26.04.1955
Efri deild: 74. fundur, 74. löggjafarþing.
Sjá dálk 1506 í B-deild Alþingistíðinda. (1794)

178. mál, bæjarstjórn í Kópavogskaupstað

Finnbogi R. Valdimarsson:

Herra forseti. Hæstv. forsrh. hefur nú fylgt þessu máli úr hlaði í þessari hv. d. og gert það sem forsrh., þótt hann hafi nú raunar flutt þetta mál, að því er virðist, sem þm. G-K. og eigi sem þm. þess kjördæmis sæti í hv. Nd. En ég vil ekki deila á hann fyrir það, þó að hann hafi talað hér sem forsrh. núverandi ríkisstjórnar, því að hann hefur fylgt þessu máli fram hér á hv. Alþ. með ofurkappi, fyrst og fremst sem forsrh. þeirrar ríkisstj., sem nú situr.

Hæstv. ráðh. minntist á það, að umr. um þetta mál í Nd. hefðu orðið nokkuð langar og miklar. Það var af sérstakri ástæðu, að umr. um málið urðu miklar þar. Það var af þeirri ástæðu, að það lá ljóst fyrir, að fylgja átti þessu máli fram með því ofurkappi að koma því fram á sem allra skemmstum tíma, svo að búið væri að afgr. það, áður en við yrði komið almennri, leynilegri atkvgr. heima í því héraði, sem það fjallar um, Kópavogshreppi, en sú atkvgr. fór fram sunnudaginn 24. apríl s.l. Allt það kapp, sem hæstv. forsrh. og meðflm. hans að þessu frv. lögðu á að koma því með sem mestum hraða í gegnum hv. Nd., miðaðist við það, að þetta frv. gæti orðið að l., áður en þessi atkvgr., sem var háð og haldin til þess að leiða í ljós vilja íbúanna um þetta mál, gæti farið fram, og það var þetta, sem var rætt um í hv. Nd., og margir hv. þm. mótmæltu því í umr., að málið yrði afgr. með slíkum hraða. Það var einmitt þetta atriði, sem hefur valdið deilum og um hefur verið deilt í þessu máli, hvort íbúum í Kópavogshreppi ætti að gefast kostur á því að láta í ljós við leynilega atkvgr. vilja sinn um þetta mál, eftir að það var flutt fram á Alþ. Um þetta hefur verið deilt, og þetta er höfuðatriðið í þeim deilum, sem átt hafa sér stað um þetta mál, en ekki annað.

Hæstv. forsrh. hélt því fram, að ég hefði beitt mér með ofurkappi á móti þessu máli. Þetta er ekki rétt. Ég hef marglýst því yfir í öllum umr. um þetta mál, frá því að það kom fyrst á dagskrá, að ég mundi fúslega sætta mig við þann vilja kjósenda í Kópavogshreppi, sem fram kæmi í þessu málí. Og ég vil minna á það þegar í upphafi máls míns, að strax tveimur dögum eftir að umsögn sýslunefndar í Kjósarsýslu um þetta mál lá fyrir, — hún lá fyrir 7. marz s.l., — samþ. hreppsnefnd í Kópavogshreppi að láta fara fram almenna, leynilega atkvgr. meðal íbúa hreppsins, kjósenda til sveitarstjórnarkosninga, til þess að leiða fram vilja þeirra í þessu máli. Þessari staðreynd verður ekki hnekkt, hún liggur fyrir prentuð í þskj. En það er um þetta, hvort þessi atkvgr. mætti fara fram með eðillegum hætti, sem hefur verið barizt síðan, og það hefur verið lagt á það ofurkapp af hálfu þriggja flokka, sem sífellt kalla sig lýðræðisflokka, að þessi atkvgr. mætti ekki fara fram, áður en þetta frv. væri samþ.

Fylgismenn hæstv. forsrh. lýstu því yfir á opinberum fundum um þetta mál í Kópavogshreppi, að þessi atkvgr. væri þýðingarlaus, vegna þess að þetta mál yrði afgr. fyrir páska hér á Alþ. Þeir þóttust vita það og höfðu það eftir hæstv. forsrh., töldu, að málið yrði afgr. hér fyrir páska. Þeir gátu sagt kjósendum í Kópavogshreppi það fyrir fram, að þessi atkvgr. mundi ekki eiga sér stað, því að málið yrði samþ. hér á Alþ. áður.

En þegar ekki var hægt að koma þessu máli fram með þeim hraða, sem hæstv. forsrh. lét sér sæma að krefjast í hv. Nd., þegar ekki tókst að koma því fram, áður en þessi atkvgr. átti að fara fram, var gripið til þess ráðs af hálfu þriggja lýðræðisflokka að lýsa því yfir, að þeir tækju ekki þátt í þessari atkvgr. Og það var gert meira. Það var af hálfu þessara flokka gert allt, sem í þeirra valdi stóð til þess að hindra það, að kjósendur neyttu atkvæðaréttarins í atkvgr. um þetta mál. Það var gert með hótunum og ógnunum, sem hægt var að sanna. Það var gert með þeim hætti, að forustumenn þessara lýðræðisflokka stóðu úti fyrir kjörstað, í dyrum hússins, þar sem kosningin fór fram, og í göngum þess húss og í kjörstofunum og skrifuðu upp þá menn, sem leyfðu sér að mæta á kjörstað til að neyta atkvæðisréttar síns. (Gripið fram í.) Já, þessar hótanir og ógnanir, sem þessir hv. lýðræðisflokkar leyfa sér að beita, hafa víst áhrif, það er rétt. En þetta er einsdæmi í lýðræðissögu þessa lands, að þrír flokkar, sem kenna sig við lýðræði, leyfi sér að herjast á móti því af alefli, með öllum þeim ráðum, öllu því valdi, sem þeir hafa yfir að ráða, löglega og ólöglega, að kjósendur neyti atkvæðisréttar síns.

Baráttan um þetta mál hefur ekki staðið um annað heima í héraði en það, hvort þessi atkvgr., sem ákveðin var 9. marz, ætti að fara fram eða ekki. Um það hefur baráttan verið háð. Það hefur auðvitað verið rökrætt um leið, hverjir kostir fylgdu því fyrir sveitarfélagið og íbúa þess, ef það væri gert að kaupstað með lögum. En það er annað mál.

Hæstv. forsrh. fullyrðir nú, þegar hann fylgír þessu frv. úr hlaði, að vilji íbúanna liggi fyrir, fyrst og fremst, eins og hann sagði, með þeim undirskriftum, sem fram hafa farið. Þetta er vist rétt hjá hæstv. forsrh. Það er ekkert, sem hann getur stuðzt við í þessu máli nema undirskriftirnar, sem hefur verið smalað í Kópavogshreppi um þetta mál, með þeim hætti, sem það hefur verið gert. Hann mun aldrei geta bent á það, að vilji íbúanna og óskir um, að Kópavogshreppur verði gerður að kaupstað, liggi fyrir sem árangur af þeirri atkvgr., sem fór fram á sunnudaginn var. Það verður aldrei sýnt með neinum rökum, að sá vilji hafi komið fram í þeirri atkvgr.

Ástæðan til þess, að þrír lýðræðisflokkar vildu ekki, að fram færi leynileg atkvgr. eins og gerist um opinber mál í okkar landi, var auðvitað sú, að þeir þorðu ekki að leggja þetta mál undir dóm kjósendanna í leynilegri atkvgr. Þeir vissu, að þeir mundu tapa þeirri atkvgr., vegna þess að þeir hafa heilbrigða skynsemi fólksins á móti sér í þessu máli. Þetta mál er ekki þess eðlis, að það hafi þurft að verða neitt flokkspólitískt mál. Það er síður en svo. Og þó að það kunni að verða um það deilt með rökum fram og aftur, hvort kostir fylgi því fyrir þetta sveitarfélag að verða gert að kaupstað með lögum, þá snýst málið ekki fyrst og fremst um það, heldur um hitt, eins og ég hef sagt, hvort þessi vilji mætti koma fram. Og það er vitanlegt, að um leið og það er rætt, hverjir kostir fylgi kaupstaðarstofnun, þá er hitt rætt um leið, að það er til önnur leið í þessu máli, sú, að þetta byggðarlag sameinist Reykjavíkurbæ, en það var einmitt það, sem þessir lýðræðisflokkar óttuðust, að sá vilji fólksins kæmi í ljós, því að þeim var vel kunnugt um hann. En ég skal koma að því síðar, hvaða rök fylgja því, að fara eigi þá sjálfsögðu leið í þessu máli.

Það hafa ýmsir af allra merkustu mönnum, sem hv. stjórnarflokkar eiga á að skipa, bæði hér innan þings og utan þess, látið svo um mælt, að þetta mál sé áreiðanlega vitlausasta málið, sem liggi nú fyrir hv. Alþ.; þó að önnur mál kunni að orka tvímælis, þá geti það ekki leikið á tveim tungum, að þetta mál sé vitlausasta málið. Og það virðist í góðu samræmi við það, að reynt hefur verið að flana þessu vitlausasta máli þingsins gegnum þingið með meira ofurkappi en nokkru öðru máli, því að það er oft svo, að því verri og vitlausari sem málin eru, sem hér eru á ferðinni, því meira kapp er lagt á að koma þeim fram með sem mestum hraða.

Tilgangur þessa frv. er sá og sá einn að rífa niður löglega kosna héraðsstjórn í stóru og fjölmennu héraðsstjórnarumdæmi í næsta nágrenni höfuðstaðarins. Sú sveitarstjórn, sem þar situr, var kosin, ekki aðeins einu sinni, heldur tvisvar, fyrir aðeins 11 mánuðum. Nú eru sveitarstjórnirnar samkvæmt almennum sveitarstjórnarlögum kosnar til fjögurra ára. Þetta kjörtímabil sveitarstjórna er að vísu ekki stjórnarskráratriði, eins og kjörtímabil alþm., sem er ákveðið í stjórnarskránni að skuli vera fjögur ár. En í 76. gr. stjórnarskrárinnar er hins vegar ákveðið, að sveitarfélögin í landinu eigi rétt til að ráða sjálf málefnum sínum, þó að hins vegar megi skipa þeim málum með lögum. En réttur sveitarfélaga til þess að ráða málum sínum er tryggður með þessu ákvæði stjórnarskrárinnar. Héraðsstjórnafyrirkomulag á þeim grundvelli, að sveitarfélög ráði sjálf málum sínum, er eitt af grundvallaratriðum stjórnarskipunar okkar, og löggjöf t.d. um að svipta sveitarstjórnir þessum sjálfsákvörðunarrétti sínum, sem þeim er tryggður í stjórnarskránni, væri tvímælalaust stjórnarskrárbrot. Þetta atriði í sveitarstjórnarlögunum, að kjörtímabil sveitarstjórna sé fjögur ár, er eitt af grundvallaratriðum héraðsstjórnarfyrirkomulagsins sjálfs, því að það sjá allir menn, að ef t.d. væri fyrirskipað, að sveitarstjórnarkosningar færu fram á hverju ári í stað þess að fara fram fjórða hvert ár, þá væri stigið stórt spor í þá átt að afnema héraðsstjórnarfyrirkomulagið sjálft, því að með því væri öll festa í þessu fyrirkomulagi horfin og numin á brott, því að allur starfsfriður þessara sveitarstjórna, sem gegna mikilvægu hlutverki í okkar þjóðfélagi, væri þá úr sögunni. Og þá væri e.t.v. ekki langt til þess í reyndinni, að héraðsstjórnarfyrirkomulagið sjálft væri líka úr sögunni.

En þetta sveitarstjórnarfyrirkomulag hefur um langan aldur verið samgróið því lýðræðisfyrirkomulagi, sem gildir í okkar landi, og það er raunar elzti hluti þess, sá langelzti, svo gamall, að það má rekja hann fram í gráa forneskju. Það má benda á, að hreppar voru stofnaðir á Íslandi, áður en allsherjarríki var stofnað, og það með svo merkum hætti, að hrepparnir fóru með framfærslumál og tryggingamál, svo að það gæti verið til fyrirmyndar enn í dag. Ef lögð væri áherzla á að sýna fram á, hvað við Íslendingar höfum lagt til lýðræðisfyrirkomulagsins, þá má benda á þetta sveitarstjórnarfyrirkomulag á Íslandi frá upphafi vega engu siður en stofnun þjóðveldis hér á Íslandi að fornu. En það eru til með öðrum lýðræðisþjóðum fræðimenn, sem leggja á það ríka áherzlu, að þetta héraðsstjórnarfyrirkomulag sé einn af hornsteinum lýðræðisins, eins og það tíðkast nú á dögum, og því víðtækara sem það sé, því öruggari fótum standi lýðræðisskipulagið sjálft.

Það má sannarlega ekki gleyma því, að hað væri hægt að afnema þetta héraðsstjórnarfyrirkomulag. Það væri vel hugsanlegt að leggja þau störf, sem héraðsstjórnunum eru ætluð, undir ríkisvaldið sjálft. Það mætti færa rök að hví, að það sé ekki alveg nauðsynlegt okkar lýðstjórnarfyrirkomulagi, að héraðsstjórnir leggi skatta á borgarana, sem eru um þriðjungur þeirra skatta, sem lagðir eru á fólkið til opinberra þarfa, að þetta vald til að leggja svo mikinn hluta skattanna á, sé falið hinum ýmsu sveitarstjórnum í landinu. Og þetta mikla fé, þriðjungur allra skatta í landinu, sem er lagt á af sveitarstjórnum, er aftur á móti um það bil þreföld sú upphæð, sem ríkisvaldið sjálft leggur á sem beinan skatt, tekju- og eignarskatt. Svo mikið vald er sveitarstjórnunum gefið. Og það má, eins og ég sagði áðan, færa ýmis rök að því, að það væri hægt að afnema þetta, það væru einhver rök, sem mæltu með því, alveg eins og það má færa einhver rök með einræðisskipulaginu sjálfu á móti lýðræðisskipulaginu.

En hingað til hefur það ekki komið fram hér á Alþ., að Alþ. eða ríkisvaldið vildi afnema héraðsstjórnarfyrirkomulagið sjálft eða ganga á það á nokkurn hátt eða draga úr því. Ég minnist þess að vísu, að það kom einu sinni fram, síðan ég tók hér sæti á hv. Alþ., frv., þar sem því var haldið fram, að réttast væri, að framkvæmdarstjórar sveitarfélaganna yrðu opinberir starfsmenn ríkisins, og þótti mér það furðulegt, að það kæmi fram frá því ráðuneyti, sem fer með sveitarstjórnarmál hér á landi. En það var komið í veg fyrir það, að farið væri inn á þessa braut, og fastákveðið, að framkvæmdarstjórar sveitarstjórnanna yrðu framvegis eingöngu valdir af þeim, eins og verið hefur, og að þeir störfuðu á þeirra ábyrgð, en ekki ríkisvaldsins.

Hingað til hefur það því verið stefna Alþ. að halda við og halda í, ef svo mætti segja, það héraðsstjórnarfyrirkomulag, sem hefur gilt. Það hefur verið reynt að halda við því fyrirkomulagi, að sveitarstjórnir, eins og Alþ. sjálft, séu kosnar til fjögurra ára í senn og fái að sitja í friði að störfum í þágu sinnar sveitar það kjörtímabil, í fjögur ár. En með flutningi þessa frv. er farið inn á þá braut, að Alþ. geti með löggjöf svipt löglega kosna héraðsstjórn því umboði, sem kjósendur í fjölmennu héraði fengu henni fyrir aðeins 11 mánuðum. En með þeirri kosningu. sem fram fór fyrir 11 mánuðum, veittu íbúar í Kópavogshreppi sinni sveitarstjórn, sem nú situr, umboð til þess að starfa í friði að málefnum síns sveitarfélags um næstu 4 ár.

