08.12.1953
Sameinað þing: 22. fundur, 73. löggjafarþing.
Sjá dálk 456 í B-deild Alþingistíðinda. (436)
1. mál, fjárlög 1954
Gunnar Jóhannsson:
Herra forseti. Ég hef leyft mér að flytja hér nokkrar brtt. við frv. til fjárl. fyrir árið 1954 og við brtt. fjvn. á þskj. 240.
Fyrsta brtt. er við brtt. á þskj. 240 frá fjvn., um Siglufjarðarveg, framlag til vegarins hækkað úr 205 þús. upp í 250 þús. kr. Þess er mikil þörf, að vegargerð þessari ljúki sem allra fyrst. Vegurinn frá Hofsós til Haganesvíkur er að miklu leyti aðeins ruddur vegur. Sumir kaflar vegarins eru algerlega óforsvaranlegir, og hann er talinn í mörgum tilfellum jafnvel verri en Skarðsvegurinn, og er þá langt gengið, en Siglufjarðarskarðsvegur svo kallaður er talinn einn versti fjallvegur á Íslandi, enda aldrei við hann lokið, t.d. hefur vegurinn aldrei verið malborinn. Á Skarðsveginum eru stórhættulegir kaflar, sem hin mesta þörf væri á að væri bætt úr nú þegar á sumri komandi. Ég bendi á þennan veg alveg sérstaklega sem táknrænt dæmi þess, hvernig vegir eiga ekki að vera og hvernig heilum byggðarlögum er misboðið fyrir trassaskap og skilningsleysi ríkisvalds og þeirra aðila og fulltrúa ríkisvaldsins, sem með þessi mál fara. Þess er hin mesta þörf bæði fyrir íbúa Siglufjarðar svo og fyrir íbúa Austur-Skagafjarðarsýslu, að sem allra fyrst verði bætt úr því ófremdarástandi, sem ríkir í vegamálum þessara héraða, enda hefur vegamálastjóri talið hina mestu þörf á því, að lokið verði við Siglufjarðarveginn, þ.e. veginn frá Hofsós til Haganesvíkur, á sem allra stytztum tíma. Því hef ég leyft mér að flytja áður nefnda till. um, að á fjárl. fyrir 1954 verði til þessa vegar varið 250 þús. í stað 205 þús.
Þá hef ég leyft mér að flytja hækkunartill. við brtt. fjvn. við 13. gr. C. VIII., að fjárveiting til Siglufjarðarhafnar hækki úr 200 þús. kr. upp í 300 þús. kr., og er það í samræmi við till. frá hafnarnefnd Siglufjarðarkaupstaðar. Ég tel mig ekki þurfa að rökstyðja þessa hækkunartill. sérstaklega, en leyfi mér þó að benda á, að Siglufjarðarhöfn er af náttúrunnar hendi ein öruggasta höfn landsins. Meðan síldveiðarnar voru í blóma sínum, var til hafnar í Siglufirði geysilega mikil sigling. Vegna vöntunar á bryggjuplássi og til að gera innri höfnina að öruggu athafnasvæði var í það ráðizt af hafnarn. Siglufjarðar fyrir nokkrum árum að byggja hafnargarð inni á svo kölluðum Leirum. Síðan átti að moka upp úr höfninni og dæla uppmokstrinum inn fyrir garðinn. Vegna hins mikla aflabrests á síldveiðum 9 ár hafa tekjur hafnarinnar stórlega rýrnað. Er nú svo komið, að þau mannvirki, sem þarna eru í byggingu, eru í stórhættu, ef ekki tekst að afla fjár til áframhaldandi framkvæmda, m.a. til þess að tryggja, að þau mannvirki, sem þar eru í byggingu, verði varin fyrir eyðileggingu. Ég velt, að hv. vitamálastjóra er mjög kunnugt um þessi mál, enda hefur hann átt viðræður um það við fjvn.
