04.12.1953
Neðri deild: 33. fundur, 73. löggjafarþing.
Sjá dálk 212 í B-deild Alþingistíðinda. (289)
103. mál, innflutningsmál- gjaldeyrismál, fjárfestingamál o. fl.
Frsm. minni hl. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Í frv. þessu felst ekkert spor í frelsisátt í viðskiptamálum Íslendinga. Það, sem fyrst og fremst feist í því, að því er varðar viðskiptamálin, er, að framvegis á ríkisstj. sjálf að gefa út reglugerðir, sem fjárhagsráð hefur gefið út til þessa. Það er ekki gert ráð fyrir því, að nein efnisbreyting verði gerð á skipun þessara mála frá því, sem verið hefur.
Samkvæmt þessu frv. verður ekki frjáls innflutningur á einni einustu vörutegund, sem nú er háð leyfisveitingum, og samkvæmt þessu frv. getur hæstv. ríkisstj. með útgáfu reglugerðar einni saman gert allan innflutning til landsins háðan leyfisveitingum.
Þetta er sú verzlunarfrelsisstefna, sem boðuð er í þessu frv., að hæstv. ríkisstj. áskilur sér rétt til þess og fær rétt til þess að geta gert bókstaflega allan vöruinnflutning og allar gjaldeyrisgreiðslur háðar leyfisveitingu. Hér er því ekkert spor, bókstaflega ekkert spor, hvorki fram né aftur, stigið varðandi skipun innflutningsmálanna. Í þeim efnum munum við standa nákvæmlega í stað, hvað svo sem verður um þetta frv.
Núgildandi skipun þessara mála er sú, að aðalreglan er, að vöruinnflutningur skuli háður leyfisveitingu, en þó hefur fjárhagsráð samkvæmt heimild í fjárhagsráðsl. gefið út reglugerð, svo kallaðan frílista, sem heimilar innflutning tiltekinna vörutegunda án gjaldeyris- og innflutningsleyfa. Enn fremur hefur verið gefin út önnur reglugerð, hinn svo kallaði skilyrðisbundni frílisti, þ.e.a.s. bátalistinn, sem gerir innflutning vissra vörutegunda háðan sérstökum leyfum, sem einvörðungu eru í höndum bátaútvegsmanna og þeir selja gegn sérstöku álagi, þannig að innflutningur þeirra vörutegunda er því aðeins frjáls, að umrætt álag sé greitt. Innflutningur allra annarra vörutegunda en þeirra, sem eru á frílistanum og hinum skilyrðisbundna frílista, er háður leyfum samkvæmt núgildandi skipun. Ég legg sérstaka áherzlu á, að ekki er gert ráð fyrir því, að á þessu verði nein breyting, þ.e.a.s., í þessu frv. felst ekki neitt um það, að vörur skuli flytjast frá því að vera háðar innflutningsleyfum yfir á annaðhvort frílistann eða hinn skilyrðisbundna frílista. Og það er þessi staðreynd, sem veldur því, að þetta frv. markar ekkert spor, hvorki fram né aftur, í ástandi viðskiptamála þjóðarinnar.
Það hefur mátt skilja ýmsa forsvarsmenn hæstv. ríkisstj. og stjórnarflokkanna þannig, að vöruinnflutningur til landsins væri nú svo að segja alveg frjáls. Því hefur verið haldið fram, að það hafi verið stefna hæstv. fyrrv. ríkisstj. og sé enn stefna þessarar ríkisstj. að gera innflutninginn frjálsan, og því hefur verið haldið fram, að þessari stefnu hafi verið fylgt og það ástand sé nú þegar komið, að innflutningurinn sé að langmestu leyti frjáls. Þetta er algerlega rangt. Hversu rangt það er, mun ég nú sýna fram á með því að nefna tölur um þetta atriði.