Nú er ekki farið dult með það á nokkurn hátt heima í Kópavogshreppi, að þetta mál sé vakið upp og flutt í þeim eina tilgangi að steypa af stóli þeirri sveitarstjórn, sem þar var kosin fyrir rúmum 11 mánuðum. Þetta liggur fyrir í ræðu og riti af hálfu þeirra manna, sem eru upphafsmenn þessa máls heima í héraði. Þetta mál er vakið upp fyrir aðeins 2 mánuðum af þeim mönnum, sem lutu í lægra haldi í kosningum til sveitarstjórnar. sem fóru fram fyrir 17 mánuðum. Það er játað í grg. frv., að hetta frv. sé flutt að ósk og tilhlutun þeirra flokka, sem þá urðu í minni hluta. að ósk þeirra og engra annarra. Þessir þrír lýðræðisflokkar urðu í minni hluta samkvæmt þeim reglum um hlutfallskosningar, sem gilda um sveitarstjórnarkosningar hvarvetna á landinu. Sveitarstjórnin t Kópavogshreppi var kosin á allan hátt samkvæmt lögum, með sama hætti og allar sveitarstjórnir í landinn voru kosnar þá. En hún var kosin tvisvar, og þeir menn, sem eru upphafsmenn þessa máls í Kópavogshreppi, hreyfðu þessu máli í fyrsta sinn fyrir aðeins tveimur mánuðum. Þessir sömu menn voru í framboði til þess að starfa í hreppsnefnd Kópavogshrepps um næstu 4 ár frá því í janúarmánuði í fyrra, 1954, og þangað til um miðjan maí. Allan þennan tíma stóðu yfir kosningar í Kópavogshreppi. Þær voru endurteknar með valdboði sérstaks dómara. Þessir menn höfðu því nægan tíma og tækifæri til þess að koma á framfæri við kjósendurna öllum sínum hugðarmálum og tillögum um stjórn hreppsins næstu 4 ár. Ef þeir hefðu þá talið, að það væri nauðsynlegt að breyta til um sveitarstjórnarfyrirkomulag sveitarfélagsins sjálfs, hví skyldu þeir ekki hafa flutt og gert grein fyrir slíkri till.? Það kom að vísu fram fyrir þessar kosningar till. í hreppsnefnd Kópavogshrepps um að fjölga hreppsnefndarmönnum úr 5 í 7, en það var ekki till. um að gera Kópavogshrepp að kaupstað. Hún var flutt af manni, sem var fulltrúi Sjálfstfl. í hreppsnefndinni. Hann vildi aðeins fjölga hreppsnefndarmönnum úr 5 í 7. Þessi till. var felld, og réð þar úrslitum atkvæði annars sjálfstæðismanns, sem taldi ekki ástæðu til þess að fjölga hreppsnefndarmönnum og taldi nóg, að þeir væru 5 næstu 4 árin. Þetta var góður og gegn og valinkunnur sjálfstæðismaður. Enginn maður mun nokkurn tíma geta bent á það eða fært að því neinar líkur, að nokkurs staðar í opinberum umræðum, í ræðu eða riti, sem stóðu yfir í Kópavogshreppi í nærri 5 mánuði í fyrra, hafi komið fram nokkur till. um það eða uppástunga um að breyta sveitarstjórnarfyrirkomulagi hreppsins. Nei, allir þeir frambjóðendur, sem voru í kjöri af hálfu þriggja lýðræðisflokka, voru fúsir til þess að sitja í fjögur ár sem hreppsnefndarmenn í hreppi og datt ekki í hug, að það ætti að verða kaupstaður. Þessir þrír lýðræðisflokkar höfðu 30 menn í kjöri, og sumir af þeim voru skýrir og gegnir menn. En enginn af þeim impraði á því, að þeir teldu nauðsynlegt að breyta hreppnum í kanpstað.

En það fór nú svo, að kjósendur í hreppnum, eftir rækilegri umr. um sín mál en ég held að hafi farið fram í nokkru sveitarstjórnarkjördæmi, þar sem kosið var í fyrravetur, vildu ekki fela þessum fulltrúum lýðræðisflokkanna, hversu ágætir flokkar og ágætir menn sem það eru, sitt umboð til þess að stjórna hreppnum í næstu 4 ár. Og þessir flokkar og þeirra fulltrúar sættu sig við þessi úrslít kosninganna í 9 mánuði. En eftir 9 mánuði virðist hafa vaknað hjá þeim ný von um það, að ef kosningar færu nú fram á ný, innan árs frá því að kosið var síðast, hefðu þeir einhverja möguleika til að ná nú kosningu.

Ekki hefur því samt verið haldið fram af hálfu þessara manna neins staðar, svo að ég minnist, að sveitarstjórnin, sem kosin var fyrir 11 mánuðum, hafi gert nokkuð það af sér, sem valdi því, að hún hafi fyrirgert trausti þeirra kjósenda, sem kusu hana fyrir tæpu ári. Ég man ekki eftir, að það hafi komið nokkurs staðar fram. En hitt er sagt, að það hafi flutzt nokkur hundruð manna inn í byggðarlagið á þessum 11 mánuðum og það kunni að breyta afstöðunni, ef kosningar færu fram. Meðan þeir menn eru nýkomnir í sveitarfélagið og ókunnugir málefnum þar, væri einhver von til þess, ef kosningar færu fram, að þeir frambjóðendur, sem féllu og var hafnað af kjósendunum í fyrra, hefðu einhverjar líkur til þess að komast nú að. Þetta er mergurinn málsins. Það er vegna þess, að það hafa flutzt inn nokkur hundruð menn, bætzt við nokkrir nýir kjósendur, að nú eiga að vera einhverjar líkur til þess og von til þess, að þeir þrír lýðræðisflokkar, sem kjósendur höfnuðu í fyrra, næðu nú meiri hlutanum. Til þess er þetta mál flutt.

En hingað til hefur það, þó að tilflutningar eigi sér stað milli héraða, t.d. til Reykjavíkur, ekki verið talin næg rök fyrir því að láta fara fram kosningar í Reykjavík, hvorki til sveitarstjórnar né Alþingis. Ef innflutningur nýrra kjósenda í Kópavogshrepp væri ástæða til nýrra sveitarstjórnarkosninga þar, þá mætti í fyrsta lagi segja, að sveitarstjórnarkosningar ættu að fara þar fram á hálfs árs fresti, a.m.k. tvísvar á ári. Og hvað mætti þá segja um Reykjavíkurbæ? Mundi Alþ. vilja ljá því eyra, ef flokkarnir, sem urðu í minni hluta í bæjarstjórn Reykjavíkur í bæjarstjórnarkosningunum, sem þar fóru fram í fyrra, segðu núna: Nú hefur skipt um kjósendur í Reykjavík, það hefur ekki skipt um nokkur hundruð, það hefur skipt um mörg þúsund kjósendur í Reykjavík, það eru mörg þúsund nýir kjósendur komnir í stað gamalla, sem hafa horfið af kjörskrá, og nú teljum við víst, þessir flokkar, sem höfðum meiri hluta kjósenda í fyrra, en fengum ekki meiri hluta fulltrúa samkvæmt hlutfallskosningareglu, að við séum í yfirgnæfandi meiri hluta meðal íbúanna, og nú viljum við fá kosningar? Mundi Alþ. vilja sinna því? Það ætti að gera það, ef það vill sinna kröfum þeirra manna í Kópavogshreppi, sem bornar eru fram með þessu máli. Eða mundi Alþ. t.d. vilja breyta bæjarstjórnarlögum Reykjavíkur á einhvern hátt, til þess að þessir flokkar gætu fengið kosningar? Það mætti t.d. benda á, að það væri ekki úr vegi að fjölga bæjarfulltrúum í Reykjavík, þeir eru núna 15. Ef það er ástæða til þess, eins og hæstv. forsrh. benti á, að ætla, að 5 menn séu of fáir til þess að stjórna Kópavogshreppi, og það séu ein af höfuðrökunum fyrir þessu frv., mætti þá ekki eins segja: Fimmtán menn eru of fáir til að stjórna Reykjavíkurbæ? Ef 5 menn eru of fáir til að stjórna Kópavogshreppi með sína 3000 íbúa, þá eru 100 menn það minnsta, sem rétt er að fela stjórn Reykjavíkurbæjar í sama hlutfalli.

En það er þetta og þetta eitt, sem er ætlunin að gera með þessu frv., að gefa mönnum, sem urðu í minni hluta við tvennar kosningar á s.l. ári, möguleika til þess að reyna á nýjan leik. En með sömu rökum ætti að gefa nær öllum sveitarstjórnarumdæmum í landinu rétt til þess að reyna á nýjan leik, og alveg sérstök ástæða væri til þess að gefa kjósendum í Reykjavíkurbæ tækifæri til þess að reyna á nýjan leik.

Allar þær ástæður, sem bent er á af flutningsmönnum og forsvarsmönnum þessa frv. hér á Alþ. og eiga að vera því til stuðnings, að breyta þurfi um sveitarstjórnarskipulag í Kópavogshreppi, lágu fyrir í fyrra um þetta leyti. En þá varð enginn maður til þess að benda á þær. Þá var sannarlega tækifæri til þess í sambandi við sveitarstjórnarkosningar, ef óskir og vilji hefðu verið um það hjá nokkrum manni í þessu sveitarfélagi, að flytja það mál fram. Þá hefði líka verið tækifæri til þess af hálfu annarra, eins og t.d. umboðsstjórnarinnar, að benda á, að hún ætti í erfiðleikum, eins og nú er bent á. Það hefur engin breyting orðið í Kópavogshreppi, sem þetta mál varðar, síðan fyrir ári, að kosningar fóru fram, önnur en sú, sem fyrir mátti sjá, að nokkuð margir íbúar bættust enn við. Ef umboðsstjórninni var þá orðið örðugt með 3000 íbúa í Kópavogshreppi að framfylgja sínum störfum og skyldum, þá var full ástæða til þess að láta það koma fram. En af einhverjum ástæðum hefur það farizt fyrir þá, því að það komu ekki fram heldur af hálfu umboðsvaldsins neinar óskir eða nein rök fyrir því, að það þyrfti að breyta um fulltrúa umboðsstjórnarinnar í Kópavogshreppi, setja þar bæjarfógeta til þess að gegna venjulegum störfum, skattheimtu o.s.frv., eins og nú er talin rík ástæða fyrir þessu frv.

Þetta mál er, eins og hæstv. forsrh. benti á, nokkuð mér skylt, vegna þess að ég hef verið viðriðinn sveitarstjórn í þessu byggðarlagi síðan sumarið 1946. Ég hef verið kosinn til þeirra starfa í fimm kosningum, og mér hefur af ýmsum ástæðum verið kennt öðrum fremur um það, sem miður hefur þótt fara. Og því er lýst yfir nú, að það, sem fyrir flm. þessa frv. vaki og upphafsmönnum, sé að losa sveitarfélagið við mína stjórn, og hefur þetta komið fram bæði 1 ræðu og riti á opinberum vettvangi.

Ég ætla nú ekki að nota þennan ræðustól til þess að afsanna það á nokkurn hátt, að mínum sveitungum kunni að vera hagur að því að losna við mig frá sveitarstjórnarstörfum, enda er ekki víst, að ég yrði sá óánægðasti, ef ég yrði leystur frá þeim störfum. En gallinn á því fyrir mig hefur verið sá hingað til, að sveitungar mínir, þeir sem til þess hafa veríð bærir, hafa ekki séð sér hag í því í fimm sveitarstjórnarkosningum að losna við mig. En það er vegna þess, að andstæðingar mínir og samstarfsmanna minna í Kópavogshreppi hafa ekki í fimm endurteknum sveitarstjórnarkosningum getað losnað við okkur, mig og mína samstarfsmenn, frá sveitarstjórn, að þeir fara nú þessa leið, að snúa sér til flokksmanna sinna hér á Alþ. og krefjast þess af þeim, að þeir beiti flokksvaldi sínu hér til þess að koma þessu máli fram, til þess að gera eina tilraun enn, þá sjöttu, til þess að losna við mig og mína samstarfsmenn frá sveitarstjórnarmálum. Það er auðvitað ekkert nýstárlegt, að andstæðingar einnar sveitarstjórnar vilji losna við hana, því að það má áreiðanlega segja um allar sveitarstjórnirnar á landinu. Þær eiga andstæðinga innan síns byggðarlags, sem vilja losna við þær. En hitt er nýstárlegt, að nú er það Alþ., sem á að nota til þess. Og það eru 3 flokkar, sem hafa vitanlega nægan meiri hluta á Alþ. til þess að gera hvað sem er, sem nú ætla að beita þeim meiri hl. sínum til þess að hjálpa þessum vanmáttugu andstæðingum einnar sveitarstjórnar í landinu til að losna við hana, svo að þeir geti freistað þess enn þá einu sinni, áður en komið er til jafnlengdar frá kosningum, síendurteknum kosningum, að losna við sína sveitarstjórn. Ja, þeim er sannarlega gert hærra undir höfði en öðrum andstæðingum sveitarstjórna og bæjarstjórna í þessu landi, þessum herrum suður í Kópavogshreppi. En þetta þýðir það, að hv. flm. þessa frv. og stuðningsmenn þessa máls á Alþ. og þeir flokkar, sem að því standa, skulu minnast þess, að þeir munu ekki geta mótmælt því síðar, þótt sami leikur eða svipaður verði leikinn við aðrar sveitarstjórnir í landinu, — sami greiði gerður þá þeim mönnum, sem innan þeirra umdæma eru óánægðir með þeirra stjórn á einhverjum tíma. Það getur vel verið, að það sé geysilega þýðingarmikið fyrir þessa 3 höfuðflokka hér á Alþ. að koma fram þessu máli og hjálpa sínum flokksmönnum suður í Kópavogshreppi. En ég held, að það sé þýðingarmeira atriði í löggjöf landsins og sögu Alþ., að þetta skuli vera gert með þeim hætti, sem það hefur verið gert, því að það kostar þetta: Það er ákveðið með samþykkt þessa frv. hér á hv. Alþ., að Alþ. geti, hvenær sem því býður við að horfa, stytt líf sveitarstjórnar, sem kosin hefur verið til fjögurra ára með löglegum hætti, og svipt hana því umboði, sem hún hefur fengið í kosningum til þess að stjórna í 4 ár, og þetta sé hægt að gera með þeim einum rökum, að aðstæður séu að einhverju leyti breyttar frá því, að kosning fór fram. Það hefur verið gerð vanmáttug tilraun til þess að sýna fram á í umr. um þetta mál hér á Alþ., að aðstæður séu að einhverju leyti breyttar frá því, að sveitarstjórn var kosin í Kópavogshreppi til fjögurra ára fyrir 11 mánuðum. En ósköp eru þær tilraunir nú vanmáttugar, því að það hefur alls ekkert breytzt nema það, að nokkur hundruð manna hafa flutzt inn í hreppinn. Ja, það gæti verið, eins og ég hef sýnt fram á áður, að stórfelldari breyting á íbúum eins sveitarfélags gæti átt sér stað. Það má t.d. benda á mörg kjördæmi, bæði sveitarstjórnarkjördæmi og alþingiskjördæmi á landinu, þar sem verður stórfelld breyting á tölu íbúa á hverju ári, vegna þess að íbúarnir flytjast burt, en það ætti vitanlega að vera jafngild ástæða til þess að krefjast þá nýrra kosninga vegna breyttra aðstæðna. Með samþykkt þessa frv. verður fastákveðið um fjögurra ára kjörtímabil og starfsfrið þann, sem sveitarstjórnum í landinu er ætlaður með því og er hornsteinn bæði héraðsstjórnarfyrirkomulagsins og í raun réttri einnig þess lýðræðisfyrirkomulags, sem við eigum að búa við, að það megi víkja frá því hvenær sem vill, hvenær sem pólitískum flokkum býður svo við að horfa. Það er óvandari eftirleikurinn í þessu efni héðan í frá. Þegar búið er að leika einu sinni þennan leik hér á Alþ., að rífa niður löglega kosna héraðsstjórn, þá verður hægt að hef ja upp slíkt mál síðar og vitna til þessa. Nú standa að þessu frv. menn og flokkar, sem hingað til hafa þótzt vilja viðhalda hinni viðteknu þjóðfélagsskipun. En eins og ég hef margsýnt fram á og allir vita og ætti ekki að þurfa að sýna fram á hér á Alþ., er héraðsstjórnarfyrirkomulagið með 4 ára kjörtímabil héraðsstjórna einn af hornsteinum þjóðfélagsskipunarinnar, eins og það er nú. En þetta héraðsstjórnarfyrirkomulag er að vísu ekki á neinn hátt bundið því efnahagsskipulagi, sem við búum við, því að það hefur komið í ljós, að það getur staðizt við aðra þjóðfélagshætti og annað efnahagsskipulag. En það er eigi að síður stórt og þýðingarmikið atriði í því þjóðfélagsskipulagi, sem við höfum í dag og kennum við lýðræði og viljum halda í.

