11.05.1959
Sameinað þing: 48. fundur, 78. löggjafarþing.
Sjá dálk 1800 í B-deild Alþingistíðinda. (2480)

Almennar stjórnmálaumræður

Pétur Ottesen:

Herra forseti. Góðir hlustendur. Ég vil á þeim fáu mínútum, sem ég hef til umráða í þessum umræðum, minnast á þrjú mál, sem hlotið hafa jákvæða afgreiðslu á þingi því, sem nú er að ljúka.

Það var vissulega ömurlegt um að litast á Alþingi fyrir áramótin, um þær mundir, sem fyrrv. ríkisstj. gafst upp og lagði hendur í skaut, er gera skyldi ráðstafanir til viðreisnar í fjármálaöngþveiti, er hér hafði þróazt í stjórnartið hennar. Þrátt fyrir það, þótt lagðir hefðu verið á þjóðina nýir árlegir skattar, 300 millj. kr. á árinu 1957 og 790 millj. kr. á árinu 1958, til þess að jafna metin í útflutningsframleiðslunni, þá skall yfir þjóðina á þessum árum það verðbólgu- og dýrtíðarflóð, að framleiðslan gat hvergi rönd við reist, og alger atvinnurekstrarstöðvun í landi voru, var þá á næsta leiti. Í þessu máli tók Alþ. jákvæða afstöðu. Þessum þjóðarvoða hefur nú tekizt að afstýra með þeim ráðstöfunum, sem gerðar voru eftir áramótin til þess að stöðva vöxt dýrtíðarinnar, og jafnframt stigið fyrsta sporið til nokkurrar lækkunar á framleiðslukostnaðinum. Með þessu var stigið mjög mikilsvert og þýðingarmikið spor, og miklu máli skiptir, miðað við það, sem áður var, að þetta tókst að gera án þess að leggja á nýja skatta, þegar frá er dregin nokkur hækkun á innflutningstolli á sumum tegundum bifreiða. Jeppar og vörubifreiðar eru undanþegnar þessari hækkun.

Lækkun sú, sem gerð var á nokkrum liðum fjárl., tekur ekki tali, þegar þess er gætt, að hún var nauðsynlegur liður í þessum óhjákvæmilegu aðgerðum. Lækkun þessi tekur ekki heldur til fjár þess, sem veitt er í fjárl. til nýbyggingar vega, brúa eða hafnargerða. Þvert á móti voru sumar þessara upphæða hækkaðar frá því, sem áður var, einkum til hafnargerða, auk þess sem gerðar voru á þessu þingi nýjar ráðstafanir til fjáröflunar, sem gera kleift, að hægt verður eftirleiðis að ráðast í margfalt stórtækari framkvæmdir hér í hafnarmálum, en hingað til. Og loks var tryggt fjármagn til dreifingar rafmagns um sveitirnar og þar með, að bætt verði úr vanrækslu fyrrv. stjórnar á því sviði.

Með þeirri nýju stefnu, sem hér var mörkuð í efnahagsmálum, er vissulega stefnt í rétta átt. Nú er það þeirra, sem við taka að loknum kosningum á þessu ári, að slá skjaldborg um það, að þessar ráðstafanir fari ekki úr böndunum og áfram verði haldið til réttra átta. Á því veltur, að tryggð verði sú meginundirstaða þjóðlífs vors, að heilbrigður atvinnurekstur geti þróazt og þrifizt í landi voru.

Önnur mjög mikilsverð og jákvæð afstaða var tekin á Alþ. í sambandi við fiskveiðideilu þá, sem við heyjum nú við Breta. Vitað er, að síðan fiskveiðideila þessi hófst, hefur þjóð vor öll staðið einhuga og óskipt gegn þeim lögbrotum og ofbeldisárásum, sem Bretar hafa beitt oss í fiskveiðalandhelginni. Nú hefur Alþ. sett innsigli sitt á þennan einhug vorn með einróma samþykkt þáltill. um þetta efni. Þetta var oss nauðsynlegt vegna afstöðu vorrar út á við. Þetta er yfirlýsing íslenzku þjóðarinnar til umheimsins um það, að hún láti engan kúga sig til undanhalds frá settu marki um yfirráð fiskveiða við strendur landsins, og er það mark víssulega hærra reist, en 12 mílna svæðið, þó að við það verði unað í bili. Þá er þetta skýlaus yfirlýsing til Atlantshafsbandalagsins, að íslendingar hljóta að líta svo á, að höggvið sé á líftaug þess grundvallar, sem bandalagið hvílir á, ef það verður látið viðgangast, að stærsti aðili bandalagsins í Evrópu haldi uppi lögbrotum og árásum á lífsafkomu þess aðilans, sem minnstur er í þessum samtökum.