Á fyrstu tíu mánuðum ársins nam gjaldeyrissala fyrir vörur, sem eru á frílista, 41% af allri gjaldeyrissölunni. Gjaldeyrissala fyrir vörur á bátalistanum, hinum svo kallaða skilyrðisbundna frílista, nam 12,3% af allri gjaldeyrissölunni. En gjaldeyrissala fyrir vörur, sem háðar eru leyfisveitingum, nam 31,5% af gjaldeyrissölunni. Menn veiti þessu sérstaka athygli: gjaldeyrissala fyrir vörur, sem háðar eru leyfisveitingum, nam 31,5% af allri gjaldeyrissölunni, en gjaldeyrissala fyrir vörur á frílista nam ekki nema 45,5% af allri gjaldeyrissölunni, en gjaldeyrissala fyrir annað en vörur, en það er allt saman háð leyfisveitingum, nam 15,6% af gjaldeyrissölunni. M.ö.o.: Aðeins 2/5 af gjaldeyrissölunni eru fyrir vörur, sem eru á frílista. Þetta er árangurinn af þriggja ára baráttu tveggja ríkisstj. fyrir verzlunarfrelsi. Þetta er sá árangur, sem gumað er af sýknt og heilagt hér á Alþ., í blöðum og á mannfundum. Þetta er verzlunarfrelsið, sem tekizt hefur að koma á. 2/5 af gjaldeyrissölunni eru fyrir vörur á hinum svo kallaða frílista, og er þessi tala þó að því leyti villandi, að þessi innflutningur er alls ekki allur frjáls. Þetta er innflutningur á vörum, sem eru á frílistanum, en það er hinn mesti misskilningur, að innflutningur allra þeirra vörutegunda sé í raun og veru frjáls, því að það er mjög algengt, að bankarnir neiti um yfirfærslu fyrir vörum, sem þó eru á hinum algera frílista, og nefndi ég um þetta dæmi við 1. umr. málsins og skal ekki endurtaka það hér. En svo sem kunnugt er, þá höfum við í raun og veru haft tvær innflutningshaftanefndir undanfarin ár, innflutnings- og gjaldeyrisdeild fjárhagsráðs og svo kallaða millibankanefnd. Eitt helzta afrekið, sem þessar hæstv. verzlunarfrelsisríkisstj. hafa unnið, er að fjölga n., sem vinna að stjórn innflutningsmálanna, um eina, þ.e. fjölga þeim í tvær, en stjórn málanna hefur ekki síður verið í höndum millibankanefndarinnar svo kölluðu, sem einnig er þegar launuð n., en fjárhagsráðsins sjálfs. Að vissu leyti hafa störf millibankanefndarinnar verið miklu mikilvægari en fjárhagsráðsins, vegna þess að það er meiri innflutningur; sem hún hefur fjallað um, þ.e.a.s. allur frílistinn, heldur en fjárhagsráðið hefur fjallað um, sem eru þær vörur, sem eru háðar algerum leyfum. En þessi millibankanefnd hefur sannarlega látið mikið að sér kveða, því að hún hefur verið óspör á að segja nei, og mætti um það nefna mörg dæmi, ef umr. þessar lengdust.
