06.04.1954
Efri deild: 78. fundur, 73. löggjafarþing.
Sjá dálk 999 í B-deild Alþingistíðinda. (928)
179. mál, tekjuskattur og eignarskattur
Frsm. minni hl. (Haraldur Guðmundsson):
Hv. frsm. meiri hl. hefur nú flutt hér langa og efnismikla ræðu. En ég verð að játa, að mér er eftir þessa löngu ræðu ekki alls kostar ljóst, hvort hann er að tala sem alþm. Gísli Jónsson í sinni eigin persónu, eins og það hefur verið orðað stundum, hvort hann er að tala sem frsm. fjhn. þessarar hv. d. eða hvort hann er að tala sem starfandi nefndarmaður í mþn. í skattamálum. Síðasti kafli ræðu hans virtist mér að mestu leyti vera hans eigin hugleiðingar sem alþm. og borgara í landinu. Hann veik þar að till., sem hann bar hér fram á þingi fyrir nokkru, þess efnis, að tekjuskattur og eignarskattur til ríkissjóðs væru með öllu felldir niður. Sú till. var rædd hér allmikið og fékk ekki neina formlega afgreiðslu. Hann las nú upp ýmis ummæli eftir þm. Vinstri flokksins í Danmörku, sem er sagður vera mjög frjálslyndur, um álit hans á tekju- og eignarskatti annars vegar og söluskatti hins vegar. Og niðurstaðan var sú, að það væri fullkomin heimska, ranglæti og siðleysi og þjóðfélagslega hættulegt að halda áfram að innheimta tekju- og eignarskatt til almenningsþarfa, söluskatturinn væri miklu eðlilegri og betri og í raun og veru alveg sjálfsagður. Að sömu niðurstöðum komst hv. þm. í ræðu sinni áðan að því er Ísland snerti. Hann benti á það t.d., að söluskatturinn hér hefði farið hækkandi ár frá ári. án þess að hundraðsgjaldið hefði verið hækkað. Það hefur nú reyndar tekjuskatturinn gert líka. Hann hefur hækkað að óbreyttum skattstigum, eins og hv. þm. veit, og gert er ráð fyrir, að hann hækki nú mikið til upp í það, sem skattalækkuninni nemur, eftir því sem hæstv. fjmrh. hefur tilkynnt í sambandi við afgreiðslu fjárlaga.
Meginkostir söluskattsins voru þeir í augum hv. þm., að með honum voru þeir, sem spöruðu fé sitt, verðlaunaðir, en skatturinn lenti á eyðslunni, sagði hv. þm. Það er vissulega rétt, að skatturinn lendir á eyðslunni, ef hann er tekinn sem söluskattur. En eyðsla er orð, sem innibindur margt. Sumar tegundir eyðslu er sjálfsagt að skattleggja, enda gert mjög hátt hér hjá okkur. Aðrar ætti alls ekki að skattleggja nokkurn skapaðan hlut. Ég held, að söluskatturinn t.d. á almenna matvöru eins og brauð sé milli 11 og 13% auk álagningarinnar, sem milliliðirnir taka ofan á skattinn sjálfan. Er það þessi eyðsla, sem hv. þm. vill skattleggja? Það er ákaflega auðvelt að tala um eyðslu sem einhvern fordæmanlegan hlut eða verknað. En eyðsla er sjálfsögð og nauðsynleg, eyðsla til kaupa á gagnlegum varningi er sjálfsögð og nauðsynleg, til þess að mennirnir geti lifað eins og menn. Og fram hjá eyðslu er ómögulegt að komast fyrir nokkra lifandi veru, eins og hv. þm. að sjálfsögðu vel veit.
