25.10.1954
Efri deild: 8. fundur, 74. löggjafarþing.
Sjá dálk 333 í C-deild Alþingistíðinda. (2314)
15. mál, vegalög
Flm. (Gísli Jónsson):
Herra forseti. Mér þykir rétt að ræða hér nokkuð einstök atriði, sem komið hafa hér fram í ræðum þeirra tveggja hv. þm., sem hér hafa rætt þetta mál.
Hv. 1. þm. Eyf. minntist á það, að hann hefði fyrr verið með till. um það, að nauðsynlegt væri að flokka meira vegi landsins en gert hefur verið og eftir fastari reglum, þ. e. að ákveða nánar um, hvað skyldu vera þjóðvegir, hvað skyldu vera sýsluvegir og hreppavegir, og láta þar ekki hendingu eina ráða eða sókn ákveðinna manna, hvernig þessu yrði skipt. Mér er vel kunnugt um þessa stefnu hv. þm. Hún hefur ekki náð fylgi meiri hl. hv. þm. hér á Alþ., og ég get upplýst hér af hvaða ástæðum sérstaklega. Það er m. a. af þeim ástæðum, að með því væri verið að fremja hreint ranglæti við þau héruð, sem hafa ekki fengið nema sáralítinn hluta af sínu vegakerfi inn í þjóðvegatölu. Ef það væri rétt, sem hv. 1. þm. N-M. upplýsti hér áðan, að sumar sýslur í landinu væru búnar að fá svo mikið af vegum inn í þjóðvegatöluna, að þar hefðu þeir enga aðra vegi að berjast fyrir en vegi heim að fjárhúsunum, eins og hann upplýsti hér áðan, — mér er að vísu ekki kunnugt um þetta, skal koma nokkuð að því síðar, — en ef fullyrða má, að þetta sé rétt, hversu hróplegt ranglæti væri það þá ekki að halda öllum þeim vegum í þeim héruðum í þjóðvegatölu, en skera niður fyrir hinum, sem eru ekki búnir að fá nema brot af sínum vegum inn í þjóðvegakerfið, og láta þá fara að leggja fram kostnaðinn við að gera vegina og halda þeim við? Ef till. hv. þm. yrði samþykkt, þá yrði óhjákvæmilegt að gera kröfu um það, að svo og svo mikill hluti af þeim þjóðvegum, sem þegar eru komnir í þjóðvegatölu í hinum einstöku sýslum og hafa verið byggðir fyrir fé, sem einnig þeir menn hafa lagt til ríkissjóðsins, sem enga vegi hafa fengið, verði tekinn úr þjóðvegatölu aftur og viðhaldið væri lagt eftir ákveðnum hlutföllum á hreppana eða sýsluna. Þetta segir sig alveg sjálft. Og það er m. a. af þessum ástæðum, sem þessi uppástunga eða till. hv. þm. hefur aldrei fengið hér þingfylgi. Á sama tíma yrði þá einnig að ákveða, að svo og svo mikið fé skuli enn lagt í hin dreifbýlli héruð, þar sem vegirnir hafa ekki verið gerðir, til jöfnunar, þangað til væri líka búið að leggja svo og svo mikið af vegum fyrir þær sýslur, þ. e. a. s. alla vegina af ríkissjóði fyrir þær sýslur, og flokka svo aftur viðhaldið á þeim vegum eftir sama mælikvarða og flokkað yrði hjá þeim sýslum, sem þegar eru búnar að fá alla vegina. Ég veit, að hv. þm. sér, að þetta er eina leiðin til réttlætis því máli. Og ég hygg, að það verði búið að segja mörg orð á Alþ., áður en það verður samþykkt almennt að fara þessa leið.
