26.03.1956
Neðri deild: 95. fundur, 75. löggjafarþing.
Sjá dálk 385 í C-deild Alþingistíðinda. (1761)
191. mál, jafnvægi í byggð landsins
Hannibal Valdimarsson:
Herra forseti. Mér heyrist á hæstv. forseta, að hann telji, að þessu máli liggi mikið á, og hefði verið ánægjulegt að heyra það um ýmis þýðingarmikil mál, sem legið hafa fyrir Alþ. frá þingbyrjun, að áhugi væri fyrir því, að þau yrðu afgreidd, en flest liggja þau nú í dyngjum í nefndum enn, þrátt fyrir það að þingið sé búið að sitja upp undir 6 mánuði.
Ég held nú samt, að einna minnst gerði til, þó að þetta frv. yrði ekki afgr. núna fyrir þinglokin. Ég held áreiðanlega, að það geri hvorki til né frá um strauminn úr sveitunum og landshlutunum, sem hafa búið við atvinnuleysi á undanförnum árum, hvort þetta frv. verður gert að lögum á Alþ. eða ekki. Straumurinn verður jafnstríður eftir sem áður úr byggðunum. Það er ekkert lausnarorð gefið við þessu mikla vandamáli með samþykkt þessa frv. Það er rétt, sem sagt var í hv. Ed., að það er langeðlilegast, að þetta frv. verði sent aftur til n., því að það er ekkí um neitt. Og þar var raunar kveðið svo að orði, að þegar höfundarnir væru búnir að átta sig á innihaldsleysi málsins, væri eðlilegast, að þeir óskuðu sjálfir eftir að fá málið til sín aftur, og það held ég að væri það réttasta. Innihaldsleysi frv. er svo átakanlegt, að menn eiga ekki orð yfir það, einkanlega þegar búið er að átta sig á því, að tveir mætir menn hafa verið í launaðri nefnd í tvö ár við að setja þetta saman. Það má vera, að menn hafi gert sér háar vonir um það, hvað út úr þessu kæmi, þegar nefndin skilaði störfum, og að af því stafi vonbrigðin, en það er nú svona, að menn líkja þessu frv. helzt við vinsæla smábarnalesbók, sem gefin var út fyrir nokkuð löngu. Hennar sterka hlið var ekki það, að það væri mikið efni í henni, en börnum féll hún vel í geð. Hún var barnaleg og við þeirra hæfi. Það var bók, sem hét „Litla, gula hænan“. Og þetta frv. er nú almennt af þm. kallað „Litla, gula hænan“, og e.t.v. verður það í framtíðinni kallað „Jafnvægishænan“, því að í hverri einustu grein frv. er talað um jafnvægi. Það á að skipa 5 manna jafnvægisnefnd, og það er sagt um, hvað jafnvægisnefndin eigi að halda oft fundi og hvað hlutverk jafnvægisnefndar sé og svo hvað mörgum tegundum af skýrslum jafnvægisnefnd eigi að safna, og svo á jafnvægisnefnd, ef hún telur þörf til þess, að láta gera margar áætlanir, og svo á að stofna jafnvægissjóð, sem eins og hefur verið tekið hérna fram greinilega og greinilegast af öllu kemur fram í frv., verður alltaf tómur sjóður. Hann á að byggjast upp aðallega af óinnheimtanlegum skuldum, og á þeim fjárhagsgrundvelli á að byggja jafnvægisviðreisnarstarfið í landinu. Nei, ef hefði verið nokkur snefill af alvöru í því að koma fjárhagslegum grundvelli undir einhverjar aðgerðir í þessum málum, hefði vitanlega átt að byggja á einhverjum traustum tekjustofnum, ætla t.d. 10% eða 15% af brennivínstekjum ríkisins til þess að byggja aðgerðirnar á, eða tóbakstekjunum eða einhverjum svoleiðis, en ekki gripa til óinnheimtanlegra skulda, sem vitanlega koma aldrei í þennan jafnvægiskassa, sem hér er talað um.