Þá hefur í þriðja lagi verið tekin jákvæð afstaða til breytinga á kjördæmaskipuninni. Hefur það legið í loftinu lengi, að þörf væri breytinga á henni, þótt ekki hafi orðið úr, fyrr en nú.

Ég skal ekki fara út í að rekja einstök atriði þessa máls, það hefur nógsamlega verið gert af öðrum að undanförnu. Ég ætla aðeins að minnast á einn þátt þess. Það er sú hætta, sem sveitunum á að vera búin af því að stækka kjördæmin. Til brautargengis þessari kenningu framsóknarmanna hér á Alþ. er margt til tínt, eins og t.d. það, að verið sé að leggja kjördæmin niður, og svo langt ganga öfgarnar, að niðurlagningu kjördæmanna á að fylgja það, að sveitafólkíð sé svipt kosningarréttinum.

Þá er annar háskinn, sem sveitunum á að vera búinn af þessum sökum. Öllu sambandi milli þingmanns og kjósanda á að vera slitið. Ekki nema það þó! — Eftir breytinguna getur kjósandinn snúið sér til eins eða fleiri af 5 eða 6 þm. kjördæmisins. Í flestum tilfellum getur hann þar leitað athvarfs flokksbróður síns. Samgöngur eru víðast nú orðnar þannig, að þm. er greiðari leið til persónulegra kynna af kjósendunum og kjósandanum af þm. þrátt fyrir stækkun kjördæmanna, en var í kjördæmum, þegar ég t.d., að taka kom fyrst á þing, eins og samgöngum var þá háttað. Það er ef til vill ekki ástæða til þess að kippa sér upp við það, þótt slíkum fjarstæðum sem þessum sé slegið fram í eitt eða tvö skipti. En þegar menn sprengja spóann á þessu dag eftir dag og viku eftir viku, þá sætir það furðu.

Að sama brunni ber um aðrar tegundir í kenningum framsóknarmanna fyrir því, að gengið sé á rétt sveitanna með þessum breytingum. Það er svo fjarri sem mest má vera, að þessar kenningar þeirra eigi nokkra stoð í raunveruleikanum. Þvert á móti styrkir breytingin aðstöðu sveitanna og er þeim vörn og skjöldur gegn misbeitingu meirihlutavalds á Alþ. Skal ég nú leiða nokkur rök að þessu.

Kjördæmi með 5–6 þm. er ávallt þannig sett, að þar er þingmaður eða þingmenn í stjórnaraðstöðu. Kjördæminu eru tryggð ítök ríkisstj. og meiri hl. Alþ. á hverjum tíma. Gott samstarf þm. kjördæmisins, í hvaða flokki sem þeir eru, um áhugamál þess þarf ekki að efa. Reynslan af samstarfi þm. í tvímenningskjördæmum sannar þetta. Kjördæmi, sem þannig er sett, er tryggt fyrir því, að því sé af pólitískum ástæðum óréttur gerr á Alþingi. Þessu getur verið ólíkt farið með einmenningskjördæmin, þar sem þm. þess er í stjórnarandstöðu. Þekki ég mörg dæmi þess úr minni þingsögu. Alveg sérstaklega bar mikið á þessu, eftir að Framsfl. og Alþfl. mynduðu stjórn eftir kosningarnar 1927. Vel man ég það, hve mér sveið þá sárt, að mitt kjördæmi var þá stundum látið gjalda afstöðu minnar á Alþ. Fleiri stjórnarandstæðingar áttu í þessu efni um sárt að binda. Þessi nýja skipan girðir fyrir, að slík rangsleitni endurtaki sig.

Hitt er þó enn veigameira atriði fyrir sveitirnar og raunar dreifbýlið í heild, að með stækkun kjördæmanna er stofnað til kynningar og samstarfs á stjórnmálasviðinu í miklu ríkari mæli, en nú er milli fólksins, sem heima á við sjávarsíðuna, og þess, sem í sveitunum býr. Af slíku samstarfi leiðir náin kynni þess fólks, þekkingu þess hvers á annars kjörum og lífsviðhorfum, sem að sjálfsögðu mótast nokkuð af þeim atvinnuháttum, sem eru í verkahring hvers um sig. Slík kynni leiða og gjarnan til þess, að tengd séu manna í milli traust og varanleg vináttubönd. Þessi kynni eru traustur hornsteinn undir farsælli og heillavænlegri þróun félagsmálastarfsemi vorrar á öllum sviðum.