Hv. 1. þm. Eyf. minntist einnig á, að vegirnir hefðu mismunandi þýðingu fyrir landið. Þetta er nú ekki nema að nokkru leyti rétt. Sannleikurinn er, að allir vegir í landinu hafa þýðingu fyrir allt landið, því að það hefur þýðingu fyrir allt landið, hvort hægt sé að halda uppi t. d. ákveðnum atvinnugreinum og ákveðnum atvinnuframkvæmdum í einstökum héruðum, sem væri hægt að gera með minni framlögum oft og tíðum úr ríkissjóði, ef vegakerfið væri eins og nauðsynlegt er að það verði. Reynslan hefur sýnt, m. a. á síðasta sumri, eins og ég skal benda á, að hvenær sem einhver leið er opnuð ný, þá eru undireins settir á hana sérleyfisvagnar, og þá kemur undireins straumurinn frá fjölbýlinu um þessi héruð, ýmist í atvinnuleit eða í einhverjum viðskiptum eða í skemmtiferðir. Ég skal m. a. benda á, að strax í sumar, þegar opnað var þó ekki nema að mjög litlu leyti sambandið milli Austur- og Vestur-Barðastrandarsýslu, þannig að hægt var að fara á bifreiðum héðan úr Reykjavík alla leið vestur til Bíldudals, voru opnaðar þar sérleyfisferðir og eftirspurnin svo mikil, að viðkomandi sérleyfishafi vann það til að brölta yfir mjög ófæra kafla til þess að geta komizt alla leið og sæta sjávarföllum, þó að hann yrði að bíða í þrjá, fjóra klukkutíma til þess að komast yfir ófærurnar. heldur en að hefja ekki ferðirnar. Þetta sýnir alveg ótvírætt, að þessi leið er ekki fyrir neitt sérstakt hérað. Þeir vegir, sem hafa verið lagðir í Dalahreppi, Suðurfjarðahreppi, Rauðasandshreppi. eða í hreppunum í Vestur-Barðastrandarsýslu, hafa ekki verið fyrir þá hreppa eingöngu. Þeir hafa jafnt verið fyrir þá menn, sem þurftu að komast úr fjölbýlinu í þessa hreppa til viðskipta, ánægju eða af einhverjum öðrurn ástæðum, — svo að það verður ákaflega erfitt að dæma þarna á milli. Ég er alveg hárviss um það, ef opnaður er vegur frá Dalvík í Ólafsfjörð. að það er síður en svo að slíkur vegur verði eingöngu fyrir Ólafsfjörð. Hann er engu síður fyrir Dalvík og Eyjafjörðinn og fyrir Reykvíkinga, sem þurfa að hafa viðskipti við þessa menn. Sama er að segja, ef hægt væri að gera veg frá Siglufirði út fyrir Stráka. (BSt: Hann er sjálfsagður þjóðvegur.) Já, ég er ekki að segja það. Hann er sjálfsagður þjóðvegur. Það eru nefnilega allir þessir vegir sjálfsagðir þjóðvegir, hver einn einasti þeirra, vegna þess að þetta er kerfi, sem er byggt upp og er ekki hægt að segja að sé eingöngu fyrir eina sveit eða einn mann; þetta er fyrir landið í heild. Og það verður ekki hægt að víkja frá þessari stefnu, þegar búið er að marka hana þannig í mörg undanfarin ár, að sumar sýslurnar hafa fengið alla sína vegi, eins og hér hefur verið lýst. Ég er því algerlega á móti þeirri tilhögun, sem nú ætti að taka upp og fremja þannig ranglæti á þeim héruðum, sem hafa ekki fengið neina vegi áður eða hafa fengið of fáa vegi áður.
Ég vil í sambandi við þetta enn fremur benda á, að vegirnir eru nú orðnir ekki einungis fyrir sérleyfisferðirnar, heldur fyrir daglega mjólkurflutninga í fjöldamörgum héruðum landsins, og í hinum þéttbýlli sveitum landsins, eins og t. d. í Árnessýslu og Rangárvallasýslu, sem senda nú mjólk á hverjum degi hingað til Reykjavíkur, er langt frá því, að þeir vegir, sem verið er að fara með mjólkina eftir á hverjum degi, séu allir saman komnir í þjóðvegatölu. Og það væri sannarlega framið mikið ranglæti á þessum sýslum, ef nú ætti t. d. að stöðva að taka inn í þjóðvegatölu þá vegi, sem liggja upp að ýmsum býlum, sem eru frá hinum almennu leiðum og þurfa daglega á mjólkurflutningi að halda til þess að koma sinni mjólk á markaðinn. Auk þess er það svo í þéttbýlinu nú, að þar eru vegirnir notaðir fyrir póstflutninga til að koma pósti á hvern bæ á hverjum og einum einasta degi. Afskekktu héruðin búa enn við það ástand, að þau fá ekki póstinn nema kannske einu sinni í hálfum mánuði, sum ekki nema einu sinni í mánuði, á með an aðrir hér í þéttbýlinu, þar sem akvegir hafa verið lagðir á ríkisins kostnað, gera kröfu um að fá hann einu sinni á dag, ef ekki tvisvar á dag. Og hvers vegna á að halda við þessu ranglæti framvegis, í stað þess að leggja aðaláherzluna á að koma vegakerfinu um allt land? Þá eru einnig flutningar vegna framleiðslunnar. Vil ég í sambandi við bað leyfa mér aðeins að benda á, að síðan opnaður var vegurinn milli Bíldudals og Patreksfjarðar, sem er yfir tvo fjallgarða. hafa verið farnar hvorki meira né minna en 250 ferðir á mánuði í sambandi við framleiðsluna milli þessara tveggja staða, á meðan vegurinn er opinn. Það eru sannarlega ekki neinir óþarfavegir, sem lagðir eru á slíkum stöðum.
