08.05.1957
Sameinað þing: 55. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 104 í D-deild Alþingistíðinda. (2463)
100. mál, jöfn laun karla og kvenna
Frsm. (Björn Jónsson):
Herra forseti. Allshn. hefur haft þáltill. um fullgildingu á alþjóðasamþykkt um jöfn laun kvenna og karla fyrir jafnverðmæt störf til athugunar, og leggur meiri hl. n. til, að ályktunin verði samþ. eins og hún liggur fyrir, en einn nefndarmanna, hv. 2. þm. Reykv., áskilur sér rétt til sérstöðu í málinu og skrifar undir nál. með fyrirvara. Annar hv. nefndarmaður, 2. þm. Skagf., var fjarstaddur, er málið var afgreitt f nefndinni.
Nefndin hefur leitað álits Alþýðusambands Íslands og Vinnuveitendasambands Íslands um till., og mælir Alþýðusambandið eindregið með samþykkt hennar, en Vinnuveitendasambandið telur ekki tímabært, að Ísland fullgildi samþykkt þessa, eins og það er orðað í álitsgerð þess.
Ég tel eftir atvikum rétt að kynna hv. þingmönnum umsögn Vinnuveitendasambandsins, þar sem hún er ekki prentuð sem fskj. með nál. og einnig vegna þess, að ætla má, að þar séu settar fram þær mótbárur, sem helzt kynnu að verða hafðar gegn framgangi málsins. En umsögn Vinnuveitendasambandsins er á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta:
„Eins og kunnugt er, eru laun almennt ákveðin hér á landi með kjarasamningum stéttarfélaga við vinnuveitendur, ef undan eru tekin launalög ríkisins og launasamþykktir bæjarfélaga. Um kjarasamninga þessa og samningsgerðina eru lög um stéttarfélög og vinnudeilur. Samningsréttur þessi er af beggja hálfu, bæði stéttarfélaganna og vinnuveitenda, talinn mjög þýðingarmikill, og mundi það fara í bág við hefðbundnar venjur hérlendis, ef ríkisvaldið blandaði sér í þau mál, nema ef þjóðarnauðsyn krefði.
Þess skal getið, að hér á landi hefur mjög miðað í þá átt, að konum sé greitt sama kaup og körlum fyrir jafnverðmæt störf, og eru um það ákvæði í mörgum kjarasamningum, að konum skuli við ákveðin störf greitt karlakaup.
Rétt er að benda á það, að ekkert hinna Norðurlandanna hefur fullgilt samþykkt þessa, enda er nú starfandi samnorræn nefnd, sem vinnur að athugun á þessu máli, og virðist því rétt að bíða þess, að hún skili áliti, enda eru Norðurlöndin á svipuðu stigi í félagsmálum. Ýmis ákvæði í samþykktinni og þar með skuldbindingar aðildarríkjanna eru ekki fullljós, og eru þau atriði nú í rannsókn á Norðurlöndum.
Með hliðsjón meðal annars af framanrituðu telur samband vort ekki tímabært, að Ísland fullgildi samþykkt þessa og slíti þar með þeirri norrænu samvinnu, sem um þetta mál er.“
Eins og heyra má af þessum lestri, ber fyrsta mótbára Vinnuveitendasambandsins vott um, að það óttast það, að fullgilding jafnlaunasamþykktarinnar þýði eða muni leiða af sér afskipti ríkisvaldsins um gerð kjarasamninga og að hefðbundnar venjur verði brotnar með þeim afskiptum. En slíkt má ekki gerast að dómi sambandsins, nema þjóðarnauðsyn krefji.
Nú er það svo, að ríkisvaldið hefur haft margvísleg afskipti af launakjörum og launasamningum og raunar í sífellt stærra mæli á síðari tímum. Stundum hafa þessi afskipti beinzt að því að rýra kjör launþega og takmarka rétt þeirra jafnvel til samningsbundinna kjara og launa. Á hinn bóginn hefur löggjafarvaldinu stundum verið beitt til að koma á eða staðfesta ýmis réttindi, sem ákvarðandi eru um kjör og afkomu launamanna. Glögg dæmi um þetta eru t.d. lög um hvíldartíma togarasjómanna, orlofslögin og lögin um atvinnuleysistryggingar. Öll þessi lög eru um atriði, sem eru hvort tveggja í senn kjaramál og mannréttindamál, sem barátta verkalýðshreyfingarinnar hefur borið fram til sigurs, en atvinnurekendur hafa af skammsýni og vegna stundarhagsmuna staðið gegn, meðan stætt var, og m.a. nær ævinlega beitt þeirri röksemd, sem nú lætur enn á sér kræla í umsögn Vinnuveitendasambandsins, að slík mál væru löggjafarvaldinu óviðkomandi og um þetta ættu vinnuveitendur og verkalýðsfélög ein að semja.
Ég held, að afskipti löggjafarvaldsins af launamálum verði ævinlega dæmd út frá því einu, hvaða áhrif þau hafa á réttindi og afkomu almennings. Ef þau afskipti beinast að því að bæta hag þeirra, sem bera skarðan hlut frá borði, og tryggja almenn mannréttindi þeirra, er þeim að sjálfsögðu fagnað af öllum almenningi, hvað sem þeir segja, sem vilja halda aðstöðu sinni til að hagnast á ranglæti.
