19.04.1955
Efri deild: 71. fundur, 74. löggjafarþing.
Sjá dálk 539 í B-deild Alþingistíðinda. (635)
120. mál, ríkisreikningar fyrir árið 1952
Gísli Jónsson:
Herra forseti. Hv. þm. hafa nú heyrt framsöguræðu hv. frsm. og svör hæstv. ráðh. við þeim aths., sem fjhn. hefur gert við ríkisreikninginn.
Ég vil leyfa mér að þakka hv. frsm. fyrir þá ýtarlegu ræðu, sem hann hélt í sambandi við þetta mál og er nákvæmlega í samræmi við það, sem komið hefur fram á fundum fjhn. undanfarin ár, því að eins og sjá má af þskj., sem gefin hafa verið út um samþykkt ríkisreikningsins hér í þessari hv. d., þá hafa þessar aths. verið síendurteknar og það án þess að nokkur árangur hafi orðið af þeim ábendingum.
Nú hefur hæstv. ráðh. lýst því yfir, að hann skoði það skyldu yfirskoðunarmanna ríkisreikninganna að láta fylgja till. til Alþ. í sambandi við öll þau atriði, þar sem þeir vísa viðkomandi máli til aðgerða Alþ. Ég hef nú orðið þess var, að þannig líta yfirskoðunarmennirnir ekki á sitt starf, og þykir mér rétt, að það komi fram hér. Var þetta atriði rætt við þá á fjhn: fundi þessarar hv. d. á síðasta þingi og þeir beinlínis spurðir um þetta, og þeir létu þá í ljós, að þetta væri ekki þeirra skylda og því síður væri það þeirra skylda, sem hæstv. ráðh. sagði hér um annan liðinn, að þeir ættu að líta eftir því, að þeirra aths. yrðu framkvæmdar, svo að mér sýnist, að hér þurfi að gera einhverjar sérstakar ráðstafanir, ef það á að koma þessari skyldu á herðar yfirskoðunarmannanna, og þá eiga þær ráðstafanir ekki að koma frá Alþ., nema því aðeins að hæstv. ráðh. telji, að setja þurfi um það lög, heldur frá yfirmanni endurskoðunarinnar, sem er raunverulega hæstv. fjmrh. (Gripið fram í.) Jú, það er raunverulega hann. Yfirmaður fjármálanna er þó a.m.k. hæstv. fjmrh. En þeir hafa ekki skoðað sitt verk að líta eftir verkum fjmrh. Það hafa a.m.k. ekki þeir sjálfir viðurkennt. En ef það er tilfellið, að það sé skoðun hæstv. ráðh., að þannig beri að skilja það mál, þá er alveg nauðsynlegt að gefa út um það sérstakar reglur og setja um það kannske ákveðin lög, því að það er vitanlegt, að hér hefur ekkert eftirlit farið fram með ríkisstofnununum. Það er aðeins viðhöfð endurskoðun á reikningunum og gefnar ábendingar um, hvað miður hafi farið, en síður en svo nokkurt eftirlit haft með því, að umbætur séu gerðar á því, sem miður fer og bent hefur verið á að þyrfti að laga.
Ég ætla mér ekki að ræða ríkisreikninginn efnislega, þó að ýmis tilefni væru til þess, en mér þykir ekki rétt að gera það hér, því að það er, eins og margsinnis hefur verið tekið fram, þýðingarlaust atriði. Það er búið að greiða hér út ýmsar greiðslur, sem gerðar eru aths. við, og það er búið að framkvæma ýmislegt hér, sem gerðar eru aths. við. Því verður ekki kippt aftur, hvort sem það hefur verið rétt eða rangt, og ég skal ekki heldur leggja á það neinn dóm. En aths. eiga áreiðanlega að vera til eftirbreytni framvegis, og þegar maður rekur sig á það, að ár eftir ár eru þessar aths. virtar að vettugi, þá er alveg nauðsynlegt að taka þetta mál fastari tökum en gert hefur verið.
Nú vil ég í sambandi við reikninginn leyfa mér að benda á, að hér eru 5 aths. frá hv. yfirskoðunarmönnum, sem eru merktar: til eftirbreytni í reikningunum 1952. Það eru 9 aths., sem eru merktar: til athugunar framvegis. Það er 1, sem er merkt: til viðvörunar. Það eru 3, sem eru merktar: til viðvörunar framvegis. Það eru 2, sem merktar eru með aths.: til aðgerða Alþ. Og svo eru aðeins 2, sem sagt er um: Verður við svo búið að standa — og bendir það líklega til þess, að það hefur ekki þótt alveg rétt farið með þau mál, en það er þó ekki sett annað eða sterkara en það er sagt: Verður við svo búið að standa. Og svo eru aðeins 5, sem sagt er um hér: Upplýst með svarinn. Og svo ein: Svarið er fullnægjandi.
Ég verð að segja, að ef slíkur reikningur væri lagður fram í einhverjum hlutafélögum eða einkafyrirtækjum, þar sem margir fleiri ættu hlut í heldur en aðeins stjórn og endurskoðendur, þá mundi ekki vera tekið við svona aths. þegjandi og hljóðalaust; það eitt er áreiðanlegt. Það mundi verða heimtað eða þess krafizt af stjórn þeirra fyrirtækja, að það væri miklu betur gengið eftír því, að aths. væru teknar til greina, heldur en hér virðist hafa verið gert.
