19.12.1957
Sameinað þing: 21. fundur, 77. löggjafarþing.
Sjá dálk 527 í B-deild Alþingistíðinda. (403)
1. mál, fjárlög fyrir árið 1958
Sigurður Ó. Ólafsson:
Herra forseti. Hv. síðasti ræðumaður talaði nú m.a. hátt um gengislækkun, sagði, að sjálfstæðismenn stefndu að henni, en hann og hans flokkur mundi standa á móti, svo að gengislækkun yrði ekki framkvæmd. Þá veit maður það. En minnast nokkrir hv. þm. þess, að þessi sami hv. þm. hafi nokkurn tíma haft hátt um hersetu hér á landi, um kosningasvik Hræðslubandalagsins við síðustu kosningar o.fl.? Jú, menn minnast þess. En hann hefur nú þegar kingt öllum þeim stóryrðum, hann skyldi þó ekki eiga eftir að kingja þeim stóryrðum, sem hann viðhafði nú í ræðu sinni, áður en hálfur annar eða tveir mánuðir eru liðnir.
Annars ætla ég aðeins nokkrum orðum að minnast á tvær brtt., sem meðþingsmaður minn, hv. 1. þm. Árn., og ég flytjum við fjárlagafrv. Önnur er um framlag til byggingar fjórðungssjúkrahúss á Selfossi og hin er um framlag til tveggja lítilla brúa í Árnessýslu. Um þessar till. ætla ég að fara nokkrum orðum.
Í Árnessýslu, Rangárvallasýslu og Vestur-Skaftafellssýslu munu nú vera um 12.000 manns eða nálægt því og fer fjölgandi. Á þessu svæði eru nú 8 læknishéruð með 8 starfandi héraðslæknum og þar að auki einn embættislaus starfandi læknir á Selfossi, eða níu læknar alls, en sjúkrahús ekkert, ekki svo mikið sem sjúkraskýli er að finna á þessu svæði. Og hvaða slys sem að höndum ber eða bráð veikindi, er ekki um annað að ræða, en bráðabirgðaaðgerð á staðnum og síðan að flytja sjúklinginn til Reykjavíkur, oft um 100–200 km langan veg, og eru það, eins og geta má nærri, oft erfiðar ferðir, þegar um vonda færð er að ræða að vetri til, og eru dæmi til, að oft hafi orðið að slysum. Það er langt síðan farið var að ræða um að byggja sjúkrahús á Suðurlandsundirlendinu, þó að það mál sé ekki komið lengra nú, en raun ber vitni um. Til þessa liggja ýmsar orsakir, sem ég mun ekki fara mikið hér út í, en þó get ég ekki stillt mig um að minnast á nokkur atriði í þessari sögu.
Það var um 1920, sem svo var langt komið eftir mikinn undirbúning heima í héraði, að hafizt var handa um að byggja sjúkrahús á Eyrarbakka. Áður en þetta hús var fullgert, skorti fé til áframhalds, svo að það varð að hætta við bygginguna, og höfðu þá einnig safnazt á það skuldir fyrir utan það fé, sem hafði verið safnað heima í héraði og lagt í það. Sú saga endaði svo, að þáverandi ríkisstj. eða ríkisvaldið tók húsið í sínar hendur ásamt áhvílandi bankaskuldum og gerði húsið — ekki að sjúkrahúsi eins og vantaði lítið á að væri gert, — nei, ríkisstj. gerði það að fangahúsi, og fangahús er það enn í dag. Allt það fé, sem félög og einstaklingar á Eyrarbakka og í héraðinu öllu höfðu lagt í sjúkrahúsbygginguna, en það fé var mikið á þeim tíma, lá grafið í steinsteyptum veggjum fangahússins, sem ríkið var nú orðið eigandi að og nefndi „Vinnuhælið á Litla-Hrauni“.
En hugmyndin um sjúkrahúsbyggingu á Suðurlandi féll ekki niður, þó að illa færi með þessa byrjunarframkvæmd. Undanfarin ár hefur verið unnið að málinu að forgöngu sýslunefndar Árnesinga, og þeim undirbúningi er nú þar komið, að sjúkrahúsinu hefur verið valinn staður á Selfossi, þar sem fengin er ágæt og rúmgóð lóð fyrir það. Teikning var gerð að byggingunni 1955 undir umsjón húsameistara ríkisins, samþykkt af honum. Heilbrmrh., sem þá var Ingólfur Jónsson, samþykkti einnig teikningarnar og leyfði bygginguna fyrir hönd heilbrigðismálastjórnarinnar.
Fjársöfnun til byggingarinnar hefur farið fram í héraðinu. Samkvæmt tilmælum sýslunefndar Árnesinga hafa allir hreppar sýslunnar lofað byrjunarframlagi, sem nemur um 100 kr. á hvern íbúa hreppanna. Þá hafa margir einstaklingar og félög innan sýslunnar lagt fram drjúgan skerf og halda áfram að safna. Má af félögum sérstaklega nefna kvenfélög Árnes- og Rangárvallasýslna, sem nú síðast stóðu að myndarlegu happdrætti, sem gefur sjúkrahússjóði verulega upphæð. Þá hafa ýmis önnur félög staðið að fjársöfnunum, og nefni ég þetta aðeins til þess að sýna hinn lifandi áhuga, sem fyrir er í héraðinu um framkvæmd þessa verks.