Það hefur rifjazt upp fyrir mér við að hlusta á umr. um þetta mál hér í hv. Alþ. atvík, sem kom fyrir í mínu ungdæmi vestur á Ísafirði. Það fóru þá fram þar einhver hörðustu átök, sem þá áttu sér stað, og mætti kannske segja þau hörðustu átök, sem hafa átt sér stað um sveitarstjórnarmál. Það var á árunum eftir 1920. Áttust þar við harðskeyttir menn og flokkar, annars vegar jafnaðarmenn, þá kallaðir „rússabolsar“ af andstæðingunum, og hins vegar menn, sem játuðu það og fóru ekki í felur með það, að þeir væru íhaldsmenn, og kölluðu sig það. Samkvæmt þágildandi lögum, eins og eimir eftir af í sveitarstjórnarlögum enn í dag, var bæjarfógeti sjálfsagður forseti bæjarstjórnar og var gefið vald til þess samkvæmt lögum, ef honum virtist bæjarstjórnin fara út fyrir sitt valdsvið, að úrskurða þá samþykkt bæjarstjórnar ógilda.

Nú var þar einu sinni sem oftar barizt hart um höfuðmál kaupstaðarins og þar á meðal um fjárhagsáætlun kaupstaðarins eitt árið. Þá var það, að bæjarfógetinn kvað upp úrskurð um það, að fjárhagsáætlun kaupstaðarins væri ógild, af því að ráðandi flokkur hefði farið út fyrir valdsvið sitt með samningu hennar. En ef fjárhagsáætlunin var ógild, þá var náttúrlega allt ógilt, sem bæjarstjórnarmeirihlutinn ætlaði sér að gera, og vöknuðu nú miklar vonir hjá andstæðingum hans um, að nú væri veldi „rússabolsa“ á Ísafirði úr sögunni. Og ekki virtust þær minnka við það, að þessum úrskurði var áfrýjað hingað til Reykjavíkur, til stjórnarráðsins hér, og vitað var, að sá ráðh., sem málið heyrði undir, var líka íhaldsmaður og honum var vel kunnugt um hin hörðu átök þarna á Ísafirði. Flokksbræður hans á Ísafirði töldu sér þess vísa von, að hann liti á lögfræðileg atriði eins og bæjarfógetinn á Ísafirði og þeir gerðu og nú mundi fjárhagsáætlun bæjarstjórnarinnar verða úrskurðuð lögleysa ein og nú yrðu þeir að fara frá, sem hana höfðu gert, og mundi nú verða von nýrra kosninga og að ná meiri hlutanum. En þetta fór á annan veg. Sá ráðh., sem fékk þetta mál til úrskurðar og allar hinar miklu vonir flokksbræðra hans á Ísafirði voru bundnar við, leit ekki eins á málið og þeir. Hann vildi ekki gefa þeim það tækifæri, sem þeir töldu sig hafa og eiga rétt á. Hann felldi úrskurð bæjarfógetans úr gildi, og allar vonir íhaldsmanna á staðnum um nýjar kosningar urðu að engu. Sá ráðherra leit áreiðanlega eins á og flokksbræður hans á Ísafirði, að meiri hl. bæjarstjórnar þar væri niðurrifsmenn og ekki til neinnar uppbyggingar í þjóðfélaginu og það væri bezt, að þeir fengju skell og yrðu að fara frá völdum, ef hann meinti eitthvað með því, að hann væri á móti niðurrifsmönnum í þjóðfélaginu. Hann var ágætur lögfræðingur, og hann gerði sér ljóst, að það að ógilda fjárhagsáætlun löglega kosinnar sveitarstjórnar, þó að eitthvað mætti út á hana setja af pólitískum andstæðingum, var að rifa niður vald löglega kosinnar héraðsstjórnar í landinu, og það var fordæmi, sem hann vildi ekki gefa andstæðingum sínum, sem hann kallaði niðurrifsmenn, með athöfn sinni sem ráðherra. Hann vildi ekki gerast niðurrifsmaður sjálfur.

Þeir hæstv. ráðh., sem flytja þetta frv., telja sig enn eiga í höggi við niðurrifsmenn í þjóðfélaginu. En þeir hika ekki við að setja löggjöf hér á Alþ. til þess að rífa niður löglega kosna stofnun í þjóðfélaginu, sveitarstjórn í fjölmennu byggðarlagi, og setja það fordæmi, að það megi gera síðar með sama hætti og veikum eða alls engum rökum. Þeir eru reiðubúnir til þess og flokkar þeirra virðast vilja fylgja þeim í því að gera þetta, eins og játað er í grg. þessa frv., fyrir flokksbræður sína í einu sveitarstjórnarumdæmi, eftir ósk þeirra og kröfu, til þess að klekkja á pólitískum andstæðingum þeirra þar. Þeir gerast með þessu, eins og ég hef sýnt fram á, ekki aðeins niðurrifsmenn þessarar sveitarstjórnar í Kópavogshreppi, — þeir gerast með þessu fordæmi sínu niðurrifsmenn hvaða sveitarstjórnar sem er í landinu framvegis, því að til þessa fordæmis má síðar vitna.

Ég játa, að það er kannske skiljanlegt, frá sjónarmiði þessara þriggja lýðræðisflokka, að þeim virðist liggja á að styðja flokksbræður sína í Kópavogshreppi, þessa vesalings menn, þessi vesalings flokksbrot þar, sem öll samanlagt hafa ekki getað náð völdum í þessu sveitarfélagi í 5 kosningum. Það er kannske vorkunn þeim voldugu stjórnarflokkum hér á hv. Alþ. og taglhnýtingi þeirra, að þeir vilji nú koma til hjálpar.

Það kemur fram á ýmsan hátt í þessu frv. og grg. þess, að hv. flm. er ekki of vel ljóst ýmislegt, sem varðar Kópavogshrepp, og er það heldur furðulegt, þar sem aðalflm. er þm. þessa kjördæmis og kemur einstaka sinnum til fundar við flokksbræður sína í þessu sveitarfélagi, sem er annað stærsta eða stærsta sveitarfélagið innan kjördæmisins. Ég hef hér einhvers staðar í fórum mínum blað, sem hæstv. forsrh., sem þá var frambjóðandi til þingmennsku í Gullbringu- og Kjósarsýslu, gaf út sérstaklega fyrir kjósendur sína í Kópavogshreppi. Þar birti hann ávarp til kjósenda í Kópavogshreppi, og í því ávarpi sagði hann, að íbúar þessa sveitarfélags ættu að sínu áliti stórfé hjá ríkissjóði, það væru engar smáupphæðir, það væru milljónir króna, — þeir ættu milljónir króna hjá ríkissjóði og jafnvel hjá Reykjavíkurbæ. Þetta stendur prentað í blaði forsrh., sem var gefið út, ég held við síðustu kosningar. En hvers vegna ættu íbúar í Kópavogshreppi að eiga milljónir hjá ríkissjóði og Reykjavíkurbæ að áliti sjálfs forsrh.? Ég trúi því ekki, að flokksmenn og fylgismenn og stuðningsmenn hæstv. forsrh. haldi, að hann fari með hreint fleipur, þó að það sé við kjósendur fyrir kosningar. Nei, þessa skoðun hæstv. forsrh. má styðja allgóðum rökum. En hvers vegna ætti þetta sveitarfélag öðrum fremur, að eiga milljónir hjá ríkissjóði og Reykjavíkurbæ? Jú, það er af sérstökum ástæðum. Kópavogshreppur varð ekki til fyrr en árið 1948, en byggð varð fyrst nokkur á hálsinum, sem mun að réttu lagi heita Kópavogsháls og Digranesháls, á síðustu styrjaldarárunum, og hún hefur aukizt svo ört, að þess eru engin dæmi fyrr eða síðar á Íslandi. Síðan 1946 hefur íbúatala þarna, sem nú er Kópavogshreppur, sex- til sjöfaldazt. Ég hef hér andspænis mér tvo hv. þm., sem hafa starfað árum saman að sveitarstjórnarmálum og gera það enn. Ég veit, að þeir gera sér ljóst, hvað það þýðir fyrir stjórn sveitarfélags, að íbúafjölgun sé svo ör sem þetta, — eða vill einhver gera sér í hugarlund, hvað hefði gerzt, ef íbúatala Reykjavíkurbæjar hefði aukizt um 600% síðan 1946? Ég veit, að allir, sem hafa fengizt við sveitarstjórnarmál í þessu landi síðustu árin, munu gera sér ljóst, að þetta muni kosta allmikla erfiðleika fyrir sveitarfélag. Það hefur oft verið bent á það af hálfu Sjálfstfl. í Reykjavík, að íbúaaukningu þar undanfarin ár og áratugi hafi fylgt ýmsir sérstakir erfiðleikar fyrir bæjarstjórn Reykjavíkur, og skal ég sízt neita því. En hve stórkostlegir hefðu þeir erfiðleikar verið, ef íbúafjölgun í Reykjavík hefði verið eins og sú, sem ég hef nú skýrt frá að hefur orðið í Kópavogshreppi?

Nú vil ég aðeins minna líka á hina almennu erfiðleika sveitarfélaganna í landinu, fjárhagslega og aðra, sem oft hefur verið lýst af þeim mönnum, sem því eru kunnugir í liði hv. stjórnarflokka, bæði borgarstjóranum í Reykjavík og öðrum. En það er almennt viðurkennt, að í raun réttri hafa sveitarfélög í landinu, einkanlega hin stærri þeirra, ekki haft skilyrði til þess að gegna sínum störfum og skyldum við íbúana undanfarin ár, vegna þess að ríkisvaldið hefur gengið svo langt í því að taka til sín skattana, að sveitarstjórnirnar, bæjarstjórnirnar hafa ekki treyst sér til að taka af borgurum sínum þær upphæðir, sem þær þyrftu að hafa til þess að sinna sínum skyldum. Þetta er staðreynd, sem allir vita og viðurkenna, mest við, sem kunnugastir erum.

Nú ætla ég ekki að fara mörgum orðum um það hér á þessum stað, hvernig sveitarstjórn í Kópavogshreppi síðan 1946 hefur farið að því að berjast við þessa erfiðleika, bæði hina almennu erfiðleika og þá alveg sérstöku erfiðleika, sem hafa skapazt vegna þess, að íbúatala hefur þar sex- til sjöfaldazt á þessum árum.

Ég ætla ekki að fara að lýsa því, sem hefur verið gert; ég skal aðeins gefa hv. þm. ofur litla hugmynd um það. Það, sem hefur verið gert, er í stuttu málí, að það hefur verið lagður grundvöllur að byggð margra þúsunda manna, sem getur risið upp á þessu hrjóstruga landi á næstu árum og áratugum. Það hafa verið lagðir á milli 20 og 30 km vegir, 20 km vatnsveita, byggð skólabygging fyrir 500–600 börn og eitt og annað fleira, milli 5 og 10 km af skólpræsum, smábátabryggja o.s.frv., margt, sem þarf að byrja á, en ekki er hægt að gera eins ört og eins myndarlega og menn óska. En það er hlutur, sem ekki aðeins sveitarstjórnir, heldur við líka hér á Alþ. könnumst við, að það er ekki hægt að gera það, sem menn vilja gera og æskilegt þykir. Það þykja oft fullgóð rök í málum hér, að æskilegt hefði verið í lagasetningu Alþingis að gera betur, en við það verði að sitja, sem hægt er á þeirri stundu.

Nú skal ég ekki neita því hér né mun gera annars staðar, að mér, sem hef þessi ár, sem um er að ræða, setið í sveitarstjórn þessa einstaka sveitarfélags og verið manna mest kennt um það, sem ábótavant hefur þótt, af mínum andstæðingum, að ég hafi gert margar skyssur; ég játa það fullkomlega. En ég held, að þegar öllu er á botninn hvolft, þá séu það tvær höfuðsyndir, sem ég hef drýgt, og að það sé hægt að sýna fram á það, að allur sá gauragangur, sem átt hefur sér stað í sambandi við þetta sveitarfélag, innan þess og utan, fyrr og síðar, stafi af því, að ég hef drýgt þessar höfuðsyndir.

Fyrri syndin er sú í augum þessara hv. lýðræðisflokka, að ég hef aldrei og mun aldrei viðurkenna sem grundvöll í sveitarstjórnarmálum og starfi að sveitarstjórnarmálum, að aðilar þar séu þeir pólitísku flokkar sem slíkir. Ég dróst inn í sveitarstjórnarmál óvart og gegn eigin ósk, aðeins vegna þess að ég vildi með nokkrum góðum mönnum fara fram á það við ágæta menn, sem þá sátu í sveitarstjórn, að það væri hafið skólahald fyrir börn í þessu byggðarlagi. Það varð til þess, eins og gengur og gerist og menn geta lent í, að ég var settur 3. maður á lista til sveitarstjórnarkosninga 1946 og náði kosningu til þess fyrst og fremst að byggja einn barnaskóla. Það var það eina áhugamál, sem ég hafði í þeim málum þá. En ég hóf þarna starf með mönnum, sem alls ekki voru kosnir af neinum flokkum, og ég hef haldið því fram síðan og mun halda því fram enn, að þessir pólitísku flokkar, hversu miklir lýðræðisflokkar sem þeir kunna að vera, hafa ekkert að gera að starfa að baráttu í sveitarstjórnum, því að sveitarstjórnarmál séu þess eðlis, að það er ekki heppilegt og æskilegt, að pólitísku flokkarnir í landinu standi beint að þeim. Þetta hefur verið mín afstaða, og ég veit, að þetta er fyrsta höfuðsyndin, sem ég hef drýgt gagnvart þessum flokkum. Þessi skoðun mín þykir úrelt í landinu. Ég hef fundið, að þessi skoðun mín er miklu skyldari skoðunum og hugmyndum einstakra þm. úr bændakjördæmunum, sem eru vanir því í sínum sveitum, að menn geti starfað þar í friði saman að sameiginlegum sveitarmálum, jafnvei þótt þeir tilheyri hinum ýmsu pólitísku flokkum. Og það er uppreisn gegn þessu flokkakerfi og það í stóru byggðarlagi að neita því, að þessir flokkar geri nokkurt gagn með því að koma fram í sveitarstjórnarkosningum sem slíkir.

