12.10.1956
Sameinað þing: 1. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 45 í B-deild Alþingistíðinda. (24)

Rannsókn kjörbréfa

Fyrri frsm. 2. kjördeildar (Bernharð Stefánsson):

Herra forseti. Þetta er nú þriðji dagurinn, sem þessi þingsetningarfundur stendur yfir, og er það að verða nokkuð óvenjulegt og yrði þó enn óvenjulegra, ef enn þyrfti í dag að fresta þessum fundi, kannske fram yfir helgi. Það er því fullkomin ástæða, bæði fyrir mig og aðra, að stytta mál mitt, enda mun ég gera það. Það vill líka svo vel til, að ég þarf ekki miklu að svara af því, sem fram hefur komið, síðan ég talaði hér í gær, Ég get ekki fundið, að neitt af því, sem ég sagði og þeir, sem voru mér sammála, hafi verið hrakið með neinum rökum, enda mun nú verða svo, að héðan af verður aðeins sagt klippt eða skorið í þessu máli. Atkvæðin verða að skera úr, og langar ræður hafa ekki mikið að þýða hér eftir. Auk þessa get ég á margan hátt og að miklu leyti vísað til ræðu hv. þm. Ak. (FS), sem hann hélt í gær og gerði mjög ljósa grein fyrir þeim málstað, sem við höldum fram hér. En þrátt fyrir þetta get ég ekki með öllu gengið fram hjá ræðu hv. þm. A-Húnv., sem hann hélt hér í gær, bæði vegna þess, að hann var frsm. þess hluta 2. kjördeildar, sem var andstæður mér, og einkum þó sökum þess, að í ræðu sinni í gær bar hann bæði á mig og ýmsa aðra þm. sakir, sem hann taldi að mundu jafnvel varða refsingu. Ég skal að vísu játa að slík fjarstæða er ekki svaraverð í sjálfu sér, en ég tei þó rétt að sýna honum, hans sjálfs vegna, hvar hann stendur í slíkum fullyrðingum sem þessum.

Hv. sjálfstæðismenn tala hér mikið um eitthvert Hræðslubandalag, eins og það sé einhver stjórnmálaflokkur. Þeir eiga víst við bandalag Framsfl. og Alþfl, í kosningunum síðustu. Hv. þm. A-Húnv. sagði, að þetta væri einstætt fyrirbrigði í íslenzkum stjórnmálum, þetta bandalag, og hann vildi algerlega neita því, að Breiðfylkingin sáluga frá 1937 væri hliðstæð þessu bandalagi.

Ég býst við, að bæði hann og hv. þm, G-K. (ÓTh), form. Sjálfstfl., treysti á það, að það séu æði margir, sem hafa ryðgað í því, sem gerðist fyrir 19 árum, þess vegna tali þeir eins og þeir tala. Að vísu skal það játað, að hv. þm. A-Húnv. er að því leyti samkvæmur sjálfum sér, að hann hafði ekkert betra álit á Breiðfylkingunni en hann hefur nú á þessu svokallaða Hræðslubandalagi. Þetta var alkunnugt, bæði í hans kjördæmi og víðar. Þau rök, sem hann þó færði nú, þrátt fyrir fyrri andstyggð hans á Breiðfylkingunni, fyrir því, að þetta tvennt, Breiðfylkingin og Hræðslubandalagið, sem hann kallaði, væri ekki hliðstætt, voru fyrst og fremst þau, að Sjálfstfl. og Bændaflokkurinn hefðu boðið fram hvor gegn öðrum í sjö kjördæmum. Þetta er algerlega rangt. Í tvímenningskjördæmunum buðu þeir alls ekki fram hvor gegn öðrum, þó að þeir hefðu báðir frambjóðendur í kjöri. Þá voru ekki komnar hlutfallskosningar, og menn í tvímenningskjördæmum kusu tvo frambjóðendur, og yfirleitt kusu kjósendur Sjálfstfl., því að þá reyndist nú svo, að það var varla að ræða um kjósendur Bændaflokksins, sinn eigin frambjóðanda og frambjóðanda Bændaflokksins. Til dæmis í mínu kjördæmi, Eyjafjarðarsýslu, — það kjördæmi var miklu fjölmennara en það er nú, því að þá tilheyrðu því bæði Siglufjörður og Glerárþorp, sem nú er búið að sneiða af því, þess vegna var það, að allir frambjóðendur fengu yfirleitt fleiri atkv. en nú er, — þá fór það svo, að bæði frambjóðandi Sjálfstfl. og Bændaflokksins urðu uppbótarmenn sinna flokka á sömu atkvæðunum, nákvæmlega sömu atkvæðunum, því að þeir voru yfirleitt kosnir saman af kjósendum Sjálfstfl.