En þátt fyrir fjársöfnun heima fyrir, sem ég nú hef getið um, hefur ekki enn verið fyrir hendi nægilegt fé, til að hefja framkvæmdir við bygginguna. Þó stóðu vonir manna til á s.l. ári, að hægt yrði að byrja á yfirstandandi ári. Sótt var um fjárveitingu á fjárl. ársins 1957, en ríkið á samkvæmt sjúkrahúsalögunum að greiða 3/5 af byggingarkostnaðinum, og um fjárfestingarleyfi var einnig sótt, en hvorugt fékkst.
Þegar þessar staðreyndir blöstu við snemma á þessu ári og sýnt var, að 3–4 ár mundu líða a.m.k., þangað til sjúkrahúsbyggingin yrði svo langt komin, að sjúkrahúsið gæti tekið til starfa, þó að kleift yrði að hefja framkvæmdir á árinu 1958, vakti héraðslæknirinn á Selfossi, Bjarni Guðmundsson, máls á því við meðnefndarmenn sína í sjúkrahúsnefndinni, hvort ekki mundi fást samþykki sýslunefndar og annarra aðila til þess að taka læknisbústaðinn á Selfossi fyrir bráðabirgðasjúkraskýli og reka hann sem sjúkrahús til að byrja með. Bauðst læknirinn til þess að flytja úr bústaðnum, ef hann gæti fengið annað viðunandi húsnæði. Og úr þessu varð. Þetta er nú í undirbúningi, en hefur tafizt nokkuð, vegna þess m.a., að dregizt hefur í nokkra mánuði að fá nauðsynleg innflutningsleyfi og gjaldeyrisleyfi fyrir allra nauðsynlegustu áhöldum í þetta væntanlega sjúkraskýli, en vonandi leysist þetta og önnur formsatriði þessari framkvæmd viðkomandi næstu daga. Gert er ráð fyrir, að í læknisbústaðnum verði hægt að koma fyrir 10–12 sjúkrarúmum. Það skal tekið fram, að hér er aðeins um bráðabirgðaúrlausn að ræða. Undirbúningnum að byggingu sjúkrahússins verður haldið áfram jafnt fyrir þessu.
Samkvæmt sjúkrahúsalögunum skal eitt af fjórðungssjúkrahúsum í landinu vera á Suðurlandsundirlendinu. Gert er ráð fyrir, að væntanlegt sjúkrahús á Selfossi verði talið til þess flokks sjúkrahúsa. Í fjárlögum hvers árs er á 12. gr. veitt fé til læknisbústaða, sjúkraskýla og sjúkrahúsabygginga, annarra en fjórðungssjúkrahúsa. Á fjárlfrv. því fyrir 1958, sem nú er til meðferðar, er þessi upphæð 3 millj. kr. Þá er veitt á sérstökum lið til Fjórðungssjúkrahúss á Akureyri 300 þús. kr. Væntanlegt sjúkrahús á Suðurlandi fær ekkert fé af þeim 3 millj., sem veittar eru til sjúkrahúsanna, sem ég gat um áðan. Því var það, að ég og hv. samþingsmaður minn fórum fram á það við hv. fjvn., að hún tæki nú upp í till. sínar fjárveitingu í þessu skyni, en n. hefur ekki séð sér fært að verða við þeim tilmælum okkar. Því er það, að við flytjum nú brtt. við fjárlfrv. á þskj. 199, þar sem við leggjum til, að veittar verði á fjárl. fyrir 1958 500 þús. kr. til fjórðungssjúkrahúss á Suðurlandi, því að ekki verður hægt að hefja framkvæmdir við þetta, nema ríkisframlagið fáist.
Þá flytjum við brtt. við 13. gr. frv. á sama þskj., undir rómv. V, að veittar verði 200 þús. kr. til brúargerðar á Fossá og Dalsá hjá Tungufelli í Hrunamannahreppi. Þarna er um tvær venjulega frekar vatnslitlar ár að ræða, sem þó sérstaklega að vetri til geta orðið verulegur farartálmi, en yfir þessar ár eiga sex bændur að sækja, sem flytja mjólk frá búum sínum á hverjum degi. Árnar eru nokkuð langt frá bæjunum, og oft kemur fyrir, að þær eru ófærar, þegar að þeim er komið. Verður þá frá að hverfa og flytja mjólkina aftur heim til bæjar. Þegar svo fer, er bæði um afurðatap að ræða og mikil vinna og tími fer til einskis.