Ég hef frá upphafi fengið mæta menn úr hinum ýmsu flokkum í mínu byggðarlagi til þess að fallast á þessa skoðun mína og vera saman á framboðslista, — menn, sem neita einmitt þessari höfuðkröfu flokkanna að koma að sveitarstjórnunum. Í þeim hópi, sem ég hef starfað í, hafa allir viðurkennt, að þeir séu frjálsir að því að starfa í og kjósa þá flokka, sem þeir samkv. skoðun sinni í landsmálum vilja tilheyra, en jafnfúsir til þess að bindast samtökum um að láta ekki þá flokka, sem þeir kjósa og tilheyra, fyrirskipa sér neitt í sveitarstjórnarmálum. Og þessir menn, sem svona hugsa, hafa alltaf orðið í meiri hl. í sveitarstjórnarkosningum í Kópavogshreppi til þessa dags. Þetta þola ekki lýðræðisflokkarnir. Sjálfstfl., Framsfl. og Alþfl. þola ekki svona sjónarmið, að frjáls samtök manna, sem vilja starfa saman að sveitarstjórnarmálum án tillits til flokka, séu í meiri hl., og þess vegna er ekki linnt látum. En ég hef alltaf sagt: Það getur ekki verið neitt flokksmál Sjálfstfl., Alþfl., Framsfl., Sósfl. eða Þjóðvfl., hvort það er lagður vegarspotti að húsum manna eða vatnsveita eða byggður barnaskóli. Ég hef aldrei orðið var við mál, sem þessum flokkum, sem hafa boðið fram í Kópavogshreppi, hafi tekizt að gera að flokksmáli sínu. Þeir hafa aldrei myndað neitt mál, sem þeir sem slíkir setji á oddinn, bendi á, fremur en allir aðrir. Það er hægt að tala um ýmislegt, sem þurfi að gera, en það vita allir, að það vilja allir jafnt, í hvaða flokki sem þeir eru. Ég gæti þessari skoðun minni til stuðnings bent á vissar forustugreinar í Morgunblaðinu eftir núverandi ritstjóra þess, stjórnmálaritstjórann, sem hníga mjög að annarri skoðun í þessu máli, en eins og vant er var það skoðun Morgunblaðsins bara við sérstakt tækifæri, eitt sérstakt ár, einn sérstakan dag. Það var þegar hann heimtaði að vinna með Sósfl. að bæjarstjórnarmálum á Ísafirði. Þá var þessi skoðun góð og gild: Það er hægt að vinna með hverjum sem er að sveitarstjórnarmálum, af því að þau eru ekki pólitísk og eiga ekki að vera pólitísk.

Lýðræðisflokkarnir í Kópavogshreppi hafa aldrei í 5 kosningum haft neitt mál annað en að losna við þá menn, sem ekki vilja gera málin að pólitískum flokksstreitumálum, svo að verði hægt að koma á þar eins og víðast hvar í landinu því fyrirmyndarkerfi, að fyrir kosningar bitist fjórir eða fimm flokkar og flytji allir góð og göfug mál, till. um að leggja veg þarna, byggja skóla, leggja vatnsveitu, skólpræsi o.s.frv., allt höfuðstefnumál, og svo eftir kosningar semji 2 eða 3 þeirra um það að stjórna hreppnum, og þá byrja samningarnir um það, hverjir þurfi að komast að í stöðu og störf hjá bænum úr þessum og þessum flokki og hvað þeir eigi að gera af því, sem þeir hafa hampað framan í kjósendur fyrir kosningar og allir vita jafnvel, hvað erfitt er að gera, og svo er gengið til samstarfs, sem á að standa í 4 ár, en stendur stundum ekki nema í nokkra mánuði.

Hv. þm. S-Þ. (KK) þekkir síðasta dæmið um þetta, þó að þau séu mörg, að bæjarstjórnir hafa orðið óstarfhæfar á miðju kjörtímabili, stundum nokkrum mánuðum eftir að þær hafa verið kosnar, vegna þess að það tekst ekki að semja um bitlingana, hverjir eigi að fara með fyrirtæki bæjarins o.s.frv., og svo rofnar stjórnarsamstarfið, og það þarf að semja upp á nýtt um nýja bitlinga fyrir nýja menn. Ætli hv. þm. S-Þ. hafi ekki staðið í því núna nýlega að koma á nýju stjórnarkerfi í Húsavíkurkaupstað? En dæmin eru svo mörg, að ég fer ekki að telja þau upp, um þær stjórnarbyltingar, sem hafa orðið í kaupstöðum landsins og sveitarfélögum fyrir þetta flokkakerfi. Það er staðreynd, sem verður ekki neitað, að því fylgir alger óvíssa um sjálfa stjórn sveitarfélaga, og er þá oft mikið í húfi, þegar um stóra kaupstaði er að ræða. En Sjálfstfl. hefur nú tekizt að vinna bæjarstjórnarkosningar í Reykjavík síðustu árin og áratugina á því og ég held mest á því að benda á ókosti þessa flokkaskipunarfyrirkomulags í bæjarstjórnarmálum. Þó að andstöðuflokkar hans hafi kosningar eftir kosningar hreinan meiri hl. kjósenda í Reykjavík, þá dugir það ekki. Sjálfstfl. nær bæjarstjórninni, vegna þess að það verða ekki nógu margir til þess að treysta því, að andstöðuflokkar Sjálfstfl. í Reykjavík geti unnið saman, að það verði ekki stjórnarbylting á miðju kjörtímabili. Mér hefur tekizt kosningar eftir kosningar að láta ráða hið heilbrigða sjónarmið, að menn geti unnið að nauðsynjamálum í sínu sveitarfélagi sem sveitungar, þó að þeir séu í mismunandi pólitískum flokkum, og það er vegna þess, að mér hefur tekizt að koma þessu sjónarmiði fram í Kópavogshreppi í nærri áratug, að hv. lýðræðisflokkar leggja svo mikið ofurkapp á að fella mig og minn meiri hl. í Kópavogshreppi með sérstakri löggjöf.

Ég hef líka gert annað, sem ég veit að mjög fer í taugarnar á þessum hv. lýðræðisflokkum, — atriði, sem er í beinu framhaldi af þeirri skoðun minni og stefnu um sveitarstjórnarstörf, sem ég hef lýst. Það er það, að ég hef í hverju máli, sem fyrir hefur komið í öllum þeim erfiðleikum, sem við hefur verið að stríða, fyrst og fremst reynt að gera mér ljóst, hvað heilbrigð skynsemi mæli með að sé hægt að gera, — ekki tillit til manna eða flokka, ekki tillit til stuðningsmanna eða andstæðinga, heldur aðeins hvað er hægt að gera á hverri stundu. Það verður gert og annað ekki. Oft hef ég orðið að segja mönnum fyrir kosningar: Ég lofa ykkur engu, því að ég get engu lofað. Ég veit ekkert, hvað verður hægt að gera. Þið vitið jafnvel og ég, hvað þarf að gera. Ég get ekki lofað neinu, af því að ég veit ekki, hvað verður hægt að gera. En ég verð að skipta því í flokka, og það, sem er bráðlífsnauðsynlegt að gera, það geri ég. Annað er æskilegt að gera, en það kemur sjaldnast að því, að það sé hægt að gera það. — Þetta segi ég mönnum fyrir kosningar, en ekki eftir kosningar, og er ekki hræddur við. En þetta er auðvitað ekki að skapi hinna þriggja lýðræðisflokka. Og í þessu máli, sem hér liggur fyrir, hef ég líka frá upphafi látið heilbrigða skynsemi segja mér, hvað ég eigi að gera, og ég hef ekki dregið dul á það við menn. Ég hef frá upphafi, að ég kom nálægt sveitarstjórnarmálum í Kópavogi, sagt: Heilbrigð skynsemi segir hverjum manni, að þessi byggð eigi og hljóti fyrr eða síðar að sameinast Reykjavíkurbæ, og meira að segja fyrr en síðar. Þegar á það reyndi, hvort við, sem þarna störfum að sveitarstjórnarmálum, ættum að ráðast í að leggja grundvöll að fjölmennri byggð þarna með því að leggja vegi og sérstaklega vatnsveitu um byggðina, þá fór ég á fund forráðamanna Reykjavíkurbæjar. Það var einmitt hæstv. menntmrh. (BBen), sem þá var borgarstjóri í Reykjavik, og átti ég tal við hann. Ég lagði til og fór fram á það, að Reykjavíkurbær tæki að sér að leggja vatnsveitu um byggðina, og ég fékk það svar, að Reykjavíkurbær treysti sér ekki til þess að svo stöddu. Ég óskaði eftir því, að Reykjavíkurbær gerði þetta, af því að að því kæmi fyrr eða síðar, að þetta yrði hluti af Reykjavíkurbæ. Þetta var árið 1947. Og ótal menn vita, að þessi hefur verið afstaða mín til þessa máls, að vegna þess að það sé ómögulegt að neita því, að heilbrigð skynsemi segi manni, að þetta eigi að gerast með skynsamlegum, sanngjörnum hætti, að þessar byggðir í kringum Reykjavík, sem eru allar hluti af einum og sama bæ, eigi að sameinast undir einni stjórn. En það væri æskilegt, hef ég sagt um leið, að þá yrði um leið breytt nokkuð stjórnarháttum þeirrar stóru borgar, sem þá yrði til.

Öll þessi ár hefur hinni skoðuninni, að það ætti að stofna kaupstað í Kópavogi og þá kannske kaupstaði í kringum Reykjavík, Seltjarnarnesið, Mosfellssveit o.s.frv., aldrei skotið upp, fyrr en þrír flokkar allt í einu koma með hana fyrir 2 mánuðum. Henni hefur aldrei skotið upp fyrr en fyrir 2 mánuðum, og þá eru það þessir 3 lýðræðisflokkar, sem uppgötva hana, og þeir fara inn á hana vegna þess, að þeir telja, að þetta sé hagkvæmt frá flokkspólitísku sjónarmiði. Það dettur engum skynsömum manni í hug innan þessara flokka að halda því fram, að þessi till. byggist á heilbrigðri skynsemi. Ég hef aldrei heyrt annað. Og ég efast um, að nokkrum hv. þm. detti í hug, að þetta sé í samræmi við heilbrigða skynsemi, að stofna röð af kaupstöðum í kringum Reykjavík, en neita að ræða það að fara hina leiðina, sem heilbrigð skynsemi mælir með, að byggðirnar sameinist Reykjavík. Það er hér eins og fyrr annars vegar leið heilbrigðrar skynsemi, hins vegar hagsmunir pólitískra flokka eða ímyndaðir hagsmunir. Og þetta ber allt að sama brunni. Þannig hefur það verið vegna þess, að þessir þrír lýðræðisflokkar hafa miðað allar till. sínar um sveitarstjórnarmál í Kópavogshreppi við pólitíska hagsmuni og flokksstreitu, þó að þeir væru í minni hl., en hins vegar hafa verið þau sjónarmið heilbrigðrar skynsemi, sem ég hef nú lýst, að segja: Við tökum höndum saman, ýmsir menn úr öllum flokkum; og reynum að gera sem hægt er til þess að koma fram sameiginlegum málum. — Þetta hefur orðið ofan á, og þetta hefði líka orðið ofan á í þessu máli, ef það hefði fengizt að fara með þetta mál á eðlilegan hátt.

Þetta mál var þegar í upphafi gert að flokksstreitumáli, en af upphafsmönnum þess, sem komu fyrst með till. fram um það 26. febr., var alltaf gengið fram hjá íbúum Kópavogshrepps. Þeim var ljóst, að það þurfti að ganga fram hjá íbúum Kópavogshrepps. Þeir fluttu sína till. beint til félmrn., fram hjá íbúum Kópavogshrepps. Maður skyldi ætla, að ef þetta mál væri nauðsynjamál fyrir Kópavogsbúa, þá hefðu Kópavogsbúar orðið varir við þá nauðsyn. Við erum vanir því, fólkið þar, að finna til þarfarinnar, áður en henni er fullnægt, finna jafnvel til nauðsynjar, áður en hægt er að bæta úr henni, því að það verður að játa, að þar eins og víða annars staðar er ekki hægt að gera allt, sem æskilegt er, jafnvel ekki það, sem nauðsynlegt er. En það hefur enginn orðið var við nauðsynina á breytingu á stjórnartilhögun.

Eftir að þessi till. kom fram fyrir tveimur mánuðum, hvað var þá eðlilegt og í samræmi við heilbrigða skynsemi að gera við hana? Eftir að ágreiningur var kominn í ljós innan sveitarstjórnar um þessa nýju og nýstárlegu till. um að gera hreppinn að kaupstað, var eina eðlilega og skynsamlega leiðin að leggja það fyrir íbúana, láta þá ræða um þetta, halda um það fundi og láta svo fara fram almenna, leynilega atkvgr., sem allir tækju þátt í, sem nokkurn áhuga hefðu á málinu. Þessa leið kaus hreppsnefnd Kópavogshrepps að fara og ákvað það strax; það var rétt rúmri viku eftir að þessi till. hafði komið fram í fyrsta skipti. Þann 9. marz er hreppsnefndin búin að ákveða þetta, en till. kom fram fyrst á hreppanefndarfundi 26. febr., og ályktun sýslunefndarinnar var gerð þann 7. marz. Hvað var nú eðlilegra en að fara þessa leið, og hví má ekki fara hana? Það varð að viðurkenna, að engan borgarafund svo stóran er hægt að halda í 3000 manna byggðarlagi, að hann geti skorið úr þessu máli með nokkrum skynsamlegum hætti. Undirskriftaaðferðin var auðvitað til, henni er stundum beitt í landinu. En ég álít, að hún geti að vísu átt rétt á sér, ef ekki fást kosningar um eitthvert mál; ef ekki fást leynilegar, almennar kosningar um eitthvert mál, þá megi verja það að .beita undirskriftum. En undirskriftir hafa augljóslega svo mikla ágalla, að það er ómögulegt að láta þær jafngilda leynilegum kosningum.

Ýmis aukaatriði hafa verið rædd hér mikið í samhandi við þetta mál, en það eru svo alger aukaatriði, að það tekur því varla að fara að leggja mikla áherzlu á það í umr.

Hæstv. forsrh. leyfir sér nú að fullyrða, að kjörskrá í Kópavogshreppi sé ekki rétt. Það hefur verið deilt um það nokkuð, hvaða kjörskrá ætti að leggja til grundvallar leynilegri atkvgr. um framtíðarskipulag þessa sveitarfélags, atkvgr., sem færi fram nú 24. apríl. Ég hef haldið, að það þyrfti ekki um það að deila, það ætti að gilda einfaldlega sú kjörskrá, sem gildir lögum samkv., þá kjörskrá yrði hvort sem er að viðhafa, ef bæjarstjórnarkosningar færu fram á næstu mánuðum, meðan hún er lögum samkv. í gildi. Hví skyldu ekki einmitt þeir sömu menn sem fengju að kjósa bæjarstjórn í nýjum kaupstað fá líka að ákveða með atkv. sínu, hvort eigi að stofna þessa bæjarstjórn, eða ættu aðrir menn að hafa áhrif á það, hvort þessi bæjarstjórn verði stofnuð, heldur en þeir, sem fengju að velja hana lögum samkv.? Ég sé það ekki. Þessi kjörskrá hefur legið frammi á löglegan hátt, að vísu var ekki hægt að láta hana liggja frammi nema hálfan mánuð í stað eins eða tveggja, eins og venjulega er gert, en það var vegna þess, að hreppsnefndin vildi ekki draga málið nema allra minnst, láta atkvgr. fara fram með sem stytztum frestum. Þetta er sem sagt mergurinn málsins.