Þá eru eftir fjögur kjördæmi. Hv. þm. A-Húnv. er vel kunnugt um það, hvers vegna það lukkaðist ekki að fá hann til þess að fallast á, að það yrði einn frambjóðandi fyrir þessa flokka í Austur-Húnavatnssýslu. Það er kunnugt, að hann neitaði því sjálfur og beitti sínum áhrifum í sínu héraði til þess að koma í veg fyrir það. Það var ætlun flokksins. — Þá eru eftir þrjú, og við vitum það, sem munum þessa tíma, að framboð Bændaflokksins í þeim kjördæmum var aðeins til málamynda, enda sama og ekkert atkvæðamagn þar.

Hv. þm. sagði, að þá hefði engin tilraun verið gerð til að svindla. Ég veit ekki vel, hvað hann kallar svindl í þessu sambandi, en ég geri ráð fyrir því og þá jafnframt með hliðsjón af því, sem hv. þm. G-K. sagði, að það, sem hann kallar svindl, sé það, að hann telji, að með þessu hafi verið reynt til, að þessir tveir flokkar fengju fleiri þingmenn kosna en þeir hefðu annars hlotið og eftir höfðatölu kjósenda. Ég bara segi jú. Hafi þetta verið svindl í vor, þá var alveg sama svindlið 1937, Þetta bandalag, sem kallað var Breiðfylkingin af þeim sjálfum, sem tóku þátt í því, var beinlínis stofnað til þess að reyna að fá fleiri þm. með því móti en ella og reyna að fá fleiri þm. en kjósendatalan sagði til um. Mér er alveg fullkunnugt um þetta.

Ráðagerðin var sú, að þetta bandalag gæti orðið til þess að fella a. m. k. 8 framsóknarþingmenn í kjördæmum, þ. á m. okkur báða þm. Eyf. Síðan var einum Bændaflokksmanni tryggt kjördæmi, sem sé Þorsteini heitnum Briem var tryggð Dalasýsla og hann kosinn þar þingmaður með atkv. sjálfstæðismanna fyrst og fremst, og hann átti svo að koma með nokkrar „doríur“ með sér. Þannig átti að fá meiri hluta á Alþingi án þess að hafa meiri hluta þjóðarinnar, og allt var þetta reiknað og talið sjálfsagt, að þetta gæti lánazt. Það var reiknað eftir tölum næstu kosninga á undan, alveg eins og hv. þm. A-Húnv. reiknaði í gær í ræðu sinni. Það var eins og hann áliti, að enginn kjósandi gæti skipt um flokk eða skipt um skoðun, en það, sem skeði, var aðeins það, að útreikningurinn brást. Kjósendurnir hlýddu ekki þessu kalli, og eins og ég sagði í gær, þá sannaðist það þar, að kjósendur eru alls ekki skyldir til þess að kjósa eins og einhverjir forustumenn flokkanna kveða á um.

Ég man eftir því, að frambjóðandi Sjálfstfl. í Eyjafirði sagði við mig daginn eftir talninguna: Hvar eru Bændaflokksmennirnir hérna? Hann varð ekki var við þá í kosningunni.

Hv. þm. talaði mikið um það, að menn hefðu boðið sig fram fyrir tvo flokka, yfirleitt allir frambjóðendur Framsfl. og Alþfl. Þetta er vitanlega alrangt. Það er bannað að bjóða sig fram fyrir tvo flokka, — ég veit það vel, — en það gerði enginn þessara manna. Enginn þeirra bauð sig fram fyrir tvo flokka. Samkvæmt stjórnarskrá og kosningalögum er það frambjóðandans og hans meðmælenda að segja til um það, fyrir hvaða flokk maðurinn býður sig fram, Það skiptir engu máli, hvaða skoðun maðurinn kann að hafa eða hvaða skoðun hann hefur haft, og það hefur komið fyrir, að menn hafa boðið sig fram beinlínis í trássi við flokk undir hans nafni. Ég fullyrði það, að allir frambjóðendur Framsfl. og Alþfl. tóku það skýrt fram í sínum framboðum og meðmælendur þeirra líka, fyrir hvaða flokk þeir byðu sig fram. Enginn þeirra bauð sig fram fyrir tvo flokka, Hitt er svo annað mál, þótt þeir fengju atkv. frá tveimur flokkum, Aftur á móti 1937, þá má segja, að í tvímenningskjördæmunum gerðu menn þetta beinlínis.