Ég hef ekki borið hér saman frá ári til árs þessar aths. En það þarf ekki mikið að fletta upp ríkisreikningum undanfarinna ára til að sjá, að þetta gengur í gegn á hverju einasta ári, án þess að hæstv. Ríkisstj., hæstv. fjmrh., stofnanirnar eða embættismennirnir eða Alþ. geri nokkurn skapaðan hlut í málinu, og það er notað sem aðalástæða, að það sé búið að framkvæma þessa hluti og hér verði engu um þokað, það sé búið að samþykkja fjáraukalögin, það sé búið að eyða peningunum, það sé búið að gera þessar framkvæmdir og því verði engu um þokað og þess vegna sé ekkert að gera í málunum annað en að láta viðkomandi ríkisstj. fara frá, ef það sé ekki samþ. allt, sem þær hafa gert í þessum málum. Hér er um ákaflega mikinn misskilning að ræða. En hér er mjög sterkur grundvöllur fyrir hæstv. ríkisstj. og fyrir viðkomandi stofnanir að byggja á umbætur í framtíðinni, og það er það, sem hv. fjhn. þessarar d. vill fá fram. Hún er ekki með neina gagnrýni út af fyrir sig og sízt með pólitíska gagnrýni á hæstv. ríkisstj. Hún er aðeins að reyna að knýja fram hér eðilleg vinnubrögð í þessum málum.
Ég þekki það ákaflega vel sem formaður fjvn. í 8 ár, hversu þýðingarmikið það var, og það hefur hæstv. fjmrh. einnig viðurkennt, að hafa umræður við forstjóra margra af þeim fyrirtækjum, sem hér um ræðir, eða þá embættismenn, sem standa fyrir þeim embættum og ráða ákaflega miklu um starfið og þann kostnað, sem því er samfara. En hér er kippt grundvellinum undan þeim samræðum og því samstarfi, sem á og þarf að vera á milli þessara aðila, ef það á að láta afskiptalausar frá ári til árs allar þær aths., sem yfirskoðunarmenn ríkisreikninganna gera í sambandi við endurskoðunina. Og sé það raunverulega skoðun hæstv. ráðh., sem hann lýsti hér yfir áðan, þá sé ég ekki annað en að það sé alveg óhjákvæmilegt, að það sé annaðhvort gefin út reglugerð af þinginu eða raunverulega helzt bein lagafyrirmæli, þar sem verksvið yfirskoðunarmanna er fastákveðið, og takmarka það ekki einasta við endurskoðun reikninganna, heldur og að gefa þeim vald til þess að sjá um, að framfylgt sé þeirra aths., og það veit ég, að í dag þykjast þeir menn ekki hafa vald til þess, enda ekki greitt fyrir það, því að það er sjálfsagt ákaflega mikið verk, ef þeir eiga að ganga í hverja þessa stofnun og sjá um, að það séu gerðar þær umbætur á þeirra rekstri, sem þeir benda á. Og það er allt annars eðlis en að líta eftir því eða rannsaka, hvað hefur verið greitt fram yfir það, sem er í fjárl., en það er höfuðatriðið hjá endurskoðendunum.
Ég vildi því vænta þess, að hæstv. ráðh. treystist til þess að lýsa því yfir hér, að hann muni beita sér fyrir því, að tekinn sé hér upp nýr háttur í sambandi við þessi mál, og ef honum þykir nauðsynlegt, að það sé gert með löggjöf, þá að beita sér fyrir því, að sú löggjöf verði lögð fyrir Alþ. og samþ. hér, því að eins og málin eru núna, er alveg eins gott að afnema endurskoðunina, því að hún hefur bókstaflega enga þýðingu, hvorki fyrir þingið né þjóðfélagið, eins og hún er framkvæmd nú og hefur veríð framkvæmd undanfarin ár. Auk þessara manna eru tölulegir endurskoðendur í endurskoðunardeild fjmrn., og eftir ræðu hæstv. ráðh. virðist sem þeir eigi ekki að hafa neina skyldu til þess að líta eftir því, að þessir hlutir séu framkvæmdir samkvæmt fyrirmælum Alþ. En hin endurskoðunin, sem fram fer svo síðast hjá yfirskoðendum ríkisreikninganna, sýnist vera algerlega þýðingarlaus, nema því aðeins að þeim sé gert að skyldu að hafa eftirlit með umbótum, svo að ekki verði misskilið, og settar fastar reglur um það, á hvern hátt þeir skuli beita sér fyrir því að koma á umbótum í sambandi við aths. sínar.
Það hefur verið borið tvisvar fram um það frv. hér á Alþ. að skipa sérstakan eftirlitsmann með þessum málum. Ég man nú, að Framsfl. beitti sér gegn því, að það yrði samþykkt, og það kom ekki fram þá í þeim umr., að það væri af því, að þegar væru fyrir 3 menn, sem hefðu þessar skyldur á hendi, heldur voru allt aðrar ástæður færðar fyrir því, að ekki þótti rétt að koma upp slíku eftirliti. En eftir því sem hæstv. ráðh. hefur nú upplýst, þá sýnist mér, að hann ætlist til þess, að þetta verkefni sé nú falið endurskoðendunum, og þá er alveg nauðsynlegt að setja um það fastari reglur en gilda í dag, hvernig því skuli varið og hvaða vald þeir eiga að hafa til þess að beita sér fyrir því, að umbæturnar nái fram að ganga.
Þetta þótti mér rétt að láta koma fram hér í sambandi við þessar umr.