01.04.1959
Sameinað þing: 34. fundur, 78. löggjafarþing.
Sjá dálk 262 í D-deild Alþingistíðinda. (2161)

99. mál, lán vegna hafnargerða

Flm. (Sigurður Bjarnason):

Herra forseti. Það mun almennt viðurkennt, að góðar og öruggar hafnir séu frumskilyrði sjósóknar og siglinga í öllum löndum. Hafnirnar verða einnig að batna og stækka í samræmi við stækkun þeirra skipa, sem þjóðirnar nota. Því miður er verulegur misbrestur á því, að þetta hafi gerzt í okkar landi. Vélbátaflotinn og togararnir hafa stækkað að miklum mun, en umbæturnar á hafnarskilyrðunum hafa ekki haldizt í hendur við þessa stækkun skipanna. Þess vegna er útgerð á mörgum stöðum og í ýmsum þróttmiklum og ágætum verstöðvum víða miklum vandkvæðum bundin á þessum nýju og fullkomnu skipum, sem miklu fjármagni hefur verið varið til þess að eignast, bæði af hálfu þeirra, sem skipin eiga, atvinnuveitenda, bæjar- og sveitarfélaga og af hálfu þjóðfélagsins í heild. Það er þannig staðreynd, sem almennt er viðurkennd, að bætt hafnarskilyrði séu frumskilyrði aukinnar útgerðar, og í kjölfar aukinnar útgerðar kemur hins vegar aukin útflutningsframleiðsla og meiri gjaldeyristekjur í þjóðarbúið. Þannig má segja, að heildarafkoma þjóðarinnar sé mjög háð því, hvernig að útgerðinni er búið að þessu leyti, hvernig hafnarskilyrðin eru og hvernig til tekst um útgerð og rekstur þeirra skipa, sem þjóðin á, á hverjum tíma.

Ég hygg, að það muni almennt viðurkennt nú, að eina varanlega leiðin, ef um varanlega leið má á annað borð tala, út úr því efnahagsöngþveiti, sem hér ríkir nú, sé aukning framleiðslunnar, það að skapa meiri arð af starfi þjóðarinnar til skipta milli einstaklinga hennar og starfsstétta. En því aðeins er mögulegt að auka framleiðsluna, að kraftar þjóðarinnar séu hagnýttir til fulls. Það gerist ekki nema með því, að framleiðsluskilyrðin víðs vegar um land verði hagnýtt. Fólkið í öllum landshlutum verður að hafa aðstöðu til þess að starfa þar og njóta góðra lífskjara og sambærilegra við þau, sem fólkið í þéttbýlinu nýtur. Þetta er grundvallaratriði, sem Alþingi verður fyrst og fremst að gera sér ljóst. Góðar og fullkomnar hafnir í öllum landshlutum eru hornsteinar útflutningsframleiðslu okkar. Á þessu vaknaði raunar skilningur, þegar er hin verklega viðreisn og uppbygging landsins hófst í lok 19. aldarinnar.

Árið 1894 er byrjað að veita fé á fjárlögum til lendingarbóta. Ég hef aflað mér skýrslu um það frá vitamálastjórninni, hvernig þátttöku ríkisins hefur verið háttað í hafnargerðum allt frá árinu 1894 til þessa dags, og er það mjög fróðlegt, og getur þar einnig að líta upplýsingar um það, hve mikið einstök bæjarog sveitarfélög hafa lagt fram í þessu sama skyni.