Ég hélt því fram við 1. umr. málsins, að verzlunarfrelsi væri fólgið í því, að flytja mætti inn í landið þær vörur, sem menn girntust, og út úr landinu þær vörur, sem menn vildu flytja úr landi, og jafnframt að menn ættu kost á því að kaupa gjaldeyri við skráðu gengi fyrir þær vörur, sem þeir vildu flytja inn í landið. Ég lagði áherzlu á, að það væri ekki um að ræða frjálsa verzlun, ekki um að ræða fullt verzlunarfrelsi, þótt ekki væri bannað að flytja inn vissar vörutegundir. Hitt yrði líka að vera fyrir hendi, að menn ættu kost á að kaupa gjaldeyri við skráðu gengi fyrir þá íslenzku peninga, sem menn hefðu með höndum, fyrir þær vörur, sem frjáls innflutningur ætti að vera á, að öðrum kosti væri innflutningurinn ekki frjáls, höftin væru ekki hjá stjórnarskrifstofum, heldur einvörðungu hjá bönkunum. Þessari skoðun minni var andmælt af hæstv. forsrh. við þessa umr. Hann sagði það engan veginn ósamrýmanlegt verzlunarfrelsi, þótt bankarnir yrðu af gjaldeyrisástæðum að neita um gjaldeyri fyrir vörur, sem annars væri frjáls innflutningur á. Þessi skoðun er auðvitað fráleit. Allir, sem um þessi mál hafa eitthvað hugsað og einhverja sérþekkingu hafa á þeim, vita, að verzlun er því aðeins talin frjáls, að hún sé ekki háð leyfisveitingum og sala á gjaldeyri til hennar sé ekki takmörkuð. Ég skal í þessu efni leyfa mér að leiða til stuðnings þessari skoðun, og þar með gegn skoðun hæstv. forsrh., aðalráðunauta fyrrverandi og núverandi hæstv. ríkisstj. í efnahagsmálum, þ.e. dr. Benjamín Eiríksson og próf. Ólaf Björnsson, og skal leyfa mér í því sambandi að vitna til skjals, sem sjálf hæstv. fyrrv. ríkisstj. lagði fyrir þingheim, er hún gerði hina mikilvægu ráðstöfun, gengislækkun krónunnar, vorið 1950. — Því frv. fylgdi ýtarleg grg. eftir þessa tvo fræðimenn, þar sem einmitt rætt er um það, hvað sé frjáls verzlun og hvaða hag sé af henni hægt að hafa. En í upphafi V. kaflans, sem heitir „Hagur af frjálsri verzlun“, segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Með frjálsri verzlun var áður fyrr átt við verzlun, sem var tollfrjáls. Í þessu áliti þýðir frjáls verzlun, að verzlunin er án innflutningsog útflutningshafta, sem takmarka magn það, sem verzlað er með, þ.e. verzlun án hafta, sem stafa af gjaldeyrisskorti.“ — Og svo segir tveim bls. síðar, í framhaldi af þessu, og það er aðalatriði málsins: „Höfuðskilyrði frjálsrar verzlunar er, að greiðslurnar séu frjálsar, þ.e.a.s., að hægt sé að greiða erlendis, ef íslenzkir peningar eru fyrir hendi. Þegar greiðslurnar eru ekki lengur frjálsar, torveldast viðskiptin. Gjaldeyrishöft eru venjulegast þannig til komin, að snöggar breytingar hafa orðið í utanríkisverzluninni, gjaldeyrisforðinn hefur reynzt of lítill, til þess að menn hafi treyst sér til þess að standast hinar óeðlilegu sveiflur. Ef atvinnulífið, fjármálin og peningamálin eru á heilbrigðum grundvelli, þá er engin ástæða til, að gjaldeyrisskort geti borið að höndum nema rétt í bili, og þá því aðeins, að miklar og snöggar breytingar verði á utanríkisverzluninni.“
Hér eru því tekin af öll tvímæli um það, sem reyndar hefði nú ekki átt að hljóta nein mótmæli, þegar ég hélt því fram, að frjálsar gjaldeyrisgreiðslur eru óhjákvæmilega tengdar frjálsri innflutningsverzlun. Ef verzlunin á að vera frjáls, verða gjaldeyrisgreiðslurnar fyrir þær vörur, sem frjáls innflutningur á að vera á, einnig að vera frjálsar. Þetta var það, sem ég hélt fram í ræðu minni við 1. umr. málsins, og þetta er það, sem báðir sérfræðingar hæstv. ríkisstj., dr. Benjamín Eiríksson og prófessor Ólafur Björnsson, undirstrika hér í grg. á þessum stað og raunar ýmsum fleiri stöðum í
þessari álitsgerð sinni. Þótt hv. formælendur ríkisstj. kunni að hafa viljað rengja mín ummæli um þetta, þá þykir mér undarlegt, ef þeir leggja út í það að rengja ummæli helztu sérfræðinga sinna um þetta efni, en þau falla algerlega saman við skoðanir og ummæli mín.
