02.06.1958
Sameinað þing: 50. fundur, 77. löggjafarþing.
Sjá dálk 1665 í B-deild Alþingistíðinda. (2986)
Almennar stjórnmálaumræður
Friðjón Þórðarson:
Herra forseti. Samkvæmt stjórnarskrá Íslands njóta alþingismenn mikilla réttinda og frelsis til orðs og æðis og eru eingöngu bundnir við sannfæringu sína. Á hinn bóginn ber þeim og að rækja ríkar skyldur við land og þjóð. Meginskylda þeirra við kjósendur, fólkið í landinu, hlýtur að vera sú að koma heiðarlega fram og standa við orð sín og eiða, svo sem framast er unnt.
Það fer nú að líða að tveggja ára afmæli hæstv. ríkisstj., hinnar samvirku forustu vinstri manna. Er því eðlilegt að flytja henni stutta afmæliskveðju í eldhúsi þingsins og beina til hennar nokkrum skeytum, byggðum á orðum hennar og athöfnum um nær tveggja ára skeið. Sem betur fer, hafa mörg einkunnarorð hennar og yfirlýsingar geymzt í skráðum heimildum, sem unnt er að grípa til og draga fram í dagsljósið, ella gæti vafalaust orðið erfitt um sannanir.
Vorið 1956 lögðu framsóknarmenn mikla áherzlu á tvennt: Efnahagsmálin skyldu leyst til frambúðar með varanlegum úrræðum að undangenginni úttekt á þjóðarbúinu í augsýn alþjóðar. Herinn átti að víkja úr landinu. Þetta og margt fleira taldi Tíminn auðvelt að framkvæma með því skilyrði, að Sjálfstfl. kæmi hvergi nærri. Til að undirstrika enn betur hin fögru fyrirheit, gaf Hræðslubandalagið svokallaða út bækling, stefnuskrá umbótaflokkanna, með forsíðumynd af bónda og sjómanni, er takast í hendur. Það er handhægt að bera saman loforð þessa pésa um gull og græna skóga við þær efndir, sem orðið hafa. Á hinn bóginn eru engin tök á því að gera því efni tæmandi skil á örfáum mínútum. Það eru mörg dagsverk. Einstök dæmi verða að nægja. En niðurstaðan er alls staðar hin sama. Hæstv. ríkisstj. hefur gengið á bak orða sinna í einu og öllu.
Eitt var það, sem bandalag Alþýðu- og Framsfl. lagði höfuðáherzlu á fyrir síðustu alþingiskosningar, en það var, að ekki kæmi til mála að vinna með kommúnistum. Slíkar yfirlýsingar voru margoft endurteknar í blöðum flokkanna, í útvarpsumræðum, á fundum og í einkaviðtölum. Þessi yfirlýsing kom m. a. mjög greinilega fram á forsíðu Tímans á sjálfan kjördaginn, sunnudaginn 24. júní 1956. Þar segir svo m. a., með leyfi hæstv. forseta:
„Eins og margbúið er að lýsa yfir af hálfu Alþfl. og Framsfl., verður ekkert samstarf haft við þetta bandalag kommúnistanna um stjórn, af því að þeir eru ekki hóti samstarfshæfari en áður, þótt þeir hafi skipt um nafn.“
Þetta sagði Tíminn á kosningadaginn. En ekki var þetta Tímablað orðið mánaðargamalt, þegar búið var að mynda ríkisstj., þar sem kommúnistar voru stærsti stuðningsflokkurinn og raunverulegir leiðsögumenn í flestum efnum. Á Alþingi lögðu þeir blessun sína yfir alla klæki og svik Hræðslubandalagsins, er þeir höfðu áður kallað svo. Það má því segja, að vinstri flokkarnir allir hafi átt sinn þátt í tilræðinu við stjórnarskrána, er margir töldu brot á meginreglum réttar og siðgæðis. En það er kapítuli út af fyrir sig, sem alþjóð er kunnur. Ill var þín fyrsta ganga, má því segja um hæstv. ríkisstj., og hefur framhaldið orðið eftir því.
Það má að vísu finna þess dæmi, að hæstv. ríkisstj. hafi reynt að efna orð sín, þegar hún taldi það sér í hag. Hún hét því að endurskoða bankakerfið, m. a. með það fyrir augum að koma í veg fyrir pólitíska misnotkun bankanna. Þetta loforð efndu stjórnarliðar dyggilega á sína vísu, á þann hátt að sölsa undir sig öll yfirráð í bönkum landsins, er þeir töldu mestan slæg í, og lyfta helztu gæðingum sínum til æðstu valda. En svo var harður aðgangur, þegar þessi fengur kom til skiptanna, að við lá, að full vinslit yrðu þegar í upphafi og allur þingheimur stjórnarsinna berðist. Allir vildu þeir fá sína silfurpeninga, hvað sem það kostaði.