Svo hefur verið talað um, að atkvæðisbærir í þessu máli ættu að vera ekki aðeins þeir, sem eru á gildandi kjörskrá, heldur allir íbúar í hreppnum, sérstaklega þeir, sem hafa flutzt inn í hann síðustu mánuðina. Nú vil ég benda á eitt í því sambandi, að ákvæði sveitarstjórnarkosningalaganna um kjörskrá eru ekki ný. Og í þeim sveitarstjórnarkosningalögum, sem giltu áður en núverandi lög gengu í gildi, var gert að skyldu, að kjósendur til sveitarstjórna væru búnir að vera búsettir heilt ár, áður en þeir kæmu á kjörskrá. Það er því ekkert nýtt, að löggjafinn ætlist til þess, að kjósandi í sveitarstjórnarmálum sé búinn að vera þó nokkurn tíma búsettur í byggðarlaginu, áður en hann fær þar kosningarrétt. Þetta má svo til endalaust deila um, en það er ósköp einfalt að bera þetta mál, kjörskrá í Kópavogshreppi, saman við kjörskrá annars staðar. Ef menn vilja leyfa sér að halda því fram, að hún sé ólögleg þar eins og hún er samin samkv. lögum, hvað er þá um kjörskrána í Reykjavík? Eftir hvaða kjörskrá er bæjarstjórn Reykjavíkur kosin í janúar 1954? Var hún ekki kosin eftir kjörskrá, sem var samin í janúar 1953 samkv. gildandi lögum? Og hefur enginn maður í landinu haft neitt við það að athuga. Allar sveitarstjórnir í landinu hafa verið kosnar samkv. kjörskrám, sem taka gildi árið eftir að þær hafa verið samdar, þ.e.a.s. allar sveitarstjórnir í kaupstöðum með yfir 300 íbúa, sem kjósa í janúarmánuði. Það er því ekkert einstakt. En þetta er ég fús til að leggja undir dóm óvilhallra manna, hverra sem væri. Ef t.d. félmrn. vildi setja nefnd til að kynna sér það með eðlilegum hætti, ekki í ofsóknaranda, heldur kynna sér það, hvernig er með þessi mál í Kópavogshreppi og í bæjunum hér í kring og í öllum bæjum landsins, sem sömu lagaákvæði gilda um, þá mundi ég fagna því. Mér þykir leiðinlegt, að hæstv. félmrh. skuli ekki vera hér viðstaddur umr. um frv. sitt, svo að hann gæti heyrt þessa yfirlýsingu mína. Ég óska beinlínis eftir, að það sé kannað, hvernig er háttað með samningu kjörskráa og gerð, ekki aðeins í Kópavogshreppi, heldur í byggðarlögum hér, sem auðvelt er að ná til.

Hæstv. forsrh. sagði í ræðu sinni, að vilji íbúanna í Kópavogshreppi, eins og hann lægi fyrir Alþingi, kæmi fyrst og fremst fram í undirskriftunum, þeim undirskriftum, sem hafa verið lagðar fram. Það liggur fyrir í þskj. vottorð borgarfógetans í Reykjavík um það, hverjir af þeim, sem skrifuðu undir af þeim 760, sem var talið að hefðu skrifað undir í upphafi í þessu máli, væru atkvæðisbærir í Kópavogshreppi samkv. gildandi kjörskrá, og það gengu frá 224 af þessum mönnum, sem töldu sig kjósendur í skjali til Alþingis. En samt eru það þessar undirskriftir og ekkert annað sönnunargagn en þær, sem hæstv. forsrh. vill leggja fram fyrir Alþingi til sönnunar um vilja íbúanna. Eftir þessu væri kannske nóg að safna nú undirskriftum í Kópavogshreppi um að skora á núverandi hreppsnefnd að sitja áfram eða félmrn. að láta hana sitja áfram, þó að það væru orðin lög, að það ættu að fara fram bæjarstjórnarkosningar. Þá væri það alveg eins gott og gilt, ef það sýndi sig, að meiri hl. fengist á slíkar undirskriftir. Og væri þá kannske framvegis hægt að losna við þetta umstang við kosningar. Ef t.d. meiri hl. kjósenda í Reykjavík lýsti sig fylgjandi því, að bæjarstjórn Reykjavíkur sæti áfram, ætti þá að vera að láta fara fram kosningar með öllu því umstangi? Hví ekki að láta undirskriftirnar gilda? Undirskriftir eru eftir þessu beztar. Það hefur verið sagt hér, að þær séu bezta sönnunargagnið um vilja íbúa; það er eins og opinber atkvgr., sagði hæstv. forsrh. í umr. í Nd. Það er eins og opinber atkvgr., hún er bezt. — Það mætti kannske safna undirskriftum um fleira, undirskriftum í staðinn fyrir kosningar til Alþingis, skora bara á þingmennina að sitja, skora t.d. á núverandi stjórnarmeirihluta að vera ekki að láta fara fram almennar kosningar samkv. lögum, heldur sitja bara, ef það fengist meiri hluti kjósenda í landinu fyrir því. Væri það ekki gott og gilt? (Gripið fram í.) Það er góð hugmynd, já. Hæstv. forsrh. virtist hún vera góð, þegar hann sagði í opinberri umr. í Nd., að opinber atkvgr., sem kæmi fram í undirskriftum, væri betri en leynilegar kosningar.

Nei, eins og ég sagði í upphafi máls míns, hafa öll þau átök, sem hafa þurft að eiga sér stað um þetta mál heima í héraði og ég tala nú ekki um í blöðum hér í Reykjavík og svo hér á hv. Alþ., verið alveg óþörf, aðeins ef menn hefðu viljað viðurkenna í upphafi þá sjálfsögðu leið að láta málið ganga til leynilegrar atkvgr. meðal kjósenda. Þetta var sú leið, sem meiri hluti sveitarstjórnar ákvað þegar í upphafi, tveimur dögum eftir að sýslunefnd hafði lýst yfir, að hún teldi því aðeins eðlilegt, að Kópavogshreppur yrði gerður að kaupstað, að meiri hluti sveitarstjórnar eða óumdeilanlegur meiri hluti atkvæðisbærra manna óskaði þess. Þá var þetta ákveðið. Og það hefðu engin átök þurft að fara fram um þetta mál meðal íbúa í Kópavogshreppi, nema þá um það, hvort þessi breyting væri æskileg eða ekki. Rökræður um það gátu farið fram, en ekki þær deilur, sem hafa átt sér stað um málið að öðru leyti, því að deilur og áróður um mál er auðvitað óaðskiljanlegur hluti lýðræðisins. En grundvallaratriði lýðræðisins er það, eins og við þekkjum það í dag, að eftir að umræður, rökræður, deilur og áróður á báða bóga hafa farið fram, komi úrslitin fram við leynilega atkvgr., og ekkert annað. Undirskriftir kjósenda eru ekki neins staðar, svo að ég viti, viðurkenndar í lögum, sem tryggja okkar lýðræði, vegna þess vitanlega að höfuðundirstöðuatriði lýðræðisins er það, að annarlegar ástæður í viðhorfi manna á milli, efnalegar eða aðrar, geti ekki haft áhrif á vilja kjósandans, þegar hann lætur hann í ljós um opinber mál, í einrúmi, í kjörklefa, svo að enginn sér til og enginn getur vitað, hvað hann hefur kosið, hvernig hann hefur látið í ljós vilja sinn. Þetta höfuðundirstöðuatriði lýðræðisins, leynilegar kosningar, er til að útiloka það, að þegar kjósandi lætur endanlega í ljós vilja sinn, geti nokkur komizt að honum til þess að hafa áhrif á hann, hvorki með rökum né neinu öðru. Og þess vegna er það hart og nýstárlegt, að þetta skuli ekki fást, að það skuli ekki fást að hafa almenna, leynilega atkvæðagreiðslu um mál, sem varðar stjórnskipun í einu byggðarlagi, og að móti því skuli þrír lýðræðisflokkar í landinu berjast með hnúum og hnefum og síðast grípa til þess ráðs að neita að taka þátt í slíkri leynilegri atkvgr. og segja: Opinber atkvgr., undirskriftir, er betri. Það er búið að hafa opinbera atkvgr., þegar við komumst að mönnum til þess að hafa áhrif á þá og láta þá skrifa nafnið sitt. Það liggur fyrir, það er búið, og þess vegna þarf ekki leynileg atkvgr. að fara fram og á ekki að fara fram. — Þetta er staðreynd í þessu máli. Og það eru þrír lýðræðisflokkar, sem lýsa þessu yfir og grípa svo síðast til þess ráðs að skora á menn að neyta ekki atkvæðisréttar síns. Og þeir gera meira; þeir reyna með öllum mögulegum ráðum að hafa áhrif á það, að menn neyti ekki atkvæðisréttar síns, og menn þora ekki að neyta atkvæðisréttar síns. Það er hægt að sanna það með ótal dæmum og vitnum, að menn hafa óskað að neyta atkvæðisréttar síns í Kópavogshreppi, en ekki þorað.

Ég hef aldrei efazt um það, að hv. stjórnarflokkar geti komið þessu máli fram með þeim hætti, sem þeir nota stundum hér á hv. Alþ., að afgreiða málin frá umræðu til umræðu, en taka ekki þátt í umræðunum, láta aðra um að ræða þau, leggja þar ekki eyrun við, anza engum rökum, hversu góð sem þau eru, og láta aflsmun atkvæða aðeins ráða. Ég veit, að það er þessi aðferð, sem einstöku sínnum kemur fyrir að hv. stjórnarflokkar beita hér á Alþ.; það er það, sem hefur verið krafizt af þeim að þeir gerðu í þessu máli af nokkrum flokksmönnum þeirra suður í Kópavogshreppi, og það er þetta, sem er verið að gera. Engin rök, ekki rök heilbrigðrar skynsemi, sem eru til í hugum allra þm., mega komast að; aðeins þetta. Viðkomandi flokkar hafa nægan meiri hluta til þess að koma málinu fram hér á Alþ., og þeir gera það. Hvernig sem málið stendur, skal það gert.

Ég veit, að hv. stjórnarflokkar geta gert hvað sem er með núverandi meiri hluta sínum á Alþ., en ég hélt, að það væru enn þá takmörk fyrir því, sem þeir vildu gera í málum, sem á engan hátt geta talizt stórmál. Þetta mál getur náttúrlega engan veginn talizt til stórmála, og því skyldi maður nú ætla, að það hefði ekki verið gripið til þeirra úrræða, sem einstöku sinnum er beitt hér á Alþ., þegar um stórmál er að ræða - stefnumál, — þeirri aðferð að rökræða þau ekki, heldur berja þau fram. En ég veit, að stjórnarflokkarnir hér geta vel komið þessu smámáli fram þvert ofan í vilja sveitarstjórnar og án þess að þeir geti fært nokkur rök fyrir því eða líkur að því, að meiri hluti kjósenda í Kópavogshreppi óski þessarar breytingar, þó að þeir hafi ekkert annað en þær undirskriftir, sem enginn lýðræðisflokkur mun í nokkurri alvöru, þrátt fyrir ummæli hæstv. forsrh., vilja leggja að jöfnu við atkv., sem fram koma í leynilegri atkvgr., — ekki enn þá mun nokkur lýðræðisflokkur finnast. sem vill fullyrða, að opinberar undirskriftir séu jafngildi atkvæðatölu, sem fram kemur í leynilegri atkvgr. Ef flokkar gera það, þá eru þeir horfnir af grundvelli lýðræðisins, því að þetta er grundvöllur lýðræðisins.

Ég veit að vísu, að hæstv. forsrh. hefur sagt í umr. í Nd., að opinberar atkvgr. og undirskriftir séu betri en atkv., sem koma fram við kjörborðin í leynilegri atkvgr. En ég hef enn þá viljað trúa því, að þetta hafi aðeins hrotið af munni hans eins og orð gera stundum, en ekki að hann meini það.

Það birtust í aðalmálgagni Framsfl. hér í október í haust nokkrar greinar, sem allir vissu að voru skrifaðar af aðalritstjóra blaðsins, sem hefur verið það um mörg ár. Þessar greinar voru um samstarfsflokk Framsfl. í ríkisstj., Sjálfstfl. því var haldið fram í þessum greinum, að Sjálfstfl. væri ekki lýðræðisflokkur lengur eins og íhaldssamir flokkar í nágrannalöndum okkar, heldur væri helzt hægt að líkja honum við bófaflokka í Suður-Ameríku, sem stundum brytust til valda. (Forseti: Má ég biðja hv. ræðumann að halda sér að frv., en ekki vera með útúrdúra hér. Samkvæmt þingsköpum ber að halda sér að frv. sjálfu.) Ég skal gera það, koma undireins að því. Þarna var verið að halda því fram af öðru aðalmálgagni ríkisstj., að það væri alls ekki vilji fyrir því hjá stærsta flokki landsins að halda við okkar lýðræðisskipulagi. Og þetta skrifaði maður, sem hefur verið í nánasta samstarfi við ráðherra Framsfl., sem aftur hafa verið í nánu samstarfi við Sjálfstfl. í um 14–15 ára skeið. Ég sagði við sjálfan mig, eftir að ég hafði lesið þessar greinar, að þær væru stórmerkilegar með tilliti til þess, hver skrifaði og í hvaða málgagn, eftir hve mikla reynslu, að fullyrða, að stærsti flokkur landsins viðurkenni ekki í rauninni grundvallaratriði lýðræðisins, og ef það væri satt, þá væri það stórkostlega alvarlegt. (Gripið fram í.) Já, en hver ætti að vita það betur en þeir, sem eru kunnugastir í innstu hringum stjórnarflokkanna?

Nú hef ég haldið því fram, að aðferðirnar í þessu máli allar, meðferð þess í héraði og á Alþ. af hálfu þeirra flokka, sem eru að gera það að sínu máli, séu ekki lýðræðislegar, og ég veit, að það er hv. formaður Sjálfstfl., sem hefur gert þetta mál að svo miklu kappsmáli hér á Alþ., að sumir segja, að hann hafi gert það að fráfararatriði, ef það yrði ekki samþ., því að það væri svo mikil minnkun fyrir sig, hvað sem á gengi, að koma því ekki fram. Ég sé hins vegar, að hv. þm. Framsfl. sumir, ekki allir, fylgja þessu máli og ætla að fylgja því fram, en aðrir segja, að meðferð þessa máls sé einmitt eitt af atriðunum, sem bendi til þess, að Sjálfstfl. sé ekki eins tryggur lýðræðinu og hann vill láta. (Forsrh.: Hverjir flytja frv.?) Það flytja þrír þm., ekki sem ráðh.; hv. þm. G-K. er aðalflm., hv. I. þm. Skagf. og enn fremur hv. 5. landsk. þm. En með hverjum hætti flytja þeir það, með hvaða rökum og í hvaða tilgangi?

Ég hef sýnt fram á það hér í ræðu, sem er að vísu orðin nokkru lengri en almennt gerist um ræður mínar hér á hv. Alþ., að öll meðferð þessa máls á Alþ. hafi ekki verið lýðræðisleg og það sé ekki lýðræðislegt að vilja ekki taka þátt í leynilegri atkvgr. um mál eins og þetta og að það sé ekki lýðræðislegt að berja þetta mál fram þvert ofan í heilbrigða skynsemi og þrátt fyrir þann vilja, sem fyrir liggur í málinu við leynilega atkvgr. Hins vegar er hægt að gera það, og þá kem ég að því, að það verður dæmi um það, hvaða lýðræðisandi ríkir raunverulega jafnvel í meðferð smámála hjá hv. stjórnarflokkum, og þess vegna leyfi ég mér að minnast á þessa merkilegu kenningu, sem hefur komið fram í aðalmálgagni annars stjórnarflokksins, að hinn flokkurinn, Sjálfstfl., sé horfinn af grundvelli lýðræðisins, sé ekki lýðræðisflokkur. Og ég hugsa, að frammistaða hans í þessu máli verði eitt af atriðunum, sem megi benda á síðar, að hann hafi verið að hverfa af grundvelli lýðræðisins.