Þá sagði hv. þm., — sem kemur ekki út af fyrir sig þessu máli beint við, en hann vék þó að. — að það hefði verið farið inn á þá leið undanfarin ár í fjvn. að halda óbreyttum hlutföllunum um framlag til veganna og í þessu væri allmikið ranglæti. Ég skal ekki ræða þetta mál mikið, en ég skal aðeins benda á, vegna þess að mér var kunnugt um þessi vinnubrögð, á meðan ég sat í n., að breytt var framlagi til veganna fyrir fjórum, fimm árum. að mig minnir, frá því sem áður hafði verið, beinlínis vegna þess, hversu þörfin var knýjandi um að rétta að nokkru leyti hlut þeirra héraða, sem minnst höfðu fengið og verið alveg vanrækt áður. Það er sannarlega ekki búið að rétta þennan hlut enn. og á meðan sá hlutur er ekki réttur. Þá verður krafizt af þeim mönnum, sem eru fulltrúar fyrir þau héruð, að haldið sé áfram að láta stærsta framlagið í þær sveitir, og í því felst ekkert ranglæti.
Ég vil einnig í sambandi við þetta leyfa mér að benda á, að ég held, að sumar hverjar sýslur, sem hafa fengið svo mikið af vegum sem hv. 1. þm. N-M. talaði um sem þó munu ekki vera aðrar en Gullbringu- og Kjósarsýsla, fá alltaf um eða yfir heila milljón króna í viðhald á sínum vegum á ári, á meðan hinar sýslurnar, sem fá ekki nema brot af þessari upphæð til nýrra vegalagninga, fá ekki heldur nema brot af viðhaldsupphæðinni til vegaviðhalds. Hér er sýnilega verið að fremja tvöfalt ranglæti á þeim mönnum, sem í afskekktari sveitum búa, að neita þeim fyrst um fé til vegalagninga á móts við önnur héruð og síðan láta svo og svo mikið af framlagi til vegaframkvæmda ganga til þess að halda við vegunum í þeim héruðum, sem fyrst fengu vegalagningar. Ég tel ekki vera ákaflega mikið réttlæti í þessum málum og það þurfi þess vegna að sækja miklu fastar á fyrir hin afskekktari héruð til þess að rétta sinn hlut, auk þess sem ofan á þetta allt saman, eins og ég gat um í Sþ., er úrkastinu af vegavinnuvélunum fleygt út í afskekktu héruðin og það látið vera þar öllum til ama og öllum til tjóns, en nýjustu tækin ávallt tekin í vegagerðir í þéttbýlinu, sem er sama sem að skera niður stórkostlega framlagið til hinna afskekktari héraða, þó að það sé að krónutölu eitthvað hærra, af því að það eru notaðar allt aðrar og lakari aðferðir í sambandi við vegagerðir þar.
Ég skal viðurkenna, að ef hægt væri að fara inn á þá braut, sem hv. þm. talaði um, að skipta vegunum, og þá um leið væru jöfnuð þessi met, sem ég hef bent á, sem yrði að gera, þá væri náttúrlega hægt að flokka vegina þannig að skylda héruðin til þess að halda vegunum við á sinn kostnað, en þá er ekki hægt að loka augunum fyrir því, að það verður að útvega héruðunum einhvern tekjustofn til að gera þetta. Við vitum nú. að viðhald veganna er allt að 30 millj. kr. á ári, og ef ætti að fara að leggja þau gjöld á hin ýmsu héruð í landinu, þá verður að útvega sveitarsjóðunum alveg óhjákvæmilega nýja tekjustofna, sem svöruðu þessum útgjöldum. Nú er það svo, að til milliþn. í skattamálum beinast stórkostlegar kröfur um að draga úr gjaldaálögunum til sveitarsjóðanna eða útvega sveitarsjóðunum nýja tekjustofna. Það hefur verið talað um að gera kröfu í ríkissjóðinn um, að hann skaffaði svo og svo mikinn hluta af söluskattinum, eins og hv. þm. er kunnugt. Það færi því ekki saman hér að ætla að fara að leggja nýjar fjárhagslegar kröfur á sveitirnar með því að skylda þær til að leggja vegina sjálfar og halda þeim við og þannig að íþyngja gjaldboli þeirra og neita þeim síðan um nauðsynlega tekjustofna til þess að standa undir kostnaðinum. Það rekst sannarlega hvert á annars horn, og það var einmitt það, sem ég gat um í minni framsöguræðu, að vegna þess að skattafyrirkomulagið er nú þannig í landinu, að sveitirnar þola ekki að taka á sig stórar fjárhagslegar gjaldabyrðar í sambandi við vegina, þá verður ríkið að inna þetta hlutverk af hendi.