Ef dæma á um það, hvort þetta frv. muni leiða til aukins innflutnings, þá liggur beinast við að gera sér grein fyrir því, hvernig gjaldeyrisástandið er, og að því vék ég við 1. umr. málsins. En í byrjun nóvembermánaðar var gjaldeyrisaðstaðan gagnvart útlöndum þannig, að bankarnir skulduðu 23 millj. kr., og það var nákvæmlega sama talan og þeir höfðu skuldað erlendis einu ári áður. Á undanförnum 12 mánuðum hafði hæstv. ríkisstj. ekki tekizt að halda þannig á viðskiptamálum þjóðarinnar, að sú skuld, sem safnazt hafði erlendís, hefði minnkað um nokkurn skapaðan hlut. Hún var ábreytt, og þó var ástandið í raun og veru miklu verra en kom fram í þessum tölum, vegna þess að á þeim 12 mánuðum hafði verið mikill greiðsluhalli á viðskiptunum við útlönd. Greiðslur, sem höfðu verið inntar af hendi, höfðu verið 75 millj. kr. meiri en gjaldeyristekjurnar, m.ö.o., greiðsluhallinn gagnvart útlöndum hefði verið 75 millj. kr., ef ekki er tekið tillit til Marshallfjárins, en það var Marshallféð fyrst og fremst, sem olli því, að þrátt fyrir þennan mikla greiðsluhalla var ekki skuldasöfnun hjá bönkunum erlendis. En nú hefur því verið lýst yfir, að Íslendingar mundu ekki veita viðtöku meiri efnahagsaðstoð frá Marshallstofnuninni eða Bandaríkjunum. Framvegis munu því eigin gjaldeyristekjur Íslendinga verða að standa undir gjaldeyrisgreiðslunum, og þegar það er haft í huga, að þessar gjaldeyrisgreiðslur frá Marshallstofnuninni hafa á undanförnum árum numið gífurlegum fjárhæðum, þá má geta nærri, að gjaldeyrisástandið mun á næstunni fara stórversnandi, ef ekki er breytt að einhverju leyti um stefnu í efnahagsmálum og tryggð aukin gjaldeyrisöflun.
Ég hef hér fyrir framan mig yfirlit um það, hvað efnahagsaðstoð Bandaríkjanna hafi numið miklu frá upphafi, eða frá 1948, og þangað til henni lauk nú á s.l. vori, en inn í mótvirðissjóð hefur verið greitt jafnvirði 29.8 millj. dollara, eða í íslenzkum krónum 435– 268 000 kr. Á undanförnum 5 árum hefur því bein efnahagsaðstoð frá Bandaríkjunum numið hvorki meiru né minnu en 435 millj. kr. Þessari efnahagsaðstoð er nú lokið. Meira fé úr þeirri átt mun ekki berast, svo að þess vegna munn nú eigin gjaldeyristekjur Íslendinga verða að standa undir nauðsynlegum gjaldeyrisgreiðslum. En þegar það er haft í huga, að þrátt fyrir þessar miklu gjaldeyrisgreiðslur hafa Íslendingar á síðari árum verið að safna skuldum erlendis og skuldirnar voru nú fyrir mánuði 23 millj. kr., þá má geta nærri, hvernig muni fara framvegis að algerlega óbreyttri stefnu, og þá má geta nærri, hver von er til þess, að þetta frv. þýði einhver spor í áttina til aukins innflutningsfrelsis.
