21.03.1958
Neðri deild: 70. fundur, 77. löggjafarþing.
Sjá dálk 1333 í B-deild Alþingistíðinda. (1053)
136. mál, húsnæðismálastofnun
Jóhann Hafstein:
Herra forseti. Hæstv. félmrh, virðist bara nokkuð ánægður, og þó er hann ekki líkt því eins ánægður og hann hefur oft endranær verið. En ég verð nú að segja það, að það er kannske nokkurt tímanna tákn, þegar hæstv. ríkisstj. er borin þeim sökum hér í umræðum á Alþ. að hafa svikið loforð sín til almennings um aukið lánsfé til íbúðabygginga um 64 millj. kr. á árinu 1957, þá steinþegir hæstv. félmrh. við því, þegar hann kemur næst upp í ræðustólinn. Það var svo sem vitað, að þetta var ekki hægt að hrekja, en ráðh. hefði kannske getað gert einhverja tilraun til þess að biðjast afsökunar. (Félmrh.: Sá, sem ber fram ósannindi, á að biðjast afsökunar.) Leiðrétti hæstv. ráðh. það, sem ég sagði í þessu sambandi, í sinni ræðu áðan? Nei, hæstv. ráðh. leiðrétti það ekki, hann steinþagði. Og þó að hann geri einhverja tilraun til að leiðrétta þetta hér eftir, þegar búið er að benda honum á það, þá gagnar það lítið. Hæstv. ríkisstj. lofaði, eins og ég sagði, í maímánuði 44 millj. kr. af nýju lánsfé, í októbermánuði 40 millj. í viðbót, eða 84 millj. króna úr byggingarsjóði og gegnum hið almenna veðlánakerfi, — en húsnæðismálastjórn úthlutaði 20 millj. króna eftir maímánuð 1957. Og þá eru svikin í þessu eina máli 64 millj. kr. Við þessu þagði hæstv. félmrh. Það mun áreiðanlega verða tekið eftir því, almenningur tekur eftir minna, en svona svikum. En það eru fleiri en almenningur, sem taka eftir þessum svikum, því að hvað hefur ekki mátt lesa í stjórnarblöðunum sjálfum eftir úrslit bæjarstjórnar- og sveitarstjórnarkosninganna? Þar hafa þau einmitt verið að bera þær sakir á þennan ráðh. og svo aðra ráðh, í öðru sambandi, að það sé ekki nema von, að illa hafi farið í kosningunum, því að stjórnin sé staðin að herfilegum og stórum svikum, og þar á meðal er beinlínis tekið fram í sumum stjórnarblaðanna, að vettlingatökin í húsnæðismálunum eigi áreiðanlega ekki lítinn þátt í því, hversu illa fór í bæjar- og sveitarstjórnarkosningunum. En það er sem sagt komið svo, að stjórnin og hennar lið er orðið svo vant að svíkja, að þeim þykir ekki taka því að reyna að bera hönd fyrir höfuð sér, þótt að því sé vikið hér í þingsölunum.
Ég skal svo víkja nokkrum orðum að frjálsa sparnaðinum annars vegar og skyldusparnaðinum hins vegar.
Hæstv. félmrh. segir, að það muni nú sennilega fara svo, að meira hafist upp úr skyldusparnaðinum, en reiknað var og áætlað, þegar stjórnin lagði fram húsnæðismálalöggjöf sína í fyrra. En það á nú kannske að fara að hælast yfir því nú, að stjórnarliðið hafi ekki getað reiknað rétt í fyrra. En lið, sem hefur ekki yfir meira að hælast, það má kannske virða því til vorkunnar, þó að það hæli sér nú af þessu. En ráðh. komst að þeirri niðurstöðu, að ef svo héldi fram sem fyrstu tvo og hálfan mánuð þessa árs, þá væri líklegt, að skyldusparnaðurinn mundi gefa í byggingarsjóðinn 24 millj. kr., en stjórnarliðið hefur nú ekki reiknað þetta út eða áætlað þetta nema 15 millj., þegar það lagði fram sínar ráðagerðir í fyrra.
