04.03.1957
Neðri deild: 61. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 1219 í B-deild Alþingistíðinda. (1269)
126. mál, landnám, ræktun og byggingar í sveitum
Forsrh. (Hermann Jónasson):
Herra forseti. Um leið og þetta frv. kemur hér til 1. umr., vildi ég leyfa mér að segja um það nokkur orð, þó að því fylgi allýtarleg grg.
Það má telja upphaf þessa máls, að hinn ,7. marz 1956 var samþykkt á Alþingi þáltill. um skipun n. til þess að endurskoða ákvæði laga um nýbýli og bústofnslán. Ályktun þessi var þannig :
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að skipa fimm manna nefnd til þess að endurskoða ákvæði laga um nýbýli og bústofnslán og gera till. um breytingar í því skyni að greiða fyrir fjölgun nýbýla og gera efnalitlum bændum kleift að koma sér upp hæfilegum bústofni. Tveir nefndarmenn skulu skipaðir samkvæmt tillögu Búnaðarfélags Íslands og tveir samkv. tilnefningu nýbýlastjórnar ríkisins. Ríkisstjórnin skipar formann nefndarinnar.“
Til þess að framfylgja þessari þál. ritaði fyrrverandi landbrh. bréf, dags. 5. júlí 1956, þar sem hann skipar í nefndina eftirtalda menn: Kristján Karlsson skólastjóri á Hólum, formaður nefndarinnar, stjórnskipaður án tilnefningar, en samkvæmt tilnefningu Búnaðarfélags Íslands Þorsteinn Sigurðsson bóndi á Vatnsleysu, form. Búnaðarfélags Íslands, og Pétur Ottesen alþm., bóndi á Ytra-Hólmi, og samkvæmt tilnefningu nýbýlastjórnar ríkisins Jón Pálmason bóndi á Akri, form. nýbýlastjórnar, og Pálmi Einarsson landnámsstjóri.
Frv. það, sem hér liggur fyrir, um landnám, ræktun og byggingar í sveitum, er byggt á þeim lögum, sem nú gilda um þetta efni, og á brtt. n. í höfuðatriðum. Till. þær, sem ráðuneytinu bárust frá n. 14. nóv. s.l., voru um ýmsar breytingar á og viðbætur við gildandi löggjöf um landnám, nýbyggingar og endurbyggingar í sveitum. En þær voru ekki að formi til stílaðar sem frv. til laga um breytingar á gildandi lögum, og varð því ekki komizt hjá því að leggja nokkra vinnu í að ganga frá þeim í venjulegu frumvarpsformi.
Að athuguðu máli taldi ég réttast að fella till., sem voru allmargar og sumar nokkuð langar, inn í meginmál laganna og bera fram frv. til nýrra heildarlaga.
Nokkur efnisbreyting var gerð, aðallega á till. n., er varðaði byggingarsjóð. En þó hygg ég, að segja megi, að þær séu, eins og frá þeim er gengið í frv., í meginatriðum efnislega mjög nærri því, sem n. vildi, enda flestar óbreyttar efnislega. Hins vegar var talið rétt að nota tækifærið til að athuga form og orðalag laganna og till. n. í heild, og voru þá gerðar á formi og orðalagi ýmsar breytingar, sem ég ætla að almennt verði taldar til bóta, m.a. röð kafla og greina nokkuð breytt.
Jafnframt voru á vegum ráðuneytisins gerðar einstakar efnisbreytingar á texta laganna og bætt inn í hann fáeinum nýjum ákvæðum, m.a. um tilgang laganna, skilgreiningu á landnámi ríkisins og endurskoðun reikninga, en yfirleitt er þar ekki um stórvægilegar breytingar að ræða.
Loks þótti rétt að fella texta gildandi laga um Ræktunarsjóð Íslands inn í frv. Er það gert til þess að hægt sé að finna í sömu lögum öll ákvæði um lánveitingar stofnlánadeilda Búnaðarbankans til framkvæmda í sveitum, og ætti að því að vera nokkurt hagræði fyrir hlutaðeigendur og þá einkum þá, sem lán taka.
