17.02.1959
Neðri deild: 78. fundur, 78. löggjafarþing.
Sjá dálk 80 í C-deild Alþingistíðinda. (1448)
33. mál, rithöfundaréttur og prentréttur
Frsm. (Benedikt Gröndal):
Herra forseti. Frv. það, sem hér kemur til 2. umr., fjallar um, hvort taka megi af segulbandstækjum gjald, sem renni til höfunda tónlistar, fyrir það, að á þessi tæki sé tekin upp tónlist og endurflutt. Á s.l. ári mun STEF hafa byrjað að innheimta slíkt gjald af segulbandstækjum. Nú er það tilgangur frv. að takmarka rétt til þess að innheimta slíkt gjald við það, að notkun segulbandsins sé í hagnaðarskyni, m.ö.o.: ef ekki er hægt að færa sönnur á, að segulbandstæki sé notað í beinu hagnaðarskyni, þá á ekki að vera réttur til að innheimta slíkt gjald.
Út af þessu frv. hafa orðið allmiklar umræður í blöðum og manna á meðal, og hafa forsvarsmenn STEFS og höfundaréttarins mótmælt því mjög harðlega.
Hér er um að ræða mjög vandasamt atriði í sambandi við það, hvort eða á hvern hátt höfundar tónverka og raunar ýmislegra annarra listaverka, því að það má alveg eins flytja talað mál og leikið eða sungið á þessi tæki, eigi að fá greiðslur fyrir sín verk. Flm. frv. eru tvímælalaust þeirrar skoðunar, að tónskáld og aðrir listamenn eigi að fá fullkomlega sanngjarna greiðslu fyrir verk sín. En hér er um það að ræða, á hvern hátt eigi að innheimta þessa greiðslu, á hvern hátt hægt sé að innheimta hana.
Það er skoðun okkar, að varla sé hægt að fara út á þá leið að innheimta árlegum skatt af öllum endurflutningstækjum. Hér er aðallega um að ræða segulbandstæki, en það er ekki að vita, hvenær fram geta komið á almennan markað fleiri tegundir af endurflutningstækjum, sem væntanlega mundu líka koma til greina. Notkun þessara endurflutningstækja er á margan hátt og í mörgu skyni. Þar sem tækin eru notuð í verzlunum, veitingahúsum eða á annan hátt til þess að hagnast á þeim, er tvímælalaust rétt að taka af þeim gjald. Hins vegar teljum við einkanotkun á þessum tækjum vera svo margvíslega, að það sé ómögulegt að leyfa, að slíkt gjald sé tekið, hvað sem við tækið er gert. Það er til fólk, sem fær slík tæki til afnota í nokkur ár, eingöngu til að nota þau til aðstoðar við tungumálanám. Það er til fólk, sem notar slík tæki eingöngu til að þjálfa sig í leiklist eða framsagnarlist, og fleiri dæmi mætti nefna, þar sem væri ósanngjarnt að taka skatt af tækinu til tónskálda eða annarra höfunda. Nú er það svo, að þessi tæki verða fullkomnari með hverju ári, það er meira og meira af þeim framleitt og þau eru um leið að verða ódýrari. Þannig er fleira og fleira fólk, sem getur eignazt þessi tæki. Það er hægt að fá stór og dýr tæki, sem ekki verða flutt á milli, það er hægt að fá tæki, sem hafa má í vasa sínum. Ég hygg, að það sé mjög varhugaverð braut að ætla að taka árlegan skatt af öllum slíkum tækjum og ekki séð fyrir endann á því, hvert sú leið muni færa okkur. Mér finnst, að við ættum að muna, að í raun og veru er maðurinn sjálfur með sínum hæfileikum slíkt endurflutningstæki. Við getum lært kvæði, og við getum lært lög, og við flytjum þetta sjálfum okkur og öðrum til ánægju. Ég er ekki frá því, að það gæti, ef þessi leið væri farin á enda, komið að því, að við yrðum að stinga nokkrum aurum í bauk, í hvert skipti sem við höfum yfir kvæði eða í hvert skipti sem við raulum lag. Þetta er örlítið ýkt, kunna menn að segja. En mér sýnist, að þetta ýkta dæmi gefi ljósa hugmynd um, hvílíkir erfiðleikar eru á að innheimta höfundalaun af öllum þeim tækjum, sem geta endurflutt listaverkin. Mér sýnist, að það verði að stefna að því, að höfundarnir fái réttláta og sanngjarna greiðslu fyrir verk sín og þessi greiðsla verði innheimt við það, sem kalla mætti frumflutning, þannig að skáldið fái sín laun í sambandi við útgáfu bóka eða blaða, að tónskáldið fái sín laun í sambandi við útgáfu á nótum eða við útgáfu á hljómplötum, síðan verði að gilda reglur um það, að aftur sé innheimt af þeim, sem beinlínis nota þetta í hagnaðarskyni, þar á meðal af útvarpsstöðvum og af ýmsum öðrum stofnunum, en ómögulegt sé að halda áfram að innheimta í hvert skipti sem farið er með verkið eða hluta úr því í öðrum tilgangi, en þar verði það gjald, sem fæst af hljómplötum, nótum og bókum, að nægja, til þess að höfundurinn eða tónskáldið fái það, sem því ber fyrir sitt verk. Ég tel því, að hér sé ekki um að ræða neina deilu um það, hvort tónskáld eða aðrir listamenn, sem þarna koma til greina, eigi að fá greiðslu fyrir sitt verk, það sé ekki um það að ræða, hvort þeir eigi að hafa rétt til þess að innheimta þá greiðslu, heldur eingöngu um það, hvernig eigi að innheimta hana, m.ö.o.: þetta er deila um innheimtuaðferðir, sem hér er um að ræða.
Ég vil taka það fram, að mál þetta hefur legið alllengi eða frá því seint á fyrra ári í nefnd og var fyrir nokkru afgreitt úr menntmn. þessarar hv. d. á þann hátt, að allir nm. mæltu með samþykkt frv. Eftir að þetta nál. var lagt fram, bárust enn allmikil skjöl frá forráðamönnum STEFS. Í þessum skjölum voru mótmæli gegn frv. langt utan úr löndum, frá Genf og frá París og frá ýmsum öðrum stöðum, og í þessu frv. var e.t.v. eitt atriði, sem bent er á, sem krefst frekari athugunar, en því er þar haldið fram, að það sé brot á Bernarsáttmálanum að setja slíka löggjöf sem hér um ræðir. Af þeim orsökum þykir mér eðlilegt, að framhald á afgreiðslu málsins verði annaðhvort með þeim hætti, að þessari umr. verði frestað, eða þá að málið verði athugað gaumgæfilega fyrir 3. umr., þannig að það fáist upplýst, hvort forráðamenn STEFS fara með rétt mál og hvaða áhrif þessi fullyrðing þeirra, sem nýlega barst, kunni að hafa á framgang málsins.