Ég tók eftir því, að hv. jafnvægisnefndarfulltrúi þessarar d., hv. þm. N-Þ., vék að því, að kauptúnin hefðu mjög þýðingarmiklu hlutverki að gegna í þjóðfélaginu og þeim hefði verið lítið sinnt og þeim lítil aðstoð veitt og úr þessu þyrfti að bæta. Þó litur út fyrir einmitt, eins og frv. kemur frá jafnvægisnefndinni, að einmitt kauptúnin hafi gleymzt, því að í 14. gr. frv., eins og það kom frá þeim, er sagt:
„Nú er langvarandi atvinnuleysi í kaupstað, og er þá heimilt að veita úr jafnvægissjóði fjárhagslega aðstoð til fjölskyldna, sem sækja um slíka aðstoð, til þess að flytjast búferlum í annað sveitarfélag, þar sem þær hafa möguleika til að sjá sér farborða til frambúðar. að dómi jafnvægisnefndar, enda sé það álit nefndarinnar og hlutaðeigandi sveitarstjórna, að búferlaflutningurinn stuðli að jafnvægi 1 byggð landsins.“
Þeir duttu ofan í þetta gat í hv. Ed. og fundu það út einmitt, að þessir menn, sem sérstaklega báru hag kauptúnanna fyrir brjósti, hefðu einmitt gleymt kauptúnunum, og þar var þess vegna ráðin bót á þessu gati í frv. og bætt við, að það mætti veita úr jafnvægissjóði peninga til búferlaflutninga í önnur sveitarfélög, ef langvarandi atvinnuleysi ætti sér stað í kaupstað eða kauptúni. Þá fyrst komu kauptúnin með til þess að njóta greiðslna úr jafnvægissjóði til burtflutnings. Þetta er það langskemmtilegasta í þessu frv., það er líka lokakaflinn, þegar spenningurinn á að vera sem hæstur i þessari góðu bók, í „Litlu, gulu hænunni“. Það er alveg komið að því, að hún ætli að fara að verpa. Já, ég verð að segja það, að það með mörgu öðru sýnir, að það er ástæða til þess, að höfundarnir fái málið til sín aftur, að þeir eru ekki enn þá búnir að finna það út, hvaða landshlutar séu þannig settir, að þeir hafi mesta þörf fyrir jafnvægið sjálft. Það verður að koma jafnvægi að eiginlega í hverri setningu, þegar maður talar um þetta mál, því að þannig er frv. að öllu leyti uppbyggt. Hefði þeim nú ekki nægt að vita eitthvað um það, hvar væri þörf eða bara hvar væri mikil þörf fyrir aðstoð til þess að halda fólkinu kyrru í viðkomandi byggðarlögum? Það hefði verið létt af þeim anzi miklum vanda, ef þeir hefðu bara getað látið sér nægja vitneskju um, hvar væri þörf eða allmikil þörf til aðstoðar við atvinnulífið. Þeir urðu að fá það frá einhverri stofnun upplýst, hvar væri mesta þörfin. Og úr því að engin stofnun gat sagt þeim ákveðið: Þörfin er mest þarna i þessum landshluta, þá vaða þeir enn þá í villu og svima um þetta atriði og þá vantar grundvöllinn fyrir öllu saman. Og svo líður ár og svo líður annað ár, og þá eru raunar liðin 3 ár frá því að hæstv. ríkisstj. fékk þetta verkefni í hendur. Og fólkið heldur áfram að flytja sig, af því að þessa vitneskju vantar. Það vantar skýrslu um þetta annaðhvort frá Búnaðarfélaginu eða Fiskifélaginu eða Landssambandi iðnaðarmanna. Og þetta stendur í þeim, að geta svarað þessu. Ja, þetta hefur vissulega átt að vera vísindaleg úrlausn, en af því að það fást ekki svör við svona þýðingarmiklum grundvallaratriðum, þá veit enginn um það, hvar þeir landshlutar eru, sem þurfti að hjálpa til aukins jafnvægis, og við það situr. Og þá er gripið til þess að semja frv., sem að vísu heitir: Frv. um ráðstafanir til að stuðla að jafnvægi í byggð landsins, en er ekki um neinar slíkar ráðstafanir. Og þegar hv. þm., eins og hv. 11. landsk. og hv. 9. landsk., hafa einmitt farið að tala um ráðstafanir, sem gætu stuðlað að jafnvægi í byggð landsins, þá segir höfundurinn: Um þetta á ekkert að tala í sambandi við þetta frv. Það er ekkert um það. Það eru hlutir, sem jafnvel menn eru nú búnir að átta sig á að megi þó tala um, en það er ekkert viðkomandi þessu frv. Að fara að tala um togarakaup út um landsbyggðina og verksmiðjur, bætta hafnaraðstöðu og annað þess konar, nei, það fellur ekki inn í rammann um frv., sem á að vera um ráðstafanir til að stuðla að jafnvægi í byggð landsins. Óviðkomandi hlutir. Nei, frv. þetta er bara um það, hvað eigi að vera margir menn í jafnvægisnefnd og hvað hún eigi að halda oft fundi og hvaða skýrslum hún eigi að safna og hvaða spurningar hún eigi að leggja fyrir aðrar ríkisstofnanir og svo hvernig eigi að koma fyrir jafnvægissjóði, sem ætlaðar séu milljónir og milljónatugir af fé, aðeins þegar séð er fyrir því, að féð sé óinnheimtanlegt. Það eru sem sé vanskilaskuldir, sem eiga að vera tekjustofninn.