Ég get tekið hér sem dæmi Miðvesturlandskjördæmi, Borgarfjarðarsýslu með Akranesi, Mýrasýslu, Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu og Dalasýslu. Byggðirnar við norðanverðan Faxaflóa og sunnanverðan Breiðafjörð eiga sameiginlegra hagsmuna að gæta, bæði til lands og sjávar. Þetta svæði er ein sameiginleg heild á sviði framleiðslu, verzlunar og samgangna. Hvað er eðlilegra en byggðarlög, sem þannig eru sett, hafi félagsskap um að kjósa fulltrúa á þing? Starf það, sem þegar er hafið í þessum byggðarlögum, stefnir í þessa átt: Þessar sýslur hafa gert með sér samning um sameiginlegan byggingarfulltrúa, t.d. að taka. Embættismenn þessara sýslna hafa stofnað félagsskap með sér, sem vinnur merkilegt starf á sviði menningarmála. — Það er vitanlega í algerri andstöðu við þá samstarfshugsjón, sem hér hefur verið lýst, að framsóknarmenn bera fram á Alþ. tillögu um að lima mitt kjördæmi í sundur, aðskilja kaupstaðarfólkið á Akranesi og sveitafólkið í héraðinu, slíta þau tengsl, sem tengt hafa saman fólkið í þessum byggðarlögum. Mér væri að sjálfsögðu sárt um, ef þetta væri gert, sem unnið hef að því eftir beztu getu að styrkja þessi tengsl samfellt í 43 ár. Mér er annt um, að þetta samstarf haldist, og ég vil færa það út á víðara svið.

Framsóknarmenn hafa í umræðunum um kjördæmamálið hér á þingi riðíð þeysireið með nær 20 ára gömul ummæli eftir mig og fleiri um kjördæmamálið, sem þeir telja í ósamræmi við skoðanir okkar nú. Hér í kvöld barði hv. þm. Str., Hermann Jónasson, fótastokkinn í þessari gandreið framsóknarmanna. Þess er auðvitað vandlega gætt að geta þess hvergi, að síðan hafa orðið breytingar, sem gera þennan skoðanamun eðlilegan og réttmætan. En hér ættu framsóknarmenn á Alþ. að líta í eigin barm. Hvernig er samræmið hjá þeim í skoðunum í þessu máli fyrr og nú?

1942 var sú breyting samþykkt á kjördæmaskipuninni, að kjósa skyldi þingmenn í tvímenningskjördæmum hlutfallskosningum. Þá kvað við sami söngurinn hjá framsóknarmönnum á Alþ. og nú, að þessi breyting væri tilræði við sveitafólkið, að það ætti með þessu að skerða rétt þess í kosningum, að þetta væri inngangur að því að svipta sveitirnar fjárframlögum og hvers konar opinberri aðstoð. En hver hefur reynslan orðið í þessu efni? Framsóknarmenn hafa orðið að éta þetta allt saman ofan í sig, og það gera þeir rækilega með því að leggja nú til, að hlutfallskosningum í tvímenningskjördæmum verði haldið og enn bætt við einu nýju tvímenningskjördæmi.

Og hvernig er samræmið milli tillagna þeirra, er samþ. voru í kjördæmamálinu á flokksþinginu í vetur sem leið, og þeirra till., sem þeir hafa nú borið fram á Alþingi nokkrum vikum seinna? Og enn: Hvernig er samræmið hjá framsóknarmönnum í afstöðu þeirra á þingi nú gagnvart því kosningafyrirkomulagi til búnaðarþings, sem þeir samþykktu fyrir 20 árum? Það er skýr mynd af samræminu, að Suðurlandskjördæmið í hinum nýsamþykktu kosningalögum er nákvæmlega það sama og kosið hefur verið í til búnaðarþings með hlutfallskosningum nú um 20 ára skeið. Hvað segja menn um þetta? Ferst þessum mönnum að brigzla öðrum um skoðanaskipti? Það er yfirskots- og uppgerðarástæða einber hjá framsóknarmönnum á Alþ., að andstaða þeirra gegn þeim þætti hinna nýju laga, sem ég hef rætt hér um, sé reist á þeim grundvelli, að hér sé verið að skerða rétt sveitanna.