Ég skal annars ekki taka upp almennar umræður um það, hvort rétt sé að afnema tekjuskattinn eða ekki. Það kemur sjálfsagt á dagskrá hér, áður en langt um líður. En mér virðist eftir þeim skoðunum, sem hv. þm. lætur í ljós um þetta efni hér, alveg vafasamt, að hann geti réttlætt það fyrir samvizku sinni að gerast flm. og styðjandi þess frv., sem hér er um að ræða og er siðlaust, ranglátt og heimskulegt að dómi þessa ágæta þingmanns Vinstri flokksins í Danmörku, sem hann las hér upp áðan og gerði að sínum. Ég var að leita í huga mínum, hvernig á því standi, að maður, sem hefur unnið að því að semja þetta frv., skuli hafa slík ummæli hér, um leið og frv. er til umræðu, og mín niðurstaða er sú, að þetta frv. eigi að vera skref í þá átt að afnema beina skatta til ríkissjóðs og þá væntanlega að sjálfsögðu líka til sveitarsjóðanna, því að annars er það meiningarlaust. Ef það er það, sem vakir fyrir hv. þm., þá er líka ýmislegt skiljanlegt í því frv., sem hér liggur fyrir, sem ella er torskilið mér. Samkvæmt frv., eins og það liggur fyrir, er gert ráð fyrir að leggja á brýnustu þurftartekjur manna beinan tekjuskatt. Allir viðurkenna, að þetta er fásinna, ranglæti og heimska. Hv. þm. hefur sagt miklu meira en það, en hann hefur viðurkennt þetta. Fyrir ríkissjóðinn munar það engu — vil ég segja — að vera að innheimta í skatt smáupphæðir innan við 100 kr. Og jafnvel mætti setja markið hærra. En ranglæti við álagningu þessara tiltölulega lágu upphæða beina skattsins er svo áberandi, að það er tilvalið tilefni til þess að gera tekjuskattslögin í heild sinni óvinsæl og illa þokkuð í augum landsmanna. Og það er sú eina skýring, sem ég get fundið á því, hvers vegna mþn. eftir sínar miklu athuganir og rannsóknir heldur sig við þá fráleitu stefnu að leggja skatt á svo lágar tekjur, að bersýnilegt er hverjum manni, að ómögulegt er að lifa á því, en það er gert í frv., eins og hv. þm. sjálfur játar. Eina skýringin á þessu undarlega fyrirbæri er sú, sem hv. þm. gaf, að það eigi að vinna að því að afnema tekjuskattinn, gera hann svo óvinsælan hjá þorra manna, sem þó borgar tiltölulega litinn hluta af honum, að hinir, sem borga mestan hluta af honum og bera hann að mestu, í skjóli þessara óvinsælda eða vegna þeirra geti losnað við að greiða skattinn af sínum háu tekjum.
Hv. þm. sagði, og þá hygg ég að hann hafi nú talað sem frsm. n., að sú lækkun, sem hér væri um að ræða, væri ekki ýkja mikil, það væri ekki heldur nema bráðabirgðaþáttur af stærra verkefni, sem lægi fyrir n. að leysa. Þetta er fullkomlega rétt. Sú lækkun, sem hér er um að ræða, er um 10 millj. kr., eftir því sem upplýst er, en það er líka upplýst, að skattar til hins opinbera, ríkis og bæjar- og sveitarsjóða, nema milli 700 og 800 millj. kr. á ári. Þannig er auðséð, að þessi lækkun er ákaflega lítils virði út af fyrir sig, enda á engan veg séð, að úr þessu verði lækkun, því að það getur orðið unnið upp af öðru, elns og t.d. aukatekjum til ríkissjóðs, sem munu nú vera hækkaðar um 4 millj. kr.
Ef litið er því á heildina í þessu efni, þá er það fullkomlega rétt og ekki hægt að mótmæla því, að lækkunin, sem um er að ræða, er tiltöklega mjög lítilvæg. Sé litið til einstaklinganna, sem skatturinn er nú lagður á, þá verður sama upp á teningnum, ef litið er til alls almennings í landinu, sem hefur lágar tekjur eða miðlungstekjur, að ég ekki tali um þá, sem hafa mjög lágar tekjur, um eða fyrir neðan þurftartekjur. Hv. þm. upplýsti þetta prýðilega í sinni ræðu áðan. Ég gat nú því miður ekki náð öllum þeim tölum, sem hann notaði þar. Hann sýndi fram á það, að hjón með 20 þús. kr. tekjur fá skattalækkun, sem nemur 80 kr. Þau eiga að halda áfram að borga skatta af þessum 20 þús. kr. Þau fá lækkun um hvorki meira né minna en 80 kr., en eiga samt að borga 130 kr. Ríkissjóð munar ekkert um þennan skatt. Hann er tekinn af tekjum, sem nægja ekki til að lifa á þeim. Hann er því ranglátur. Hann er að vísu