Þá flyt ég till. um nýjan lið við sömu gr., til sjóvarnargarðs norðan Siglufjarðareyrar. Mér kom það satt að segja algerlega á óvart, að hv. fjvn. ásamt hv. vegamálastjóra skyldi ekki sjá sér fært að leggja til, að veitt yrði fjárveiting til þessara framkvæmda. Benda má á, að síldarverksmiðjur ríkisins og allar eigur þeirra, sem eru byggðar neðarlega og norðarlega á eyrinni, eru í stórhættu, ef ekkert verður að gert, vegna ágangs sjávar. Ég fullyrði það af kunnugleik mínum á staðháttum þarna, að ef ekki verður horfið að því ráði að byggja þennan garð upp aftur, sem núna er að mestu brotinn niður, vofir þarna yfir eigum ríkissjóðs, sem eru mjög miklar, beinlínis gereyðingarhætta, að ég nú ekki tali um hús einstaklinga, sem á eyrinni eru og eru líka í yfirvofandi hættu. Það er ekki lengra síðan en tvö ár, að þarna varð mjög mikið flóð og eigur manna á neðri hæðum húsanna eyðilögðust að meira eða minna leyti, og mun sú eyðilegging, sem þar varð, hafa skipt jafnvel mörgum tugum þúsunda eða jafnvel meiri upphæðum. Ég hef leyft mér að benda á þessa staðreynd, ef ske kynni, að þeir aðilar, sem fara með fjármál okkar ríkis — og í þessu tilfelli fjvn. og hæstv. fjmrh. — vildu taka þetta mál til velviljaðrar athugunar. Ég hef flutt þessa till. nú við þessa umr. fjárl., en mun samt draga hana til baka til 3. umr., svo að hv. fjvn. og öðrum, sem um þessi mál fjalla, gefist tækifæri til þess að athuga þetta mál nánar og ef þeir kæra sig um að leita upplýsinga um það frá öðrum aðilum en mér.
Þá hef ég leyft mér að flytja nokkrar smærri brtt. Eru flestar þeirra til samræmis við það, sem aðrir bæir hafa fengið til hliðstæðra menningarstofnana. Get ég ekki skilið þá stefnu undanfarinna þinga að gera upp á milli staða. Mér dettur í hug sagan um óhreinu börnin hennar Evu. Þessar hækkunartill. eru við 15. gr.
Það er í fyrsta lagi til bókasafns Siglufjarðar, að í stað 6250 kr. komi 10 þús. kr. Er það sama upphæð og veitt er til bókasafnanna á Seyðisfirði og í Stykkishólmi. Þá er till. um fjárveitingu til leikfélags Siglufjarðar, 3 þús. kr. Er þar aðallega um orðalagsbreytingu að ræða, þannig að það sé glöggt, hvað átt sé við með þessari fjárveitingu, hvaða aðili á að fá hana, og til viðbótar því hef ég leyft mér að flytja till. um það, að inn komi nýr liður, til leikstarfsemi stúkunnar Framsókn, Siglufirði. Á Siglufirði starfa bæði þessi félög ötullega að leikstarfsemi. Ég sé enga ástæðu til að gera upp á milli þessara ágætu félaga og mæli eindregið með því, að þeim verði veittur þessi lítilfjörlegi styrkur, 3 þús. kr. til hvors.
Þá er brtt. við sömu gr. um tónlistarskóla Siglufjarðar. Í fjárlfrv. er gert ráð fyrir, að veittar séu 10 þús. kr. Ég legg til, að þar komi 20 þús. kr. Karlakórinn Vísir, sem er stofnandi að tónlistarskólanum, er talinn mjög góður karlakór, með elztu og beztu karlakórum landsins, og hefur notið ágætrar stjórnarforustu hins þekkta söngstjóra Þormóðs Eyjólfssonar, um mörg undanfarin ár. Visir hefur starfrækt tónlistarskóla nú að undanförnu, hefur notið fjárhagslegrar aðstoðar frá ríki og bæ, samtals 20 þús. kr. Skólagjaldi er mjög stillt í hóf. Skólinn hefur verið svo heppinn að fá ungan og efnilegan kennara, sem sýnt hefur alveg sérstakan dugnað og hæfni í starfi. Það er von allra hljómlistarunnenda Siglufjarðar, að skólinn geti haldið áfram, að hann fái að njóta starfskrafta hins unga og efnilega listamanns.