Það verður ekki annað sagt, en að bandalag þeirra, sem sjálfir nefna sig umbótaflokka, hafi gefið landbúnaðinum og dreifbýlinu fögur fyrirheit. Í framfaraáætlun þeirra var rætt um bætta tækni og jafnvægi í byggð landsins, aukna rafvæðingu, eflingu landbúnaðar og aukið lánsfé til framkvæmda, bættar samgöngur og hagstæða verzlun. Er þó fátt talið. Tökum samgöngumálin sem dæmi til nánari athugunar.
Það dylst engum, sem eitthvað þekkir til í sveitum landsins, að góðar og greiðar samgöngur eru eitt allra stærsta hagsmunamál þeirra. Góðir vegir eru jafnnauðsynlegir til að draga lífsnauðsynjar til búanna og koma afurðum þeirra á markað. Samgönguerfiðleikar og einangrun eru skæðustu óvinir íslenzkra sveita. Því ber ekki að neita, að stórfelldar umbætur hafa átt sér stað í samgöngumálum landsmanna undanfarin ár. Vegakerfið hefur verið aukið og endurbætt og margar brýr verið byggðar yfir ár og torfærur. Þrátt fyrir þetta eru mörg byggðarlög enn illa á vegi stödd og búa við mikið öryggisleysi, einkum að vetrarlagi. Í þessu efni er mjög fróðlegt að kynna sér hið merka og ýtarlega álit, sem mþn. í samgöngumálum skilaði snemma á þessu ári. N. þessi var skipuð skv. þál. frá 15. marz 1956. Álit hennar og till. byggjast m. a. á upplýsingum frá sýslunefndum og bæjarstjórnum hvaðanæva að af landinu og sýna ljóslega, hversu brýn hagsmunamál er hér um að ræða.
Það er nú ljóst orðið, hver afstaða núverandi hæstv. ríkisstj, er til þessara lífsnauðsynlegu framkvæmda. Á sama tíma og fjárlög hafa hækkað og þanizt út á nær öllum sviðum s. l. tvö ár, virðist það hafa verið eina sparnaðarmál hæstv. fjmrh. að skera stórlega niður fjárveitingar til nýbyggingar þjóðvega. Þannig lagði hann til í fjárlagafrv. sínu á s. l. hausti, að fjárveiting til vegaframkvæmda yrði lækkuð úr tæpum 16 millj. kr., sem hún var á fjárlögum ársins 1957, niður í 12 millj. kr. Það er fróðlegt og furðulegt í senn, að slík till. skuli fram borin af þeim flokki, sem jafnan hefur talið sig réttborinn til að ráða öllu í sveitum landsins og kveðst bera hag bændastéttarinnar fyrir brjósti öllum öðrum fremur. Þegar á átti að herða og Framsókn varð vör við ákveðna afstöðu sjálfstæðismanna í þessu máli, þorði hún ekki að halda till. þessari til streitu. Leikar fóru þannig, að fjárveiting til nýbyggingar þjóðvega var hækkuð upp í tæpar 16 millj. kr. eða sömu fjárhæð og s. l. ár. Það er þó auðsætt, að hér er í raun og veru um stórlækkaða fjárveitingu að ræða. Kostnaður við vegagerð hefur vaxið til muna s. l. tvö ár, og þjóðin fær styttri nýja vegi á komandi sumri og færri brýr, en undanfarin ár fyrir sömu fjárveitingu að krónutölu, hvað þá nú, eftir að bjargráðalögin nýju hafa tekið gildi.
Það er að vísu nauðsynlegt og sjálfsagt að gæta fyllsta sparnaðar og hófsemi í meðferð ríkisfjár. En sjálfstæðismenn telja fráleitt að draga úr framlögum til vegagerðar, á sama tíma og fjáraustur og eyðsla fer í vöxt á öllum öðrum sviðum. Þess vegna flutti Jón Pálmason, þm. A-Húnv., till. í samvinnunefnd samgöngumála á Alþingi um að hækka umrædda fjárveitingu til vega í 20 milljónir, en stjórnarliðið í nefndinni skellti við skollaeyrum og stakk till. þessari undir stól.
Þetta Alþ. er orðið ærið langdregið. Þingfundir í hvorri d. eru komnir nokkuð á annað hundrað, þó að flestir hafi þeir verið stuttir. Í byrjun febrúar, þegar fundir hófust að nýju eftir jólaleyfið, stakk formaður þingflokks sjálfstæðismanna upp á því, að fundum yrði frestað, unz úrræði ríkisstj. í efnahagsmálum lægju fyrir. Þessum tilmælum var ekki sinnt, en þingmenn hafa setið og beðið, svo að mánuðum skiptir, eftir bjargráðunum svokölluðu.