Ég legg það ekki í vana minn að halda löngum umræðum uppi hér í hv. deild, og aldrei held ég að ég hafi gert neina tilraun til þess að tefja mál með þeirri aðferð, enda þykist ég vita, að það sé ráðið og fyrirskipað frá hærri stöðum, að þetta mál gangi fram óbreytt. En ég minntist á það áður í minni ræðu, — hæstv. forsrh. var víst ekki viðstaddur, þegar ég kom að því, — að frv. sjálft virtist ekki bera vitni um mikinn kunnugleik á því, sem snertir Kópavogshrepp, og þetta kæmi allt of berlega fram í frv., ef það ætti að ganga óbreytt fram sem lög frá Alþingi. Hv. þm. G-K. leggur til að gera allan Kópavogshrepp að kaupstað í einu, líka þá sveitabæi, sem honum fylgja nú uppi á Hellisheiði, og þeirra lönd, og hann leggur til enn fremur, að afréttarlöndum hreppsins skuli breytt í verzlunarlóð að lögum, að verzlunarlóð kaupstaðarins skuli framvegis ná að endimörkum Árnessýslu á miðri Hellisheiði. Auðvitað er hægt að samþykkja allt, og auðvitað er hægt að hafa þessa aðferð við lagasetningu, að taka gömul lög og skrifa þau upp, taka afrit af þeim og leggja svo fram sem frv. og gera það svo að lögum, ef maður hefur bara nóg fylgi á Alþingi til þess. En er hægt að gera þetta, ef bent er á það, að þetta ákvæði í lögunum eigi alls ekki við? Það kann að vera, að ákvæði í lögum um verzlunarlóðir skipti nú ekki eins miklu máli og áður fyrr. Ég minnist þess, að það er ekki ýkja langt síðan Reykjavíkurbær breytti lögum um sína verzlunarlóð, en hann var ekki stórtækari en svo, að hann færði verzlunarlóðina aðeins inn fyrir Rauðará, og þetta er ekki í neinum lögum. En þegar hæstv. forsrh. fer að semja frv. nm bæjarstjórn í Kópavogskaupstað, hefur hann afréttarlönd uppi á Hellisheiði með undir verzlunarlóðina. Hann ætlar kannske að stofna verzlun þar uppi á heiðinni. Hver veit? — Ég vildi benda hv. n. á þetta atriði og gæti bent henni á mörg önnur, sem ég teldi einsdæmi, ef þau væru samþykkt óbreytt í þessu frv., og líklega kæmist frv. fram fyrir því, þó að einhverju atriði verði breytt í því hér í hv. d. við skynsamlega athugun, ef hæstv. forsrh. beitir öllu sínu valdi til þess að koma því fram.

Ég vil benda hv. n., sem fær þetta mál til meðferðar, á það, að í frv. er gert ráð fyrir að stofna sérstakt bæjarfógetaembætti í Kópavogskaupstað, en það er ekki gert ráð fyrir, að sá bæjarfógeti verði um leið sýslumaður í Kjósarsýslu, þeim hreppum sýslunnar, sem liggja norður af Kópavogi og eftir eru af Kjósarsýslu, ef Kópavogur verður að kaupstað, Seltjarnarneshreppur, Mosfellshreppur, Kjalarneshreppur og Kjósarhreppur. Íbúar í þessum hreppum eiga sókn til sýslumanns í Hafnarfirði, og í grg. og rökstuðningi sýslumannsins í Gullbringu- og Kjósarsýslu, sem fylgir þessu frv., er á það bent, að það sé að því mikið óhagræði fyrir íbúa í Kópavogi að þurfa að fara til Hafnarfjarðar með sín mál, sem þeir eiga undir það embætti að sækja. Mér virðist nú, að ef bæjarfógeti væri kominn í Kópavog, þá yrði að því hagræði fyrir íbúa í norðurhreppum Kjósarsýslu að þurfa ekki að fara nema í Kópavogskaupstað þeirra erinda, sem þeir ættu við valdsmann, og venjan hefur alls staðar verið sú, að bæjarfógetaembætti fylgdi sýslumannsembætti í nálægri sýslu. Nú kostar þetta ekkert ríkissjóð, því að laun bæjarfógeta yrðu þau sömu og skrifstofukostnaður áreiðanlega ekki miklu meiri, þó að hann gegndi störfum einnig sem sýslumaður í Kjósarsýslu. Það væri alls ekki meira en meðalembætti fyrir bæjarfógeta og sýslumann, þó að sýslan fylgdi með kaupstaðnum.

Nú getur vissulega dregið að því, að Seltjarnarneshreppur hverfi úr tölu hreppa og sameinist Reykjavík. Það getur kannske átt sér stað án nokkurra átaka og án þess að því sé mótmælt af nokkrum, að það sé skynsamlegt. En ef þá væru aðeins eftir þrír hreppar í Kjósarsýslu, og einn þeirra liggur alveg fast að Kópavogskaupstað, eins og hann er ákveðinn í þessu frv., þá held ég, að það væri mjög óeðlilegt, að Kjósarsýsla fylgdi ekki Kópavogskaupstað, því að það gæti annars komið að því, að þeir væru of lítil uppistaða í sýslufélag, ef Kópavogshreppur væri orðinn að kaupstað og Seltjarnarneshreppur horfinn. Og ég álít, að skynsamleg takmörk þess embættisumdæmis, sem yrði stofnað með bæjarfógetaembætti í Kópavogi, væru þau, ef það er á annað borð samþykkt, að Garðahreppur og Bessastaðahreppur fylgdu því einnig, öll sveitarfélögin fyrir norðan Hafnarfjörð. En nú er það eitt af því, sem benda má á í þessu máli, að það eru uppi deilur nú á þessari stundu um það, hvað eigi að gera við þá hreppa, því að Hafnarfjarðarbær óskar eftir því mjög eindregið að innlima stóran hluta úr Garðahreppi, þann hlutann, sem liggur vestan Hafnarfjarðarvegar, þó ekki allan, ekki Garðahverfi, og hefur til þess heimild í lögum og krefst þess nú. Mér hefur verið sagt svo, að um þetta séu nú nokkur átök, því að Hafnarfjarðarbær óski eftir því að innlima hluta af Garðahreppi í Hafnarfjarðarkaupstað, og staðreynd er hitt, að hann hefur til þess heimild í lögum, en þá yrði Garðahreppur eftir í tveimur hlutum, annar hlutinn Silfurtún aðeins, sem kallað er, eða aðeins sá hlutinn, sem liggur austan Hafnarfjarðarvegar, og hins vegar Garðahverfi sjálft. Ég geri ráð fyrir, að þessi innlimun hljóti að gerast á næstunni, með því að Hafnarfjörður krefst þess. Og það er eitt dæmið um það, hvort heilbrigð skynsemi fær að ráða í þessum málum, að mönnum dettur í hug að láta þetta koma til framkvæmda, að Hafnarfjörður teygi sig öðrum megin vegarins að Kópavogskaupstað, síðan komi Kópavogskaupstaður, Garðahreppur liggi eftir í tveimur mjög aðskildum og vanmáttugum hlutum, síðan Bessastaðahreppur fremst á Álftanesi, Seltjarnarneshreppur einangraður á nestá Seltjarnarness og svo Mosfellshreppur, Kjalarneshreppur og Kjósarhreppur, sem ómögulega mega heyra undir yfirvald, sem situr í Kópavogi, næsta kaupstað. Ég held, að þessi mynd af takmörkum umdæma, hreppa, kaupstaða, sýslna, í nágrenni Reykjavíkur, sem ég hef dregið upp og á að fara að staðfesta, sýni það, að heilbrigð skynsemi hefur ekki komizt að enn þá í þessum málum, því að það er ekki heilbrigð skynsemi, sem mælir með því að kljúfa hrepp eins og Garðahrepp í tvennt. (Gripið fram í.) Nei, en það liggur fyrir hjá viðkomandi ráðuneyti, og það liggur fyrir í lögum, en hæstv. forsrh. veit það kannske ekki. Það liggur fyrir í lögum heimild til þess, að Hafnarfjörður innlimi hluta úr Garðahreppi að Kópavogshreppi eða Kópavogskaupstað. Það er vitlaust, en það er ekkert vitlausara en að fara að stofna sérstaka kaupstaði í kringum Reykjavík, á svæði, sem allir vita að innan skamms tíma verður ein samfelld byggð.

Nýlega hefur verið sýnt fram á það, að með áframhaldandi fólksfjölgun, þeirri sömu og verið hefur undanfarin ár, ætti íslenzka þjóðin að vera orðin um 300 þús. um næsta aldamót, eftir 45 eða 50 ár. Hvað verður þá Rvík? Verður þá ekki Reykjavík áfram helmingurinn eða 2/3 hlutar þjóðarinnar? Hvað verður hún þá viðáttumikil? Verður hún þá ekki um allar þessar sveitir, á næstu áratugum jafnvel? — [Fundarhlé.]

Herra forseti. Ég var þar kominn ræðu minni, þegar fundi var frestað, að ég hafði bent á nokkur atriði í þessu frv., sem ég tel æskilegt og nauðsynlegt að sú nefnd, sem þetta mál fær hér í hv. deild, taki til gaumgæfilegrar athugunar. Ég hafði þar rætt um það atriði, hvaða umdæmi þetta embætti umboðsstjórnarinnar, sem gert er ráð fyrir að stofna í Kópavogi, bæjarfógetaembættið, ætti að hafa, og látið í ljós þá skoðun mína, að það væri mjög óeðlilegt, ef sá nýi embættismaður, sem kostaður væri af ríkissjóði, mætti ekki hafa innan síns umdæmis einnig þá fáu hreppa og heldur fámennu, sem eftir yrðu í Kjósarsýslu, eftir að Kópavogshreppur væri gerður að kaupstað. Ég hef enn fremur bent á, að ákvæði í frv. um verzlunarlóð hins nýja kaupstaðar mundu vera algert einsdæmi og ekki eiga sér nein fordæmi efnislega í þeim lögum um bæjarstjórnir í kaupstöðum, sem sett hafa veríð hér á Alþingi, því að verzlunarlóð kaupstaðarins, eins og hún er ákveðin í þessu frv., á að ná um afréttarlönd, hraunbreiður og sandfláka uppi á Hellisheiði, og tel ég alveg vafalaust, að engin nauðsyn eða skynsamleg rök geti mælt með því. Enn fremur tel ég fyllstu ástæðu til þess, að hv. n. athugi það, hvort takmörk hins nýja kaupstaðar sjálfs séu skynsamlega ákveðin í frv.

Kópavogshreppi fylgja allmargar bújarðir. Honum fylgir jörðin Vatnsendi, og í landareign þeirrar jarðar eru útvarpsstöðin á Vatnsendahvarfi og sendistöðin á Rjúpnahæð. Er sú landareign víðlend, þó að hún hafi nú verið mjög skert vegna útfærslu Reykjavíkurbæjar með lögum frá Alþingi, þar sem mjög stór landsspilda, sem heitir Heiðmörk, hefur verið tekin undir lögsagnarumdæmi Reykjavíkur. Kópavogshreppi fylgja enn fremur jarðirnar Gunnarshólmi, Geirland og Lögberg upp með Suðurlandsbraut og eiga allviðlend lönd, sem fylgja þeim. Nú þykist ég vita, að eigendur þessara jarða og ábúendur muni ekki út af fyrir sig óska eftir því, ef þeir mættu ráða, að fylgja hinum nýja kaupstað, og engin nauðsyn út af fyrir sig væri það fyrir kaupstaðinn, að þessar jarðir og þessar landareignir fylgdu honum. Ef ástæða væri til að stofna kaupstað í Kópavogi, þá væri hið eina eðlilega, að hann næði eins og aðrir kaupstaðir, sem stofnaðir hafa verið með lögum, aðeins yfir það, sem kalla má með nokkrum rökum þéttbýli í núverandi Kópavogshreppi, eða það svæði, sem getur orðið þéttbýli á næstu árum, en það kemur varla til með þau landssvæði, sem ég áðan nefndi. Ef ætti að spyrja íbúana, hvort sem það er gert með undirskriftum eða á annan hátt, og þeir mættu ráða, þá tel ég vist, að bændur á þessum jörðum kysu heldur að fylgja þeim sveitahreppum, sem liggja að takmörkum núverandi Kópavogshrepps, annars vegar Mosfellshreppi, hins vegar Garðahreppi. Ég hef orðið þess var í viðtali við þessa menn, að það væri eindregin ósk þeirra, ef þeir mættu ráða því. Ég vil ekki segja með þessu, að það geti alls ekki komið til greina, að bújarðir fylgi kaupstöðum, en yfirleitt hafa takmörk þeirra kaupstaða, sem stofnaðir hafa verið með lögum, verið nokkuð þröng og miðuð við það, að sveitahreppar í kring fengju að halda sér, en kaupstaðurinn fengi nauðsynlegt land til þéttbýlis, jafnvel þó að gert væri ráð fyrir nokkurri útþenslu.

Ég held, að hinn nýi Kópavogskaupstaður yrði með allra stærstu, ef ekki langstærsti kaupstaður landsins, ef takmörk hans væru eins og þau eru í þessu frv., og alveg útilokað, að hann þyrfti það landssvæði allt sem verzlunarlóð. Ef hv. n., sem fær þetta mál til meðferðar, vildi kynna sér óskir íbúanna á þeim jörðum, sem ég hef nú nefnt, og hvort þeir kysu heldur að fylgja hinum nýja kaupstað, sem gert er ráð fyrir að stofna, eða leggjast til sveitahreppanna, sem eftir verða, þá teldi ég það sýna, að Alþingi vildi þó að einhverju leyti virða vilja íbúanna.

Það eru fleiri atriði í þessu frv., sem orka tvímælis. Þar er gert ráð fyrir ýmsum stofnunum, sem eru ekki til og varla verða til í Kópavogi, t.d. slökkviliði. Ég held, að mér sé óhætt að fullyrða, að það sé álit sérfróðra manna, að það væri ekki betur borgið hagsmunum íbúanna í Kópavogi með því, að þar verði stofnað sérstakt slökkvilið. Ég er kunnugur áliti manna, sem verða að teljast sérfróðir í því efni, eins og slökkviliðsstjórans í Reykjavík, forstöðumanna tryggingarfélaganna hér í Reykjavík, og allir eru þeir á einu máli um það, að fyrir brunavörnum í Kópavogi, hvort sem hann heitir hreppur eða kaupstaður, væri bezt séð með þeim hætti, sem verið hefur undanfarin ár, þ.e.a.s., að slökkviliðið í Reykjavík taki að sér samkv. samningi að gegna slökkvistörfum á þessu svæði. Það hefur tekizt vel. Þeir samningar, sem um það hafa verið gerðir, hafa verið vel haldnir af slökkviliði Reykjavíkurbæjar. Það hefur verið greitt fyrir það fullt verð, og þetta dæmi um slökkviliðið sýnir eitt með öðru, að ýmsum störfum og starfrækslu í þessum nýja kaupstað, sem gert er ráð fyrir, verður til frambúðar langbezt fyrir komið með því, að þau séu sameiginleg við Reykjavíkurbæ. Það mætti nefna fleiri starfsemi en slökkviliðið. Ég get aðeins minnzt á það, að nú er verið af hálfu sveitarstjórnarinnar í Kópavogi að gera ráðstafanir til þess að koma upp heilsuverndarstarfsemi. Það kemur í ljós, að henni verður langbezt fyrir komið í nánu sambandi við samsvarandi starfsemi í Reykjavíkurbæ. Það yrðu erfiðleikar á því að skilja þessa starfrækslu að og hafa hana sjálfstæða og einangraða miðað við Kópavogshrepp eða Kópavogskaupstað. Það væri dýrara og óhagkvæmara, lélegri þjónusta, sem fengist, jafnvél þó að ekki væri horft í kostnað. Og þannig er með hvaða atriði sem tekin eru. Það er hagkvæmara og skynsamlegra, kostnaðarminna fyrir alla, að stefna að því fyrr eða síðar, að sú opinbera þjónusta, sem þarf að eiga sér stað á þessum stað, verði rækt í sambandi við sams konar starfrækslu hjá Reykjavíkurbæ, enda veit ég, að það þarf ekki að rökræða lengi um það frammi fyrir hv. þm.; þeir sjá þetta allir, og þeir munu sjá það bezt. sem eru kunnugir sveitarstjórnarmálum. En ég veit, að allir hinir skilja það líka og rödd skynseminnar segir þeim, að það sé eina skynsamlega lausnin á þessum málum öllum, að fundið verði hið rétta, sanngjarna form, sem þarf að finna fyrir því, að Kópavogur sameinist Reykjavík. Það getur ekki staðið á neinu öðru en að það sé tekið á því máli með sanngirni og lempni af báðum aðilum.