Á tímabilinu 1894–1911 eru lagðar fram úr ríkissjóði 45.875 kr. til hafnargerða, á tímabilinu 1912–16 samtals 528.749 kr. Það er fyrst árið 1943, sem framlög ríkissjóðs komast yfir eina millj. kr., og má af því marka, úr hversu litlu þjóðin hefur í raun og veru haft að spila á þessu tímabili, lengstum á því tímabili, sem liðið er, síðan hin verklega uppbygging hófst í landinu. Samtals hefur ríkissjóður á tímabilinu 1894–1958 að báðum árum meðtöldum lagt fram beint úr ríkissjóði 88.501.426 kr. til hafnarframkvæmda. Við það bætist, að síðan á árinu 1945 hefur verið lagt fram úr svokölluðum hafnarbótasjóði 25.475.596 kr. Í þessu sambandi vil ég geta þess, að hafnarbótasjóður er stofnaður með lögum frá 1945, og er höfuðmarkmið hans að stuðla að bættum hafnarog lendingarskilyrðum, þar sem aðstaða er góð til sjósóknar og framleiðslu sjávarafurða. Sjóðurinn var stofnaður með 3 millj. kr. framlagi af tekjum ársins 1943 og síðan af nokkru árlegu framlagi. Að þessum sjóði hefur orðið stórkostlegt gagn, sem sést bezt á því, að úr honum hefur samtals verið varið á 13 árum rúml. 25 millj. kr. til hafnar- og lendingarbóta í landinu. Á sama tíma, þ.e.a.s. á öllu tímabilinu frá 1894, hefur verið veitt beint úr ríkissjóði rúmlega 88.5 millj. kr. Þá hefur síðan árið 1946 verið varið samtals 9.3 millj. kr. úr ríkissjóði til landshafna. Landshafnir eru, eins og kunnugt er, tvær samkv. lögum, í Keflavík og Njarðvíkum og Rifi á Snæfellsnesi. Úr ríkissjóði hefur samtals verið varið til þessara tveggja hafna 9 millj. kr., þ.e.a.s. 4 millj. kr. til Keflavikurhafnarinnar, landshafnarinnar, og 5 millj. kr. til Rifshafnarinnar beint úr ríkissjóði. Loks hefur verið varið síðan árið 1946 3 millj. kr. til svokallaðra ferjuhafna, en það eru hafnir, sem fyrst og fremst hafa verið byggðar í þágu samgangna í landinu. Þær hafa verið byggðar í ýmsum sveitahéruðum í sambandi við þjóðvegi og áætlunarferðir bifreiða og flóabáta, og hefur orðið að þeim stórmikið gagn. Samtals hefur þá úr ríkissjóði og hafnarbótasjóði til landshafna og ferjuhafna verið varið síðan 1894 126.312.434 kr. Þetta er allt og sumt, sem í milli 60 og 70 ár, hefur verið varið til hafnar- og lendingarbóta á Íslandi úr ríkissjóði eða frá stofnunum ríkisins. Samtals hefur hins vegar verið varið úr ríkissjóði og frá bæjar- og sveitarsjóðum 303 millj. 541 þús. kr. til hafnargerða á landinu. Er þá meðtalinn allur kostnaður, sem bæjar og sveitarfélög ásamt ríkinu hafa haft af þessum framkvæmdum.

Ég vil geta þess, að samkv. upplýsingum vitamálaskrifstofunnar hefur samtals verið unnið á 101 stað að hafnargerð og lendingarbótum á landinu.

Ég vænti, að þessar tölur sýni, að framlög til hafnargerða og lendingarbóta í þágu útvegs og siglinga í landinu hafa ekki hækkað neitt nándar nærri í hlutfalli við hina almennu hækkun, sem orðið hefur á rekstrarútgjöldum ríkissjóðs. Að vísu má segja, að svipuðu máli gegni um framlög til sumra annarra verklegra framkvæmda, eins og t.d. til vega- og brúargerða.

Ég álít, að löggjafarvaldið og fjárveitingavaldið verði að gera sér það ljóst, að hér er um háskalega þróun að ræða. Undirstöðuframkvæmdir framleiðslunnar dragast saman, fá minni og minni skerf af því fé, sem Alþingi hefur til ráðstöfunar hverju sinni, en ríkisbáknið dregur hins vegar stöðugt til sín meira og meira fjármagn. Hlutur framleiðslunnar þrengist og verður minni, en ríkisbáknið heldur áfram að þenjast út.