Hið eina framfaraspor, sem í þessu frv. felst, er, að dregið er úr hinum geysióvinsælu
höftum, sem verið hafa á íbúðabyggingum einstaklinga, en lágmark þeirrar íbúðarstærðar, sem byggja má án fjárfestingarleyfis, er hækkað mjög verulega. Þessu spori í framfaraátt ber hiklaust að fagna. Galli er þó hins vegar á, að ekki skuli jafnframt gerðar ráðstafanir til þess að gera þann innflutning, sem nauðsynlegur er vegna þeirra auknu byggingarframkvæmda, sem væntanlega sigla í kjölfar þessa, frjálsan, en til þess eru ekki gerðar ráðstafanir. Allur innflutningur til bygginga, á byggingarefnum og öðru, sem til þeirra þarf, á eftir sem áður að vera háður leyfisveitingum, og ef dæma má eftir áður fenginni reynslu af óstjórn í þessum málum, þá er mjög hætt við því, að þetta verzlunarfrelsi verði því miður ekki nema á pappírnum, sumt af því að minnsta kosti. Hæstv. fyrrv. og núv. ríkisstj. er kunn að því að gefa út frílista, þ.e.a.s. heita frjálsum innflutningi á vörum með reglugerðum, og liða síðan bönkunum að neita um innflutning á þeim. En þá kæmi manni svo sem ekkert á óvart, þó að það gerðist, að því væri heitið, að menn mættu byggja íbúðir, sem væru að stærð allt að 520 m3, en síðan bara vantaði byggingarefni, til þess að menn gætu komið þessum íbúðum upp, vegna þess að innflutningur á byggingarefnum og öðru því, sem til þarf, sé takmarkaður. Bein afleiðing af þessu aukna byggingarfrelsi ætti auðvitað að vera, að lögleitt væri jafnframt fullkomið innflutningsfrelsi á því, sem þarf til bygginganna, eða í öllu falli, að gerðar yrðu ráðstafanir til þess, að engin byggingarframkvæmd, sem á að vera frjáls samkvæmt þessum l., þurfi nokkurn tíma að tefjast vegna skorts á byggingarefni. En hlutaðeigandi yfirvöld og hæstv. ríkisstj. mega taka miklum framförum til þess, að maður eigi að treysta því, að slíkt muni verða.
Ég fór í hv. fjhn. fram á að fá upplýsingar um, hvort gerðar hefðu verið áætlanir um þann sparnað í útgjöldum ríkissjóðs, sem af samþykkt þessa frv. mundi hljótast. Ég fékk engar slíkar upplýsingar. Mér var sagt, að það mundi vera í athugun. Ég verð að segja, að mér finnst það næsta undarleg vinnubrögð af hæstv. ríkisstj. að leggja þetta frv. fram án þess að hafa áður gert sér hugmynd um, hvaða áhrif það mundi hafa á útgjöld ríkissjóðs. Allgrunsamlegt finnst mér það þá í þessu sambandi, að gert er ráð fyrir því, að leyfisgjöldin eigi að haldast algerlega óbreytt í frv., en þau hefði þegar fyrir löngu átt að vera búið að lækka um helming, og ég hef ekki mikla trú á því, að mikill sparnaður hljótist af ráðstöfununum, þegar sjálf hæstv. ríkisstj. auglýsir það, að hún þurfi á nákvæmlega sömu tekjum að halda til að standa straum af þessu eins og áður. Reynsla af öðru sviði um þetta efni er og mjög til varnaðar, og er þar skemmst að minnast þeirra upplýsinga, sem fram hafa komið um kostnaðinn í sambandi við verðlagsákvarðanir og verðgæzlu. Þrátt fyrir það að draga átti stórlega úr skrifstofubákninu og lækka stórlega útgjöld ríkissjóðs árin 1950 og 1951 með því að afnema nær allt verðlagseftirlit, hefur komið í ljós, að þótt nær allt eftirlit hafi verið afnumið, hefur kostnaðurinn við þetta allt saman hækkað um 27 þús. kr. Þannig fór nú um allan sparnaðinn á því sviði. Mér finnst þessi reynsla óneitanlega benda til þess, að ekki muni vera von mikils sparnaðar af þessum ráðstöfunum. Þó hlusta ég mjög gjarnan á upplýsingar um það, hvaða sparnaðar ríkisstj. væntir sér í sambandi við þetta.