lækkaður um 80 kr., eins og ég áðan sagði, en samt eru eftir 130, sem hægt er að taka. Ef tekjurnar eru 25 þús. kr., þá nemur lækkunin eftir upplýsingum hv. þm. 95 kr. Það er sama um þetta að segja. Svo illa sem þessi hjón eru stödd efnalega, þá eru þau jafnilla stödd, hvort þessi lækkun kemur eða ekki. Hjón með 25 þús. kr. eiga áfram að borga 280 kr. samkvæmt nýja frv. Þetta er ekkert annað en kattarklór, að reyna að sýna í prósentum, að það sé verið að lækka skatt, sem sjálfsagt var að fella með öllu niður, því að slíkan skatt eins og tekjuskattinn á ekki að leggja á þær tekjur, sem hrökkva ekki fyrir brýnustu nauðsynjum. Við skulum fara í hinn endann. Einhleypingur með 150 þús. kr. tekjur á að lækka um 16 þús. kr. eftir upplýsingum hv. þm. Hann munar um þetta. En við skulum taka annað dæmi hér. Við skulum taka 60 þús. kr. tekjur. Þar lækkar skatturinn á hjónum eftir upplýsingum þm. úr 3776 í 2910 kr. eða um tæpar 800 kr. Ég skal játa, að það munar dálitið um þetta, en veruleg áhrif hefur það nú ekki á afkomu þessa manns. Þó álít ég eðlilegt, að á þennan mann sé lagður tekjuskattur, og ég er út af fyrir sig ekkert á móti því, sem á hann er lagt þarna. En á allar þær mörgu þúsundir manna, sem eru á tekjubilinu fyrir fjölskyldufólk undir 35–40 og fyrir einhleypinga kringum 15–16 þús. kr., sem haldið er áfram að leggja á skatt, þótt lágur sé, verkar þetta sem hreint ranglæti, sem það líka er, og það skapar og eykur og viðheldur óvinsældum skattsins í landinu, og að því er stefnt hjá hv. þingmanni að nota þessar óvinsældir til þess að létta sköttunum af hinum, sem alveg réttilega bera háa skatta. Ef þessi skýring væri ekki til, þá væri engin skýring til á háttsemi þessa hv. þm.
Hv. þm. sagði og það réttilega, að ef ekki væru lækkaðar þarfir eða lækkuð útgjöld hins opinbera, þá væri í raun og veru hver lækkun á skatti sem væri ekki annað en tilfærsla á milli skatttegunda. og í því sambandi fór hann svo að tala um söluskattinn annars vegar og tekjuskattinn hins vegar. Hann benti einnig á, að innheimtukostnaður á tekju- og eignarskatti væri gífurlega mikill, og skal því ekki neitað, að hann er nokkuð mikill, álagningar- og innheimtukostnaður, en þess er að gæta, að um leið og hann er lagður á, er líka unnin öll undirbúningsvinna við álagningu útsvara í landinu, sem nema tvöfalt hærri upphæð en tekjuskatturinn einn, eins og hv. þm. veit. En heldur hann, að óbeinu skattarnir, tollarnir og söluskatturinn, séu innheimtir kostnaðarlaust fyrir þá, sem borga þá? Ég held, að það sé nú eitthvað annað. Ég veit ekki annað en að álagningin nemi hjá þeim mönnum, sem fara höndum um vörurnar, sem lagt er á, svona eitthvað á milli 25 og allt upp í 75% af verðmætinu, sem þær þurfa að kosta að tollum meðtöldum. Og ég vil fullyrða það, að svo dýr sem vinnan við álagningu beinu skattanna er, þá er það þó ekki nema örlitið brot af því, sem innheimta óbeinu skattanna kostar þá menn, sem vörurnar kaupa.
Hv. þm. benti alveg réttilega á það, að meginverkefni mþn. í skattamálum væri enn óleyst. Ég leyfði mér að benda á þetta hér við 1. umr., og mér þykir vænt um, að hann tekur undir það þann veg, sem hann gerði. Þetta, sem hér er lagt fram fyrir þetta þing, er ekki nema örlitill þáttur í einu atriði í þessu veigamikla máli. Það, sem þarf að gera, er að rannsaka í fyrsta lagi, hvern veg skattarnir allir til hins opinbera nú eru teknir, að hverjum leiðum, og hvernig verkaskipting á að vera milli ríkisins í heild og einstakra héraða og skipting skattanna í hlutfalli við það. Ég er alveg sammála hv. þm. um það, og mér urðu það mikil vonbrigði, að eftir tveggja ára starf n. skyldi ekki örla á neinum ábendingum í þessu efni, öðrum en þeim hugleiðingum hv. þm., sem ég taldi vera frá honum sjálfum komnar, um ágæti söluskattsins annars vegar og hinar dökku hliðar tekjuskattsins hins vegar.
Ég skal þá víkja að frv., sem hér liggur fyrir, og einstökum atriðum þess, nál. og brtt.