Við þm. Árn. höfum áður á nokkrum undanförnum þingum gert tilraunir til að fá fjárveitingu til þessara brúa og reyndar fleiri, en án árangurs. Verð ég að segja, að það er illa farið, þar sem hér er um litla upphæð að ræða til þess að gera, en mjög brýn þörf fyrir framkvæmdina.
Þess má geta, að þessar litlu ársprænur geta orðið svo illar yfirferðar, að legið hefur við slysum, þegar reynt hefur verið að brjótast yfir þær.
Þá hef ég minnzt á þessar tvær brtt., sem við flytjum við fjárlfrv. En það er eitt atriði enn viðvíkjandi fjárl., sem ég ætla að fara nokkrum orðum um.
Á fjárlfrv., eins og það var lagt fyrir af hæstv. fjmrh. í byrjun þings, var ákvæði í 12. gr., undir rómv. lið XIII, sem hljóðar um 50 þús. kr. framlag til leirbaða í Hveragerði. Þessi liður var áfram í frv. eftir 2. umr., en á síðustu stundu, þ.e.a.s. þegar frv. kemur til 3. og síðustu umr., skeður það, að meiri hl. fjvn. leggur til, að þessi fjárveiting skuli felld niður. Þessa till. meiri hl. er að finna á þskj, 189, 20. brtt. á því skjali. En hvaða stofnun er það, sem hér um ræðir, leirböðin í Hveragerði, sem hv. Alþingi hefur þrívegis áður veitt 50 þús. kr. til, en nú skal svipt þeim styrk? Ég vil fara nokkrum orðum um þetta vegna þessa tilefnis, sem hér um ræðir.
Það er álit þeirra, sem kynnt hafa sér málið, að í hveraleir og hveragufu búi lækningarmáttur. Þeir vísindamenn, sem leitað hefur verið álits hjá, hafa látið þá skoðun í ljós, að í Hveragerði væru möguleikar að reisa heilsuhæli, þar sem fólk gæti fengið bætta heilsu sína með hjálp hveragufu og hveraleirs. Einkum á þetta við um gigtveikt fólk og lamað. En til að reisa slíkt fullkomið heilsuhæli verða vitanlega að fara á undan nákvæmar rannsóknir, og þetta verður ekki framkvæmt nema með miklu fé. En það er hægt að byrja, þótt í smáum stíl sé, og það hefur verið gert í þessu tilfelli, Árið 1950 hóf landsspítalinn fyrir forgöngu prófessors Jóhanns Sæmundssonar lækningar með leirböðum í Hveragerði. Þessar tilraunir, sem hafnar voru, fóru fram í mjög ófullnægjandi húsnæði, enda gerðar sem tilraun, og var ekki haldið uppi undir forustu landsspítalans nema eitt sumar. En tilraunin hafði gefið það góða raun, að ekki þótti rétt að hætta með öllu. Þá var það, að hreppsnefnd Hveragerðishrepps ákvað að sjá um, að leirböðin störfuðu áfram, og kostaði þau. Starfsemin fór fram í því ófullnægjandi húsnæði, þar sem þau byrjuðu, en hreppsnefndin hóf undirbúning til að byggja hús, sem böðin gætu farið fram í, en úr framkvæmdum hefur ekki orðið enn vegna féleysis. En fé það, sem Alþingi hefur veitt undanfarin ár og vonazt var eftir að áfram héldi, átti að nota til byggingarinnar, það var m.ö.o. ekki rekstrar- eða eyðslufé.
Aðalráðunautur hreppsnefndarinnar í þessu máli hefur verið dr. Sigurður Sigurðsson heilsugæzlustjóri, og hefur hann nú komið fram með þá hugmynd að ætla leirböðunum rúm í fyrirhuguðu sundlaugarhúsi, sem á að byggja við hina stóru og myndarlegu sundlaug hreppsins. Hefur sú hugmynd verið rædd við landlækni, íþróttafulltrúa og menntmrh., eftir því sem oddvíti hreppsins hefur tjáð mér, og þessir aðilar allir tekið hugmyndinni vinsamlega og virzt vera henni hlynntir.
Staðreyndir málsins eru þá í stuttu máli þessar: Hreppsnefnd Hveragerðishrepps hefur starfrækt leirböðin undir lækniseftirliti við mjög ófullkomnar aðstæður hvað hús og annan umbúnað snertir, en með ótrúlega góðum árangri. Hefur margur fengið þar meina sinna bót, einkum gigtveikt fólk og lamað. Hreppsnefndin hefur einnig unnið ötullega að því að bæta aðstæðurnar og þá með nýrri byggingu við böðin. Nú hefur meiri hl. fjvn. lagt til að svipta hreppsnefndina þeim litla styrk, sem veittur hefur verið undanfarin ár, og þar með lagt þann stein í götu þessa merkilega máls, sem hæglega gæti orðið því að fótakefli, þar sem að því stendur enn sem komið er ungt og því fjárvana hreppsfélag, sem ekki getur komið þessu fram, eins og ég hef bent á, nema með utanaðkomandi hjálp. Ég legg eindregið til, að þessi till. meiri hl. fjvn. verði felld.