Hvað sem nú um þetta verður, þá er aðalatriðið frá hálfu okkar sjálfstæðismanna það, að við teljum, að með þeim till., sem við leggjum fram um frjálsan sparnað, þá séu líkur til þess, að sparifjármyndunin í landinu muni verða miklu meiri en það, sem hér er gert ráð fyrir af skyldusparnaðinum, hvort heldur er miðað við áætlunina núna eða í fyrra. Við lögðum til og leggjum enn til, að það séu stofnaðar sérstakar innlánsdeildir eða myndað sérstakt form spariinnlána í bönkum og sparisjóðum, sem nefnist húsinnlán, og til þess að örva almenning til að hagnýta sér þessi spariinnlán, þá leggjum við til, að þau beri í fyrsta lagi 1% hærri ársvexti, en almennir sparisjóðsvextir eru á hverjum tíma, og það fé, sem sparað er á þennan hátt, á einnig að vera undanþegið tekjuskatti og útsvari, þó ekki yfir 5 þús. kr. á ári. Það er sannfæring okkar, að ef við þessari till. verður orðíð, þá muni safnast af frjálsum vilja, bæði frá æsku þessa lands og einnig öðrum, miklu meiri aukin sparfjármyndun til íbúðalána, en með þeirri tilraun, sem nú er verið að gera varðandi skyldusparnaðinn, og það er það, sem máli skiptir í þessu sambandi, — ekki það, að við viljum fella niður ákvæðin um skyldusparnað, sem gefi 24 millj. kr., eins og nú er áætlað, heldur hitt, að við viljum taka upp annað form, sem er að okkar dómi líklegra til þess að skapa margfalt meiri sparifjármyndun í landinu og á þann hátt, sem miklu heilbrigðari og heillavænlegri er, bæði fyrir æsku landsins og efnahagsþróunina í heild.
Hæstv. félmrh. segir, að með nýju húsnæðismálalöggjöfinni hafi verið stuðlað að auknu fé. Það er bent á skyldusparnaðinn og bent á 1% gjaldið af tolltekjunum og þetta eigi að vera nýtt fé. En spurningin er þá: Geta þá bankar og sparisjóðir haldin áfram að láta eins og hingað til fé í veðlánakerfið? Og eru þá öruggar þær tekjur, sem áður urðu til af frjálsum sparnaði í þessu landi? Er það öruggt? Ég held, að hæstv. ráðh. sé mjög kunnugt um, að það orkar fyllilega tvímælis, hvort bankar og sparisjóðir þessa lands séu reiðubúnir til þess, eins og nú horfir, að halda þessu áfram, þó að fullur vilji sé fyrir hendi hjá þeim aðilum, sem að þessum málum standa, og a.m.k. vantar ekki fulltrúa stjórnarliðsins í bankastofnanir landsins nú til þess að uppfylla þetta, ef bankarnir væru færir um það. Hitt er vitað, að nú er í fullkominni tvísýnu, hvað um það verður. Þetta tækifæri hér ætti að notast til þess, að hæstv. félmrh. gæfi upplýsingar um lánsfjármálin, sem nokkuð miklu máli skipta, og ég vil leyfa mér að bera tvær fsp. fram til hans nú: Hversu miklu lánsfé var úthlutað í kosningamánuðinum, þ.e.a.s. janúar 1958, til íbúðabygginga. Þetta er fyrri spurningin. Og hin spurningin er svo sú: Hvaða líkur eru fyrir nýju lánsfé, áframhaldandi lánsfé til íbúðabygginga hina 11 mánuði ársins?
