20.04.1959
Sameinað þing: 41. fundur, 78. löggjafarþing.
Sjá dálk 691 í B-deild Alþingistíðinda. (404)
1. mál, fjárlög 1959
Björn Jónsson:
Herra forseti. Ég hef leyft mér að flytja á þskj. 409 þrjár brtt., sem ég vil fara um nokkrum orðum.
Fyrsta till. er um 300 þús. kr. framlag til dráttarbrautar fyrir togara á Akureyri. Á Alþ. 1956 var samþ. till. mín og núverandi hæstv. dómsmrh. um 200 þús. kr. framlag í þessu skyni og hefur sú fjárveiting staðið óbreytt á fjárl. síðustu 2 ára. Með tilliti til þess, að hér er um mikið nauðsynjamál að ræða fyrir togaraútgerðina á Vestur-, Norður- og Austurlandi og raunar alla togaraútgerðina í landinu og jafnframt um eitt mesta áhugamál Akureyringa í atvinnulegum efnum, en upphæðin hins vegar smávægileg, vekur það furðu mína, að nú er lagt til að lækka þetta framlag um helming. Virðist mér, að slík lækkun nálgist spott á þjóðþrifamáli eða lýsi í bezta falli litlum skilningi á því.
Því mun haldið fram, að eðlilegt sé að lækka þetta framlag til dráttarbrautar á Akureyri vegna þess, að þrátt fyrir 2 ára framlag úr ríkissjóði hafi enn ekki verið hafizt handa um framkvæmdir. Þessi röksemd er þó heldur léttvæg, þegar af þeirri ástæðu, að með sömu fjárveitingu mundi það taka ríkissjóð marga áratugi að greiða sinn lögboðna hluta framkvæmdarinnar, en allt að 80 árum samkv. till. fjvn. nú, — en þó fyrst og fremst af þeirri ástæðu, að það eina, sem á hefur staðið með að hefja verkið, er það, að ekki hefur enn fengizt sú aðstoð af hendi ríkisvaldsins, sem óhjákvæmileg er, til þess að svo geti orðið, en Akureyrarbær hins vegar gert allt, sem í hans valdi hefur staðið, til þess að hrinda málinu áleiðis, og að því er ég hygg meira en flest — ef ekki öll — bæjarfélög hafa gert í hliðstæðum tilfellum. Þannig hefur bæjarfélagið lagt til hliðar til dráttarbrautarinnar ½ millj. kr. á ári í 3 ár, eða alls 1.5 millj. kr., en auk þess hækkað hafnargjöld í kaupstaðnum um allt að ½ millj. kr. á ári, og er sá tekjuauki hafnarinnar fyrst og fremst hugsaður til stuðnings þessu fyrirtæki. Þannig er nú handbært fé, að meðtöldu 2 ára framlagi ríkissjóðs, um 2 millj. kr., en auk þess má reikna með, að framlag bæjarins geti næstu ár numið um 1 millj. kr. á ári. Lágmarksbyggingartími slíks mannvirkis mun vera um 2 ár og mætti því gera ráð fyrir, að eigið framlag Akureyrarbæjar gæti orðið 4–5 millj. kr., þegar fyrirtækið gæti tekið til starfa, eða um ¼ hluti alls stofnkostnaðar a. m. k. og hygg ég ekki mörg dæmi til svo mikils eigin framlags bæjarfélags til hafnarframkvæmda og sýnir það vel það mat, sem allir flokkar í bæjarstjórn Akureyrar hafa á þessu máli og þar njóta þeir stuðnings allra bæjarbúa.
Ég tel það alrangt og hættulegt, ef fjárveitingavaldið telur slíkt átak gefa tilefni til sérstakrar refsingar í sambandi við afgreiðslu fjárlaga, nema þá vera skyldi, að Akureyringar og aðrir, sem þetta mál bera fyrir brjósti, séu hér að berjast fyrir óþurftarmáli, sem beri að stöðva eða hindra. Í því sambandi vil ég minna á, að nú er aðeins ein dráttarbraut til í landinu, sem tekið getur upp togara til viðgerða. Slík einokunaraðstaða hlýtur að hafa sín áhrif á viðgerðarkostnað togaraútgerðarinnar, sem er einn af stærstu útgjaldaliðum hennar. Þessi eina dráttarbraut getur ekki heldur fullnægt þörfum flotans, eins og hann nú er, um slipppláss og mun á næstu tímum verða enn ófærari um það, þar sem sá floti, sem við nú eigum, þarfnast æ meiri og kostnaðarsamari og tímafrekari viðgerða og allir gera sér einnig ljósa þörfina á stórfelldri aukningu flotans, sem hlýtur að verða á næstu árum. Árlega verða togarar, a. m. k. þeir, sem gerðir eru út utan Reykjavíkur og næsta nágrennis, fyrir miklum töpum í sambandi við siglingar þangað til viðgerða og þá ekki síður vegna þess, að þeir verða oft og tíðum að bíða langtímum saman eftir því að komast í brautina og verða af þeim sökum fyrir stórfelldum fjárhagslegum áföllum.