Ég hef leyft mér sem minni hl. n. að flytja nokkrar till. á þskj. 239. Með flutningi aðaltill. hef ég viljað gefa hæstv. viðskmrh. og flokki hans alveg sérstaklega kost á því að stuðla að framkvæmd þeirrar stefnu, sem hann og flokkur hans aðhyllist í viðskiptamálum, þ.e.a.s., að innflutningur og útflutningur skuli vera sem frjálsastur. Sú stefna, stefna hins algera verzlunarfrelsis, hefur mjög marga og augljósa kosti, svo sem t.d. er mjög skilmerkilega rakið í álitsgerð dr. Benjamíns Eiríkssonar og Ólafs Björnssonar, en allir, sem eitthvað skynbragð bera á þessa hluti, vita, að skilyrði til þess að framkvæma algerlega frjálsa verzlun, til þess, að hún geti notið sin og verið framkvæmanleg án þess að hafa í för með sér mikla ókosti, er sú, að stefnan í efnahagsmálum, og þá sérstaklega í fjármálum og peningamálum, sé fullkomlega heilbrigð, og það er einmitt það, sem lögð er sérstök áherzla á í greinargerð þeirra hagfræðinganna, en þar sagði, með leyfi hæstv. forseta: „Ef atvinnulifið, fjármálin og peningamálin eru á heilbrigðum grundvelli, er engin ástæða til, að gjaldeyrisskort geti borið að höndum.“ M.ö.o.: Ef atvinnulífið, fjármálin og peningamálin eru á heilbrigðum grundvelli, þá er hægt og á að vera hægt að framkvæma stefnu hinnar frjálsu verzlunar. Þetta er rétt. Frjáls verzlun er auðvitað framkvæmanleg og hefur mjög marga og mjög veigamikla kosti, ef skilyrði eru fyrir hendi til þess að framkvæma hana. Þau skilyrði eru auðvitað, að atvinnulifið, fjármálin og peningamálin séu heilbrigð. Fjölmargar þjóðir hafa innflutnings- og útflutningsverzlun sína frjálsa að langmestu leyti. Ýmsar nágrannaþjóðir okkar hafa komið á hjá sér meira og minna frjálsri verzlun bæði í innflutningi og útflutningi, og þær hafa gert það með því að taka upp heilbrigða stefnu í efnahagsmálum, heilbrigða stefnu í fjármálum og bankamálum fyrst og fremst. Ef menn eru sammála um, að ekki sé hægt að hafa verzlunina frjálsa, þá er samkvæmt skoðun þeirra hagfræðinganna, dr. Benjamíns og prófessors Ólafs, meginástæðan sú, að stjórn efnahagsmálanna og fyrst og fremst peningamálanna og fjármálanna er ekki heilbrigð. Í þeirri staðreynd, að hér skuli ekki eftir þriggja ára baráttu hafa tekizt að koma nema liðlega 40% af gjaldeyrissölunni á frílista, getur samkvæmt skoðunum helztu ráðunauta ríkisstj. ekki falizt annað en að stefnan, sem fylgt hefur verið í fjármálum og peningamálum, sé ekki heilbrigð. Ef hæstv. ríkisstj. ber á móti þessu og segist hafa fylgt algerlega heilbrigðri stefnu í peninga- og bankamálum, þá á það líka að vera kleift núna að taka upp algerlega frjálsa verzlun.
Til þess að gefa stjórninni kost á að sýna með atkv. sínu, að hún hafi trú á því, að stefnan hafi undanfarið verið algerlega heilbrigð, hef ég borið hér fram aðaltill. um, að innflutningurinn og útflutningurinn skuli vera frjáls. En einu rökin fyrir því, að hann geti ekki verið frjáls, eru samkvæmt skoðunum dr. Benjamíns og prófessors Ólafs þau, að atvinnulífið, fjármálin og peningamálin séu ekki á heilbrigðum grundvelli. Þetta eru einföld og augljós rök.