Andstaða framsóknarmanna er af allt öðrum rótum runnin. Þetta er yfirskotsástæða ein, og hún er ekki málefnaleg. Andstaða þeirra er, þegar það mál er ælsið niður í kjölinn, sú, að ekkert má hrófla við þeim þætti kjördæmaskipunarinnar, þar sem Framsfl., miðað við núverandi aðstæður, nýtur ríkari réttar, en aðrir stjórnmálaflokkar. Öllu öðru í kosningal. og kjördæmaskipuninni má bylta og breyta eftir vild, enda hafa framsóknarmenn sjálfir borið fram tillögur þar að lútandi þvert ofan í fyrri samþykktir.

En hvernig í ósköpunum geta framsóknarmenn á Alþ. látið sér detta í hug, að þetta sé hægt? Þeim hlýtur að vera það ljóst, að þeir hafa aldrei barizt vonlausari baráttu, en þeirri, að af þessum sökum verði hnekkt þeirri kjördæmaskipun, sem nú hefur verið samþ. á Alþ. Og það er í sannleika sagt varhugavert, ef ekki hættulegt fyrir Framsfl. — og raunar fyrir hvaða flokk sem væri — að ala í brjósti sér þá minnimáttarkennd, að flokkurinn geti ekki haldið velli í kosningum á jafnréttisgrundvelli við aðra flokka. Framsóknarmönnum á Alþ. hlýtur að vera það ljóst, að með þessari afstöðu er flokkurinn að einangra sig á stjórnmálasviðinu, og er það mjög athyglisvert fyrir það sveitafólk, sem bindur bagga sína með þeim flokki.

Með þeirri breytingu, sem nú er á orðin um búsetu fólksins í landinu, geta þeir, sem í sveitum búa, ekki tryggt áhrifavald sitt til hlítar á gang stjórnmálanna með öðru móti , en því að hafa aðgang að samstarfi við fólkið, sem í þéttbýlinu á heima, og því nánari sem þessi tengsl eru, því betur er sveitafólkið á vegi statt til þess að koma vilja sínum fram.

Þeim, sem í sveitum búa, er það mikil nauðsyn að geta haft sem nánast samstarf við stjórnmálaflokk, sem gerir sér ljósa grein fyrir þýðingu og gildi landbúnaðarins í þjóðarbúskap vorum og hve þjóð vor á mikið undir því nú og í framtíðinni, að hann geti vaxið og dafnað, en jafnframt þarf flokkurinn að eiga rík ítök og sterkar stoðir í fólkinu, sem í þéttbýlinu býr. Þessi skilyrði uppfyllir Sjálfstfl. bezt allra flokka. Hann er stærsti stjórnmálaflokkurinn í landinu. í honum eru menn úr öllum stéttum þjóðfélagsins. Hann er frjálslyndur, víðsýnn og raunsær umbótaflokkur. Það verður ekki séð að Framsfl. hafi upp á nein slík sambönd við þéttbýlisfólkið að bjóða. Vitað er, að sáralítið gætir áhrifa hans þar. Þá er hitt alþekkt, hvernig Framsfl. gengur samstarfið við aðra flokka. Væri þó synd að segja, að hann hefði ekki alla tilburði til þess að stofna til slíks samstarfs, hvenær sem færi gefst, enda mun hann hafa flestra lækjanna, leitað í þeim efnum. Skást hefur þó gengið samstarfið við Sjálfstfl. Helzt hefur sá flokkur komið einhverju tauti við Framsfl. Samstarfi Framsfl. við aðra flokka en Sjálfstfl. hefur ávallt lokið með skelfingu, eins og síðustu stjórnarslit gerst sanna, og sízt af öllu þarf að gera því skóna, að slíkt samstarf Framsfl. við aðra flokka, þótt hafið yrði á ný, tækist betur, meðan flokkurinn velur sér þá foringja, sem nú sitja þar undir stýri.

Ég skal taka það fram, að það er fjarri því, að það sé af neinni minnimáttarkennd fyrir hönd landbúnaðarins, miðað við hlutverk það, sem hann gegnir í þjóðfélaginu, að ég hvet sveitafólkið svo mjög til samstarfs við aðrar stéttir, heldur á þetta rót sína að rekja til þess, að ég tel það búmannshyggindi að loka ekki augunum fyrir þeirri staðreynd, að sveitafólkið er, eins og nú er komið, í minni hluta í landinu.

Það er sannfæring mín, að kjördæmaskipun sú, sem nú hefur verið samþykkt, leiði til góðs bæði í sveit og við sjó og að þessi réttarbót og það aukna samstarf, sem þar er efnt til, styrki og efli starfsemi vora á öllum sviðum þjóðlífsins.