Það virðist svo sem þm. úr Barðastrandarsýslu og þm. úr Norður-Þingeyjarsýslu, sem hafa svo Vestfjarðalandshlutann og Norðurlandið á milli sín og Austfirðina til hinnar handarinnar, hefðu nú mátt án mikilla rannsókna renna grun í það, hvaða landssvæði þar mundu vera, sem þeir áttu að bera fram till. um að hjálpa. Og það er líka búið að bregða upp af því mynd hér, að það er auðvitað 300 milljóna innspýtingin á ári í atvinnulífið hér á Suðvesturlandinu frá erlendum aðilum, sem á sinn drjúga þátt í að skapa jafnvægisleysið. Og annaðhvort þurfti að taka á því eins og maður að ákveða að dreifa þessu fjármagni yfir til hinna landshlutanna eða þá að taka meira af fjármagninu úr framleiðslu- og atvinnulífinu innanlands, sem allt er sogað hingað til Reykjavíkur, að taka þá þeim mun meira af því og dreifa því út til hinna landshlutanna, eða þá að láta bókstaflega vera að burðast með neinar sýndartill. um þetta mál.
Orsakirnar til jafnvægisleysisins að öðru leyti blasa svo við, eins og bent hefur verið hér á, einmitt þýðingarmestu atriðin; síldarleysið norðanlands og í útgerðarbæjunum vestanlands hefur lamað atvinnulífið þar og þrjózka og hugleysi núverandi hæstv. ríkisstj. í landhelgismálunum veldur því, að vélbátaútgerðin er lömuð í þessum landshlutum og hefur verið svo öll þessi jafnvægisár síðan þáltill. 1953 var samþ. og lengur þó. Það var auðvitað ekkert annað fyrir hendi en að leggja til, að friðunarlínan yrði færð út norðanlands, austan og vestan, til þess að sams konar fyrirgreiðsla væri gefin þar atvinnulífinu og reynslan er búin að sýna að atvinnulífið fékk hér suðvestanlands við lokun flóasvæðanna hér, Faxaflóa og Breiðafjarðar, og enginn getur þannig nú efazt um að er aðgerð, sem getur gerbreytt aðstöðu vélbátaútgerðar. Þeir hefðu getað komizt nokkuð létt út af sínu verki að því er snertir lausn vissra þátta þess, þessir hv. nm., ef þeir hefðu bara viljað gera svo vel að mæla með þáltill. og frv., sem lágu hér fyrir þinginu, eða fást til að greiða fyrir afgreiðslu þeirra í nefndum, sem þeir hafa sjálfir setið í og legið á þessum málum, auðvitað í þjónustu þeirrar stjórnar, sem vildi ekki, að þessar lagfæringar næðu fram að ganga. En það hafa þeir látið vera að gera. Það á sjálfsagt að verða verkefni þessarar stofnunar, sem á að setja á fót, 5 manna jafnvægisnefndarinnar, sem á að vera fast embætti, kosin sífellt á hverju kjörtímabili og á að hafa í sinni þjónustu fagfróðan mann og fleiri starfsmenn, ef ríkisstj. fæst til að samþ. það. Og auðvitað þarf ekki að spyrja að því, að til þess að fullkomna og tryggja betur jafnvægið á auðvitað þessi nýja jafnvægisstofnun að vera hér innan um allt annað embættisbákn í Reykjavík. Það dettur engum í hug annað. Nei, þetta frv. er slík háðung, að það ætti að stinga því sem beinasta leið ofan í bréfakörfurnar hér á Alþ., því að slík mál sem atvinnuleysismálin og fólksflóttinn úr þremur landshlutum eru ekkert fíflskapar- eða alvöruleysismál og átti ekki skilið þá meðferð, sem það mál hefur nú fengið eftir þriggja ára þrauk og basl þessara jafnvægisnefndarmanna.