17.05.1957
Efri deild: 101. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 1764 í B-deild Alþingistíðinda. (1693)
176. mál, skemmtanaskattur og þjóðleikhús
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Í þessu frv. eru fólgin fjögur meginefnisatriði, og skal ég leyfa mér að rekja hvert þeirra um sig.
Í fyrsta lagi eru í þessu frv. fólgnar breytingar á gildandi reglum um undanþágu undan skemmtanaskatti. Gildandi ákvæði um þetta efni hafa verið harla óskýr, svo að nokkur vafi hefur leikið á, hvernig bæri að túlka þau. Það var því mjög aðkallandi að setja um þetta skýrari og ótvíræðari ákvæði.
Í frv. því, sem hér liggur fyrir, er haldið gildandi undanþáguákvæðum um tiltekna tegund skemmtana, en taldar eru til viðbótar kvikmyndasýningar sáttmálasjóðs og bæjarsjóða Akraness og Hafnarfjarðar, enda sé tekjunum varið á sama hátt og nú. Kvikmyndasýningar á vegum þessara aðila hafa verið undanþegnar skemmtanaskatti samkvæmt hinu almenna undanþáguákvæði gildandi laga, svo að hér er ekki um neina breytingu frá ríkjandi skipun að ræða. Það er hins vegar nýjung, að í þessu frv. er ráðh. heimilað að undanþiggja skemmtanaskatti eitt kvikmyndahús, sem rekið sé af opinberum aðila í öðrum kaupstöðum landsins. Það er og nýmæli, að hljómleikar Sinfóníuhljómsveitar Íslands skuli undanþegnir skattinum. Þykir rétt og sanngjarnt, að sama gildi um hljómsveitina í þessu efni og þjóðleikhúsið.
Þá hafa og ýmis félög og stofnanir notið undanþágu frá skattinum samkvæmt hinni almennu undanþáguheimild, sem er í gildandi lögum. Í þessu frv. er ráðh. heimilað að láta flestar þessar undanþágur haldast að nokkru eða öllu leyti, en það nýmæli er í frv., að óheimilt er að veita nýjar undanþágur frá skattinum. Ætti með því móti að vera unnt að stemma stigu við þeirri þróun, að stöðugt fleiri aðilar sleppi við að greiða skattinn. Sú þróun hlýtur að hafa í för með sér, að tekjur af skattinum dragist saman og sú menningarstarfsemi, sem skattinum er ætlað að styðja, bíði tilsvarandi hnekki sökum fjárskorts, en skatttekjunum hefur aðallega verið varið til rekstrar þjóðleikhússins og til byggingar félagsheimila. Stefna þessa frv. varðandi undanþágurnar er m.ö.o. sú að láta þær undanþágur, sem veittar hafa verið í skjóli gildandi lagaákvæða ýmist samkv. dómsúrskurði eða samkv. ákvörðun ráðh., haldast, en láta þar við staðar numið og veita ekki nýjar undanþágur.
Í öðru lagi felur frv. í sér breytt ákvæði um skiptingu tekna af skemmtanaskatti. Samkvæmt gildandi l. renna nú 42% skattsins í rekstrarsjóð þjóðleikhússins, 35% í félagsheimilasjóð, 15% til greiðslu á byggingarskuldum þjóðleikhússins og 8% til lestrarfélaga og kennslukvikmyndasjóðs. Þá er og innheimtur 10% viðauki við skemmtanaskattinn, og er honum varið til Sinfóníuhljómsveitar Íslands. Samkvæmt frv. skal tekjum af skattinum skipt til helminga milli rekstrarsjóðs þjóðleikhússins og félagsheimilasjóðs. Er hér aftur tekin upp sú skipting, sem leidd var í lög með samþykkt laga um félagsheimili 1947. Til greiðslu byggingarskulda þjóðleikhússins hefur, eins og ég sagði áðan, verið varið 15% af skemmtanaskatti og auk þess tekjuafgangi viðtækjaverzlunar ríkisins árin 1951–56. Í ársbyrjun 1957 átti ríkissjóður eftir að fá endurgreiddar 3 millj. kr. vegna byggingarskulda þjóðleikhússins.