Nú eru á Norðurlandi, Vestfjörðum og Austfjörðum 18 stórir togarar og allmörg togskip. Í flestum tilfellum mundi þessum flota hentara að sækja viðgerðir til dráttarbrautar á Norðurlandi og mundi hann skapa slíku fyrirtæki eðlilegan starfsgrundvöll, sem styrkjast mundi við aukningu togaranna í framtíðinni.
Það segir og sína sögu um nauðsyn þessarar framkvæmdar, að mörg bæjarfélög utan Akureyrar hafa staðið að samþykktum til stuðnings henni. Atvinnutækjanefnd mun og hafa tjáð sig fylgjandi málinu í tillögum sínum til hæstv. fyrrv. ríkisstj., og núverandi vitamálastjóri hefur talið, að þessi framkvæmd væri meðal þeirra, sem leggja bæri áherzlu á að ljúka á næstu 2–3 árum.
En hvað hefur þá hindrað það, að hafizt yrði handa? Fulltrúar Akureyrarbæjar leituðu mjög eftir því við hæstv. fyrrv. ríkisstj., að hún greiddi fyrir erlendri lántöku til dráttarbrautarinnar. Því var þá jafnan svarað til, að þau erlendu lán, sem þá voru tekin, yrðu ekki notuð til hafnarframkvæmda, hins vegar væru þær næstar á blaði á eftir lántökum til tiltekinna málaflokka, sem allir hafa nú fengið nokkra úrlausn og enn mun fyrirhugað að fái verulegt erlent fjármagn af væntanlegu 155 millj. kr. láni í Bandaríkjunum. Það mætti því ætla, að nú væri röðin komin að lánum til hafnarframkvæmda, enda hefur verið í það látið skína, að verulegum hluta þessa væntanlega láns verði til þeirra varið. Ef svo verður gert, sem ég teldi eðlilegt og nauðsynlegt, mætti ætla, að röðin væri komin að því að styðja hið umrædda dráttarbrautarmál, svo að því yrði borgið.
Við Akureyringar höfum skoðað fjárlagaframlagið til brautarinnar síðustu 2 árin sem viðurkenningu á nauðsyn málsins, en teljum, að það að kippa þeirri viðurkenningu út að hálfu leyti einmitt nú, þegar til úrslita hlýtur að draga um það, hvort ríkisvaldið ætlar að styðja eða fella framkvæmdaáætlanir okkar, sé hreint tilræði við okkar hagsmuni, sem hér fara í öllu saman við hagsmuni heildarinnar. Vil ég fastlega vænta þess, að þeir hv. alþm. verði ekki margir, sem bregða vilja fæti fyrir þetta mál, þótt við það vinnist 100–200 þús. kr. sýndarsparnaður.
Sparnaðarvilji hæstv. stjórnarliða hefur alveg sérstaklega beinzt að flugvallaframkvæmdum, en í till. þeirra er lagt til, að framlög til flugvalla verði lækkuð um 2 millj. kr. frá fjárlfrv. En fyrri ríkisstj. mun hafa litið svo á, að þar sem hér er í vaxandi mæli um að ræða líftaugar samgangna í landinu og fjölmörg verkefni eru þar óleyst eða hálfköruð, væri óhjákvæmilegt að hækka þessar fjárveitingar nokkuð, enda hefur yfirstjórn flugmála gert tillögur um meira, en helmingi hærri upphæð, en stjórnarliðið ætlar að láta nægja.
Akureyringar hafa ekki gleymzt í þessum niðurskurðartillögum fremur en öðrum, sem fram hafa komið frá hv. fulltrúum Sjálfstfl. og Alþfl., en mér telst til, að framlög til verklegra framkvæmda þar séu með till. hv. 1. minni hl. fjvn. lækkuð um 25% að meðaltali.
