07.03.1958
Efri deild: 63. fundur, 77. löggjafarþing.
Sjá dálk 660 í B-deild Alþingistíðinda. (559)
100. mál, skattur á stóreignir
Jóhann Jósefsson:
Hæstv. ráðh. hefur nú gert sínar athugasemdir við það, sem ég var að segja, og lítils háttar komið inn á nokkrar af þeim fyrirspurnum, sem ég gerði, og verð ég að segja, að það er á engan hátt ýtarlegt og kannske til of mikils mælzt, að hæstv. ráðh. muni eftir því öllu, sem ég óskaði að fá að vita.
En að því er snertir eina fyrirspurnina, um birtinguna á stóreignaskattinum í því formi, að almenningur eigi aðgang að henni, þá taldi hæstv. ráðh., að það gæti vel komið til mála. Ég tel það líka mjög nauðsynlegt. Það er ýmislegt, sem gerir það að verkum, að þeim, sem fyrir barðinu á svona stóreignaskatti verða, hljóta að detta í hug efni og ástæður ýmissa annarra, sem fróðlegt væri að vita, hvort verða á sama hátt fyrir svipuhöggum skattinnheimtunnar og þeir.
Fyrir nokkrum dögum las ég í einhverju blaði ritgerð eftir andlegan fóstra hæstv. fjmrh., Jónas Jónsson fyrrv. alþm. og ráðherra, og þar lætur hann þess getið um einn ákveðinn ráðherra, sem nú er í þessu landi, að hann muni hafa, ég man ekki, hvort það voru 300 þús. eða milli þrjú og fjögur hundruð þús. í árlegar tekjur, og tíundaði þær í liðum. Þegar svona upplýsingar koma fram, getur maður spurt sjálfan sig: Hve miklum stóreignaskatti verður þessi að svara?
Ég þykist vita, að hæstv. ráðh. rengi ekki þennan sinn andlega fósturföður (Fjmrh.: Ekki held ég, að ég mundi vilja skrifa undir allt, sem hann hefur sagt um mig t.d.) — þó að það sé ekki allt, sem hann segist geta skrifað undir frá honum. En það var heldur ekki rætt um hæstv. fjmrh. í þessu sambandi, ég skal taka það fram. (Fjmrh.: Ætli það gildi ekki sama um mig og aðra?) En á hinn bóginn gæti maður ímyndað sér, að það gæti ekki verið stórmikill munur á tekjum þess hæstv ráðh., sem Jónas Jónsson skrifaði um, og tekjum hæstv. fjmrh., ef á þá pósta og bitlinga er litið, sem hvorum um sig hafa opinberlega fallið í skaut.
Hæstv. ráðh. fann það að mínum málflutningi, að mér væri ekki málið nógu kunnugt, ég hefði ekki kynnt mér það nægilega og verið of stórorður í garð framkvæmdarvaldsins í þessu efni. Það er ýmislegt, sem maður hefur rekið sig á þessa daga. Þó að ég hafi ekki mikinn tíma afgangs frá mínum störfum til þess að kynna mér nákvæmlega allar þær krókaleiðir, sem farnar eru af ríkisvaldinu nú á dögum til þess að ná sér niðri á þegnunum á þennan hátt, sem gert hefur verið með stóreignaskattinum, þá er það ýmislegt, sem hefur komið á mínar fjörur af upplýsingum, sem ég tel standast gagnrýni og gerir það að verkum, að maður getur varla verið öllu mildari í dómum um herferð hæstv. fjmrh. að þessu sinni á hendur skattborgaranna í landinu, en ég var.
Hæstv. ráðh. endurtók núna ræðu, sem ég heyrði hann halda fyrir nokkrum dögum í hv. Nd., þó að ég eigi þar ekki sæti, um harkalega skattheimtu af hálfu Sjálfstfl., sem Sjálfstfl. hafi gortað af. Hann sagði það nú ekki þá, en hann sagði núna, að hann hefði gortað af því.