Önnur mótbára Vinnuveitendasambandsins gegn þáltill. um jafnlaunasamþykktina er sú, að nú þegar hafi miðað verulega í átt til launajafnréttis í ýmsum kjarasamningum. Þetta er að sjálfsögðu rétt, en verður auðvitað frekar að skoða sem röksemd með fullgildingunni heldur en gegn henni. Sá árangur, sem verkalýðshreyfingin hefur náð í þessu efni, skapar skiljanlega betri grundvöll fyrir því, að við getum borið aðild okkar að þessari samþykkt með sóma.
Og þá er það að lokum hið meinta brot gegn norrænni samvinnu, sem rætt er um. Ég held, að norrænni samvinnu, eins og hún er almennt skilin, geti aldrei verið neinn stuðningur að því, að Ísland eða nokkurt annað Norðurlanda haldi að sér höndum um framgang mannréttindamála, þótt þau af einhverjum ástæðum geti ekki öll orðið þar samferða. Er það sómi Íslendinga, en ekki vansæmd, ef þeir verða fyrstir Norðurlanda til að fullgilda þessa samþykkt.
Í þeim fyrrihlutaumræðum, sem fram fóru um þetta mál, virtist koma fram mjög almennur áhugi hv. þm. fyrir framgangi þess. Hv. stjórnarandstæðingar, þingmenn Sjálfstfl., létu m.a. helzt í ljós ótta við það, að ekki yrði hafður nægur hraði á um að koma á fullu launajafnrétti karla og kvenna, og flutti hv. 8. þm. Reykv. viðbótartill., sem hann taldi að mundi herða á framkvæmdum. Eftir þeim áhuga, sem fram kom í þessum umræðum, hefði mátt ætla, að hann næði langt út fyrir sali Alþingis og að hans sæi m.a. stað í afstöðu Vinnuveitendasambandsins, sem eins og alkunnugt er lýtur forsjá Sjálfstfl. Ef svo hefði reynzt, hefði eftirleikurinn verið auðveldur og allsherjarsamningar milli Vinnuveitendasambandsins og Alþýðusambandsins um fullt launajafnrétti orðið rökrétt og sjálfsagt framhald, sem tryggt hefði á allra næstu tímum fulla framkvæmd jafnlaunasamþykktarinnar. Andstaða Vinnuveitendasambandsins gegn þessu mannréttindamáli er því að sjálfsögðu nokkur vonbrigði, en breytir væntanlega engu um afstöðu hv. þingmanna.
Enda þótt ætla megi, að heildarsamningar um launajafnrétti standi nú ekki opnir af hálfu atvinnurekenda, eins og vænta hefði mátt, koma ýmsar aðferðir til greina af hálfu ríkisvaldsins til þess að stuðla að því, að reglunni um jöfn laun karla og kvenna fyrir jafnverðmæt störf verði komið á og að þannig verði uppfylltar þær skuldbindingar, sem fullgilding samþykktarinnar leggur því á herðar. Á nokkrar þessara aðferða er minnzt í grg. með tillögunni. En rétt er og að hafa í huga, að ríkisvaldið hefur, einkum hin síðari ár, haft margvísleg óbein afskipti af gerð allra meiri háttar kjarasamninga og um lausn á vinnudeilum. Virðist rökrétt, að við öll slík hugsanleg afskipti framvegis verði framkvæmd launajafnréttis höfð ofarlega í huga. Fari hins vegar svo, að seint sækist að þessum leiðum, er alltaf opin sú leiðin að lögfesta algert launajafnrétti kvenna og karla, svo sem nokkrar menningarþjóðir hafa þegar gert. En sjálfsagt virðist, að samningsleiðir séu fyrst reyndar. Krafan um sömu laun fyrir sömu vinnu er nálega jafngömul verkalýðshreyfingunni, og henni hefur stöðugt aukizt fylgi, og hefur margt áunnizt henni til framgangs. Með fullgildingu jafnlaunasamþykktarinnar frá 1951 er að vísu ekki stigið neitt lokaskref til þess að gera kröfu verkalýðshreyfingarinnar og íslenzkra kvennasamtaka að veruleika. En með henni hefur þessum samtökum bætzt liðveizla ríkisvaldsins til að tryggja framgang þessara sjálfsögðu mannréttinda, og ættu því ríkar vonir að standa til þess, að fullur sigur vinnist innan tíðar. Þess vegna er þessari till. fagnað af verkalýðshreyfingunni og af öllum almenningi.
Hæstv. félmrh. hefur í frumræðu sinni hér á Alþ. skýrt svo nákvæmlega efni jafnlaunasamþykktarinnar og þær skyldur, sem hún leggur Íslendingum á herðar, að ég tel enga þörf á að rekja efni hennar aftur. Ég endurtek aðeins, að það er till. meiri hl. allshn., að till. verði samþykkt eins og hún liggur fyrir.