Ég hygg, að það sé bersýnilegt, að ríkissjóður hafi ekki bolmagn til þess að auka nú í ár eða á allra næstu árum framlög sín til hafnargerða og lendingarbóta, eins og fjárreiðum ríkisins er nú komið. Þess vegna er það skoðun mín og okkar annarra flm. þessarar till., sem hér liggur fyrir, að fara beri nýjar leiðir í þessum efnum, þ.e.a.s. fyrst og fremst verði að taka lán, erlend lán, til hafnarframkvæmda, þar sem ekki er fjármagn fyrir hendi í íslenzkum lánastofnunum til þess að standa undir þessum þörfum. Í þessu felst í raun og veru engin nýjung, einstakar hafnir hafa áður tekið erlend lán, bæði fyrr og síðar.

Í þessu sambandi vil ég minna á það, að á s.l. þingi var samþykkt till. frá nokkrum hv. þingmönnum um framkvæmdaáætlun um hafnargerðir og endurskoðun hafnarlaga og laga um hafnarbótasjóð. Segir þar á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta:

„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að láta í samráði við vitamálastjóra gera 10 ára áætlun um nauðsynlegustu hafnarframkvæmdir í landinu, og sé fyrst og fremst við það miðað, að framkvæmdirnar geti stuðlað að öruggri og aukinni útflutningsframleiðslu. Einnig verði endurskoðuð gildandi lagaákvæði um skiptingu kostnaðar við hafnargerðir milli ríkis og sveitarfélaga svo og ákvæðin um landshafnir og önnur þau atriði laga um hafnargerðir, er ástæða þykir til að breyta með hliðsjón af fenginni reynslu og til samræmis við aðrar niðurstöður athugunar þessarar. Jafnframt verði endurskoðuð lögin um hafnarbótasjóð og athugað, hvort ekki sé tiltækilegt að efla starfsemi hans, svo að hann geti m.a. veitt hagkvæm lán til langs tíma til nýrra hafnarframkvæmda.“

Að þessari heildaráætlun um nauðsynlegustu hafnarframkvæmdir í landinu er nú unnið, og tekur væntanlega ekki mjög langan tíma að ganga frá henni, þannig að hún ætti að geta legið fyrir á síðari hluta þessa árs. En þá verða að hafa verið sköpuð skilyrði til þess að framkvæma þessa áætlun, og þessi till., sem hér liggur fyrir um erlenda lántöku, er flutt í beinu framhaldi af þeirri till., sem ég nú gat um, um heildaráætlun um hafnarframkvæmdir í landinu. Þar er lagt til, að ríkisstj. taki allt að 60 millj. kr. lán erlendis til meiri háttar hafnarframkvæmda á þeim stöðum í hverjum landsfjórðungi, þar sem mesta nauðsyn ber til að bæta aðstöðu sjávarútvegsins, auka útflutningsframleiðsluna og gjaldeyristekjur þjóðarinnar. Í sambandi við þetta vil ég benda á það, að í hinum almennu hafnarlögum er heimild til þess fyrir ríkissjóð að ábyrgjast erlend lán fyrir einstakar hafnir, Í öðru lagi hefur ríkisstj. heimild til þess í l. um Framkvæmdabanka að taka erlend lán eða láta bankann taka erlend lán fyrir sína hönd. Þess vegna má segja, að í gildi séu fullnægjandi lagaheimildir til þess, að slík lán verði tekin erlendis til hafnarframkvæmda. Vel má vera, að 60 millj. kr. séu of lítið í þessu skyni, og við flm. lýsum því hér með yfir, að við erum til viðtals bæði við einstaka þingmenn og við þá hv. n., sem fær till. til meðferðar, að gera breyt. á þessu atriði. En aðalatriðið er, að auðsætt er, að einbeita verður kröftunum að því að fullgera nokkrar meiri háttar hafnir í hverjum landsfjórðungi. Það mundi geta átt ríkan þátt í vaxandi framleiðslu og enn fremur í því að skapa hið margumrædda jafnvægi í byggð landsins.

Ég vil láta í ljós þá von fyrir hönd okkar flm., að þessi till. fái góðar undirtektir, og það er skoðun okkar, að hér sé um hið mesta þjóðnytjamál að ræða, sem Alþingi beri að taka vel og viturlega á.

Ég leyfi mér svo, herra forseti, að leggja til, að umr. um till. verði frestað og henni vísað til hv. fjvn.