Í þessu frv. er ráðgert, að hagnaður viðtækjaverzlunar ríkisins renni áfram í ríkissjóð á árunum 1957–61. Skal 3/5 hlutum hans varið til að greiða byggingarskuldirnar, og ætti með því móti að vera tryggt, að þeim verði lokið í síðasta lagi árið 1961, miðað við óbreyttar tekjur viðtækjaverzlunarinnar.
Heimilað er í frv. að verja allt að 2/3 hlutum tekna viðtækjaverzlunarinnar til rekstrar Sinfóníuhljómsveitarinnar, og er rekstrargrundvöllur hennar þá tryggður, miðað við það, að hún haldi 10% viðaukanum á skemmtanaskattinum, svo sem gert er ráð fyrir í frv.
Skv. l. nr. 42/1955, um almenningsbókasöfn, er nú veitt fé til lestrarfélaga í fjárlögum, en þau nutu áður 4% skemmtanaskatts. Sömuleiðis hefur kennslukvikmyndasjóður notið 4% af skattinum, en gert er ráð fyrir því í frv., að frá og með næstu áramótum verði kostnaður vegna fræðslukvikmynda greiddur með fjárveitingu í fjárlögum, svo sem annar skólakostnaður.
Af þessu munu þó ekki hljótast ný útgjöld fyrir ríkissjóð. Samkv. gildandi fjárl. er heimilt að greiða 450 þús. kr. rekstrarhalla á þjóðleikhúsinu. Fái þjóðleikhúsið hlutdeild sína í skemmtanaskattinum aukna úr 42% upp í 50%, munu tekjur þess aukast um 400–500 þús. kr. og því ekki vera þörf á að hafa framvegis fjárlagaupphæð til greiðslu á rekstrarhalla leikhússins. Þessi tekjuaukning ætti m.ö.o. fyllilega að geta komið í stað fjárlagagreiðslunnar.
Varðandi þjóðleikhúsið er það að segja, að auk þess sem það hefur notið 42% af skemmtanaskattinum, sem á síðasta ári mun hafa numið um 2.3 millj. kr., hefur verið halli á rekstri leikhússins. Hlutdeild í skemmtanaskattinum hefur ekki nægt til þess að greiða kostnað við rekstur leikhússins, og hefur hallinn undanfarin ár verið svo sem hér segir: 1952 591 þús., 1953 210 þús., 1954 420 þús., 1955 102 þús. og 1950 734 þús., sérstaklega mikill, einkum vegna þeirra launabreytinga, sem komu til framkvæmda á því ári. S.l. fimm ár hefur rekstrarhallinn að meðaltali numið um 400–500 þús. kr., en það svarar nokkurn veginn til þess tekjuauka, sem leikhúsið fær, ef hlutdeild þess verður aukin úr 42% í 50%. Nái þessi till. fram að ganga, ættu því, miðað við reynslu s.l. 5 ára, 50% af skemmtanaskattinum að nægja leikhúsinu til rekstrar síns, þannig að sérstök fjárveiting á fjárl. til leikhússins ætti að vera óþörf.
Það er kunnugt, að félagsheimilasjóður þarf mjög á auknu fé að halda, og hafa málefni félagsheimilasjóðs einmitt komið til umr. hér í þessari hv. deild fyrr á þessu þingi.