1950, þegar lagður var á sá stóreignaskattur, sem hann er að vitna í og telur sjálfstæðismannalöggjöf, eignar hann þeim hana að öllu leyti, þá var hæstv. fjmrh. líka fjmrh., svo að hann bar ábyrgð sérstaklega á allri skattalöggjöf, sem þá var sett. Ég er ekkert að mæla mig eða aðra sjálfstæðismenn undan því, sem samþykktu till. hæstv. ráðh. í því efni undir „pressu“ frá honum. En hann getur heldur ekki mælzt undan því, að hann sem fjmrh. bar höfuðábyrgðina á þeim frv. um skattalöggjöf, sem þá var sett, þó að það væru sjálfstæðismenn, sem stóðu að stjórninni með framsóknarmönnum þá.
Svo sagði hann það um þennan yfirdómstól þarna í matinu, að ég hefði farið of hörðum orðum um svo mæta menn, sem væru kosnir af alþingi og útnefndir af hæstarétti. Ég átti nú ekki við þá sérstaklega, vegna þess að ég hygg, að það sé lítið til þeirra kasta komið af þessum málum enn þá. En það verða áreiðanlega miklar kærur og málaferli út af þessari skattalöggjöf, sem von er til. Og þeir, sem ég átti frekar við í hörðum orðum um álagningu skattsins, eru þeir, sem hæstv. ráðh. var svo móðgaður yfir að ég nefndi handlangara, það er nú ekki góð íslenzka, en við skulum segja verkfæri. — það eru þeir menn, sem eru frumverkfæri hæstv. ráðh. í því að meta eignirnar á þann hátt, að hægt sé að reikna út skattinn eins og raun hefur á orðið.
Ég skal til að sýna fram á, hvað fram af manni getur gengið í þessu efni á sumum sviðum í því, sem gerzt hefur undir stjórn hæstv. fjmrh., geta þess, að ég veit um mann, sem fyrir 40 árum, þegar Eimskipafélag Íslands var stofnað, keypti hlutabréf upp á 750 kr. Það var í þann tíð, eins og allir vita, að Eimskipafélagið var reist á þjóðlegum grundveill og einingu hjá landsmönnum um að leggja fram af sínum eigin peningum hlutafé, og félagið hefur á engan hátt brugðizt vonum Íslendinga, heldur hefur bjargað þjóðinni á margan hátt frá fæðuskorti, a.m.k. í tveimur stórstyrjöldum. Í þetta félag, þetta uppáhaldsfélag landsins, lagði þessi maður í 750 kr. á sinni tíð. Þau bréf eru núna af starfsmönnum, svo að ég segi ekki handlöngurum hæstv. ráðh., metin á 77.304 kr., bréf, sem voru 750 kr. að nafnverði. Hæstv. ráðh. mun segja, að það sé langur tími, sem sé liðinn, og margt hafi breytzt, en það hefur ekki breytzt neitt hvað snertir arðinn af þessu hlutafé, því að þau eru þess vegna ekkert meira virði í dag, hvorki að frumverði né hvað arð snertir, því að það hefur verið skylt að opinberri tilhlutan, að Eimskip borgaði ekki nema 4%, og það er enn þá í gildi. Þar tel ég, að hið opinbera, ríkisvaldið og ef til vill Alþingi, eigi líka sinn þátt í, að arðgreiðsla af þessum hlutabréfum hefur haldizt í þessu sama lága formi. Nú þóknast ríkisvaldinu að segja við þennan mann: Hlutabréfin þín, 750 kr., metum við í dag á 77.304 kr., og nú skaltu gjalda í stóreignaskatt af þessum bréfum, fyrir utan allt annað náttúrlega, fyrir utan eignarskatt og útsvar og því um líkt, sem kemur til greina, 2.118 kr., sem er sem sagt þrefalt nafnverð hlutabréfa, sem ekki gefa af sér nema 4%. Þetta er eitt dæmið. Þau verða sennilega nokkuð mörg Eimskipafélagshlutabréfin í höndum einstakra manna, sem kalla á háan skatt eftir reglu hæstv. ráðh.