Þá flyt ég ásamt hv. 6. þm. Reykv. hækkunartill. við 16. gr. A. 21. e., um skógræktarfélög, að í staðinn fyrir 250 þús. kr. komi 400 þús. kr., og við 21. d., skóggræðsla, að í staðinn fyrir 900 þús. komi 1 millj. og 200 þús. kr. Það er fjölmörgum landsmönnum hið mesta áhugamál, að aukin verði skógrækt til stórra muna frá því, sem nú er. Það má fullyrða, að við enga starfrækslu sé unnið eins mikið í sjálfboðaliðsvinnu og við gróðursetningu trjáplantna. Hundruð og þúsundir manna leggja þar hönd að verki án nokkurs endurgjalds, og er það vel. Sýnir þessi vaxandi áhugi landsmanna á skógrækt, að fólk hefur trú á málefninu. Það, sem hefur torveldað skógræktarstarfsemina, er m.a. hvað trjáplönturnar eru dýrar. Ýmis félagssamtök, m.a. ýmis hinna mörgu átthagasambanda, sem eru jafnvel mörg í hverju bæjarfélagi, hafa tekið sér skógrækt til tómstundavinnu, en hafa mjög takmörkuð fjárráð. Það mundi stórauka þessa starfsemi, ef hægt væri að auka fjárframlög til skógræktarfélaganna og til skóggræðslu. Og jafnhliða því væri hægt að láta sér detta í hug, að einmitt verði á plöntunum yrði frekar stillt í hóf en nú er.
Þá hef ég að lokum leyft mér að flytja nýjan lið við 22. gr. fjárl., sem er heimildagreinin. Till. er svohljóðandi, með leyfi hæstv. forseta:
„Ríkisstjórninni er heimilt að taka lán allt að 15 millj. kr., sem verði varið til aðstoðar og uppbyggingar atvinnuveganna í þeim kaupstöðum og kauptúnum, sem harðast hafa orðið úti vegna síldarleysis undanfarinna 9 ára.“
Ég þykist vita, að öllum þorra hv. alþm. sé að nokkru kunnugt um það mikla tjón, sem íbúar bæja og sjávarþorpa á Norðurlandi hafa orðið fyrir í sambandi við síldarleysi undanfarin ár. Síldveiðarnar voru orðnar einn aðalatvinnuvegur fjölda fólks um allt Norðurland. Þegar svo þessi aðalatvinnuvegur bregzt svo gersamlega sem raun ber vitni um, má nærri geta, hvernig atvinnuástand þessa fólks muni hafa orðið. Það er rétt að benda á, að meðan allt lék í lyndi með síldina, lögðust þorskveiðarnar að nokkru leyti niður, því miður. Fyrir 20–30 árum voru þorskveiðar stundaðar af miklu kappi frá Norðurlandi með góðum árangri. T.d. voru þá gerðir út frá Hrísey við Eyjafjörð yfir 20 dekkbátar. Nú er gerður út þaðan aðeins einn lítill dekkbátur. Frá Dalvík voru þá á sama tíma gerðir út 15–20 dekkbátar. Nú munu þaðan gerð út 5–6 fiskiskip og einn dekkbátur. Líka sögu má segja frá Ólafsfirði. Frá Siglufirði voru gerðir út á þessum árum 20–30 stærri og minni bátar, og oft á vorin í fiskhlaupum komst þessi tala upp í 70–80 skip og smærri báta, því að þá komu bátarnir víðs vegar að og lögðu afla sinn upp á Siglufirði. Það má enn fremur benda á, að á þessum árum og fyrr, fyrir og um aldamót, voru hákarlaveiðar stundaðar af fullum krafti frá Siglufirði og Akureyri. Þessi atvinnuvegur hefur gersamlega lagzt niður. Síldin villti mönnum sýn, enda gaf hún mikla peninga til fólksins, sem vann í landi, og sjómönnum á veiðiskipunum sæmilegar tekjur og bæjunum og sjávarþorpunum góðar tekjur í bæjarkassana og síðast en ekki sízt kaupmönnunum, sem verzluðu með síldina. Þá hafði og ríkissjóður geysilegar tekjur í sambandi við síldveiðarnar.