Í grg. er svo gerð grein fyrir sérhverri grein frv., hvort hún er tekin upp úr gildandi lögum, breytt eða óbreytt, eða er nýmæli frá rótum. Hygg ég, að því er varðar breytingar eða nýmæli, að það komi yfirleitt fram einhvers staðar í grg. eða í fskj., hvort þær eru frá n. komnar eða ráðuneytinu, enda þótt það skipti ekki höfuðmáli í þessu sambandi. Vil ég því nota tækifærið til að geta þess, að slæðzt hefur inn villa, að vísu ekki stórvægileg, í grg., 41. gr., sem leiðréttist hér með. Þar stendur, að ákvæði gr. um 4 millj. kr. á þessu ári og 5 millj. á næstu 4 árum, samtals 24 millj. kr., séu samkv. till. n. Þetta er ekki alveg nákvæmt, því að n. lagði til, að ársframlagið væri 5 millj. næstu fimm ár eða samtals 25 millj. kr. Munar hér 1 millj. kr. fyrsta árið og á heildarupphæðinni, sem lægra er tiltekið í frv. en í till. n., og stafar af því, að við áætlun um ný útgjöld vegna frv. á fjárlögum þessa árs hafði verið gert ráð fyrir 8 millj. kr. á þessu ári vegna væntanlegrar samþykktar þessa frv., en á næsta ári hækkar hún um 1 millj. Þótti ekki skaða, þótt framlagið væri lítið eitt lægra fyrsta árið, meðan verið er að koma hinni nýju starfsemi í fast form, enda hugsanlegt, að framlengja verði ákvæðin síðar, ef þess gerist þörf.
Um þínar einstöku breytingar ræði ég ekki mjög við þessa umr. Eins og frv. ber með sér, felast stærstu nýmæli þess í því, að skipulegt starf verði upp tekið vegna landnáms ríkisins með sérstöku, föstu fjárframlagi frá ríkinu árlega til þess að koma lágmarksstærð túna á byggðum 1ögbýlum upp í 10 hektara stærð. Hér er um að ræða verulega stórt átak til þess að bæta aðstöðu þeirra bænda, sem nú hafa versta aðstöðu, og stuðla að því, að þeir geti stækkað búin.
Um nauðsyn þessa máls hefur mjög mikið verið rætt á undanförnum árum, og er flestum orðið ljóst, að mikla nauðsyn ber til að gera þetta átak. Það er augljóst af skýrslum, að margar jarðir víðs vegar um landið hafa dregizt mjög aftur úr með nýræktina, og þykir raunar reynsla á það komin, að ekki verði úr þessu bætt nema með því móti, að til komi forusta og stuðningur þjóðfélagsins umfram það, sem verið hefur fram að þessum tíma.
Það er vitað mál, að með þeim vélakosti, sem almennt eru gerðar kröfur til að geta notað við búskap, eru minnstu búin of litil, gefa of litið af sér, til þess að þan hafi efni á að nota sér hann. En það getur ekki farið svo fram til lengdar, að ýmsir bændur verði fyrir þessa sök að reka bú sín með öðrum búskaparháttum en almennt verður að teljast eðlilegt, vinnuaðferðum, sem nú þykja lítt eða ekki viðunandi.
Í annan stað er það nýmæli í þessu lagafrv., að gert er ráð fyrir því að hækka ríkisframlög til hinnar almennu nýbýlastarfsemi. Meðal þeirra framlaga er greiðsla á nokkrum óendurkræfum framlögum til íbúðarhúsa á nýbýlum. Ef þetta frv. verður að lögum, hækka föst framlög ríkisins til landnáms og túnauka hjá þeim, sem skemmst eru komnir, um 8-9 millj. kr. á ári á því árabili, sem ákveðið er í frumvarpinu, sbr. 5., 26. og 41. gr. þess.
Auk þess var við meðferð fjárl. fyrir árið 1957 lagt til af hálfu ríkisstj. og hefur nú verið samþ. á Alþ. að breyta í óafturkræft framlag, í fyrsta lagi stofnláni byggingarsjóðs samkvæmt skuldabréfi, útgefnu 29. apríl 1948, að upphæð 4 millj. 329 þús. kr. Það er augljóst mál, að frekari átök þarf að gera í þessum efnum næstu árin í því að auka eigið fé sjóðsins, m. a. til þess að jafna þann halla, sem einatt verður á rekstri hans, þó að ekki hafi verið fært að gera frekara átak í þessu efni að sinni.