Ég hef haldið því fram um mörg ár, að sú aðferð, sem beitt hefur verið af hálfu Reykjavíkurbæjar til þess að koma fram nauðsynlegri útþenslu bæjarins, að krefjast þess af Alþingi, að sett séu lög um útfærslu lögsagnarumdæmis Reykjavíkurbæjar, eins og gert hefur verið á undanförnum áratugum hvað eftir annað, sé ekki sanngjörn, að taka svæði með lagasetningu á Alþingi án þess að spyrja íbúa á þeim svæðum, sem hafa verið lögð undir Reykjavík, nokkuð að; það sé ekki sanngjarnt og ekki skynsamlegt, heldur eigi að taka þessi mál öll til athugunar í einu og finna leið, sem báðir geta sætt sig við og unað við til frambúðar. En aðferðin hefur sem sagt verið þessi, að Reykjavíkurbær hefur vegna þarfa sinna fyrir landssvæði í kringum bæinn innlimað stórar spildur úr hreppunum í kring smátt og smátt, ekki alltaf með sterkum rökum um nauðsynina. Þetta þarf alls ekki að halda áfram. Þó að hins vegar geti legið fyrir, að þessar þarfir Reykjavíkurbæjar verði enn til staðar og fari vaxandi, þarf ekki að hafa þessa heldur harkalegu aðferð, að innlima þetta með lögum án þess að spyrja einn eða neinn. Það er vel hægt að gera þetta með samkomulagi, svo að báðir geti við unað.

Í hv. Nd. voru fluttar nokkrar brtt. við þetta frv., þ. á m. ein till. á þá leið, að ríkissjóður afhendi hinum nýja kaupstað verzlunarlóð hans, eins og hún sé ákveðin innan skynsamlegra takmarka. Þetta var gert í upphafi, þegar kaupstaðir voru fyrst stofnaðir á Íslandi. Þá var það talið sjálfsagt mál af Danastjórn að leggja hinum nýju kaupstöðum til land, sem þeir gætu byggzt upp á, og það til fullrar eignar. Og ég er viss um, að allir, sem nokkuð þekkja til sveitarstjórnarmála, eru á einu máli um það, hvaða pólitískar skoðanir sem þeir hafa, að það sé eitt af því allra nauðsynlegasta fyrir sveitarfélag, þar sem um þéttbýli er að ræða, vaxandi þéttbýli meira að segja, að eiga landið, sem byggðin stendur á. Ég minnist þess vei, að hv. þm. S-Þ., sem er reyndur sveitarstjórnarmaður, flutti hér á síðasta þingi frv. til laga um heimild til eignarnáms handa Dalvíkurhreppi á hluta af því landi, sem það þorp er að vaxa upp á, og hann hóf ræðu sína hér í hv. d. á því að segja þetta, sem ég nú sagði, að hverri vaxandi byggð sé það langmesta nauðsynjamálið að eiga það land, sem hún er að vaxa upp á.

Nú liggja fyrir frá sveitarstjórn í Kópavoginum eindregnar óskir um það, að hreppurinn fái að eignast það land, sem byggðin er að vaxa upp á. Núverandi hreppsnefnd, sem lagði það mál fyrir, skömmu eftir að hún var kosin, fékk till. um það samþykkta samhljóða atkvæðum. Fulltrúi Sjálfstfl. í hreppsnefndinni var því mjög fylgjandi, en fulltrúi Framsfl. sat hjá. Þessari till. kom svo sveitarstjórnin á framfæri við þm. kjördæmisins og óskaði eftir því, að hann hlutaðist til um, að hreppurinn fengi keypt það land, sem byggð hans stendur á. Hv. þm. G-K. (ÓTh) hafði um það góð orð að koma þessu máli fram með sínu mikla áhrifavaldi, en síðar kom í ljós, að hann treysti sér ekki til þess að taka það upp, og skilst manni þó, að það ætti ekki að vera mjög erfitt, því að það er ríkissjóður, sem á allt landið, sem Kópavogsbyggðin stendur á. Og þegar það er viðurkennt af öllum, að það sé eitt af því allra nauðsynlegasta hverri byggð, hverju sveitarfélagi og þá ekki siður kaupstað, að eiga landið, sem þéttbýli stendur á og er í örum vexti, þá sýnist mér, að um leið og samþykkt eru lög um stofnun kaupstaðar á þessu svæði, væri langeðlilegast og stórmannlegast af þeim voldugu mönnum, sem að þessari lagasetningu standa, að leggja þá hinum nýja kaupstað til landið, sem hann á að rísa upp á, eins og Danastjórn gerði, þegar fyrst voru stofnaðir kaupstaðir á Íslandi.

Ég hef ekki enn flutt brtt. við þetta mál, en ég hef hér bent á þau atriði, sem ég tel æskilegt, að n. athugi.

Það kom einnig fram í hv. Nd. till. um það, að hinum nýja kaupstað yrði vegna þeirra alveg sérstöku aðstæðna, sem hann býr við og mundi búa við, og sérstöku erfiðleika, sem ég hef nokkuð lýst í minni ræðu, lagt til nokkurt fé úr ríkissjóði. Í fyllsta samræmi væri það við þau ummæli hæstv. forsrh. í opinberu blaði, sem var ætlað sérstaklega kjósendum hans í Kópavogshreppi og gefið var út fyrir ekki meira en tveimur árum, að ég hygg, og ég minnti hér á áðan, en þar taldi hæstv. forsrh., þá í framboði fyrir kjósendur í þessu byggðarlagi, að byggðarlagið sem slíkt ætti rétt á að fá margar milljónir úr ríkissjóði vegna sinna sérstöku aðstæðna og jafnvel tillag frá Reykjavíkurbæ. Það væri því ekkert út í hött eða of langt gengið, þó að farið væri fram á einnig slíkt tillag með hinum nýja kaupstað.

Ég verð að játa, að ég hef ekki verið kröfuharður í garð ríkissjóðs fyrir þetta umdæmi mitt né heldur fyrir það kjördæmi, sem hefur lagt mér til þau atkv., sem valda því, að ég á sæti hér á hv. Alþ. Ég hef þvert á móti oft og tíðum sagt við mína sveitunga, alltaf þegar um það hefur verið rætt að gera kröfur til ríkissjóðs: Við verðum fyrst að sýna það, að við viljum leggja mikið á okkur til þess að koma nauðsynjamálum fram, síðan skal ég vera með því að gera kröfur til ríkissjóðs. — Þetta fólk hefur sannanlega lagt fram stórfé til ríkissjóðs í sköttum á undanförnum árum. Það væri hægt að taka það saman, hvað beinu skattarnir nema, um hina er ekki hægt að vita með neinni vissu, þó að þeir séu miklu meiri, — en um beinu skattana er það víst, að þeir skipta milljónum, sem skattgreiðendur í Kópavogshreppi, síðan hann var stofnaður aðeins, hafa lagt til ríkissjóðs, og hitt væri auðvelt að taka saman, hvað ríkissjóður hefur lagt þessu einstaka byggðarlagi á sömu árum. En það hafa ekki verið nema um 50 þús. kr. alls á hverju ári, sem hafa runnið þangað úr ríkissjóðnum og það til vegarlagningar á þessu landi ríkissjóðs, sem ríkið í raun réttri skuldbatt sig til fyrir nærri 30 árum að leggja vegi um, svo að menn gætu ræktað það, svo að það er ekki um stór fríðindi að ræða frá ríkissjóði handa því fólki, sem þarna hefur búið og þegar lagt grundvöll að svo stórri byggð sem þar getur risið. Hitt sjá allir, að það fólk hefur staðið í harðri baráttu að koma sér upp húsum yfir sig og sína. Það hefur ekki notið til þess mikils styrks frá því opinbera. Lán hafa verið litt fáanleg og mjög af skornum skammti, og eins og ég sagði: um styrk til þessa fólks úr ríkissjóði hefur ekki verið að ræða, ekki í neinu hlutfalli við það, sem við alþm. vitum að gerist um styrki til annarra umdæma eða kjördæma.

Ég ætla ekki að ræða mikið um þetta atriði fremur en ég hef gert, en ef hv. Alþ. vildi skiljast með sóma við þetta mál, þrátt fyrir þá meðferð, sem það hefur nú hlotið, þá held ég, að það geti nokkuð bætt um með því að leggja hinum nýja kaupstað nokkurt fé til að standast, þótt ekki væri nema þann aukna kostnað, sem leiðir af kaupstaðarstofnun. Það hefur verið rætt um og er rætt gjarnan í sambandi við þetta mál um sérstök kaupstaðarréttindi. Þetta er fast orðtak í málinu frá þeim tímum, fyrir 150 árum, þegar kaupstöðum voru gefin raunveruleg réttindi af hálfu einokunarstjórnar, sem þá réð lofum og lögum í þessu landi. Þessi réttindi voru í því fólgin að gefa ákveðnum stöðum undanþágur frá einokuninni. En það er mikill misskilningur, ef menn halda, að nú á okkar dögum fylgi þessu nafni, sem helzt í málinu, nokkur sérstök réttindi fram yfir það, sem sveitarfélögum almennt í landinu er veitt. Eins og ég drap á í upphafi máls míns, er í sjálfri stjórnarskrá landsins tryggður réttur sveitarfélaga til að ráða sjálf sínum málefnum. Þann rétt hafa öll sveitarfélög samkv. stjórnarskránni og samkvæmt almennum sveitarstjórnarlögum, og ef menn vilja leggja á sig að bera saman annars vegar hin almennu réttindi sveitarfélaga og hins vegar hin almennu réttindi og skyldur þeirra sveitarfélaga, sem eru í lögum kölluð kaupstaðir, þá veit ég, að hver maður kemst að þeirri niðurstöðu, að á réttindum annars vegar og skyldum hins vegar sveitarfélaga, hreppa og kaupstaða, sé enginn munur. Þó að skyldurnar séu teknar sérstaklega, finnst ekki heldur munur á þeim. Ef litið er í það frv., sem hér liggur fyrir og er beinlínis afrit af þeim lögum og ekkert annað en afrit af þeim lögum, sem sett hafa verið áður hér á hv. Alþ. um kaupstaðarstofnun, þá má t.d. sjá í 16. gr. þessa frv., hverjar skyldur kaupstaðarins eru. Hann má ekki takast á hendur neinar skuldbindingar til langframa, sem hvíla ekki á honum samkvæmt lögum. Hann má ekki taka af innstæðufé bæjarins, þar undir hlýtur að heyra sparisjóðsinnstæða t.d. eða almenn innstæða í banka, ekki selja né veðsetja fasteignir né kaupa nýja fasteign, ekki taka stærri lán eða til lengri tíma en svo, að þau verði borguð aftur af tekjum þess árs, sem í hönd fer, né heldur endurnýja slík lán eða fresta greiðslum þeirra. — Þetta eru skyldur kaupstaðarins.

Eftir bókstafnum eru þetta mjög ríkar og allt of miklar skyldur, og sannleikurinn er sá, að eftir þessum lagaákvæðum er alls ekki farið og ekki hægt að fara, þau eru algerlega úrelt. En nákvæmlega sömu skyldur og þessar eru nú í almennum sveitarstjórnarlögum á herðum almennra sveitarfélaga, hreppa, en þó er þar því bætt við, að borgarafundur í hreppnum getur ráðið og framkvæmt eitthvað af þessu, sem takmarkar vald sveitarstjórnar. Hann getur það og jafnvel fellt úr gildi samþykktir sýslunefndar, sem yfir hreppsnefndirnar er sett, ef þær takmarka valdsvið hreppsnefndar að einhverju leyti í þessum efnum, sem ég hef nú sagt frá, svo að ef farið yrði að athuga skyldurnar nákvæmlega og réttindin, þá eru réttindi hinna minni sveitarfélaga, sem nefnast hreppar, heldur meiri en kaupstaðanna.

Hins vegar vita það allir, sem hafa athugað þessi mál og íhugað gaumgæfilega, að með stofnun kaupstaðar fylgir óhjákvæmilega kostnaður, vegna þess að í ýmsum lögum öðrum en hinum sérstöku bæjarstjórnarlögum eru kaupstöðum lagðar nokkrar ákveðnar skyldur á herðar. Þetta felst í fjölmörgum l., en engin heildarbæjarstjórnarlög hafa verið sett, því miður.

Það vill svo til, að fyrsta mál, sem ég hafði afskipti af og talaði um hér í hv. d., þegar ég tók hér sæti, var frv. til laga nm bæjarstjórn í Húsavíkurkaupstað. Það lá þá fyrir og var ekkert vafamál, að sveitarstjórn og íbúar óskuðu eftir, að Húsavíkurkauptún yrði gert að kaupstað, og það voru færðar fram skynsamlegar ástæður til þess. Þá voru í lögum þær takmarkanir á framkvæmdarstjórn sveitarfélaga, að það mátti ekki fela neinum manni framkvæmdarstjórn fyrir sveitarstjórnirnar, nema hann ætti sæti í sveitarstjórn, og þetta var eitt veigamesta atriðið, sem hefur verið bent á í sambandi við þau lög, sem hafa verið samþ. til eins kauptúns um að breyta því í kaupstað. Þá voru þessi vandkvæði á framkvæmd sveitarstjórnanna, en úr þessu var bætt með lögum, sem voru samþ. á þessum árum, skömmu eftir að Húsavík fékk sín kaupstaðarlög, með því að sveitarstjórnum var heimilað að ráða sérstaka starfsmenn, sveitarstjóra, sem þurftu ekki að eiga sæti í sveitarstjórn.

Ég minnist þess að vísu, að frv. um þetta kom fyrst í mjög einkennilegri og annarlegri og jafnvel ótrúlegri mynd frá því ráðuneyti, sem þessi mál heyra undir, og að við hv. þm. Barð. (GíslJ) þurftum að berjast dálítið fyrir því, að þetta frv. yrði sett í það form, að það væri skynsamlegt og þýddi ekki það beinlínis, að verið væri að hverfa inn á þá braut af hálfu Alþ. að takmarka og afnema rétt héraðsstjórnanna í landinu með því, að þeim væru skipaðir embættismenn, sem heyrðu undir embættismannakerfi ríkisins.

En það efast enginn um það, að stofnun kaupstaðar fylgi kostnaður, nýr, aukinn kostnaður. Ég man eftir, að hv. 1. þm. Eyf. (BSt) benti á þetta að fenginni reynslu, því að hann hafði sjálfur beitt sér fyrir stofnun kaupstaða út úr hans kjördæmi, Eyjafjarðarsýslu, og hafði fengið um það reynslu, hver þessi kostnaður var við kaupstaðarstofnunina, t.d. í Ólafsfirði, — hann benti á það í umr. hér í hv. d., þegar frv. um bæjarstjórn í Húsavíkurkaupstað var til umr., að það gæti verið álitamál, hvort það borgaði sig lengur fyrir kauptúnin að vera að sækjast eftir kaupstaðarréttindum, eftir að sú leið væri opnuð með sérstökum lögum, að þau gætu ráðið sér sveitarstjóra.

Með leyfi hæstv. forseta, vildi ég mega minna á ummæli hv. 1. þm. Eyf. um þetta efni. Hann sagði svo, með leyfi hæstv. forseta:

„Aftur á móti munu kauptún, sem gerzt hafa bæjarfélög, hafa komizt að raun um það, að þeirra eigin útgjöld hafa vaxið, og það er ábyggilega spursmál, hvort það út af fyrir sig er svo mikið hagsmunamál fyrir kauptún að slíta tengslin við nærliggjandi sýslu, heldur er það þetta, að í stærri kauptúnum er ekki hægt að fá menn til að gegna oddvitastörfum í hjáverkum, og er því nauðsynlegt að fá þar sérstaka menn til að gegna sömu störfum og bæjarstjórar vinna í kaupstöðunum.“

En úr þessu vandkvæði um framkvæmdarstörfin var bætt, eins og ég hef áður sagt, með lögum um sveitarstjóra.