Hv. frsm. mælti svo, að ég, sem er í minni hl., hefði ekki viljað samþ. frv. Þetta er ekki rétt orðað. Ég sagði ekkert um það á nefndarfundinum. Ég sagði, eins og stendur í nál. meiri hl. n., að ég hyggi á ýmsar mikilvægar efnisbreytingar í frv. og geti ekki fallizt á að mæla með því, án þess að þær komi fram. Þessar brtt. minar eru svo fluttar á þskj. 690 og grg. fyrir þeim á þskj. 689. Eins og þar er fram tekið, þá tel ég, að megingalli frv. sé sá, að skattar séu enn áframhaldandi lagðir á fólk, sem í raun og veru á enga skatta að leggja á, því beri nauðsyn til þess að hækka skattmarkið mjög frá því, sem gert er í frv., ekki á þann hátt að hækka út af fyrir sig persónufrádráttinn, vegna þess að mjög hækkaður persónufrádráttur kemur til með að verka til mjög mikillar lækkunar á skattinum af háum tekjum. Er skattprósentan er komin upp í 30–40%, þá þýðir sú lækkun, sem persónufrádrátturinn gefur, margfalda upphæð á við það, sem hún gefur á lægri tekjunum, og slíkt væri ekki réttlátt. Því tel ég, að eðlilegast sé að því er snertir hjón og einstaklinga að hækka aðeins það skattfrjálsa mark og byrja þá skattstigann þeim mun hærra en gert er í frv. ríkisstj. Samkvæmt þessu legg ég til, að ekki sé tekinn neinn skattur af tekjum einstaklinga undir 15 þús. kr., eða réttara sagt: lægsta trappa, sem tekið er af, séu 15 þús. kr. og þá skuli skatturinn vera 100 kr. Lægri skatt er ekkert annað en fyrirhöfn að vera að leggja á og innheimta. Í stað þess að byrja þá með 1%, eins og gert er í frv. ríkisstj., þá legg ég til, að úr því verði skattstiginn lægst 5% og fari svo stighækkandi. Með þessu er hreinlega skorinn neðan af tekjunum ákveðinn hluti, sem hverjum manni er ætlað að hafa skattfrjálsan, hvernig sem að öðru leyti er ástatt um hans hag. Þetta mark, sem hér er miðað við, er 15 þús. kr. og miðað við nokkurn veginn það, sem svarar til 100 kr. skatts í frv. ríkisstj. Tilsvarandi er áætlað fyrir hjón, að ef skattskyldar tekjur þeirra beggja samanlagt nemi 28 þús. kr., 14 þús. kr. hvors um sig, þá greiðist enginn skattur af þeirri upphæð. Ég held þetta sé tvímælalaust eðlilegri og réttari aðferð en sú að hækka persónufrádráttinn á þann sama veg sem gert hefur verið. Það hefur sömu verkun, það gefur meiri lækkun fyrir lágtekjumennina án þess að draga nokkuð úr skatti hjá hinum, sem eru í háum tekjum. Til þess svo að gera þann greinarmun, sem eðlilegur er að sjálfsögðu á hjónum annars vegar og einstaklingum hins vegar. þá skal taka upp sérsköttun hvors hjónanna um sig upp að ákveðnu marki. Ef hvort um sig er tekjuaflandi, þá virðist sjálfsagt og eðlilegt, að tekjur hvors hjónanna um sig skattleggist sérstaklega eins og hjá öðrum einstaklingum; sé hins vegar um það að ræða, að t.d. maðurinn einn sé sá, sem aflar teknanna fyrir þau bæði sameiginlega, þá sé ákveðinn hluti teknanna talinn sem tekjur konunnar, sem annast heimilisstörfin og sér um, að maðurinn geti stundað sína vinnu. Það mark, sem hér er miðað við að megi ætla konunni af slíkum sameiginlegum tekjum, er 20 þús. kr. Ef þessar till. næðu fram að ganga út af fyrir sig, þá mundi það svara til þess, að venjuleg meðalfjölskylda með 34–40 þús. kr. mundi ekki greiða neinn tekjuskatt og að einstaklingur með 15 þús. kr. mundi ekki heldur greiða neinn tekjuskatt. Ég held ég muni það rétt, að þegar gengið var frá skattalögunum 1935 með þeim frádráttarreglum, sem samkv. þeim giltu, þar hafi verið gert ráð fyrir því, að hjón með þrjú börn og 3500 kr. tekjur slyppu við tekjuskattinn. Ég ætla, að það láti nærri, að 3500 kr. tekjur þá mundu svara til 35–40 þús. kr. tekna nú. Þess vegna eru okkar till. við það miðaðar, að slíkar tekjur verði ekki skattlagðar með tekjuskatti. Hins vegar eru þær nú þegar, eins