11.03.1958
Neðri deild: 64. fundur, 77. löggjafarþing.
Sjá dálk 1413 í B-deild Alþingistíðinda. (1173)
86. mál, skólakostnaður
Pétur Ottesen:
Það eru aðeins örfá orð, sem ég vildi segja í þessu sambandi. Ég þykist sjá, hver forlög mínum tillögum eru ráðin um að rétta hlut þeirra sýslufélaga, sem bera hann mjög skarðan, samanborið við önnur, og auk þess er með þessu á þau lögð þyngri byrði en sýnt er, að þau geti staðið undir. Fáist ekki leiðrétting á þessu hér, þá er ekkert við því að segja, það verður að hlíta því, og hér hafa þrír hv. alþm., þ. á m. einn hæstv. ráðh., úr flokki þeirra manna, sem ráða lögum og lofum hér á Alþ., andmælt þessum tillögum, Á þessu stigi er þess vegna ekki að vænta réttingar á þessum hlut. En mér skyldi ekki koma það á óvart, þó að Alþ. og þ. á m. þessir hv. ræðumenn kæmu til með að horfa framan í þá alvöru í þessum efnum, að annaðhvort yrði að gera, að slaka á um skólahald á þessum stöðum ellegar þá að víkjast betur, en nú er gert undir þann vanda, sem stafar af fjárhagsgetuleysi þessara héraða til þess að inna af hendi þær þungu skyldur, sem í þessum efnum eru á þau lagðar.
Því hefur verið haldið hér fram af hæstv. menntmrh. og einnig af hv. þm. A-Sk. (PÞ), að það gildi einhverjir gamlir samningar um Eiðaskóla. Það er vitað, að Eiðaskóli er upphaflega stofnaður sem búnaðarskóli. Honum er svo síðar breytt í það horf, sem hann nú er í og hefur starfað lengi í, og hann innir af hendi alveg nákvæmlega sama hlutverk í þessu þjóðfélagi og þeir héraðsskólar gera, sem hér er verið að ræða um. Hann gegnir sömu skyldum í þjóðfélaginu og innir af hendi alveg hliðstæð verk. Það er svo harla einkennilegt, ef einhverjir gamlir samningar, sem vitanlega eru roknir út í veður og vind fyrir tímanna rás, eiga út af fyrir sig að geta skapað þessum landsfjórðungi sérstöðu í þessu efni, sérstöðu, sem hefur ekki neina fótfestu í núverandi fræðslufyrirkomulagi. Það er svo megn orðhengilsháttur að vera að halda slíku fram, að það fær vitanlega ekki staðizt. Ég geri ráð fyrir því, að hér verði eigi rönd við reist eða opnuð augu þessara manna, sem af móði miklum hamla á móti og koma í veg fyrir þá réttingu í þessum málum, sem ég stend hér að með mínum tillögum og fulltrúar allra þessara héraða hafa gert kröfu um. Auk þess kom nýtt fram í þessu atriði hjá hæstv. menntmrh., að fjárhagsins vegna væri ekki hægt að gera slíkar ráðstafanir nú. Ég skal ekkert segja um þetta. En ýmsar ráðstafanir eru gerðar nú á þessum tíma um miklar greiðslur úr ríkissjóði, sem ekki bera vott um fjárskort, og það væri þá einkennilegt, ef sú rétting ein út af fyrir sig, sem í till. mínum felst, ætti að ríða slig á allt þjóðfélagið. Ég held nú, þó að máske sé illa komið fyrir Íslendingum fjárhagslega í dag, að þá standi þó ekki þannig fyrir okkur, að sú sanngjarna rétting, sem hér er lögð til, mundi riða slig á þetta þjóðfélag.