Ef menn eiga að þola refsingu fyrir að hafa boðið sig fram fyrir tvo flokka, samkv. kenningu hv. þm. A-Húnv., hvers vegna kærði hann þá ekki Þorstein Briem 1937 fyrir að hafa boðið sig fram fyrir tvo flokka, því að ef sú kenning hans er rétt, að ég og aðrir framsóknarmenn höfum boðið okkur fram fyrir tvo flokka og Alþýðuflokksmenn gert það sama, þá er það ekki síður rétt a. m. k., að Þorsteinn Briem hafi boðið sig fram fyrir tvo flokka. Hv. þm. A-Húnv. átti sæti á Alþingi þá. Hann hreyfði engum mótmælum gegn kosningu Þorsteins Briems, og hann hreyfði engum mótmælum gegn kosningu Stefáns heitins í Fagraskógi, sem var eini uppbótarmaður Bændaflokksins, þó að hugmyndin væri, að þeir yrðu fleiri, a. m. k. þrír eða fjórir.

Undirstaða undir miklum hluta af kenningum hv. þm. var sú, þar sem hann byggði alltaf á tölum frá undanförnum kosningum, að menn hlytu alltaf að vera í sama flokki, það væri sjálfsagt, ef ekki kæmi einhver fyrirskipun önnur, þá kysu menn alltaf sama flokkinn og væru í sama flokknum, Ja, er þá hv. þm. bara löglegur þm, Sjálfstfl., ef þessi kenning er rétt? Það er vitað, að hann var einu sinni góður og gildur framsóknarmaður. Hafði hann nokkurn rétt til þess að vera að ganga úr Framsfl, og ganga í Sjálfstæðisflokkinn?

Hann talaði um það, að mönnum hefði verið skipað að kjósa. Ég þverneita því, enda er ekki hægt að skipa kjósendum að kjósa. Þeir hafa sinn rétt til að kjósa eins og þeim sýnist, og meira að segja, ef þeim er ógnað, þá geta þeir gert það á þann veg, að enginn viti um, hvernig þeir kjósa. Hann sagði enn fremur, að kjósendur þessara tveggja flokka hefðu ekki átt um neitt að velja nema annaðhvort að skila auðu, sitja heima, kjósa eins og þeim var sagt eða þá að kjósa Sjálfstfl. Þetta er vitanlega alrangt, eins og ég vék reyndar að í gær. Í öllum kjördæmum voru landslistar þessara flokka, og það var hverjum kjósanda í sjálfsvald sett að kjósa landslista síns flokks, og það gerðu margir. Nú, auk þess gátu þeir vitanlega, eins og hv. þm. sagði, kosið Sjálfstfl., Alþb. o. s. frv., og vitanlega gerðu það sumir.

Ég get því ekki séð, að þetta sé sama aðferð og sagt er að Rússar hafi, þó að hv. þm. héldi því fram. Þar er sagt, að það sé ekki nema einn listi eða einn frambjóðandi í kjöri og menn geti ekki annað en annaðhvort kosið þann, sem í kjöri er, eða skilað auðu, og það sé jafnvel hættulegt að skila auðu. Ekki veit ég, hvort nokkuð af þessu er satt, því að ég hef ekki verið í Rússlandi, og það er áreiðanlega mörgu logið þaðan. En það var nú ekki langt frá því, að mér virtist hv. þm. A-Húnv. kannske ekki vera frá því að taka upp að sumu leyti svipaða aðferð og sagt er að Rússar hafi, sem sé þá að setja jafnvel andstæðinga sína í tukthúsið eða þá a. m. k. að setja þá undir einhverjar þungar kárínur aðrar, þar sem hann taldi hér um refsivert atriði að ræða.