Tekjur félagsheimilasjóðs, sem hafa verið undanfarin ár 35% skemmtanaskattsins, hafa numið svo sem hér segir s.l. 4 ár: 1953 1.3 millj., 1954 1.6 millj., 1955 1.6 og áætlun fyrir 1956 1.7–1.8 millj. Forráðamenn félagsheimilasjóðsins hafa áætlað, að nauðsynlegt fjárframlag í félagsheimilasjóðinn þyrfti að vera á næstu árum 2.8 millj. kr„ en það lætur nærri, að það sé einmitt sú upphæð, sem helmingur skemmtanaskattsins hefði gefið í félagsheimilasjóð á s.l. ári, því að tekjur sjóðsins urðu þá um 5 6 millj. fyrir utan viðaukann, og helmingurinn af því er einmitt 2.8 millj. Ef þessi till. nær fram að ganga, að félagsheimilasjóður fái helming skemmtanaskattsins, ætti því að vera séð fyrir fjárþörf sjóðsins, eins og forráðamenn félagsheimilasjóðsins meta hana nú. Fjárfesting til byggingar félagsheimila hefur undanfarin ár numið svo sem hér segir: 1953 3.7 millj., 1954 4.2 millj., 1955 5.9 millj. og 1956 9.6 millj., en fyrir árið 1953 var árleg fjárfesting mun minni en síðar hefur verið. Það er ekki að miða við hina gífurlegu fjárfestingu á árinu 1956, en hún hefur valdið því, að félagsheimilasjóður hefur ekki getað greitt 40%, eins og honum er ætlað, af byggingarkostnaði félagsheimila. Það vantar 3.8 millj. upp á, að félagsheimilasjóður hafi getað tekið 40% þátt í kostnaði þeirra framkvæmda, sem gerðar voru á árinu 1956. En forráðamenn félagsheimilanna og aðrir, sem þessi mál hafa kynnt sér sérstaklega á vegum ráðuneytisins, telja, að með 5–6 millj. kr. fjárfestingu á ári sé vel á haldið í byggingu nýrra félagsheimila, miðað við allar aðstæður, og ætti því 2.8 millj. kr. framlagið í félagsheimilasjóð að nægja samkv. þeim áætlunum til að sinna þeim verkefnum, sem væntanlega munu á döfinni í þessum efnum.
Þá er að geta síðasta meginatriðsins í þessu frv., sem er hin nýja tekjuöflun til menningarsjóðs og vísindasjóðs, en hún er þannig, að leggja á gjald á aðgöngumiða að kvikmyndasýningum og dansleikjum, 2 kr. gjald á aðgöngumiða á dansleiki og 1 kr. gjald á aðgöngumiða á kvikmyndasýningar, aðrar en sýningar fyrir börn. Gert er ráð fyrir, að tekjur af þessu gjaldi muni nema um 2 millj. kr.
Að síðustu vil ég svo geta þess, að gert er ráð fyrir, að hin nýju ákvæði um skiptingu skemmtanaskattsins komi til framkvæmda á miðju þessu ári. Þeim 8%, sem samkvæmt gildandi lögum á að verja til lestrarfélaga og kennslukvikmynda, mundi þá verða varið eingöngu til kennslukvikmyndanna, þannig að tekjur þær, sem þær fengju á hálfu árinu, yrðu jafnmiklar og þær hafa verið á öllu árinu undanfarin ár, svo að kennslukvikmyndirnar munu á þessu ári einskis í missa, þeim munu tryggðar sömu tekjur og undanfarin ár, ef frv. nær fram að ganga. Gert er ráð fyrir því, að tekin verði svipuð upphæð á fjárl. næsta árs og skemmtanaskatturinn hefur áður gefið í kennslukvikmyndasjóð.
Fleiri skýringar á efni þessa frv. sé ég ekki ástæðu til að láta fylgja því nú við i. umr. Ég vildi aðeins víkja að því aftur í lok máls míns, að málefni bæði félagsheimilasjóðs og þjóðleikhúss hafa áður verið til umr. þér í þessari hv. deild. Ég veit, að hér eiga sæti menn, sem bera hag félagsheimilasjóðs alveg sérstaklega fyrir brjósti. Er það von mín, að þeir telji þá till., sem hér er flutt varðandi eflingu félagsheimilasjóðsins, vera þannig, að hún sjái sjóðnum nægilega borgið, jafnframt því sem ég treysti, að sá tekjuauki, sem þjóðieikhúsið fær með þessum hætti, nægi því einnig, til þess að hægt sé að reka þá stofnun án beinna ríkisstyrkja.
Herra forseti. Ég leyfi mér að óska þess, að að lokinni þessari umr. verði frv. vísað til 2. umr. og hv. menntmn.