Um nokkurra ára bil var flutt út frá Siglufirði meira vörumagn að verðmæti en frá nokkrum öðrum stað á landinu, miðað við fólksfjölda. Svo kom hruníð. Síldin hætti að veiðast. Fólkið í bæjum og sjávarþorpum stóð allslaust uppi án viðunandi framleiðslutækja. Allar lánsstofnanir voru gersamlega lokaðar. Engin lánsstofnun fékkst til að veita lán efnalausum sjómönnum eða verkamönnum til kaupa á fiskiskipum. Vonleysið tók að grafa um sig. Hvert aflaleysisárið á eftir öðru skall yfir íbúa þessara staða með öllum sínum vonbrigðum og hörmungum. Nú er svo komið, að fjöldi af dugandi fólki hefur neyðzt til að yfirgefa heimili sín og flytja til annarra staða. Þessi ískyggilega þróun mun halda áfram, ef ekki verður að gert til úrbóta. Ég vil þó á engan hátt draga úr þeirri aðstoð, sem mitt bæjarfélag, Siglufjarðarkaupstaður, hefur fengið frá Alþ. og ríkisstj. Ber að geta þess, sem gert er. En þessi aðstoð nær allt of skammt. Auk þess eru önnur pláss á Norðurlandi, sem eru líkt á vegi stödd í þessum málum, þar sem full þörf og nauðsynlegt er að gert verði stórt átak til að byggja upp að nýju atvinnuveg í þessum plássum. Ber þá fyrst og fremst að stefna að því að auka sjávarútveg, þ.e.a.s. þorskveiðar aðallega, og að bæta móttökuskilyrðin í landi.
Ég hafði búizt við því, að fyrir hv. Alþ. lægi álitsgerð og till. atvinnumálan. ríkisins, sem skipuð var hér í fyrrahaust. Það er nú komið á annað ár síðan sú n. var skipuð. Frá þessari hv. n. hefur lítið heyrzt, og má það merkilegt teljast, ef n. þarf svo langan tíma sem raun ber vitni um til þess að skila áliti og till. um atvinnuástand hinna ýmsu landshluta, en það var m.a. starfssvið þessarar n. Væri fróðlegt fyrir hv. alþm. að fá að vita um það, hvað líður störfum þessarar n. og hvenær megi vænta álitsgerðar og till. frá henni. Ég tel mig hafa nokkra vissu fyrir því, að skoðun sumra nm. muni að mestu eða öllu leyti falla saman við skoðanir mínar á þessu máli og þá till., sem ég hef hér flutt til viðreisnar atvinnuvegunum í þeim kaupstöðum og sjávarþorpum, sem harðast hafa orðið úti vegna aflabrests á síldveiðum. Það má vel vera, að hv. Alþ. sjái sér ekki fært að samþ. slíka aðstoð sem farið er hér fram á, enda þótt hér sé ekki farið inn á nýjar leiðir. Á undanförnum árum hefur verið veitt fé til þeirra byggðarlaga, sem harðast hafa orðið úti vegna óviðráðandi náttúruhamfara, hallæris og fjárpesta. Við slíka aðstoð er að sjálfsögðu ekkert að athuga. Í þessum tilfellum var Alþ. og ríkisstj. að gera sjálfsagða skyldu sína, þ.e. að hjálpa fólki í neyð. Ég held því fram, að till. mín sé í fullu samræmi við gerðir hv. Alþ. og hæstv. ríkisstj. að undanförnu, þegar vandræði hafa steðjað að í hinum ýmsu byggðarlögum. Gengið út frá þeim staðreyndum mætti ætla, að þessi till. mín fengi góðar undirtektir hér hjá hv. alþm.