Akureyrarflugvöllur er, sem kunnugt er, miðstöð flugsamgangna milli Reykjavíkur og Norður- og Austurlands og að auki þýðingarmikill varaflugvöllur fyrir millilandaflug, flugvöllur, sem getur ráðið úrslitum, jafnvel um líf eða dauða áhafna og farþega á millilandavélunum, ef flugvellir hér sunnanlands lokast. Fjárþörf vallarins til nauðsynlegustu framkvæmda er í ár a. m. k. 2.2 millj. kr., sem skiptast þannig í aðalatriðum: flugradíóið 400 þús., girðing flughafnar 80 þús., framhald byggingar flugstöðvar 500 þús., tæki til að halda vellinum opnum, snjóplógur og dráttarvél um 800 þús., slökkvibifreið 120 þús. og skuld frá 1957 300 þús. Þetta eru 2 millj. 225 þús., og auk þess er vitað, að full nauðsyn er á að fullgera athafnasvæði vallarins og enn fremur þyrfti að verja töluverðri upphæð til viðhalds flugbrautarinnar. Látum svo vera, að ekki sé unnt að sinna öllum þessum þörfum, en hitt er augljóst, að 625 þús. kr. framlag er með öllu óviðunandi. Að mati framkvæmdastjóra Akureyrarflugvallar er 1 millj. kr. hið allra minnsta, sem hugsanlegt er að komast af með og getur enginn efazt um það, sem nokkuð til þekkir, að svo er. Brtt. mín á þskj. 409 er í samræmi við þetta.
Ég vil í þessu sambandi þakka hv. form. fjvn. fyrir það, að hann hefur lítið með meiri skilningi á þarfir Akureyrarflugvallar en aðrir hv. nm,., en hins vegar tel ég brtt. hans ófullnægjandi, þó að ég muni að sjálfsögðu greiða henni atkvæði, ef mín till., mót von minni, nær ekki fram að ganga.
Þá er það að lokum till. mín á sama þskj. um að hækka framlag til barnaskóla á Akureyri úr 162 þús. og 250 kr. í 324 þús. og 500 kr., eða um 100%. Þegar bygging Oddeyrarskóla á Akureyri var hafin, var áætlun gerð, miðuð við þáverandi byggingarkostnað, og var sú áætlun að upphæð um 1.8 millj. kr. Framlagið, eins og nú er lagt til að það verði, er því í samræmi við gildandi lög, miðað við þessa áætlun og 5% sparnaðinn, en sé reiknað með raunverulegum kostnaði, sem viðurkenndur hefur verið af fjármálayfirstjórn skólanna, ætti framlagið að vera 355 þús. kr.
Nú mun það rétt, að þeir, sem ráða skiptingu skólaframlaganna, hafa sjaldan eða ekki vikið frá þeirri reglu, sem mér virðist nú að vísu fáránleg, að miða við upphaflegar áætlanir, sem að sjálfsögðu eru gerðar af misjafnri nákvæmni. En hitt mun ekki vera óþekkt, að ef sýnilegt hefur þótt, að einhver skóli hafi af þessum sökum orðið mjög hart úti, þá hafa framlög verið greidd upp eða allt að því á fjórum árum í stað fimm, enda mun ekkert, sem bannar það. Hækkunartill. mín er miðuð við, að svo verði gert í þessu tilfelli og tel ég það lágmarkssanngirni, þegar þess er gætt, að enginn bær utan Reykjavíkur hefur á mjög mörgum síðari árum fengið tiltölulega minna í sinn hlut af því fé, sem varið er til barnaskólabygginga, en Akureyri og með þeim afleiðingum, að þrátt fyrir hinn nýbyggða Oddeyrarskóla skortir nú þegar mjög margar kennslustofur og óumflýjanlegt er án tafar að ráðast í byggingarframkvæmdir, sem munu kosta a. m. k. um 6 millj. kr.
Þá er það till. mín og hv. 6 landsk. þm., að tekið verði upp 250 þús. kr., framlag til styrktar félögum fatlaðra, Sjálfsbjargarfélögunum, til byggingar félagsheimila og vinnustofa.