og allir vita, skattlagðar mjög freklega í gegnum tolla, söluskatt og aðra óbeina skatta, að ég ekki nefni tryggingagjöld og annað slíkt, sem borgað er í sérstaka sjóði. Í brtt. er lagt til, að teknar séu 20 þús. kr. af sameiginlegum tekjum hjóna og ætlaðar konunni. Þá er eðlilegt, um leið og það yrði gert, að þá yrði gerður sérstakur skattstigi fyrir manninn, sem nýtur þessara fríðinda í skattfrádrætti, og við það eru till. um skattstiga í b-lið miðaðar. Það er ekki eðlilegt, eftir að giftur maður hefur fengið þá ívilnun í skattlagningu sameiginlegra tekna, sem felst í till. mínum að öðru leyti, að þá verði hann látinn vera undir sama tekjuskatti og einstaklingur, heldur gildi um hann sérstakur skattstigi. Hins vegar falla tekjur konunnar, ef þær fara ekki fram úr því marki, sem sett er, undir hinn almenna skattstiga fyrir einstaklinga. En niðurstaðan af þessu verður sú, elns og tillögurnar bera með sér, að meðalfjölskylda með 3540 þús. kr. mundi vera skattfrjáls með öllu og einstaklingur, sem ekki fer fram úr 15 þús. kr. Það mark er miðað við það, að brýnustu tekjur, sem aðeins hrökkva fyrir allra brýnustu nauðsynjum, séu ekki skattlagðar. Aðrar þær breyt., sem gerðar eru á skattstíganum, eru sumpart afleiðingar af þessu og þurfa ekki verulegra skýringa við. Það er nokkuð létt sköttum á giftum konum á bilinu upp í 10–80 þús. kr., svipað úr því.
Ég get látið þetta nægja um till. 1, a. og b og vísa að öðru leyti til ýtarlegs nál. minni hl. í Nd. um þetta atriði.
2. brtt. er við 7. gr. frv. Hún er þess efnis, að á eftir orðunum „sjá sér fyrir fæði“ í h-lið 4. tölul. bætist: svo og verkamanna og iðnaðarmanna, sem sækja þurfa atvinnu til staða fjarri heimili sínu.
Ég er sammála því, að rétt sé það nýmæli, sem tekið er upp í frv. ríkisstj., að fæði sjómanna á fiskiskipum, sem þeir sjálfir sjá sér fyrir, verði ekki talið til skattskyldra tekna frekar en fæði er nú á togurum, þar sem útgerðin sér fyrir fæðinu. En þá finnst mér nokkurn veginn sjálfsagt, að sama gildi einnig um iðnaðarmenn og verkamenn, sem þurfa að sækja atvinnu til fjarlægra staða og kaupa sér þar fæði, jafnframt því sem þeir hafa fullan heimiliskostnað annars staðar. Það er alveg hliðstæða við sjómennina í þessu sambandi og því sjálfsagt og eðlilegt, að hið sama gildi um þá.
Þá er lagt til, að inn komi nýr liður á eftir h-lið, að 1/3 af kaupi sjómanna fyrir vinnu á íslenzku fiskiskipi, þó ekki hærri upphæð alls en 20 þús. kr., dragist frá tekjunum, áður en skattskyldar tekjur verða ákveðnar. Þessi till. er borin fram í samráði við samtök sjómanna og ég ætla samtök útgerðarmanna einnig, sem hafa talið, að með þessu móti mætti gera eftirsóknarverðari störf á fiskiskipum en nú er. Hæstv. ríkisstj. virðist í frv. hafa viðurkennt nauðsyn á því að gera eitthvað, sýna einhverja viðleitni í þessa átt, og því er í frv. lagt til, að þessi upphæð, sem þannig má draga frá tekjunum og ætluð er til hlífðarfata og þess háttar, verði ákveðin 200 og 300 kr. á mánuði. Að því er skattupphæð varðar er alveg augljóst, að slíkur frádráttur, 200 eða 300 kr. á mánuði, skiptir ákaflega litlu máli. Hins vegar mundi það án efa hafa nokkur áhrif í þessu, ef sú till. yrði samþykkt, sem hér er fram borin. Setjum svo, að tekjur sjómanna á togurum séu 45 og allt upp í 60 þús. kr. á ári, það væri þriðjungurinn, sem ekki kæmi til skatts, 15–20 þús. kr., og með þeim skattstiga, sem þeir þá mundu lenda í, er þetta upphæð, sem verulega munar um frá því, sem nú er, og gæti þá kannske haft einhver áhrif í þá átt, sem eftir er sótzt af samtökum útgerðarmanna og sjómanna, en vonlaust er um, að till. ríkisstj. geti nokkur áhrif haft á það, vegna þess, hversu skammt er gengið til móts við þessar óskir í þeim till.