Ég veit ekki, ég hef heyrt ýmsar tölur nefndar, en ég hef heyrt talað um fleiri tugi millj., sem Eimskipafélagið verði krafið um fyrir sams konar hlutafjáreign og hér er um að ræða, og ég skal ekki segja um það, hvort Eimskipafélagið rís undir því gjaldi öllu. En illt verk hefði það þótt á undanförnum árum, hver sem hefði lagt stein í götu þess félags á svipaðan hátt og ríkisvaldið virðist gera með þessari stóreignaskattsálagningu. Og þó að ég segði, að þetta væri falsaður grundvöllur, sem lagður væri til grundvallar með svona háu mati, þá tek ég það ekki aftur. Ég tek það ekki aftur. Það er falskur grundvöllur, að hlutabréf, sem eru 750 kr. að nafnverði og má ekki svara af nema 4%, séu allt í einu kölluð vera virði 77 þús. rúmlega og skattur lagður á eftir því.
Ég hef náttúrlega hvorki þekkingu né aðstöðu til að fara út í öll einstök atriði, sem gætu hér komið til greina. Hæstv. ráðh, hefur bæði nóg efni fyrir hendi og hjálparsveina til þess að láta gera á allt annan veg, en einstakur þingmaður getur gert.
Ég hef tilfært þetta dæmi með hlutabréf Eimskipafélagsins. Ég skal taka annað dæmi, sem mér er líka kunnugt um. Það er um fasteignamat. Ég veit um eiganda, sem er búinn að eiga sömu fasteignina í tugi ára. Gamla fasteignamatið var kringum 245 þús. Aðrar eignir hjá þessum eiganda eru ekki teljanlegar. Nettóeign hans hefur lækkað, frá því að stóreignaskatturinn var lagður á skv. lögum 1950, sem eðlilegt er, því að hann hefur staðið undir afgjöldum af honum. Stóreignaskattur lagður á hann fyrir utan félagsskil var árið 1950 ca. 170 þús. kr., svo að það er eðlilegt, að eigur hans hafi á þessu tímabili minnkað, þessa gjaldanda. En þegar hæstv. ráðh. nú kemur og leggur hendur á hann, þá voru það engar 170 þús., sem hann á að bæta við sig, nei, það eru 579 þús., sem hann á að borga eftir núverandi stóreignaskattslöggjöf hæstv. fjmrh.
Hæstv. ráðh. heldur ekki, að þessi skattur geti gert mikið ónæði í framleiðslunni eða í atvinnulífinu. En ég ímynda mér, þegar um þennan fasteignaeiganda er að ræða, að hann eigi ekki annars úrkosti, en að láta selja fasteignina til að greiða skattinn. Nei, það er ekki alveg út í bláinn, sem ég sagði, að það væri a.m.k. sú tilhliðrun æskileg á þessum lögum, að frestur til greiðslu væri stórlengdur og vextir lækkaðir.
Það er kunnugt, að varasjóður hlutafélaga er reiknaður sem eign hluthafa í félögum núna eftir mati hæstv. fjmrh. Varasjóður hlutafélaga er reiknaður sem eign hluthafa í félögunum, þegar metin er hlutafjáreign hans, þó að vitað sé, að varasjóðurinn er háður svo ströngum reglum skv. lögum, að ógerlegt er að greiða hann eða hluta af honum til hluthafanna nema greiða meginhluta upphæðarinnar í skatt til ríkisins. Það er boðorð, sem bæði mér og öðrum er löngu kunnugt með varasjóð, að það er ekki hægt að fá hann út strafflaust, þ.e.a.s.: hann fer mest í skatt til ríkisins, eins og er, ef hann er tekinn út. En þegar hæstv. núv. fjmrh. með sínum kommúnistabræðrum kemur til þess að heilsa upp á skattþegnana, þá er varasjóður í hlutafélögum reiknaður sem eign hluthafa í félögunum og vitaskuld vísvitandi til þess að geta hækkað á þá skattálagninguna. Eigi að skipta upp eignum í félögum, þegar félögum er slitið, eru allar eignir þeirra hluthafa skattskyldar — og var áður en þetta kom til greina — til ríkissjóðs á sama ári, eins og um tekjur væri að ræða.
Hér virðist mér, að þurfi að breyta í lögunum
því að reikna ekki varasjóð í félögum sem eign hluthafa. Það gerir mjög skakka útkomu hvað snertir skattgreiðanda, sem skrifaður er fyrir varasjóðnum, og er skatttekja, sem er byggð á fölskum forsendum. Rétt mat hluthafa á eign getur aldrei verið annað, en nafnverð hlutabréfanna, nema árlega sé greiddur hærri arður, en innlánsbankavextir eru í landinu.
