22.10.1956
Sameinað þing: 3. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 832 í B-deild Alþingistíðinda. (889)
1. mál, fjárlög 1957
Fjmrh. (Eysteinn Jónsson):
Herra forseti. Í framsöguræðu þeirri, sem ég flutti hér áðan, lagði ég höfuðáherzlu á að gera grein fyrir því, hvernig ástatt væri í efnahags- og framleiðslumálum landsins, en ræddi ekki um hvers vegna. Þó að ýmislegt af því, sem hér hefur verið sagt, gæti gefið tilefni til þess að bæta við nokkrum umr. um, hvers vegna ástatt er eins og nú er, þá mun ég ekki víkja að því í þessum umr., heldur láta það verða höfuðatriðið af minni hendi nú í dag að vekja athygli á því, hvernig komið er, enda tel ég það langþýðingarmest.
Ég mun víkja hér nokkuð að ræðu hv. 2. þm. Eyf., Magnúsar Jónssonar, sem talaði hér fyrir stjórnarandstöðuna við þessar umr. Ég vil þá fyrst leiðrétta misskilning hjá honum. Það verður enginn kostnaðarauki við það, þótt fjölgað hafi verið nefndarmönnum í húsnæðismálanefndinni, heldur þvert á móti. Það gera þær breytingar á launakjörum, sem hafa verið gerðar í þeirri nefnd.
Hv. 2. þm. Eyf. ræddi hér nokkuð um bjargráð hæstv. fyrrv. viðskmrh., Ingólfs Jónssonar, í ræðu sinni, sagði, að sjálfstæðismenn hefðu viljað stöðva verðbólguna á s.l. vori með því að taka upp niðurgreiðslur á vöruverði, en þá hefðu framsóknarmenn ekki viljað fallast á þetta úrræði og ekki haft áhuga fyrir því að stöðva verðbólguna, á hinn bóginn hefðu þeir nú á eftir, en þó of seint, fallizt á þetta úrræði. Til þess að fyrirbyggja allan misskilning er nauðsynlegt að geta um, að þegar fyrrv. viðskmrh., Ingólfur Jónsson, lagði fram sínar till. um niðurgreiðslu á verðlagi innlendra vara, sem voru raunar um það að borga niður sem svaraði 12–16 stigum í vísitölunni, sem hefði kostað á ári eitthvað á milli 80 og 100 millj. kr., þá voru þessar till. hans ekki í sambandi við neinar aðrar ráðstafanir í þessum málum, voru því alls ekki till. um að stöðva verðbólguna, heldur aðeins um það eitt að gera þessar niðurgreiðsluráðstafanir. Þetta töldum við ekki geta komið til mála af þeirri einföldu ástæðu, að með þessu móti var niðurgreiðsluleiðin alveg óviðráðanleg, eins og bezt sést á þessum tölum, að ef greiða ætti niður 1216 stig, þá yrðu við það 80–100 millj. kr. útgjöld á ári eða eins há fjárhæð og varið er til allra verklegra framkvæmda ríkissjóðs.
Á hinn bóginn horfði þetta mál allt öðruvísi við í sumar, þegar fyrir lá, að hægt mundi vera að fá samkomulag við launastéttirnar og samtök landbúnaðarins um stöðvun, almenna verðlagsog kaupgjaldsstöðvun. Þá lá allt öðruvísi fyrir að taka upp nokkuð aukna niðurborgun, sem svaraði 31/2 stigi, og fá með því samþykkta stöðvun á öllum hækkunum fram til næstu áramóta. Það úrræði, sem tekið var í sumar í samráði við vinnustéttirnar, á því ekkert skylt við þær till., sem hv. fyrrv. viðskmrh., Ingólfur Jónsson, lagði fram á s.l. vori eða öllu heldur kastaði fram á s.l. vori um niðurgreiðslur á verðlagi innanlands og sjálfstæðismenn hafa leyft sér að kalla till. um stöðvun verðbólgunnar.