Hæstv. fjmrh. telur bjargráðalög ríkisstj. stórkostlegt hagsmunamál fyrir landbúnaðinn, sbr. ræðu hans, er birtist í Tímanum fyrir skömmu. Betur, að svo væri. Ég held þó, að bændum hrjósi almennt hugur við þessum síðbornu úrræðum vinstri stjórnarinnar. Samkv. þeim á allt að hækka, jafnvel brýnustu lífsnauðsynjar, svo sem kornvörur, kaffi og sykur, um a. m. k. 15%, búsáhöld, hreinlætisvörur og skófatnaður um 26–27%. Landbúnaðarvélar, sem bændur eru löngu búnir að panta og voru látnir greiða fullu verði í vetur, eiga nú að hækka yfir 30%, enda voru umsóknir bænda um þær látnar bíða eftir bjargráðunum, eins og svo margt annað. Rekstrarvörur landbúnaðarins munu allar stórhækka, innfluttar fóðurvörur t. d. um 43%. Byggingarefni hækkar til muna. Þetta eru aðeins nokkur dæmi. En hvað eiga bændur að fá í staðinn? Jú, þeir eiga að fá 5% kauphækkun með haustinu, og þeir, sem selja mjólk, fá samsvarandi hækkun miðað við 1. júní. Getur svo hver og einn séð, hversu hagstæð útkoman verður, og væri synd að segja, að stjórnarflokkarnir hefðu gleymt landbúnaðinum í þetta sinn.
Þá eru aðgerðir þessar ekki sérlega uppörvandi fyrir þá, sem eru að hefja búskap í sveitum landsins. Samkv. framfaraáætlun umbótaflokkanna átti að koma upp við Búnaðarbankann sérstakri lánadeild, er veitti frumbýlingum hagstæð lán. Enn fremur skyldi hafin veiting bústofnslána. Raunin er þó sú, að frumbýlingar hafa nær enga lánsfjármöguleika og veðdeild Búnaðarbankans er galtóm og meira en það. Hitt er svo athyglisvert, að í ríkisstj. gengur ekki hnífurinn á milli framsóknarmanna og kommúnista, nema þá rétt til málamynda, og ekki hefur heyrzt ein einasta óánægjurödd frá bændafulltrúum Framsfl. um stjórnarsamstarfið og stjórnarstefnuna. Og eftir bæjarstjórnarkosningarnar í vetur, sem hleyptu uggvænum hrolli í allt stjórnarliðið, sagði hæstv. forsrh., að úrslit þeirra ættu að kenna stjórnarliðum, að nú væri höfuðnauðsyn að taka upp enn nánara samstarf, en áður.
Það dregur enginn í efa, að hæstv. ríkisstj. hafi átt við ýmis vandamál að etja, síðan hún tók við völdum. En mikið af þeim vanda hefur hún skapað sjálf. Við síðustu kosningar töldu stjórnarflokkarnir það allra meina bót, ef takast mætti að gera Sjálfstfl. áhrifalausan. Á síðustu tveim þingum hafa þeir fylkt liði og sameinazt um að drepa svo að segja hverja einustu till., sem fram hefur komið af hendi sjálfstæðismanna. Nú loksins eftir nær tveggja ára strit, þegar ríkisstj. færir þjóðinni bjargráð sín og finnur gagnrýni og andúð úr öllum áttum, tekur hún að hrópa ákaft á tillögur frá sjálfstæðismönnum, fleiri tillögur til að fella, áður en hún fellur sjálf.
Hæstv. ríkisstj. finnur, að hún er að renna skeið sitt á enda. Viðfangsefni hennar er nú það eitt að stritast við að sitja sem lengst. Það alvarlegasta við bjargráð hennar er það, að þau eru einungis til bráðabirgða og munu varla endast þjóðinni yfir hábjargræðistímann, sem nú fer í hönd, hvað þá lengur. Þetta sér og veit hæstv. ríkisstj., og þetta grunar allan almenning. Alþjóð, sem undanfarnar vikur hefur fylgzt með skrifum stjórnarblaðanna um landhelgina og horft á máttvana ríkisstj. neyta síðustu orku sinnar til að kasta sjálfu fjöreggi þjóðarinnar á milli sín í fullkomnu ábyrgðarleysi, getur ekki borið neitt traust til valdhafanna lengur. Núverandi hæstv. ríkisstj. mun falla á vanefndum sínum. En við skulum vona, að trú allrar þjóðarinnar á landið og framtíð þess lifi, að menn haldi áfram að treysta því bezta í fari þingræðis og lýðfrelsis, að íslenzka þjóðin geri þá lágmarkskröfu til valdhafanna hverju sinni, að þeir skýri satt og rétt frá staðreyndum og gangi aldrei á bak orða sinna.