Ég vil nú bæta þeirri spurningu við til hæstv. ráðh., hvort honum finnist vera vit og sanngjarnt og lögspeki og rétt stjórnarfar í því, að 750 kr. hlutafjáreign, sem í meira en 40 ár hefur ekki verið greiddur af hærri ársarður en 4%, beinlínis vegna lagafyrirmæla, skuli nú metin hluthafa á 77.304 kr. og honum gert að greiða 2.118 kr. í skatt af þeirri eign, eða sem svarar þrefaldri eignaupphæðinni að nafnverði.
Mér virtist hæstv. ráðh. vera fjarskalega ánægður með þessa sína löggjöf, og ég vil gjarnan gefa honum tækifæri til að láta í ljós sérstaka ánægju yfir þessari aðferð á skattheimtu.
Hæstv. ráðh. sagði, að rétt væri að ræða ekki einstakar brtt. hér, heldur láta málið fara til nefnda, o.s.frv. Ég veit vel, að það er rétt regla og heyrir til, og ég vona þá, að hv. formaður fjhn. hraði ekki svo aðgerðum n., að ekki megi bera við að koma þar fram rökstuðningi á brtt. við lögin, sem eru nauðsynlegar.
Ég hef enn eitt dálítið nærtækt dæmi um tillitssemi skattkrefjandans hvað snertir einstaka menn, þegar verið er að leggja skatt á stóreignir. Ég er sem stendur starfsmaður hjá samlagi til útflutnings á skreið, og þar er hver eyrir borgaður út til skreiðareiganda, þegar frá er dreginn allur almennur kostnaður, en í séreignasjóð er látinn lítill hluti, — ég held það sé 1/4% af viðskiptum hvers og eins, og þessi séreignasjóður var í árslokin 1955, — það var síðasti reikningur, sem fyrir lá, þegar ákvörðun var tekin um skatt á stóreignir, — þá var þessi séreignasjóður, sem samlagsmenn eiga, eftir bókum félagsins 540.825 kr. Nú er af handlöngurum, — ég freistast, hæstv. ráðh., til þess að nota þetta orð, — nú er þessi séreignasjóður margfaldaður, ekki með 5% og ekki með 10% og ekki með 20% og ekki með 100%, hann er margfaldaður með 554%, og meðlimum er gert að greiða skatt af þeirri eign. Þar með er því slegið föstu, að eign samlagsins, sem enga aðstöðu hefur til eignasöfnunar, sé 3 millj. kr. Það er ekkert nema þessi séreignasjóður, sem var 540 þús. í árslok 1955, en nú er skattkrefjandinn búinn að meta það upp í 3 millj. kr. Svo á að ganga á þá, sem þarna standa að frjálsum samtökum á afurðasölu og eru meðlimir samlagsins, og deila því á þá eftir viðskiptunum sennilega og láta þá greiða stóreignaskatt af því.
Dæmi eru þess, að hlutabréf í félögum hafi verið margfölduð af sama starfsliði, sem hæstv. ráðh. var svo móðgaður yfir að ég kallaði handlangara, — það eru dæmi til þess, að hlutabréf í félögum hafi verið margfölduð með 5.000% og upp í 6.000%. Til hvers er þetta gert? Í hvers anda er þetta gert? Eftir hvers boði er þetta gert? Þetta hlýtur að vera gert skv. undirlagi eða a.m.k. í fullu samræmi við vilja hæstv. fjmrh. Ég held, að þó að ég hafi nefnt svo að segja stjarnfræðilegar margföldunartölur þarna, að það séu til dæmi, sem ég hef ekki liggjandi fyrir framan mig hér núna, að það séu til dæmi um enn þá grófari margföldun á þessu sviði. Svo segir hæstv. fjmrh. ósköp sakleysislega: Ja, ég hef ekkert gert í þessu annað, en er í lögunum, þar er það svona o.s.frv. — Já, það er í lögunum, en fjmrh. hefur staðið á bak við þessa löggjöf. Hún er gerð, eins og margt fleira í núverandi stjórnarsamstarfi, sérstaklega til að þóknast stærsta stjórnarflokknum, kommúnistunum. Þeir hafa látið opinberlega í ljós velþóknun á þessari löggjöf og þessum aðferðum. Slíkt er alveg í samræmi við það, þegar þeir sovétrússarnir fóru að eltast við bændastéttina hér á árunum, og því var vitaskuld ekki stefnt að almenningi, eins og hæstv. ráðh. mundi vilja segja um stóreignaskattinn, nei, það var að kúlökkunum, stórbændunum, sem aðgerðir þeirra beindust. En þegar fram í sótti, lenti sá skattur á miklu fleiri mönnum, á smábændum, sem jafnvel áttu ekki nema eina kú í fjósi. Hugtakið kúlakkar var teygt, átti fyrst að eiga við „auðvaldið“, en svo var hugtakið teygt yfir á allan almenning, eins og vill verða hjá of frekri skattheimtu, sem hæstv. ráðh. er svo vel kunnugt um.