Þá sagði hv. 2. þm. Eyf., Magnús Jónsson, að eina kveðjan, sem við hefðum að færa dreifbýlinu í þessu fjárlagafrv., væri lækkun á framlögum til verklegra framkvæmda. Á hinn bóginn láðist hv. 2. þm. Eyf., Magnúsi Jónssyni, auðvitað að geta þess, að þær fjárhæðir, sem nú eru í þessu frv. til verklegra framkvæmda, eru í engu tilfelli lægri en sams konar fjárhæðir voru í fjárlagafrv. því, sem fyrrverandi stjórn lagði fram á s.l. hausti. Þær eru í engu tilfelli lægri, og hv. 2. þm. Eyf. veit það betur en flestir aðrir, að það hefur ævinlega verið hafður sá háttur á að leggja til nokkuð lægri fjárhæðir til vegagerða, brúargerða, hafnargerða og í slíkar framkvæmdir í fjárlagafrv. en eru í gildandi fjárlögum, beinlínis með tilliti til þess, að þetta eru þeir liðir, sem Alþingi sjálft eða fjvn. fjallar einna mest um, vill ráða mestu um og ævinlega leggur til einhverjar hækkanir á. Það er þess vegna alveg föst venja að haga till. um þessi efni á þann hátt, sem hér er gert í þessu fjárlagafrv. Þetta vita fáir hv. alþm. betur en hv. 2. þm. Eyf., Magnús Jónsson. Því fer alls fjarri, að í þessu frv. sé, þegar á heildina er litið, lagt til, að skornar séu niður verklegar framkvæmdir, heldur er því háttað eins og ég sagði áðan, að í heild eru framlög til verklegra framkvæmda álíka mikil og í gildandi fjárlögum, en talsvert hærri en þessi framlög voru í heild sinni á fjárlagafrv. fyrrverandi stjórnar s.l. haust.
Þá sagði þessi hv. þm., að þetta væri hæsta fjárlagafrv., og þótti það mikil tíðindi. Þetta er rétt. Þetta er hæsta fjárlagafrv., sem nokkru sinni hefur verið lagt fram, og það sama hefur verið hægt að segja um hvert einasta fjárlagafrv. nú áratugum saman. Þetta eru því engin ný tíðindi, sem hv. 2. þm. Eyf. hafði að segja. Hann vildi þó gera það að ádeiluefni á núv. ríkisstj., að fjárlagafrv. hefði hækkað. Ég gerði grein fyrir því hér áðan, í hverju hækkunin liggur, og ég vil biðja hv. 2. þm. Eyf., Magnús Jónsson, að athuga það, þangað til hann hefur næst tækifæri til þess að taka þátt í útvarpsumræðum frá hv. Alþingi, og biðja hann að benda mér þá á það, hvað af þeirri hækkun er hægt að segja að sé inn á frv. komið fyrir frumkvæði núv. ríkisstjórnar.
Ég held, að hv. þm. muni komast að því, sem hann raunar veit nú, þó að hann tali svona, að þessi hækkun stafar af löggjöf, sem sett var á Alþingi, á meðan Sjálfstfl. og Framsfl. fóru saman með þingmeirihlutann, og vegna stjórnarráðstafana, sem fyrrverandi ríkisstj. hafði gert, áður en hún fór frá. Það er furðulegt, að sjálfstæðismenn skuli vilja velja sér það hlutskipti að kenna núv. ríkisstj. um útgjaldahækkanir, sem stafa beinlínis af ráðstöfunum, sem ráðherrar Sjálfstfl. gerðu, áður en þeir fóru úr stjórnarráðinu, og sumar hverjar áreiðanlega gerðu til þess að reyna að gera sig vinsæla hjá vissum hópum manna. Svo senda þeir sína menn hingað til þess að ráðast á núv. stjórn fyrir það, að fjárlögin hækka af þessum ástæðum. Þetta er sú framkoma, sem við eigum hér við að búa af hendi stjórnarandstöðunnar.
Þá sagði þessi hv. þm., að það væri mjög athyglisvert, að í tíð núv. fjmrh. hefðu fjárlögin hækkað um meira en 400 millj. kr., og var hann að reyna að læða því inn hjá mönnum, að náttúrlega hefði fjmrh. verið potturinn og pannan í því að hækka ríkisútgjöldin á þessa leið. Eftir því sem hann talaði, þá hefði helzt mátt lita svo á, að það hefði verið sífelld viðureign á milli fjmrh. annars vegar, sem hefði endilega viljað hækka ríkisútgjöldin, og á hinn bóginn sjálfstæðismanna í ríkisstj. og annars staðar, sem hefðu endilega viljað halda þeim niðri. En sannleikurinn er bara dálítið öðruvísi, því að hann er sá, að það hefur verið sífelld stórstyrjöld allan þennan tíma, annars vegar af minni hendi, sem hef viljað halda útgjöldunum niðri, og hins vegar af hendi sjálfstæðisráðherranna, sem ævinlega hafa heimtað útgjöldin upp og viljað hafa þau miklu hærri en þeir hafa getað fengið ráðið.