Þá er lagt til í d-lið brtt., að í 5. tölul. sömu greinar á eftir orðunum „til atvinnurekstrar sé“ bætist: eða heimilisstjórnar (kaup ráðskonu). Þetta er augljóst mál, að ef húsmóðirin vinnur úti og aflar sér tekna, án þess að sá kostnaður, sem hlýtur að falla á heimilið fyrir það, að hún rækir þessa starfsemi, sé dreginn frá, þá er beinum órétti beitt við þessa aðila.
Í frv. ríkisstj. er gert ráð fyrir því, að ráðskonufrádrátturinn megi vera sem svarar persónufrádrætti og hálfum barnafrádrætti, sem um er að ræða. En það er um það mál frá upphafi að segja, að sé um nokkrar tekjur af þessu að ræða hjá konunni sjálfri, þá hlýtur það að koma fram sem alveg óeðlileg skattahækkun á þau hjónin sameiginlega. Í sambandi við þetta er svo till. um það, að tekjur mannsins, þótt konan vinni ekki úti, skuli allt að 20 þús. kr., þó ekki fram yfir helming teknanna, teljast tekjur konunnar. Eins og kunnugt er, þá er mjög að því unnið af mörgum að fá leiðrétt það ranglæti skattalaganna, að hjón, sem bæði vinna úti, séu skattlögð miklu hærra en tveir einstaklingar, sem vinna sambærileg störf hvor í sínu lagi. Það er augljóst, hvað af þessu leiðir, menn reyna að koma sér hjá slíkri hækkun á sköttum. Þegar um slík hjón er að ræða, sem hafa háar miðlungstekjur, þá er það heimilis hvöt til þess að slíta hjúskapnum, og þess munu dæmi, að það hafi verið gert. Við skulum taka sem dæmi, að tveir barnakennarar, karl og kona, bæði með jöfn laun, hefðu hug á að ganga í hjónaband, þá er þeim refsað fyrir það með því að leggja á þau margfaldan tekjuskatt, bæði eftir gildandi lögum og líka eftir frv., sem hér liggur fyrir frá ríkisstj. Það er því alveg óeðlilegt og ekki í samræmi við almennt mat fólks á, hvað rétt sé í þessu efni, að gerður er sá munur á tveim manneskjum, sem eru giftar og afla sér sömu tekna, og tveim ógiftum manneskjum, sem gerður er í gildandi skattalögum og í frv. hæstv. ríkisstj. Það má yfirleitt segja um þetta frv., að í því liggi viss viðurkenning á ranglæti í einstökum atriðum skattalaganna og sýnd nokkur viðleitni til að ganga til móts við óskir manna, eins og hv. frsm. orðaði það. En gallinn á frv. er sá, að það er svo skammt gengið í því efni, að áhrifin eru nauðalítil og í sumum tilfellum því nær engin. Óvinsældirnar haldast og tilfinningin um ranglætið situr eftir hjá mönnum, vegna þess að það er ekki gengið hæfilega til móts við óskir manna í þessum efnum, móts við það, er réttmætt verður að teljast.
Ég hef áður vikið hér að 3. brtt., við 8. gr., að hvort hjónanna verði sjálfstæður skattþegn, og með hverjum hætti það skuli ákveðið.
Þár á ofan er lagt til í 4. brtt., að persónulegur frádráttur bæði fyrir einstaklinga og hjón verði felldur niður, en skattmark á þeim sett eins og greint er frá í 1. brtt., 15 þús. kr. fyrir einstakling og 14 þús. kr. fyrir hvort hjóna. Hins vegar er lagt til, að barnafrádrátturinn verði hækkaður úr 4500 kr. eftir frv. og upp í 6 þús. kr. Í því sambandi má benda á, að samkvæmt síðustu breytingum á almannatryggingalögunum nemur nú barnalífeyrir og mæðralaun vegna hvers einstaks barns umfram fjögur um 5000 kr., þannig að sú upphæð yrði skattskyld hjá þeim, sem njóta hennar, ef haldið yrði við till. ríkisstj. í frv. með aðeins 4500 kr.