Ég sagði í upphafi, að þetta mundi líklega vera sá liðurinn í áætlun hæstv. ríkisstj., sem hefði náð til fullrar afgreiðslu í bili a. m. k, hjá stjórninni. Kommúnistarnir hafa látið í ljós ánægju sína og framsóknarforkólfarnir látið sína liðsmenn taka undir þann kommúnistíska söng í þessu efni. En mér er bara spurn: Getur þetta ekki endurtekið sig, alveg eins og þetta hefur endurtekið sig núna eftir sjö ár? Getur ekki risið upp þörfin enn þá og kröfurnar um það hjá kommúnistunum að ganga enn nær þessum mönnum, sem hafa verið dæmdir í tvenna stóreignaskatta með stuttu millibili?
Það er almennt álitið hjá leikmönnum, — og ég tel mig til þeirra í þessum efnum, — að þessi skattheimta hæstv. ríkisstj: gangi í bága við stjórnarskrá landsins. Það getur verið, að svo verði að sverfa til þrautar, að leggja slíkt undir dómstóla, — ég skal ekkert um það segja, — en mér er kunnugt um, að það eru margir greindir menn, sem álíta, að svo sé. Þess vegna vildi ég enn þá ítreka við hæstv. ráðh., að reynt yrði að milda ákvæði þessara laga með skynsamlegum breytingum, svo að a.m.k. væri einhver von fyrir þá, sem undir þeim eiga að búa, að geta risið undir gjaldinu.
Að því er snertir skattinn og hvað hann snertir aðalatvinnuveg landsins, sjávarútveginn og iðnaðinn í sambandi við hann, þá hygg ég, að fyrir liggi átakanleg dæmi um svo undarlegan útreikning á tekjum manna og eignum á því sviði, að það sé meinlaust orð, þó að þeir, sem fyrir því standa, séu kallaðir handlangarar, því að þeir þurfa ekki alltaf að vera hroðvirkir, þó að það séu handlangarar, sem vinna verk. Það er almennt álitið af velgreindum mönnum á þessu sviði, að hroðvirknin í vinnslu skattsins sé alveg framúrskarandi þrátt fyrir þá mörgu tugi manna, sem hæstv. ráðh. hafði á launum í allt haust við að remba útreikningunum af, sem þó ekki varð lokið svo snemma sem hann vildi, og þess vegna urðu bráðabirgðalögin um framlengingu að koma til greina.
Ég er svo, þrátt fyrir það að ég hafi nefnt það sem dæmi, sem er alls ekki tæmandi á því sviði, sem ég hef, reiðubúinn að ræða við hæstv. ráðh. annaðhvort í áframhaldi núna við þessa 1. umr. eða við 2. umr., ef heilsan leyfir, um fleiri hliðar á þessu máli og einnig um aðrar hliðar á hans fjármálastjórn, sem er farin að ganga fram af fleirum, en mér. Ég heyrði það á honum, að honum þótti ég vera hér illa að því kominn að ræða um þetta mál. Það snertir fleiri en mig, og ég held, að hann verði, hæstv. ráðh., að sætta sig við það, á meðan ekki koma ákvæði um að binda fyrir munninn á þingmönnum, að maður láti sitt álit hér í ljós á Alþ. á þeim sviðum, sem Alþ. fær eða kemst að því að tala um fjármálin nú orðið.