Í annan stað hefur við meðferð fjárlaga fyrir árið 1957 og samkvæmt till. ríkisstj. verið heimilað að breyta einnig í óafturkræft framlag 22 millj. kr. láni til Ræktunarsjóðs Íslands, greiddu á sínum tíma af greiðsluafgangi ríkissjóðs árið 1955, og í þriðja lagi tveimur stofnlánum, að upphæð rúmar 10 millj. kr.
En þó að þessi breyting, sem ég hef nú minnzt á, á ríkisláni til sjóðsins í óafturkræf framlög miði verulega í áttina til þess að létta vaxtabyrði sjóðsins frá því, sem nú er, er augljóst mál, að hér má ekki nema staðar og verður að gera frekari ráðstafanir á næstu árum í sömu átt.
Það mætti vissulega rekja ýmis fleiri ákvæði þessa frv., en eins og ég sagði í upphafi, er naumast ástæða til þess. Frv. fylgir grg., og þar er um hverja einustu gr. frv. skýrt tekið fram, um hvaða nýmæli er að ræða og í hverju þau nýmæli eru fólgin.
Ég benti á stærstu atriði þessa máls, hið aukna framlag og átak til þess að stækka minnstu búin, og í samræmi við það er einnig aukið framlag til nýbýla, því að það væri fyllsta ósamræmi í því að gera sérstakt átak til þess að stækka minnstu búin, án þess að hugsað sé fyrir því jafnframt að sjá þannig fyrir hag og aðstöðu þeirra, sem nýbýli byggja, að þar bætist ekki við ný smábýli, sem eru óæskilega litil. Og í samræmi við þá hugsun er nú í 14. gr. frv. gerð sú krafa við nýbýlastofnun, að ræktanlegt land til tún- eða garðræktar sé a.m.k. 25 ha. á býli í stað 12 áður. Sömuleiðis er gerð hlutfallslega sama krafa um beltiland. Þó eru gerðar undantekningar frá þessu ákvæði, ef um jarðhitasvæði er að ræða.
Ég vil að lokum benda á það, að gera má ráð fyrir, að það kosti mjög mikla sérfræðilega vinnu að stækka hin litlu býli og ná tilganginum, sem ná á með þessu frv. Enginn efi er á því, að sum litlu býlin eru þannig úr garði gerð frá náttúrunnar hendi, að erfitt eða jafnvei útilokað er að auka þar ræktun og stækka búin eins og æskilegt er. Á sumum býlum er sem stendur vinnuaflí þannig háttað, að það veldur einnig erfiðleikum. Allt þetta kostar mikla athugun, og það er mín skoðun, að þessu verki verði naumast áleiðis komið á viðunandi hátt nema með því móti, að mjög gaumgæfileg athugun fari fram á mörgum þessum býlum til þess að athuga allar aðstæður.
En ég hef lengi verið þeirrar skoðunar, og Framsfl. hefur hvað eftir annað lýst því yfir sem einu aðalstefnumáli sínu á undanförnum árum, að það eigi að láta það verða eitt af næstu átökunum í landbúnaðarmálum að stækka litlu býlin þannig, að hver bóndi á landinu geti haft viðunandi afkomumöguleika. Þá hlaut það að koma um leið, eins og ég hef áður minnzt á, að býlin verður frá upphafi að búa þannig úr garði með aðstoð þjóðfélagsins, að þar geti þegar frá upphafi skapazt viðunandi afkomumöguleikar einnig.
Ég er þess fullviss, að þetta átak, sem nú á að hefja, ef frv. verður að lögum, er mjög mikilsvert fyrir íslenzkan landbúnað. Auðvitað þarf jafnframt að vinna að framhaldi þeirrar þróunar, sem unnið hefur verið að á undanförnum árum, og öðrum nýjum verkefnum, sem fyrirsjáanlega verða aðkallandi. Að öllu þessu verður að vinna, jafnhliða því sem við einbeitum okkur að því að leysa þetta stóra verkefni, sem gert er ráð fyrir í þessu frv. að hrinda í framkvæmd á næstu árum.
Er mjög líklegt, eins og ég sagði áðan, að framlengja þurfi þessi lög, þegar þar að kemur. Ég ætla að láta þessa grg. mína, til viðbótar við þá grg., sem fylgir frv., nægja að sinni og óska eftir, aðmálinu verði að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og hv. landbn.