Nú er því ekki að leyna, að Kópavogshreppur á fullt í fangi með þau útgjöld, sem honum skapast vegna þess, hve byggðin vex ört þar og hefur vaxið á undanförnum árum. Það þarf að leggja í mikinn kostnað til þess að gera því fólki, sem þar óskar að byggja yfir sig, mögulegt að byggja, það þarf að fá vegi, vatnsleiðslur, skólpleiðslur o.s.frv. Það þarf að fá skóla fyrir börn sín, það þarf að geta lifað þar menningarlífi. Þetta er fólk, sem kemur frá Reykjavikurbæ um það bil 90% af því, og það þarf að geta notið hinna og þessara frumstæðu menningarskilyrða, þar sem annars staðar. Þessi útgjöld verður að leggja á íbúana, sem fyrir eru, áður en þeir, sem njóta gagns af þessum útgjöldum, eru orðnir borgarar, útsvarsgreiðendur í hreppnum. Þetta hafa verið stærstu örðugleikarnir, þetta hefur verið það stóra framlag, sem íbúar í Kópavogshreppi hafa tekið á sig til þess að skapa borgurum Reykjavíkurbæjar möguleika til þess að byggja yfir sig, og það er þetta, veit ég, sem hæstv. forsrh. átti við, þegar hann í sinni merku hlaðagrein staðhæfði, að Kópavogshreppur ætti í raun og veru stórfé hjá ríkissjóði og Reykjavíkurbæ. Það er fyrir þessar byrðar, sem hann hefur tekið á sig til þess að gera 3000 manns kleift að setjast að þarna nú þegar við almenn skilyrði.

Ofan á þetta bætist svo, þegar hreppnum er breytt í kaupstað, alveg óvefengjanlega, eins og ég hef fært rök að, aukinn kostnaður, sérstakur kostnaður vegna skyldna, sem hvíla á kaupstöðum í lögum, en ekki hreppum, eins og hv. 1. þm. Eyf. benti á í þeim ummælum, sem ég hef nú minnt á.

Ef t.d. hv. þm. S-Þ. (KK) væri spurður að því og segði frá því hér í hv. d., hvort kaupstaðarstofnunin í Húsavík hefði skapað Húsvíkingum raunverulega mikil ný réttindi, þá efast ég um, að hann kæmist að þeirri niðurstöðu. Og ég veit ekki, hvort þeir hefðu farið þá leið, ef lögin um sveitarstjóra hefðu verið þá gengin í gildi. En ef hann væri einnig spurður að því, hvort það hefði ekki fylgt því nokkur kostnaður, þá veit ég alveg, að hann mundi játa það. Og ef hann væri spurður, hvort því hefðu fylgt einhverjir stórfelldir nýir möguleikar til fjáröflunar til þess að standa undir þeim almennu byrðum, sem á kaupstaði eru lagðar, þá efast ég um, að hann bæri það, að það hefðu við kaupstaðarstofnunina eina opnazt stórir möguleikar fyrir Húsavíkurkaupstað. Ég efast um það, að nokkur maður, sem þekkir til sveitarstjórnarmála, geti haldið því fram, að það verði til nokkur ný réttindi, í fyrsta lagi, né heldur að það opnist neinir nýir möguleikar betri en áður til þess að bera sínar byrðar. En ég efast ekki um það, og það mun hver maður, sem er dómbær um kostnaðarhliðina, staðfesta það, að því fylgir allverulegur kostnaður og ný aukin árleg útgjöld að stofna kaupstað, og það er í þessu sérstaka tilfelli varla á bætandi, eins og ég hef sýnt fram á, þær kostnaðarbyrðar, sem þegar hvíla á þessu byggðarlagi, og ekki sanngjarnt að leggja þær á, nema rík nauðsyn krefjist, en ég hef ekki getað sannfærzt um það til þessarar stundar, að það krefjist þess nokkur nauðsyn í dag að hreyta Kópavogshreppi í kaupstað.

Það má benda á með góðum rétti, að störfum umboðsstjórnarvaldsins, sem hvíla nú á sýslumannsembættinu í Hafnarfirði vegna Kjósarsýslu, væri haganlegar fyrir komið vegna íbúanna, ef bæjarfógeti væri í Kópavogi. En það má líka benda á, að það er ekkert nauðsynlegt til þess að fá það fram að stofna þar bæjarfógetaembætti, því að það væri alveg nóg, eins og nú er, að hafa þar sérstaka starfsmenn, sem heyrðu undir embættið í Hafnarfirði, innheimtu þar skatta, greiddu tryggingarbætur o.s.frv. Það þarf ekki þess vegna að leggja mikinn kostnað á sveitarfélagið, þó að bætt væri úr þessu.

En það er ekki aðeins sveitarfélagið, sem ber nýjan kostnað við þessa nýju skipan málanna, það er ríkissjóður einnig. Það mun áreiðanlega kosta mikið fé að setja upp hið fyrirhugaða bæjarfógetaembætti með skrifstofubyggingum og embættisbústað o.s.frv., og ef einhvern tíma kæmi að því, að það væri talið óþarft að hafa það embætti þar, þá væri lagt út í þennan kostnað að óþörfu.

Ég er því alveg viss um það, að ef skynsemi og rökvísi hv. þm. fengju að ráða í þessu máli, þá mundu þeir ekki komast að þeirri niðurstöðu, að það sé knýjandi nauðsyn að samþ. þetta frv. nú. Og eins vel og ég þekki það, hvað skynsamir menn eiga sæti í þessari hv. d., þá veit ég vel, að rödd skynsemi þeirra mun segja þeim öllum, hverjum og einum, að þetta sé ekki skynsamleg lausn í þessu máli og til neinnar frambúðar, heldur algert víxlspor, og að hin eina skynsamlega leið sé að taka það nú þegar til íhugunar, á hvern hátt sveitarskipunarmálum og sveitarstjórnarmálum verði fyrir komið til frambúðar í nágrenni Reykjavíkur öllu, ekki aðeins í Kópavogi, á þann veg, að bæði Reykjavíkurbær sjálfur og íbúar hans og þessi sveitarfélög í kringum Reykjavík og íbúar þeirra megi vel við una til frambúðar. Það er hin eina skynsamlega leið í þessu máli að leita að slíkri lausn, sanngjarnri og skynsamlegri lausn á þessum málum, sem allir aðilar, sem til greina geta komið, gætu sætt sig við. Og ég veit, að það er vegna þess, því miður verður að segja það, að það liggur svo í augum uppi, að þetta er leið heilbrigðrar skynsemi í málinu, að þessir flokkar hafa ekki fengizt til þess að leggja málið undir dóm kjósendanna, eins og sveitarstjórnin í Kópavogshreppi óskaði eftir, þegar er málið var flutt.

Það er hart að þurfa að segja það, að það sé vegna þess, að menn óttist, að leið heilbrigðrar skynsemi verði ofan á í málinu, að það má ekki fara hina einu lýðræðislegu leið í málinu og láta fólkið ráða og láta sinn vilja í ljós við leynilega atkvæðagreiðslu. En þetta er sannleikurinn, og sannleikann verður að segja. Þetta mál er flutt vegna ímyndaðra hagsmuna þriggja flokksbrota suður í Kópavogi, sem vitanlega eru óánægð með sína sveitarstjórn, andstæðingar hennar, vilja losna við hana, eins og allir andstæðingar stjórna, stórra og smárra, vilja losna við þær, og ég hef ekkert við það að athuga.

Það er flutt vegna ímyndaðra pólitískra hagsmuna þessara litlu hópa af hinum stóru hópum hér inn á hv. Alþ., af hinum stóru þingflokkum eða a.m.k. af mestu ráðamönnum þessara flokka, og það er það furðulega í málinu. Það er flutt eftir beiðni flokksbræðra, sem þykjast ekki mega sín nógu mikils í einu sveitarfélagi. Og það er sagt: Það verður að gera þetta frv. að lögum tafarlaust, því að málið þolir enga bið. Það kemur fram hér í þskj., að þessir menn telji, að þetta þoli enga bið. Það verður að gerast á stundinni. Þess vegna er það flutt með slíkum hraða og kappi gegnum þingið. Og þess vegna er það, að það þolir ekki bið, að það má ekki íhuga það, hvaða leiðir eru færar í þessu máli.

En er það nú regla lýðræðisins, að það verði að taka mál fyrir og afgr. þau með svo skjótum hætti eins og þetta mál, að mál megi ekki þola neina bið og íhugun? Er það leið lýðræðisins, að mál eins og þetta þoli ekki að vera rætt og íhugað í meira en 2 mánuði, lausn á skipun stórs sveitarfélags, sveitarstjórnarmálefni stórs sveitarfélags til frambúðar? Það má ekki bíða eftir endanlegri afgreiðslu löggjafarsamkomunnar í meira en 2 mánuði. Það eru í dag réttir 2 mánuðir síðan málið kom fyrst fram, var fyrst nefnt á nafn. Ég hef staðið í þeirri meiningu, að vegna lýðræðis væri það nauðsynlegt oft og tíðum, að mál fengju að vera nokkurn tíma á döfinni, einkanlega nýmæli, svo að mönnum gæfist kostur á að hugsa og íhuga, því að hugsun manna á að ráða. Það er aðal lýðræðisins. Nú er gert ráð fyrir að setja lög um þá skipun sveitarstjórnarmála hér í nágrenni við Reykjavík, að það verði stofnaður kaupstaður í Kópavogi, bent á íbúatölu og slíkt. Öll þau rök, sem kynni að vera hægt að færa fram fyrir þessu nú í dag og eru að mínum dómi og eins og ég hef rakið ekki veigamikil, geta komið til um aðrar byggðir en Kópavog. Þau geta fljótlega komið til t.d. um Seltjarnarneshrepp. Í Seltjarnarneshreppi eru nú yfir 1000 íbúar, og ef menn telja, að Alþ. eigi að hlaupa til og breyta í kaupstaði öllum sveitarfélögum með yfir 1000 íbúa, þá er ekki hægt að neita einum um það fremur en öðrum. Og ef nú Seltjarnarneshreppur óskaði ettir því að verða gerður að kaupstað, mundi Alþ. þá neita því, mundi Alþ. neita einu sveitarfélagi í nágrenni Reykjavíkur um það, sem það neyðir upp á annað sveitarfélag gegn vilja íbúanna? Ef Mosfellshreppur, sem hefur líka nálægt 1000 íbúum, vildi nú verða kaupstaður, mundi Alþ. neita um það? Og er þá þetta frambúðar- og framtíðarlausnin á sveitarstjórnarmálum í þessari stóru byggð, Reykjavík og nágrenni með Seltjarnarnesi, að stofna marga nýja kaupstaði, hvern af öðrum? Ja, það liggur þegar fyrir í dag, því ef það er gert á einum stað, þá á það að vera jafnskynsamlegt og sanngjarnlegt á öðrum stöðum, eins og Seltjarnarnesi og Mosfellssveit. Eða Silfurtún, ef íbúar þar óskuðu þess, eða einhverjir flokkar þar — einn eða tveir flokkar? Því ekki það?

Þannig liggur þetta mál fyrir. Það er ekki hægt að færa fram rök fyrir því, að það sé nein knýjandi nauðsyn, nema þá að koma fyrir innheimtu opinberra gjalda í Kópavogshreppi eða greiðslu tryggingarbóta. Það er nauðsyn og hefði verið nauðsyn, þó að fyrr hefði verið, að koma henni betur fyrir en nú er. En það má gera án þess að fara þá leið um skipun sveitarstjórnarmála, sem hér er verið að fara inn á. Það fylgja því engin réttindi eða kostir fyrir íbúana í Kópavogshreppi, að hann heiti kaupstaður. Það fylgir því kostnaður, sem þeir mega litt við. Það fylgja því engir möguleikar til þess að komast betur af, hvorki fyrir sveitarfélagið né íbúa þess. Stofnun kaupstaðar þar á engan rétt á sér sem framtíðarlausn. Hún á engan rétt á sér sem bráðabirgðalausn heldur, nema í hugum þeirra manna, sem ímynda sér, að þeir geti fengið pólitískan hag af því í augnablikinu. Það á engan rétt á sér með neinum rökum, að Alþ. ákveði þessa skipan mála byggðanna í kringum Reykjavík, að gera þá að sérstökum kaupstöðum. En Alþ. hlýtur að hafa það í huga, hvað á eftir fer og hvað á eftir getur farið. Alþ. verður að sjá víðar og lengra fram í tímann en nokkrir menn, sem taka þátt í sveitarstjórnarpólitík suður í Kópavogshreppi. Og Alþ. verður að líta á málið frá hærri sjónarhól en þeim, hvort einhver flokksbrot hafi hag af því á stundinni, að samþykkt séu lög. Það var flutt í hv. Nd. till. um að taka ekki aðeins þetta mál, heldur einnig framtíðarskipan mála byggðanna í kringum Reykjavík til rækilegrar íhugunar og setja í það nefnd, sem starfaði fram að næsta þingi, og væru í þeirri nefnd menn frá byggðarlögunum öllum, sem hér geta átt hlut að máli, og sýslunefndum þeirra tveggja sýslna, sem hér geta átt hlut að máli. Ekki get ég ímyndað mér, að starf slíkrar nefndar gæti annað en leitt til þess, að þessi mál væru betur upplýst fyrir hv. Alþ., sem þekkir ekki af skiljanlegum ástæðum allar þær ástæður, sem kunna að vera í hugum manna í þessum byggðarlögum, og skoðanir, sem þar eru uppi um þessi mál. En ef fulltrúar þeirra byggðarlaga, sem hér eiga hlut að máli, kæmu saman og reyndu að finna sanngjarnlega og skynsamlega lausn á þessu máli til frambúðar, þá trúi ég ekki öðru en að hv. Alþ. vilji taka mark á því og miða sína löggjöf við það. Ef takast mætti að fá sameiginlegt álit og tillögur fulltrúa þessara byggða, tveggja stórra bæjarfélaga og margra mismunandi stórra sveitarfélaga, sem liggja að þeim, ef nefnd frá þessum byggðarlögum öllum væri á einu máli um það, hvernig bezt verði fyrir komið framtíðarskipan mála á þessu stóra svæði, þá veit ég, að Alþ. mundi fara eftir því, og þá mundu verða upplýst öll rök með og móti bæði einni lausn og annarri á þessu máli. Ég trúi því ekki, að svokölluð hreppapólitík eða pólitík yfirleitt þyrfti að koma inn í afgreiðslu þess máls ef það væri tekið þeim tökum. Það eru að vísu til ýmsar skoðanir um það og ýmsir hagsmunir, eins og gengur og gerist. En það yrði þá upplýst og kæmi fram, hvað mælti með eða móti einni lausn eða annarri. En það vitum við allir, sem hér eigum sæti á hv. Alþ., að þetta svæði í nágrenni Reykjavíkur og Hafnarfjarðar heldur áfram að byggjast, þangað til það verður ein samfelld byggð.

Það liggur sem sagt fyrir till um það að taka þau mál til athugunar, sem einmitt þetta frv. gefur tilefni til, frá hærri sjónarhól og víðara sjónarmiði en kemur fram og er fyrir hendi hjá þeim mönnum, sem eru upphafsmenn þessa máls, og þeim, sem hafa veitt þeim stuðning með því að flytja þetta mál inn á Alþ. Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um það, að það gæti ekki skaðað einn eða neinn aðila, þó að lausn þessara mála með löggjöf væri slegið á frest til næsta þings, nokkra mánuði. En ég veit, að það fallast líka allir hv. þdm. á það með mér, að slík nefndarskipun mundi stuðla að því að finna skynsamlega og sanngjarnlega lausn á þessum málum og öðrum málum sams konar, sem kannske liggja ekki fyrir hv. Alþ. í dag, en þau geta áreiðanlega legið fyrir hv. Alþ. innan skamms. Og það gæti vel verið svo, að þá væri erfiðara að finna skynsamlega lausn og sanngjarna á þessum málum, ef hv. Alþ. hefði flaustrað af í þetta sinn samþykkt þessa frv., eins og það liggur fyrir.