Þá er lagt til í 5. brtt., að þó að haldið sé ákvæðunum um skattfrelsi sparifjár, sem nú eru í frv., þá verði fellt niður úr frv. ákvæðið um, að slíkt fé skuli undanþegið framtalsskyldu. Ég benti á það við 1. umr., að þó að ég væri með þessu ákvæði um að skattleggja ekki spariféð og vexti af því, þá teldi ég, að hæstv. ríkisstj. væri allt of bjartsýn um áhrif þessa til þess að anka sparnað í landinu, ef ekki fylgdu aðrar aðgerðir með. Ég beindi því einnig til hv. n. og ríkisstj. að athuga, hvort væri gerlegt yfirleitt að afnema skattinn — að gera spariféð, sem geymt er í bönkum og sparisjóðum, skattfrjálst, en láta verðbréf, sem menn kaupa fyrir sparifé sitt, vera áfram framtalsskylt og skattskylt. Ég hef ekki fengið nein svör við því frá neinum, hvort þeir sjái ekkert við þetta að athuga, en mér virðist augljóst, að ef þetta ákvæði verður samþ. elns og í frv. er, þá hlýtur það að draga úr kaupum almennings á verðbréfum, sem nauðsynlegt er á margan hátt fyrir fyrirtæki og hið opinbera að geta selt.
Um hugleiðingar hv. frsm. í sambandi við gengislækkunina og stóreignaskattinn gæti ég í raun og veru sagt margt, en tímans vegna skal ég ekki fara langt út í það. Hv. þm. viðurkenndi það, enda ekki hægt að hafa á móti því af neinum skynbærum manni, að það væri ekki eðlilegt, meðan ekki væri nokkurn veginn treyst af almenningi, að peningarnir héldu gildi sínu, að menn legðu mikið á sig til að spara. Þetta eru staðreyndir, sem ekki er til neins að loka augunum fyrir, og meginástæðan til þess og aðalástæðan, að ekki hefur aukizt sparnaður í landinu, heldur kannske þvert á móti, er einmitt sú ótrú, sem almenningur hefur á gildi peninganna og hefur fengið af biturri reynslu undanfarinna ára. Hv. þm. sagði, að ef ekki hefði verið fellt verð peninganna með gengislækkun, þá hefðu allar sparisjóðsinnstæður verið étnar upp til þess að borga niður vörur og varning og í uppbótagreiðslur og annað slíkt. Þetta eru nú fullyrðingar hans, sem eru ekki svaraverðar, allra sízt þegar þess er gætt, að í viðbót við gengislækkunina er varið tugum millj. meira en var fyrir gengislækkunina til niðurgreiðslu á vörum og uppbótagreiðslu á vörum, eins og hv. þm. veit. Hv. þm. sagði, að lögin um stóreignaskatt hefðu gert meiri bölvun í fjármálalífi þjóðarinnar en nokkuð annað núna síðasta mannsaldurinn a.m.k. Ja, hamingjunni sé lof, að ég var ekki riðinn við þennan meinvætt. Ég held það hafi verið hann og stjórnarflokkarnir, Framsfl. og Sjálfstfl., sem samþykktu þessi lög. Ég var á móti þeim, svo að hann á þar við sig og sína menn að sakast, en ekki við mig. Ég get sagt það sem mína skoðun, að hugmyndin um stóreignaskatt var að vissu leyti réttlætanleg, þ.e.a.s., ég hefði heldur viljað kalla það eignaraukaskatt, eins og ég flutti frv. um á sínum tíma, sem var samþ. þá, en kom aldrei til framkvæmda, og var fellt úr gildi, þegar stóreignaskatturinn var lögleiddur, en sú löggjöf, sem um hann var sett, var sennilega eitthvert mesta hrákasmíði, sem nokkurn tíma hefur verið samið hér á Alþingi, og er þá langt jafnað. En það er ekki við mig að sakast um það, hann má sakast við sjálfan sig, hv. þm., og sína samflokksmenn og samstarfsmenn. Ég hef alltaf bent á aðrar leiðir í þessu efni, sem hæstv. ríkisstj. og hennar flokkar hafa lítið sinnt. Og það er skattstofn, sem liggur við nefið á hverjum manni. Það er sú gífurlega verðhækkun, sem hefur orðið á fasteignum í landinu vegna gengislækkunarinnar og vegna hinnar miklu verðhjöðnunar peninga, sem hefur orðið núna á seinni árum. Ég sé ekki, að milliþn. hafi enn þá komið auga á þennan skattstofn. Ég vænti, að einhverjir menn í henni komi þó auga á hann, áður en n. lýkur sínum störfum.