Hvað viðvíkur ræðu hv. 1. þm. N-M., þá verð ég að segja það, að ég varð alveg undrandi yfir sumu af því, sem hann sagði. Það var ekki hægt að skilja á honum hér annað en að, það væru einhverjir óviðkomandi menn, sem alls ekki ættu heima í héruðunum, sem væru að heimta og knýja fram fjárframlög til vega og lög um það, að vegir yrðu teknir í þjóðvegatölu, þvert ofan í vilja héraðsbúa. Mér þætti ákaflega gaman að heyra það frá hv. þm., hvaða héruð það eru, sem hann þekkir og hafa ekki viljað fá neitt af vegaframlagi og ekki vilja fá vegi í þjóðvegatölu. Er það svo að skilja, að Norður-Múlasýsla neiti að taka við því fjárframlagi, sem hennar ágætu fulltrúar berjast fyrir að hún fái á hverju ári, eða neiti, að teknir séu í þjóðvegatölu þeir vegir, sem þeir einnig hafa verið að berjast fyrir, það væri ákaflega fróðlegt að fá þetta upplýst, — og þeir fái mesta erfiðleikana, þegar þeir koma heim í hérað á þingmálafundi, fyrir það, að þeir hafi verið að berjast fyrir fé í vegi, sem séu alveg ónauðsynlegir þeirri sýslu? Ég á ákaflega bágt með að trúa þessu. Og ekki er þetta í samræmi við þá hörðu sókn, sem hv. 2. þm. N-M. hefur jafnan haldið uppi í fjvn. um vegaframkvæmdir eða framlög til vegaframkvæmda í þeirri ágætu sýslu, sem ég álasa honum ekkert fyrir. Mér hefur skilizt öll þau ár, sem ég sat með honum í fjvn., að hann meinti af einlægni, er hann tjáði okkur, að honum væri falið að berjast fyrir þessari nauðsyn. Nú er það upplýst af hans hv. samþingismanni, að hér sé um einhver héruð að ræða, og þá væntanlega hans eigin hérað, því að þar er hann þó kunnugastur, þar sem slík sókn sé gerð gegn vilja kjósendanna. Ég á ákaflega bágt með að trúa því, að þetta sé það raunverulega, en svo var þó að heyra á hv. þm., þar sem hann segir, að ekkert sé annað eftir af vegaframkvæmdum en einhverjir smáspottar að fjárhúsunum.
Ég held, að hv. þm., sem geta ekki rætt um þessi mál á annan hátt, ættu að geyma sér að vera að taka til máls í svona máli, því að annaðhvort tala þeir hér algerlega á móti betri vitund til þess að reyna að trufla málin og hefta framgang þeirra eða þeir vita ekkert um, hvað þeir eru að segja. Mér er kunnugt um eftir mín átta ár í fjvn., að það er langt frá því, að það hafi verið möguleiki til þess að uppfylla sanngjarnar og bráðnauðsynlegar kröfur frá þeim fulltrúum, sem hafa komið og beðið um fjárveitingar til vega í hinum ýmsu héruðum landsins. Ég hef allt aðra sögu að segja um þetta en hv. 1. þm. N-M. — Hann vildi fá sundurgreiningu á vegunum, eins og hann gat um í ræðu sinni. Ég veit nú ekki, hvort hv. þm. hefur gleymt því, að það var samþ. hér á Alþingi ekki alls fyrir löngu eftir till. frá mér, að slík sundurgreining skyldi gerð í línuriti, sem hv. þm. talaði um, og hún liggur fyrir hjá fjvn. Að minnsta kosti lágu fyrir allmargar af þessum tölum hjá fjvn. ásamt línuriti, þegar ég fór úr henni á s. l. ári, og það þarf ekki annað en að bæta við þær upplýsingar, sem þar eru, og er ekki mjög mikið verk, til þess að geta fengið heildaryfirlit yfir það, sem hv. þm. talaði um. Vegamálastjóri lét gera þetta samkv. þál. Hann lét þá einnig fylgja til fjvn. lauslegt yfirlit yfir, hvað það kostaði að fullgera þá vegi, sem þá voru í þjóðvegatölu um allt land, og ég minnist þess um sumar af þeim sýslum, m. a. Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu, að það þurfti hvorki meira né minna en 7–8 millj. kr. til þess að fullgera vegakerfið í þeirri sýslu. Og ég man ekki betur en einmitt í Norður-Múlasýslu þyrfti mjög mikið fé til þess að fullgera þá vegi, sem hv. þm. lét nú liggja orð að, að fulltrúar væru að fá framlag úr ríkissjóði til á móti vilja þeirra heimamanna. En allar þessar upplýsingar lágu fyrir í fjvn. allan tímann. sem ég var í henni, og fram að þeim tíma, er ég fór úr henni, og munu liggja þar enn, og getur sjálfsagt samgmn. fengið um það upplýsingar frá hv. fjvn.