Nokkrar umræður hafa orðið hér á hv. Alþingi um málefni öryrkja almennt, bæði í sambandi við lagafrv. um vöruhappdrætti S. Í. B. S. og einnig í sambandi við till., sem nefndarmenn í fjhn. Ed. flytja í sameinuðu Alþ. Í þessum umræðum hafa komið fram ýmsar gagnlegar og merkar upplýsingar varðandi starfsemi öryrkjafélaganna og félaga áhugamanna, sem að málefnum þeirra vinna og menn hafa virzt á einu máli um, að löggjafarvaldinu beri að styrkja og styðja þá þjóðþrifastarfsemi, sem þessi samtök vinna að. Enda þótt ég telji nauðsynlegt, að öll öryrkjamálin séu tekin til gagngerðrar meðferðar af mþn., álít ég ekki rétt að bíða álits slíkrar n. algerlega án þess að aðhafast nokkuð til styrktar Sjálfsbjargarfélögunum eða sýna þeim einhvern viðurkenningarvott nú þegar. En þau munu nú vera hinn eini hliðstæðs félagsskapar, sem engrar opinberrar aðstoðar nýtur enn sem komið er. Ég tel, að með Sjálfsbjargarfélögunum séu að rísa upp samtök, sem líkleg séu til að lyfta viðlíka grettistökum fyrir almenna öryrkja og S. Í. B. S. hefur lyft fyrir berklasjúklingana í landinu. Þessi félög eru nú starfandi í flestum kaupstöðum landsins og telja þegar hátt á 5. hundrað félaga, þótt ekki sé nema rúmlega hálft ár, síðan hið fyrsta þeirra var stofnað og hafa þau þegar safnað nokkru fé til þess að hrinda fyrirætlunum sínum í framkvæmd. En eitt fyrsta verkefni sitt telja þau að verði að koma upp félagsheimilum, þar sem jafnframt verði vinnustofur og vinnuskólar. Í einum kaupstað eru samtökin þegar u. þ. b. að koma sér upp slíku heimili. Ég held að „sparnaðarfyrirætlanir“ hæstv. ríkisstj, biðu ekki af því óbætanlegt tjón, þó að þessum verst settu þjóðfélagsþegnum væru veittar allt að 250 þús. kr., en um þá upphæð hafa þessi samtök sótt til fjvn. til þess að byggja vinnustofur og þjálfunarstöðvar. Ég vona, að þau mörgu velvildarorð, sem að undanförnu hafa verið látin falla hér á hæstv. Alþ. í garð öryrkjanna í landinu, reynist nú meira, en orðin ein og að þessi till. hljóti einróma samþykkt.
Það er ekki ætlun mín að ræða hér almennt afgreiðslu fjárl. eða einstakar till., aðrar en þær, sem ég hef hér mælt fyrir í örstuttu máli. Þó get ég ekki stillt mig um að mótmæla alveg sérstaklega þeirri furðulegu sparnaðartill. hv. l. minni hl. fjvn., sem hlýtur að vera runnin frá hæstv. ríkisstj., að felld verði niður greiðsla orlofsfjár með merkjum. Ég vil spyrja um það, hvort leitað hafi verið álits verkalýðssamtakanna í þessu máli. Ég veit reyndar með vissu, að hafi það verið gert, þá getur svarið ekki verið nema hörð mótmæli. Þessi breyting jafngildir því að afnema orlofslögin að öllu leyti fyrir allt lausráðið fólk í landinu og breyta orlofsfénu í framfærslufé, sem eytt er jafnharðan og það er greitt. Ef verkalýðssamtökin hefðu aðeins verið að hugsa um launahækkunina í sambandi við baráttu sína fyrir því, að verkafólk nyti orlofs, hefðu þau vitanlega aldrei fallizt á það, að þetta fé kæmi aðeins til útborgunar einu sinni á ári. En barátta þeirra miðaði fyrst og fremst að því að tryggja það, að verkafólkið fengi aðeins þetta fé til þess að hvílast fyrir. Það var rétturinn og að nokkru leyti líka skyldan til hvíldar, sem verið var að berjast fyrir og var lögfest með orlofslögunum. Þegar það svo bætist við, að þessa breytingu á að gera rétt ofan í lögboðna kauplækkun, sem nemur meira en orlofsfénu, þá er augljóst, hvað er að gerast. Það er verið að svipta mikinn hluta verkalýðsins þeim mikilsverða rétti til hvíldar, sem orlofslögin veita. Þessari fyrirætlun mótmæli ég sem hreinni árás á félagsleg réttindi verkamanna og vil ekki trúa því fyrr en í fulla hnefana, að hún eigi meirihlutafylgi að fagna hér á hv. Alþingi.