Það hefur mjög borið á góma í þessum umr., þó að það komi ekki málinu við, eins og ég sýndi fram á í gær, að það komi fram misrétti í kosningunum, þannig að það séu færri kjósendur á bak við hvern framsóknarþingmann heldur en á bak við þingmenn annarra flokka. Að vísu er þetta misrétti ekki eins mikið og höfðatalan sýnir. Ef nokkuð er meint með því, sem allir flokkar hafa nú á vörunum um jafnvægi í byggð landsins, þá mundi mega ætla, að allir væru sammála um það, að heil héruð þyrftu að hafa fulltrúa á sjálfu Alþingi, jafnvel þótt þau séu fámenn.

En skyldi nú sjálfur Sjálfstfl. vera eins saklaus í þessu efni og hann vill vera láta? Ég man eftir því glögglega eftir næstsíðustu kosningar, nefnilega kosningarnar 1953, að þá var Morgunblaðið og fleiri blöð Sjálfstfl., en einkum Morgunblaðið, með bollaleggingar um það, að ef Sjálfstfl. hefði fengið fáeinum hundruðum fleiri atkv. í sex kjördæmum, tilteknum, og þannig skipt, að þau hefðu komið honum að sem beztum notum, þá hefði hann fengið meiri hluta á Alþingi, og blöðin hörmuðu mjög, að þetta skyldi ekki takast. Sjálfstfl. fékk í þessum kosningum rúmlega 37% atkvæða, og þó að þessi hundruð hefðu bætzt við, hefði það aldrei hækkað prósenttöluna um einn heilan.

Það var ekki annað hægt að sjá en að Sjálfstfl. mundi grípa við því fegins hendi að fá hreinan meiri hluta á Alþingi, þó að hann fengi ekki meiri hluta kjósenda í landinu. Það kom beinlínis opinberlega fram í blöðunum. En þetta kemur ekki málinu við. Það á að úrskurða um þetta mál samkvæmt lögunum, og ef kjördæmaskipun þarf breytinga við, þá á að gera það með lögum, en ekki með því að reka heim löglega kosna þingmenn. Og að deila á Framsfl. í þessu sambandi er náttúrlega fásinna, sökum þess að Framsfl. befur engu ráðið um þá kjördæmaskipun, sem nú er í landinu, Það voru allir hinir, andstæðingaflokkar hans, sem réðu því máli til lykta og kölluðu þá réttlætismál. Einmitt eftir þeim kosningalögum, sem þessir flokkar kölluðu réttlætismálið, var kosið síðast, og það er ekki annað að gera, að mér sýnist, en að sætta sig við úrslit þeirra kosninga.

Hv. þm. G-K. deildi hér á Alþb. og vitnaði mjög í Þjóðviljann, svona svipað eins og mjög trúaðir prestar vitna í Biblíuna. Ég lasta þetta ekki, og mér kemur það ekki við. En hvað sem um Alþb. er að segja í sambandi við þetta mál, þá vil ég taka það fram, að afstaða þess, eins og hún kom fram í ræðu hv. 3. þm. Reykv. í gær, er nákvæmlega sú sama og kommúnistaflokkurinn, sem a. m. k, er enn þá hluti af Alþb., hafði 1937. Ekki man ég eftir því, að það kæmi nein rödd fram hjá kommúnistum 1937 um það að ógilda kosningu Stefáns sáluga í Fagraskógi eða Þorsteins Briems. Hv. 3. þm. Reykv. sat þá á Alþ., og ef hann núna greiðir atkv. með að taka gild þessi kjörbréf, sem um er deilt, þá hefur hann nákvæmlega sömu afstöðu í þessu máli eins og 1937.

Hv. þm. G-K, las upp orð úr Þjóðviljanum, sem beint var til Sjálfstfl., að ekki yrði lengra komizt í óheiðarleik. Ég verð að segja það, að hvað sem líður um yngri menn, sem hafa komið á Alþingi eftir 1937, þá finnst mér það vera eins konar met í óheiðarleik, ef hinir eldri þm. Sjálfstfl., sem þá sátu á Alþ. og ekkert höfðu við kosningu Stefáns í Fagraskógi að athuga, eða Þorsteins Briems, sérstaklega Stefáns, greiða nú atkv. á móti því að taka gild kjörbréf þessara fjögurra Alþfl.-manna, því að það, sem þeir reyna að klóra í bakkann um það, að þetta sé annars eðlis, það bandalag, sem var í kosningunum í vor, heldur en bandalagið frá 1937, er bláber vitleysa, og það er eins greindum og gegnum mönnum og hv. þm, G-K. og hv. þm. A-Húnv. algerlega ósæmandi að taka sér slíkt í munn.