Hvað snertir það atriði, hvort hin einstöku héruð hafi viljað leggja eitthvað á sig í sambandi við sýsluvegina, þá er mér kunnugt um, að eftir að samþ. var síðasta heimild um hækkun á sýsluvegasjóðsgjöldunum, þá munu langflest héruð hafa notað sér hana og það svo, að víðast hvar mun hún notuð að fullu til þess að koma vegakerfinu eitthvað áleiðis vegna þarfarinnar, sem heima fyrir er. Ég skal náttúrlega ekkert segja um, hvort þetta hefur verið í öllum, sýslum, en að svo miklu leyti sem ég þekki til, þá hefur þessi heimild verið notuð þannig. Í mþn. í skattamálum hefur einmitt það atriði einnig verið rætt, hvort nokkur vegur sé að hækka fasteignagjöldin í sambandi við tekjur sveitarsjóðanna, svo að hægt væri að hverfa meira frá því að leggja á aukaútsvar, sem ávallt er allmiklu ótryggari tekjustofn, og mér hefur skilizt, að það væri fullkomið samkomulag um það hjá mönnum, sem það hafa athugað, að reyna þá leið, en til þess að svo mætti verða, þyrfti að létta af sveitarsjóðunum öllum vegakostnaði, því að annars væri ógerningur að hækka þessi gjöld nema jafnframt að lækka útsvörin og fá þá jafnframt fé að öðrum leiðum til vegaframkvæmda. Væri það þá léttir fyrir sveitarfélögin, ef hægt væri að færa gjöldin þannig til og þá um leið að spyrna við þeirri kröfu, sem kemur sí og æ fram, að sveitarsjóðirnir fái hluta af söluskattinum. Mér fyndist vera miklu eðlilegra að fara inn á þá braut, sem ég vil að sé farið inn á, að láta gjöldin af vegunum hvíla á ríkissjóði, bæði hvað snertir vegaviðhald og byggingu, og víkja í burtu þeirri kröfu frá sveitarsjóðunum að fá eitthvað af ríkistekjunum til þess að standa undir þessu, heldur en að fara inn á þá braut að láta ríkið leggja skatt á til þess að afhenda hann beint til sveitarsjóðanna og íþyngja svo sveitarsjóðunum með alls konar gjöldum, sem ríkið ætti að sjá um sjálft.
Þetta þótti mér rétt að láta koma fram í tilefni af því, sem kom fram í umr. áðan.
Ég vil svo mega vænta þess, að hv. samgmn. afgr. þetta mál, sjái sér fært að mæla með þeim till., sem eru í frv. mínu á þskj. 15. Ég er að sjálfsögðu fylgjandi því, að einnig þær brtt., sem fram eru komnar á öðrum þskj. í sambandi við að taka fleiri vegi inn í þjóðvegakerfið, séu samþ., — vil þó ekkert segja um till. á þskj. 80 á þessu stigi málsins, eins og ég talaði um áður. — Mér er vel ljós sú nauðsyn, sem er á því, að ríkissjóður — og ríkissjóður einn — standi undir þessum útgjöldum og styrki það að koma vegakerfinu á um allt land, svo að það sé jafnfullkomið í hinum dreifðu byggðum eins og það er hér í kringum höfuðstaðinn.