Hv. þm. Mýr. (HS) vildi halda því hér fram, að með þessum tillögum væri lengra gengið til léttingar á þessum skólum við reksturinn, heldur en í mínum tillögum. Ég skal ekki deila um þetta. En ég hef orð kunnugra manna, sem eru a.m.k. jafnkunnugir þessum málum og hann og hafa ekki síðri aðstöðu til þess að gera sér grein fyrir því, hvernig þetta muni verka, að ekki sé fullkomlega hægt að sjá fyrir um það, en hins vegar er vist, að sá munur er ekki á, er nægi til þess að þvo samvizku sína eða sannfæringu hreina af andstöðu við brtt. mínar um hækkun á framlagi til stofnkostnaðar. Það eitt er alveg áreiðanlegt.
Hv. þm. A-Sk. (PÞ) var hér með varnaðarorð í sambandi við það, að ákvæði þessi, sem ég lagði til, yrðu að sjálfsögðu að gilda um hliðstæða skóla, sem nýir mundu rísa upp. Það er náttúrlega alveg rétt, því að mínar tillögur ganga út á að afnema misrétti, sem nú ríkir í þessum efnum, en ekki að skapa nýtt eða leggja til, að nýju misrétti verði hér hleypt af stokkunum. En ég hygg, eins og nú er komið um héraðsskólana og gagnfræðaskóla yfirleitt, að þá þurfi ekki að gera því skóna, að slíkir skólar muni margir rísa upp núna alveg á næstunni, því að ýmsir af þeim mönnum, sem standa fyrir þessum skólum, telja, að fullnægt sé aðsókninni, eins og nú standa sakir, og sums staðar hefur nokkuð skort á um það, að skólarnir hafi verið fullskipaðir, þó að það sé ekki víða. Ég held þess vegna, að það þurfi ekki að sjá neina áhættu í því. En hitt leiðir alveg af sjálfu sér, og það er rétt fram tekið hjá honum og alveg í samræmi við mína skoðun, að ef slíkir skólar yrðu á stofn settir, þá náttúrlega hlytu þeir að njóta sömu kjara hvað þetta snertir.
Þetta frv., sem hér liggur fyrir, léttir verulega fyrir skólunum um reksturinn. En þó hef ég ekki mikla trú á því, að það létti þannig fyrir þeim, að þar verði neitt aflögu til þess fyrir héruðin að leggja í þær miklu breytingar og umbætur, sem fyrir hendi eru. Og ég verð að segja það, að mér finnst það vera nokkuð mikil hlédrægni og kattarþvottur hjá hv. þm. Mýr. þegar hann er að tala um, að það standi nú að vísu allar leiðir opnar; þó að þessar sanngirnistill. mínar verði kveðnar niður hér í dag eða á morgun eða hvenær sem það verður gert, þá sé ekki lokað þar neinu fyrir framtíðinni. Það er alveg rétt. En hann sagði, að þær stæðu opnar, ef þá teldist vera frekari aðgerða þörf. Það er bezt fyrir hann að spyrja Borgfirðinga að því, hve miklar líkur séu til þess, að þeir geti reitt af hendi 1 millj. kr. núna á næstu árum til þess að leggja í þennan skólakostnað án þess þó að hefta þær framfarir, sem menn brjótast í og keppa vitanlega að á öllum sviðum atvinnulífsins. Og því ósanngjarnara er að taka undir slíkt, þar sem ósamræmi í þessum efnum er jafnóbærilegt, eins og ég hef bent hér á, þar sem einn landsfjórðungur sleppur alveg við hliðstæðan kostnað, eins og lögð er réttmæt áherzla á í ummælum þess merka skólamanns, sem ég las hér upp úr áðan. Hann er enginn öfgamaður. Hann lítur á hlutina frá sanngjörnu sjónarmiði, og má þess vegna fullkomlega tillit til þess taka.
Ég skal svo ekki fjölyrða meira um þetta mál. Ég verð að sjálfsögðu að sætta mig við þá niðurstöðu, sem þessar till. alveg sýnilega fá hér í hv. d. En ég býst við því, að Alþ. megi eiga von á því og ekki að ófyrirsynju eða ástæðulausu, að þeim verði hreyft hér síðar.