Það væri fróðlegt að fá þessar upplýsingar fram hér, og þær gætu verið nokkuð táknrænar, hvernig unnið er að þessum málum, og alveg sérstaklega þegar haft er í huga, að einmitt dögum og vikum fyrir kosningar er verið að úthluta lánsfé til íbúðabygginga á þann hátt, að það er verið að veðsetja þær tekjur, sem byggingarsjóði eru ætlaðar siðar á árinu. Hverjum átti það að koma að liði? Mér þætti mjög fróðlegt, ef hæstv. ráðherra vildi gefa þingheimi þessar upplýsingar um lánsfjárúthlutunina í janúar 1958 og horfurnar á lánsfjárúthlutunum til íbúðabygginga hina 11 mánuði þessa árs.
Þá kem ég að heilsuspillandi húsnæðinu og fjárveitingum til þess. Hæstv. félmrh. segir: Ja, hvað þýðir fyrir sjálfstæðismenn að vera að tala um, að það sé ekki nægjanlegt fé veitt af hálfu ríkisvaldsins og Alþingis til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis, því að ekki lögðu þeir svo mikið til þessara mála, þegar þeir réðu, — og vitnaði svo í það, að þegar húsnæðismálalöggjöfin var sett, — og það mun hafa verið í maímánuði 1955, — þá var ætlað til þeirra mála í fyrsta lagi, og það legg ég megináherzlu á, jafnhátt framlag frá ríkissjóði og bæjar- og sveitarfélögin legðu til þessara mála. Það er meginregla, sem var frá upphafi sett inn í löggjöfina fyrir tilstuðlan sjálfstæðismanna, að það skyldi vera jafnhátt framlag frá ríkissjóði til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis árlega eins og bæjar- og sveitarfélögin legðu af mörkum. Hins vegar var svo þessi meginregla réttilega þeim takmörkunum bundin, að ekki skyldi þó ríkisframlagið fara fyrst í stað fram úr 3 millj. kr.
Nú er það svo, að á þessum tíma var ekki sýnt um það, hversu miklar framkvæmdir í þessum efnum yrðu á árinu af hálfu bæjar- og sveitarstjórna. Hitt er einnig vitað, að bæjarstjórn Reykjavíkur hafði fylgzt mjög gaumgæfilega með þessum málum og undirbúið aðgerðir af sinni hálfu, sem að verulegu leyti voru komnar í gang eða framkvæmd, þegar löggjöfin var sett, og þess vegna var af hálfu bæjarstjórnar Reykjavíkur unnið miklu meira til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis, en nægt hefði til 3 millj. kr. framlag ríkisins, ef það hefði átt að vera jafnt framlagi bæjarsjóðs Reykjavíkur, enda fór svo, að sjálfstæðismenn beittu sér fyrir því, þegar skipt var tekjuafgangi ársins 1955, að 13 millj. kr. af tekjuafganginum til viðbótar við þessar 3 millj. kr., sem ákveðnar voru í maí 1955, skyldu ganga til íbúðalána og útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis. Þess vegna er það alrangt, þegar hæstv. félmrh. segir hér, að það hafi aðeins fyrir tilstuðlan sjálfstæðismanna verið ákveðnar 3 millj. kr. og punktum og basta. Í fyrsta lagi var meginreglunni slegið fastri, að það skyldi vera framlag ríkissjóðs til jafns við bæjarfélögin. Hitt var svo eftir að sjá, hvernig þessum málum mundi vinda fram. En strax og lá fyrir, að þetta framlag nægði engan veginn, þá var varið viðbótarframlagi til þessara mála af tekjuafgangi ríkissjóðs árið 1955. Og hvernig var svo að öðru leyti staðið að þessum málum, þar sem sjálfstæðismenn ráða, þegar hæstv. félmrh. heldur því fram, að við getum með litlum rétti krafizt meira framlags frá ríkissjóði, þar sem sjálfstæðismenn, þegar þeir réðu, hafi lítt sinnt þessum málum? Þar vil ég vitna til þess, að í Reykjavík var af hálfu bæjarstjórnar varið á fjárhagsáætlun