Þá vík ég að 5. brtt. á þskj. (i90. Þó að ég sé sammála því, að rétt sé eftir atvikum að fella niður skatt á sparifé, eins og í frv. er lagt til, þá er ég alveg andvígur því, að framtalsskyldunni sé sleppt. Ég sé ekki annað en með því móti sé beinlínis verið að gera þeim mönnum og þeim fyrirtækjum, þeim aðilum, sem hægast hafa átt með og sjálfsagt mest hafa komið sér undan því að greiða réttmætan skatt, skattprettina auðveldari, gera þeim hægara um að komast hjá réttmætum sköttum. Það er augljóst mál, að ef menn geta falið fé í innstæðum í sparisjóðum og bönkum og öðrum innstæðureikningum án nokkurs eftirlits eða framtalsskyldu, þá verður það notað til hins ýtrasta til þess að leyna eignum og koma tekjum undan, og það er enginn vafi á því, að þetta er einhver mesti greiðinn, sem þeim aðilum, sem hafa getað og munu ástunda að koma sér undan réttmætum sköttum, er gerður. Ég álít þvert á móti, að jafnvel þótt ekki sé lengra farið í breytingum á skattalöggjöfinni heldur en hér er gert, þá hefði verið alveg sjálfsagt strax á þessu stigi að taka upp ákvæði til þess að skerpa eftirlitið með skattaframtölum, rannsókn skattaframtala og jafnvel setja dómara í skattamálum, sem að minni hyggju er alveg óhjákvæmilegt og nauðsynlegt að gera.
Þá vík ég að 5. brtt., d-lið. Þar er gert ráð fyrir fullkomnu nýmæli í skattalöggjöfinni, þ.e., að einstaklingum, sem hafa fjölskyldu, en eiga ekki nægilega íbúð yfir sig og sína fjölskyldu, sé heimilað að draga ákveðinn hluta af tekjum sínum frá, áður en skattskyldar tekjur eru ákveðnar, — ákveðinn hluta, sem sé bundinn því augnamiði að eignast þak yfir höfuðið, kaupa íbúð yfir sig og sína fjölskyldu. Þessi hluti er gert ráð fyrir að megi vera allt að 20%, þó ekki yfir 20 þús. kr. á ári, og aldrei lengur en samtals 10 ár. Það er miðað við, að meðalfjölskylda geti á þennan hátt safnað sér fyrir sómasamlegu húsnæði. Hins vegar er gert ráð fyrir því, að ef féð er ekki notað til þessa, heldur gengur til einhvers annars, sem að dómi löggjafans er minna nauðsynlegt, verður almennur eyðslueyrir, þá skuli það koma til skatts, um leið og það er tekið úr þessum reikningi. Það er talið sjálfsagt, að varasjóðir félaga og fyrirtækja njóti sérstakra skattfríðinda. Það er talið alveg sjálfsagt í skattalögum, gengið mjög langt í því efni, í frv. lengra en í flestum öðrum, að leyfa mönnum fyrningarafskriftir af eignum sínum, sem er eins konar söfnun til að afla sér nýrra, en það eru engin ákvæði um það, að einstaklingar, sem vilja safna sér fé til að koma upp jafnnauðsynlegu og húsnæði yfir sjálfa sig, megi njóta slíks. En mér finnst eðlilegt og réttmætt, að hliðstæð aðstaða og fyrirtæki og félagssamtök og einstaklingar undir vissum kringumstæðum hafa til að leggja til hliðar í ákveðnu augnamiði vissan hluta af tekjunum sé veitt einstaklingunum og bundin þá við þetta ákveðna verkefni, sem hér er lagt til í tillögum mínum.
Loks er svo lagt til í 6. till., að fjmrh. skuli með reglugerð setja ákvæði um innheimtu skattsins, þannig að launþegarnir greiði skattinn af tekjum sínum jafnóðum og þeirra er aflað. Ég held, að það sé óhjákvæmilegt að taka þessa reglu upp og taka hana strax upp, menn greiði skattinn um leið og teknanna er aflað, en safni honum ekki saman, þannig að hann falli til greiðslu þegar tekjurnar lækka og örðugra er um útborgun af þeirra hálfu.
Ég mun láta þetta nægja að sinni.