Þetta er sannleikurinn um málið, alveg „ósminkaður“, svo að viðhaft sé orð úr dægurmálinu.
Svo kemur þessi hv. talsmaður Sjálfstfl. hér og segir, að það sé mjög athyglisvert, að í tíð þessa fjmrh. hafi ríkisútgjöldin hækkað hvorki meira né minna en yfir 400 millj. Ég hefði gaman af því, að hann tæki sér það fyrir hendur, áður en næstu umr. fara fram um fjármál í útvarpinn, að taka saman skýrslu um það, hvaða ríkisútgjöld það eru, sem hafa komið til á þessu tímabili, sem Sjálfstfl. hefur barizt á móti eða viljað hafa lægri en þau hafa orðið. Það verður fróðlegt að heyra þá skýrslu, þar sem hann með þessum málflutningi virðist vilja gefa það í skyn, að ég hafi verið einhver sérstakur hvatamaður eða ábyrgðarmaður að því, að fjárlögin hafi hækkað, en Sjálfstfl. þá náttúrlega ekki fengið því ráðið, að þau yrðu lægri. Alveg sama er og þó sízt betra, þegar kemur að sparnaði og einstökum liðum í því sambandi. Það væri fróðlegt, ef hv. þm. vildi taka saman skýrslu um það fyrir næstu umræðu, hvaða sparnaðartill. það eru, sem hv. sjálfstæðismenn hafa gert í ríkisstj. undanfarið, sem ekki hafa náð fram að ganga fyrir mótspyrnu mína t.d. eða framsóknarmanna. Þá er hitt auðvitað einnig alveg vonlaust fyrir hv. þm. að vera að reyna að gefa það í skyn, að enginn geti haft áhrif á ríkisútgjöldin nema fjármálaráðherrann. Sannleikurinn er sá, að nær allur gjaldabálkur fjárlaganna er á vegum annarra ráðuneyta og annarra ráðherra en fjmrn. Það eru önnur ráðuneyti en fjmrn., sem fyrst og fremst hafa útgjaldabálkinn með höndum í framkvæmd og hafa forustu um þá löggjöf, sem ákveður útgjaldahlið fjárlaganna. Hitt er svo annað mál, að það er ætlazt til þess, að fjmrh. útvegi peningana til þess að borga með þessi útgjöld og taki auðvitað skammirnar fyrir það, en hinir ráðherrarnir eiga þá vitanlega að uppskera þakkirnar fyrir þá þjónustu, sem í té er látin með vaxandi útgjöldum.
Það má seinna tala um það, að settar hafa verið nefndir, m.a. af fyrrv. ríkisstj., til þess að íhuga sparnað, og hvaða till. þær hafa gert, m.a. umboðsmenn sjálfstæðismanna eða ráðherra sjálfstæðismanna í þeim nefndum.
Nú er hv. 2. þm. Eyf., Magnús Jónsson, allt í einu farinn að tala um ríkisbáknið. Það er náttúrlega eins og gerist og gengur, að þeir, sem eru í stjórnarandstöðunni, tala um ríkisbáknið. Þegar menn eru komnir í stjórnarandstöðu, þá heitir það ríkisbákn, en ef menn styðja stjórnina, þá heitir það eitthvað annað.
Þá sagði hv. 2. þm. Eyf., að það væru undarlegar aðfarir framsóknarmanna um þessar mundir, þeir töluðu eins og þeir hefðu alls ekki verið í stjórninni og bæru enga ábyrgð á því, sem hér hefði gerzt á undanförnum árum. Það verður ekki annað heyrt á málflutningi sjálfstæðismanna en að þeir séu alveg undrandi yfir því, að framsóknarmenn telja hættulegt ástand í efnahags- og framleiðslumálum og segja hreinskilnislega frá þeirri skoðun sinni, enda þótt þeir hafi átt þátt í fyrrv. ríkisstjórn.
Þetta gefur mér tilefni til þess að segja um þetta fáein orð að lokum. Framsóknarflokkurinn sleit stjórnarsamvinnunni, af því að hann var óánægður með ástandið og árangurinn af störfum fyrrv. ríkisstj. og vildi alls ekki bera ábyrgð á því, að haldið yrði áfram á þeirri braut, sem þá var gengin.