Hins vegar játa ég fúslega, að ég hef ekki trú á því, að hæstv. ríkisstj. hafi sjálf mikla trú á ummælum sínum, að ástand peningamála og fjármála þjóðarinnar sé svo heilbrigt, að hægt sé að gefa verzlunina frjálsa, og þess vegna hef ég ekki látið við þetta sitja, heldur einnig flutt aðrar till., varatill. á þskj. 239, en aðalefni þeirra er þetta: Hæstv. ríkisstj. hefur haldið þeirri andkannalegu reglu í þessu frv. að gera ráð fyrir því sem aðalreglu, að innflutningurinn skuli háður leyfisveitingu. Frv. byrjar þannig, með leyfi hæstv. forseta: „Frjáls skal vera innflutningur til landsins á þeim vörum, sem ríkisstj. ákveður hverju sinni með reglugerð.“ M.ö.o.: Það verði ákveðið með reglugerð, hvað skuli vera frjálst. Allt hitt, sem ekki er nefnt, á að vera bundið. Ef ríkisstj. meinar það í alvöru, að hún sé stjórn hinnar frjálsu verzlunarstefnu, þá ætti hún auðvitað að snúa þessu við. Þá ætli hún að segja: Allt skal vera frjálst nema það, sem kveðið er á um í reglugerð að sé ekki frjálst, — og þannig legg ég til, að þetta sé orðað. Enn fremur tel ég sjálfsagt, að sömu reglur gildi um útflutninginn og innflutninginn, þannig að aðalreglan sé sú, að útflutningurinn sé frjáls. En ef ríkisstj. telur af einhverjum ástæðum nauðsynlegt að takmarka hann með höftum, þá sé sett um það reglugerð. Það er alveg ástæðulaust að láta sitt hvað gilda um innflutning og útflutning. Grundvallarreglan á að vera sú, að hvort tveggja sé frjálst, en síðar sé hægt að takmarka hvort tveggja með reglugerð, ef sérstakar ástæður þykja fyrir hendi.
Í öðru lagi er lagt til í þessum brtt., að bönkunum skuli gert skylt að afhenda innan tveggja vikna gjaldeyri fyrir þeim vörum, sem eru á frílista, þ.e.a.s., að bönkunum geti ekki haldizt uppi að neita um innflutning á vörum, sem ríkisstj. hafi sagt að skuli vera frjáls. Bankarnir hér eru opinberar stofnanir, eru ríkisfyrirtæki, og það nær náttúrlega ekki nokkurri átt, að ríkisvaldið segi með annarri hendinni: Innflutningur á þessum vörum skal vera frjáls, — en neiti síðan um hann með hinni. Það er ekkert vit í því, að ríkisstj. sé að koma á fót innflutningsskrifstofu, sem segi: Þessar vörur má flytja inn, — en síðan komi ríkisfyrirtæki eins og bankarnir og segi: Þessar vörur má ekki flytja inn, við látum ekki af hendi gjaldeyri fyrir henni. — Þess vegna á bönkunum að vera skylt að selja, ekki þegar í. stað, heldur innan ákveðins frests, ég tel hann hæfilegan 2 vikur, gjaldeyri fyrir öllum þeim vörum og gjaldeyrisgreiðslum, sem ríkisstj. hefur auglýst frjálsar. Ef bankarnir segjast ekki geta þetta vegna þess, að þeir hafi ekki nægan gjaldeyri, þá á ríkisstj. að taka þessar vörur af frílistanum eða afnema frjálsa innflutnings- og gjaldeyrisgreiðslu. Þá eiga þessar vörur heima undir haftakerfinu og þá auðvitað undir þeim heildarhatti, sem haftakerfið annars er undir. Það er gersamlega ástæðulaust að halda þeirri skipun, að hér séu tvær haftanefndir, annars vegar innflutningsskrifstofan og hins vegar millibankanefndin. Mér finnst, að hæstv. ráðh. ætti að hafa áhuga á því að spara og losna við millibankan.