til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis á árinu 1955 4.5 millj. kr., á árinu 1956 10 millj. kr. og á árinu 1957 10 millj. kr., eða samtals á fjárhagsáætlun þessi þrjú ár 24.5 millj. kr., en umfram þetta hafði Reykjavíkurbær lagt til þessara framkvæmda á s.l. hausti, umfram það, sem áætlað var í fjárhagsáætlun, 10 millj. kr. Framlag Reykjavíkur, þar sem sjálfstæðismenn ráða og hafa meiri hlutann, til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis hefur þess vegna verið á þremur s.l. árum, 1955, 1956 og 1957, um 34.5 millj. kr. En á sama tíma er framlag ríkisins til þessara mála á árinu 1955 3.1 millj., á árinu 1956 3.8 millj. kr. og á árinu 1957 3.1 millj. kr., eða um 10 millj. kr. Það vantar þess vegna upp á aðeins í Reykjavík einni um 241/2 millj. kr. á þessum þremur árum, til þess að ríkissjóðsframlögin séu til jafns við það, sem bæjarstjórn Reykjavíkur hefur lagt til þessara mála eða lagt hefur verið úr bæjarsjóði Reykjavíkur til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis. Svo kemur hæstv. félmrh. og telur, að við sjálfstæðismenn getum lítið um það sagt eða við höfum litla ástæðu til að ásaka fyrir lág framlög úr ríkissjóði, þar sem við höfum sjálfir ekki átt hlut að máli um hærri framlög, en svo og svo, eins og hann gerði grein fyrir. Í fyrsta lagi gerði hann villandi grein fyrir þeim framlögum, sem fyrir tilstuðlan okkar sjálfstæðismanna var varið af hálfu ríkisvaldsins til þessara mála, og í öðru lagi er algerlega gengið fram hjá þeim gífurlegu fjárveitingum, sem einmitt hafa verið veittar í höfuðstað landsins, þar sem sjálfstæðismenn hafa ráðið þessum málum. Jafnframt því, sem sjálfstæðismenn áttu hlut að því, að um 13 millj. kr. af tekjuafgangi 1955 yrði strax varið til íbúðalána og útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis, þá var það einnig, að við fluttum hér ekki í fyrsta skiptu við afgreiðslu fjárlaga 1958, heldur einnig við afgreiðslu fjárlaga 1957, við hv. 6. þm. Reykv., Gunnar Thoroddsen, og ég, að framlagið yrði aukið í fjárlögum upp í 10 millj. kr. En allt hefur þetta verið fellt af stjórnarliðinu og þeim mönnum, sem áður stóðu hvað háværastir og töluðu um það, að framlögin til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis væru allt of lág, til skammar lítil og gætu með engu móti náð þeim tilgangi að útrýma bæði herskálum og bröggum á næstu árum, eins og þó hefur verið gert ráð fyrir og ég held að flestir séu sammála um að brýn nauðsyn sé til.
Ég vil svo aðeins að lokum segja það varðandi meðferð þessa máls, að það er næsta óskiljanlegt, að hæstv. ráðh. skuli víta þá aðferð, sem hér er höfð af hálfu sjálfstæðismanna, þegar það liggur fyrir, að frv., sem flutt er á öndverðu þingi af okkur, fæst ekki afgreitt í n., og hv. frsm. meiri hluta n. gerði grein fyrir því hér, að það hefði m.a. stafað af því, að svo fáir fundir hefðu verið haldnir í nefndinni á þinginu, sem þó er búið að standa frá 10. okt. En það voru þó nógu margir fundir haldnir til þess að afgreiða frv. stjórnarinnar, sem hér er borið fram, og aðferð okkar er ekki meiri áníðsla á stjórnarliðið en það, að það leiðir til þess, að þeir verða bara að taka afstöðu til þess, greiða atkvæði með eða móti því, sem við höfum lagt til í þessu máli, en geta ekki komizt hjá með því að svæfa málið í nefnd og neita okkur sjálfstæðismönnum um þinglega afgreiðslu málsins.