, er þeir vilja gera, til félmrn. fyrir 1. júlí í ár. Er svo til ætlazt samkv. till., að rn. leiti umsagnar eftirlitsmanna opinberra sjóða um till., og telji rn. þörf breyt. og eftirlitsmenn sjóða mæli með þeim, þá skal leggja frv. um breyt. fyrir Alþ. hið fyrsta, enda verði þar lagðar fyrir till. um hvern einstakan sjóð eða stofnun, þar sem breytingar eru fyrirhugaðar. Við gerum ráð fyrir því, flm., að þannig verði þessu hagað. Þetta teljum við flm. brtt. eðlilegustu aðferðina við að fá fram þær breyt. á skipulagsskránum, sem nauðsynlegar kunna að vera. Hitt teljum við mjög varhugavert, um leið og það er óþarft, að veita rn. almenna og ótímabundna heimild til slíkra breyt., eins og lagt er til í frv. Það ætti líka að vera auðvelt að koma fram nauðsynlegum breyt. í þessum efnum eftir þeirri leið, sem við leggjum til í brtt. okkar, að farin verði.
2. liður í brtt. okkar er um tímabundna heimild til sölu á jörðum einstakra sjóða, ef ekki er unnt með öðru móti að afstýra því, að þær fari í eyði. Í allmörgum skipulagsskrám eða gjafabréfum, þar sem jarðir hafa verið gefnar til almennra þarfa, eru ákvæði um það, að jarðirnar megi aldrei selja. Við flm. brtt. teljum, að skylt sé og sjálfsagt að fylgja þessum og öðrum fyrirmælum gefendanna, meðan þess er kostur. Því er þó ekki að neita, að þær ástæður geta verið fyrir hendi, að ekki verði hjá því komizt að heimila með l. frávik frá sölubanninu, t.d. ef því verður ekki með öðru móti forðað, að jörð leggist í eyði, en því aðeins á að leyfa slíkar undanþágur frá fyrirmælunum, að það liggi ljóst fyrir, að ekki sé hægt að leigja jarðirnar, svo að sjóðirnir geti átt þær áfram, en þær þó haldizt í byggð, eins og gefendur jarðanna hafa vitanlega ætlazt til. Raddir hafa heyrzt um það, að í einstökum tilfellum kunni að vera óhjákvæmilegt að leyfa nú þegar eða bráðlega sölu á jörðum þrátt fyrir bann við því í gjafabréfum. Við þetta er önnur brtt. okkar miðuð. Er þar lagt til, að söluheimild sé veitt, sé jörð laus úr ábúð, en enginn vilji taka hana á leigu, en tekið er fram í brtt., að ekki megi auglýsa jörð til sölu eða selja, nema jörðin hafi áður verið auglýst til leiguábúðar með a.m.k. 6 mánaða umsóknarfresti, og sé þeim, sem vilja fá jörðina á leigu, gefinn kostur á erfðaábúð, enda sé þá jarðareiganda ekki skylt að leggja fram fé til húsabygginga á jörðinni og ábúandinn taki á sig þá kvöð, sem hvílir á jarðareiganda samkv. ábúðarl. að kaupa hús, sem fráfarandi leiguliði kann að eiga á jörðinni, eftir mati úttektarmanna. — Þá er fram tekið í till., að ef einhver óskar að fá jörðina leigða, eftir að hún hefur verið auglýst til sölu, en áður en sala fer fram, þá skuli leigja, en ekki selja jörðina, og enn fremur, að áður en jörð er seld, skuli gefa nýbýlastjórn kost á að ráðstafa jörðinni til leiguábúðar, hafi enginn annar óskað að fá jörðina leigða, loks, að þessi söluheimild skuli gilda til ársloka 1954. Þessi ákvæði í till okkar eru sett til þess að tryggja það svo vel sem mögulegt er, að jörð verði ekki seld gegn fyrirmælum þess, er gaf jörðina forðum, nema það liggi fyrir, að enginn vilji nytja jörðina sem leiguliði.
Till. okkar hv. 2. þm. Skagf. eru þannig miðaðar við það, að því aðeins verði gerðar breyt. á skipulagsskrá með öðrum fyrirmælum um sjóði, að fyrir liggi rökstuddar till. um breyt. varðandi hvern einstakan sjóð eða stofnun og að Alþ. lögfesti breytingarnar. Við teljum skylt að virða fyrirmæli gefenda og stofnenda sjóða um ráðstöfun á eignum þeirra og breyta því aðeins þar út frá, að rík nauðsyn sé til. Við teljum því óviðeigandi að veita almenna heimild til breytinga á fyrirmælunum, en jafnframt höfum við í brtt. okkar komið svo til móts við till. þeirra, sem telja breytingar nauðsynlegar, að afgreiðsla málsins á þann hátt, sem við leggjum til. ætti vel að nægja þeim að svo stöddu.
Hv. þm. A-Húnv. gerði hér að umtalsefni í ræðu áðan þetta mál, og m. a. gat hann þess, að í Húnavatnssýslu væru 2 jarðir, sem sýslurnar ættu í raun og veru eða hefðu verið þeim gefnar í sérstökum tilgangi, og sýslunefndir hefðu ráðstafað þessum jörðum. Hann gat þess einnig, að sýslunefndirnar í Húnavatnssýslum hefðu óskað eftir því að fá að selja þessar jarðir. Mér er kunnugt um það, því að það mun hafa komið einhvern tíma málaleitun til okkar þm. Húnv. um að beita okkur fyrir því. Ég hef ekki viljað taka þátt í því að leita hér heimildar til að selja þessar tvær jarðir. Þessar jarðir, Hamar og Meðalheimur á Ásum í Húnavatnssýslu, voru upphaflega gefnar af tveim sýslumönnum, Guðmundi Hákonarsyni og Bjarna Halldórssyni sýslumanni á Þingeyrum. Ég tel ekki rétt að heimila sölu á þessum jörðum. Það mun nú vera fram tekið í gjafabréfum sýslumannanna, að tekjur af þessum jörðum eigi að skiptast milli allra hreppa í Húnavatnssýslu, og liggur þá í augum uppi, að það er lítils um það vert, það eru litlar fjárhæðir, sem hver hreppur fær í afgjald af þessum jörðum. En þá má líka benda á það, að þó að jarðirnar væru seldar og andvirðinu skipt með einhverju móti, þá hefur það litla þýðingu fyrir svo stórt hérað, og ég tel því, að það sé rétt, að þessar jarðir verði áfram eign þessara sjóða, sem þar voru stofnaðir af þessum tveim merku sýslumönnum fyrr á öldum, og þannig eigi að fara með þessi mál, að jarðir þessar, sem eru vist báðar vel byggilegar, geti verið að sjálfsögðu nytjaðar áfram og að ábúendur þeirra fái þær leigðar með þeim kjörum, að þeir og niðjar þeirra geti gert þar umbætur, og jarðirnar verði áfram eign þessara gjafasjóða í framtíðinni til minningar um þessa merku sýslumenn Húnvetninga, sem gáfu þær forðum.