Í þriðja lagi er svo það nýmæli í þessum brtt. mínum, að einstaklingum skuli auðveldað að panta vörur frá útlöndum til eigin þarfa. Sem kunnugt er, var það mjög algengt allt til þess tíma, er innflutningshöft voru hér fyrst innleidd á fyrstu árum fjórða áratugsins, að einstaklingar pöntuðu sjálfir ýmsar vörur frá útlöndum til eigin þarfa og komust með því móti oft að mjög hagkvæmum kaupum og spöruðu sér milliliðakostnað. En svo sem kunnugt er, þá starfa í öllum nágrannalöndunum geysistór fyrirtæki, sem hafa það eina verkefni að selja einstaklingum í eigin landi og öðrum löndum vörur gegn einkapöntun frá þeim samkvæmt mjög góðum, vönduðum og nákvæmum verðlistum. Að þessu kvað mjög mikið, áður en innflutningshöft voru fyrst lögtekin. Að þessu hefur kveðið nokkuð hér á undanförnum árum, þótt það hafi verið mörgum erfiðleikum bundið fyrir almenning. En fyrst innflutningur á vörum á annað borð á að vera frjáls, þá er það algerlega meiningarlaust, að almenningur skuli vera skyldugur til þess að kaupa þessar vörur um hendur milliliða, um hendur heildsala og smákaupmanna, ef hann getur sjálfur komizt í beint samband við erlendar sendiverzlanir, svo sem þessar verzlanir eru venjulega kallaðar. Slíkt á almenningi auðvitað að vera frjálst. Annars er innflutningurinn alls ekki frjáls. Ég tel rétt, að ríkið láti í té vissa aðstoð við þetta gegn hæfilegu gjaldi. Fyrst ríkið rekur verzlunarfyrirtæki eins og Innkaupastofnun ríkisins, þá tel ég það mjög eðlilegt, að hún verði látin aðstoða almenning við þetta; auðvitað gegn hæfilegri þóknun, þannig að þegar menn hafa útfyllt pöntunarseðil sinn samkvæmt verðlistanum, þá geti menn afhent hann til Innkaupastofnunar ríkisins, sem síðan fari yfir það, hvort þær vörur, sem pantaðar eru, séu raunverulega á frílista, hvort innflutningur á þeim sé raunverulega frjáls, og síðan sendi hún pöntunina út og veiti henni viðtöku og afhendi pakkann, eftir að tollur hefur verið greiddur og bátagjaldeyrir reiknaður, ef um það er að ræða, til einstaklinganna gegn einhverri hæfilegri þóknun. Af þessu mundi almenningi verða hið mesta hagræði, og með þessu móti mundi einnig skapast heilbrigt aðhald á þá aðila í verzluninni, sem reynzt hafa haft tilhneigingu til þess að leggja óhóflega á ýmsa smávöru, sem er þó eftirsótt hjá almenningi. En þeir, sem koma til helztu verzlunarborganna í nágrenni Íslands, taka eftir því, að þar eru oft og einatt á boðstólum ýmsar vörur og þó einkum ýmsar smávörur, sem einnig sjást í búðum hér í Reykjavík, en eru hér á margföldu verði við það, sem þær eru á boðstólum fyrir í þessum verzlunarborgum í grenndinni. Þetta mundi geta skapað mikla samkeppni í innflutningsverzluninni, og mér skilst einmitt, að það sé eitt höfuðboðorð hæstv. ríkisstj., að samkeppnin eigi að vera sem mest og heilbrigðust, og þá ætti hún vissulega að hafa ánægju af að stuðla að því að bæta aðstöðu almennings sjálfs til þess að verða aðili í þessari samkeppni og auka skilyrði hans til þess að fullnægja eftirspurn sinni á sem beztan og fjölbreytilegastan hátt. — Í samræmi við þessar brtt. hef ég svo enn fremur lagt til, að nafni frv. verði breytt.