Framsfl. taldi alveg óumflýjanlegt að reyna nýjar leiðir, þar sem reynslan sýndi svart á hvítu, að ekki var hægt að ráða við efnahagsog framleiðslumálin með sjálfstæðismönnum. Hér kom margt til, ábyrgðarleysi sjálfstæðismanna og milliliðadekur þeirra, tortryggni sú af hálfu almennings, sem sú stjórn verður ætið að búa við, sem sjálfstæðismenn eiga verulegan þátt í því, og byggist á því, að fólk telur, að þar muni of mikið tillit tekið til sérhagsmunaaflanna í þjóðfélaginu. Þá kom líka til hatursfull barátta sjálfstæðismanna — og raunar ofsóknir nánast — í garð samvinnufélaganna og notkun valdaaðstöðu til þess að reyna með öllu móti að koma í veg fyrir uppbyggingu þjóðfélagsins á samvinnugrundvelli.
Loks ber að nefna það, sem átti ekki hvað minnstan þátt í þessu viðhorfi framsóknarmanna, að hvorki fyrrv. stjórn né öðrum þeim stjórnum, sem Sjálfstfl. hefur tekið þátt í undanfarið, hefur tekizt að ná nokkurri samvinnu við alþýðusamtökin í landinu eða hljóta trúnað þeirra og traust. Hefur þetta verið örlagaríkast, því að segja má, að vonlítið sé að ná því að halda til lengdar nauðsynlegu jafnvægi í framleiðslu- og efnahagsmálum landsins, ef ekki næst samkomulag við þessi samtök um að stefna að sama marki. Á þetta hafa framsóknarmenn lagt ríka áherzlu á undanförnum árum, en möguleikar engir verið til þess að koma slíku samstarfi á, og varð því að búa við þann kost, sem tekinn var.
Þegar svo hvort tveggja fór saman, að málefni landsins voru komin í hinn mesta hnút og jafnframt hyllti undir möguleika til þess að skapa nýtt viðhorf í stjórnmálum landsins með aukinni samvinnu við vinnandi fólk til sjávar og sveita, þá hikaði Framsfl. ekki við að taka upp baráttu fyrir því að breyta til.
Þótt hættulega horfi og ástandið sé að mörgu leyti ískyggilegt, þá raskar það ekki því, að mörgu góðu hefur verið komið til leiðar á undanförnum árum, ekki sízt fyrir áhrif Framsfl., og framsóknarmenn eru alls ókvíðnir við umr. um það, hversu til hafi tekizt um þá þætti í þjóðarbúskapnum, sem þeim var sérstaklega falið að sjá um í fyrrv. ríkisstj. og nú undanfarið yfirleitt. Þar vil ég t.d. sérstaklega — vegna þess að mín störf hafa verið dregin inn í þessar umr. af hendi sjálfstæðismanna og ég hef verið fjmrh. um nokkurt skeið — taka það fram eða benda á það, að ríkisbúskapurinn mun vera svo að segja eini þátturinn í efnahagskerfinu, sem á undanförnum árum hefur verkað í jafnvægisátt og stuðlað að því, að í landinu hefði getað verið jöfnuður og hagkvæm þróun í efnahagsog framleiðslumálum, en um suma aðra veigamestu þætti hefur þannig skipazt, að til öngþveitis hefur stefnt hröðum skrefum.
Við framsóknarmenn höfum ekkert annað gert en að greina frá staðreyndum um ástandið. Mér þætti fróðlegt að kynnast þeim manni, sem vildi halda því fram í alvöru, að allt væri í lagi og að það hafi verið að ófyrirsynju, sem framsóknarmenn beittu sér fyrir því að breyta nú um starfshætti í þjóðmálum landsins.
Ég held, að það taki enginn alvarlega lengur gaspur sjálfstæðismanna í þá átt. Það hefur aldrei verið háttur framsóknarmanna að stinga höfðinu í sandinn né leyna þjóðina því, hvernig ástatt er. Það hlaut að vera blindur maður, sem ekki sá, að farið var að reka, og það á ekki við framsóknarmenn að sætta sig við slíkt, ef annars er kostur. Þess vegna vildu þeir eiga þátt í því, að báturinn væri mannaður upp. Það, sem einni áhöfn mistekst, getur annarri heppnazt.